HADANE. 2

Hadane (=Çocuk Büyütme) ve Hükümleri 2

Hadane'nin   Meşruiyetinin   Hikmeti 2

Çocuğun   Bakım  ve   Gözetiminde   Annenin,   Babaya   Tercih Edilmesinin   Sebepleri 2

Çocuğun   Bakım  ve  Gözetiminde  Annenin  Tercih  Edilmesi Gerektiğinin   Delili 2

Çocuğun   Bakım   ve   Gözetimi   Hususunda   Anneden   Sonra Kim  Tercih  Edilir?  2

Çocuğun   Bakım   ve   Gözetiminde   Kadınların   Tercih   Edilmesinin  Hikmeti 2

Çocuğun  Bakım  ve  Gözetiminin Erkeklere Verilmesi 2

Çocuğun   Akrabalarından   Erkek   ve   Kadınların   Bir   Arada Bulunması 3

Çocuğun   Bakım ve  Gözetimi  Şer'an  Kaç  Yıldır?. 3

Temyiz   Çağına   Gelen   Çocuğun   Anne   ile   Baba   Arasında Muhayyer   Bırakılmasının   Hikmeti 3

Çocuğun  Bakım  ve  Gözetimini  Üstlenen  Kişide  Bulunması Gereken   Şartlar. 3

Hadane  Şartlarından Birine Sahip  Olmamak. 4

Hadane'nin   Şartlarından   Birinin   Bulunmadığı   Nasıl   Anlaşılır?. 4

HADANE

 

Hadane (=Çocuk Büyütme) ve Hükümleri

 

Hadane kelimesi, kucak mânâsına gelen hedin kökünden alınmıştır. Zira çocuğa bakan kadın onu sürekli kucağına alır. Hadane'nin ıstılahı mânâsı ise, küçük çocuğun bakımını yapıp onu beslemek, korumak, ter­biye etmek ve temyiz yaşma getirmektir. Temyiz yaşından buluğ çağma kadar çocuğa bakana kefalet verilir. Çünkü temyiz yaşından sonra çocuk, bakıcısının veya annesinin kucağında olmaz.

 

Hadane'nin   Meşruiyetinin   Hikmeti

 

Hadane'nin meşruiyetinin hikmeti, küçük çocukların bakımı, korun­ması ve terbiye edilmesiyle ilgili mesuliyetleri tanzim etmektir. Zira eşler genellikle birbirinden ayrılırlar veya ihtilafa düşerler veya fakirlikleri ne­deniyle çocuklarını gerektiği gibi yetiştiremezler.

Eşler ayrılıncaya veya ihtilafları ortadan kalkıncaya (veya fakirlikten kurtuluncaya) kadar küçük çocuklarla ilgilenilmezse, bu onlar için büyük bir zulüm olur. Bu durum genellikle çocukları şekavet ve helâk'a sürük­ler. Bu yüzden çocuklarla ilgili mesuliyetlerin sınırını çizmek, kaide ve kurallarını koymak gerekli, olmuştur.

Çocuğun    Bakım    ve    Gözetimi    İçin    Anne    mi    Daha Uygundur,  Yoksa  Baba  mı?

Boşanan kan-kocanın, temyiz yaşına gelmeyen kız veya erkek çocuğu varsa, onun bakım ve gözetiminde anne, babaya tercih edilir.

 

Çocuğun   Bakım  ve   Gözetiminde   Annenin,   Babaya   Tercih Edilmesinin   Sebepleri

 

Çocuğun bakım ve gözetiminde annenin babaya tercih edilmesinin sebepleri şunlardır:

A. Annenin şefkati, çocuğun bakım, gözetim ve terbiyesi hususun­daki sabrı daha fazladır.

B. Anne daha mülayimdir. Çocuğun muhtaç olduğu sevgi annede daha çoktur.

 

Çocuğun   Bakım  ve  Gözetiminde  Annenin  Tercih  Edilmesi Gerektiğinin   Delili

 

Çocuğun bakım ve gözetimi hususunda annenin, babaya tercih edilmesi gerektiğinin delili, Abdullah b. Amr'ın rivayet ettiği şu hadîstir: "Bir kadln (Hz. Peygamber'e gelerek) şöyle dedi: 'Ey Allah'ın Rasûlü! Benim şu oğluma karnım kap, memelerim emzik, dizlerim koruma ma­halli oldu. Onun babası beni boşadı ve çocuğu benden almak istedi'. Rasûlullah kadına 'Evlenmedikçe çocuk üzerinde senin hakkın daha faz­ladır' buyurdu".[1]

 

Çocuğun   Bakım   ve   Gözetimi   Hususunda   Anneden   Sonra Kim  Tercih  Edilir?

 

Çocuğun annesi yoksa veya çocuğa bakmaktan imtina etmişse, çocuğun bakım ve gözetimi hususunda annenin annesi tercih edilir. Annenin annesi, anne tarafından olan uzak yakın tüm nineleri kapsar. Bunlardan sonra babanın annesi tercih edilir. Sonra çocuğun ana-baba-bir kızkardeşi tercih edilir. Sonra çocuğun bababir kızkardeşi, sonra ana-bir kızkardeşi tercih edilir.

 

Çocuğun   Bakım   ve   Gözetiminde   Kadınların   Tercih   Edil­mesinin  Hikmeti

 

Çocuğun bakım ve gözetiminde kadınların erkeklere tercih edilme­sindeki hikmet, daha önce de belirttiğimiz gibi, kadınlarda bulunan vasıfların erkeklerde bulunmamasıdır. Zira kadınlar, çocuğun bakimi, gö­zetimi, terbiye edilmesi hususunda daha sabırlıdırlar ve çocuklara karşı daha şefkatlidirler.

 

Çocuğun  Bakım  ve  Gözetiminin Erkeklere Verilmesi

 

Çocuğun bakim ve gözetimi hususunda kadınların erkeklere tercih edildiğini belirtmiştik. Fakat çocuğun bakım ve gözetimini üstlenecek bir kadın yoksa ve olduğu halde çocuğa bakmak istemiyorsa, çocuğun bakım ve gözetimi erkeklere verilir. Erkeklerden, çocuğun mahremi, ve varisi olanlar tercih edilerek mirastaki tertipleri üzerine sıralanırlar, Ancak dede, kardeşlere takdim edilir. Sonra mahrem olmayan varisler miras ter­tibine göre sıralanırlar. Bu bakımdan önce baba, sonra dede, sonra anabababir kardeş, sonra bababir kardeş, sonra ana-bababir olan kardeşin oğlu, sonra bababir kardeşin oğlu, sonra ana-bababir olan amca, sonra bababir amca, sonra ana-bababir olan amcanın oğlu, sonra bababir olan amcanın oğlu tercih edilir.

Çocuğun bakım ve gözetimi hususunda en yakın kişinin tercih edil­mesinin nedeni, yakın olanın uzağa göre şefkatinin daha fazla olmasıdır. Zira çocuğa ne kadar yakın olursa, çocuğa o kadar özen gösterir, onu o kadar terbiye eder ve çocuğun maslahatını o kadar düşünür.

 

Çocuğun   Akrabalarından   Erkek   ve   Kadınların   Bir   Arada Bulunması

 

Çocuğun akrabaları arasında erkek ve kadınların bulunması ve çocuğun   bakım  ve  gözetiminde   münakaşa   etmeleri   durumunda, yukarıda zikrettiğimiz hadîsten ötürü anne tercih edilir. Zira daha önce de söylediğimiz gibi annenin şefkati daha fazladır. Anneden sonra, annenin annesi ve anne tarafından nineler tercih edilir. Çünkü bunlar da şefkat hususunda anne gibidirler. Onlardan sonra da annenin diğer yakınları tercih edilir. Sonra baba tercih edilir. Çünkü baba, çocuğun aslıdır. Sonra babanın annesi, sonra babanın babası, sonra ana-bababir olan kızkardeşi, sonra ana-bababir olan erkek kardeşi tercih edilir.

Çocuğun yakınları arasında hem kadınlar, hem de erkekler varsa, kadınlar erkeklere tercih edilir. Çünkü çocuğun bakımı ve gözetimi husu­sunda, kadınlar erkeklerden daha uygundur. Çocuğun yakınları olarak sadece erkekler veya sadece kadınlar varsa, çocuğun bakım ve gözetimi

hususunda da tartışma ve ihtilaf çıkmışsa, aralarında kura çekilir.

 

Çocuğun   Bakım ve  Gözetimi  Şer'an  Kaç  Yıldır?

 

Çocuğun bakım ve gözetiminin zamanı, temyiz çağma gelmesiyle sınırlıdır. Çocuğun temyiz çağına gelmesi, tek başına tuvaletini yapabil­mesi, yemeğini yiyebilmesi, suyunu içebilmesi elbiselerini giyebilmesidir. Temyiz yaşı yedi ile sınırlandırılmıştır. Yani çocuk yedi yaşına geldiğinde mümeyyiz sayılır. Bu nedenle yedi yaşını bitiren çocuğun bakım ve gözetim devresi sona erer. Bundan sonra çocuk için kefalet devresi başlar. Çocuk yedi yaşını bitirdiğinde anne veya babasını tercih etmesi hususunda muhayyer bırakılır; çocuk hangisini tercih ederse ona teslim edilir. Bunun delili, Ebu Hüreyre'nin rivayet ettiği şu hadîstir: 'Rasûlullah, (reşid olan) bir erkek çocuğu, babası ile annesi arasında muhayyer bıraktı'.[2]                                   •

Yine Ebu Hüreyre şöyl*1 rivayet etmektedir: "Ben RasûluIIah'ın yanın­da otururken bir kadın gelip 'Ey Allah'ın Rasûlü! Kocam oğlunu götür­mek istiyor. Oysa kocam bana Ebu İnabi'nin kuyusundan su içirdi (yani çocuğu ben büyüttüm, kocam ise hiçbirşey yapmadı)' dedi. Rasûlullah 'Çocuk İçin kura çekin' buyurdu. Kadının kocası 'Çocuğum hakkında bana kim münazaa ediyor?' dedi. Hz. Peygamber, çocuğa 'Şu baban, şu da annendir. Bunlardan hangisini istiyorsan onun elinden tut' buyurdu. Çocuk da annesinin elini tuttu ve onunla gitti".[3]

Mümeyyiz olan çocuk babasını tercih ederse, babanın da çocuğa kefalet etme ehliyeti yoksa, çocuğa babanın babası kefalet eder, amca ve kardeş de baba gibidir. Fakat kefalet edilecek kız olursa, amcasının oğlundan başka bir yakını da olmazsa, kızı amcasının oğlunun seçtiği güvenilir bir erkeğin karısına teslim etmek vacibdir.

 

Temyiz   Çağına   Gelen   Çocuğun   Anne   ile   Baba   Arasında Muhayyer   Bırakılmasının   Hikmeti

 

Temyiz çağından Önce çocuğun bakım ve gözetimi hususunda an­nenin babaya tercih edilmesinin sebeplerini izah etmiştik. Ayrıca mü­meyyiz olan çocuğun hadane'(.=hâk\m ve gözetim) devresinin bittiğini de söylemiştik.

Temyiz çağına gelmeyen çocuk anne gözetimine muhtaçtır. Bu hu­susta baba veya başka bir erkek annenin yerini tutamaz. Ancak temyiz yaşına gelen çocuğun kefaleti farklıdır; bu devrede, anne ile baba arasında fark yoktur. Çünkü temyiz yaşına gelen çocuk, işlerinin çoğunu tek başına yapabilir, aklı da çok çabuk gelişir. Bu nedenle temyiz yaşma gelen çocuğu, annesini veya babasını tercih etmesi hususunda serbest bırakmak daha uygundur.

 

Çocuğun  Bakım  ve  Gözetimini  Üstlenen  Kişide  Bulunması Gereken   Şartlar.

 

Çocuğun bakım ve gözetimini üstlenecek kişide bulunması gereken şartlar şunlardır:

1. Akıllı olmak.

Erkek veya kadın deli olan kişiye veya aklı gelip giden kişiye, hadane (çocuğun bakım ve gözetim) hakkı verilmez. Zira hadane velayet demektir. Deli ise velayet hakkına sahip değildir. Delinin, bir başkasına velayet etmesi sözkonusu olmadığı gibi, kendisi bir başkasının velayetine (gözetimine) muhtaçtır.

2.  Müsliman olmak.

Bakım ve gözetime muhtaç olan çocuğun anne veya babasından biri müslüman olursa, çocuk da hükmen müslüman kabul edilir. Bu yüzden de kâfir olan anne veya baba çocuğun bakım ve gözetimini üstlenemez. Çünkü hadane'de velayet mânâsı vardır; kâfir ise müslümanın velisi olamaz. Zira kâfir olan veli, çocuğu dininden uzaklaştırabilir. Fakat bakım ve gözetime muhtaç olan çocuk hükmen kâfir olursa, herhangibir müslüman veya kâfir onun bakım ve gözetimini üstlenebilir.

3.  İffetli ve emin olmak.

İffetli ve emin olmak, çocuğun bakım ve gözetimini üstlenecek kişinin fasık olmamasıdır. Fasık bir kişi veli olamaz, ona hiçbirşey teslim edilmez'. Adalet, zahirî hususlarla sabit olur. Adaletin sabit olması için şahitlere ve beyyinelere başvurmak gerekmez. Ancak çocuğun bakım ve gözetimini üstlenecek kişinin adaleti hakkında ihtilaf olursa, o kişinin adaletinin kadı huzurunda sabit olması gerekir ki bu da delil ve beyyine-lerle olur.

4.  İkâmet sahibi olmak.

Yani bakım ve gözetime muhtaç olan çocuğun yaşadığı memlekette ikâmet etmelidir. Çocuğun bakım ve gözetimini üstlenen anne, hac veya ticaret amacıyla sefere çıkarsa, seferden dönünceye kadar çocuğun nine­sine teslim edilmesi gerekir. Eğer bir memleketten diğer bir memlekete göçerse, yolculuk ve göçtüğü memleket de güvenli olursa hadane hakkı düşmez. Anne ve babanın her ikisi de ihtiyaç nedeniyle sefere çıktıklarında, annenin hadane hakkı baki kalır, sefer hadanete mâni ol­maz. t.

5.  Anne, başka birisiyle evlenmemiş olmalıdır.

Anne, bir başkasıyla evlendiğinde hadane hakkı düşer. İsterse ko­casıyla cinsi münasebette bulunmamış olsun. Hatta kocası çocuğu eve getirmesi hususunda rıza gösterse bile hüküm değişmez. Daha önce Hz. Peygamber'in, bir çocuk annesine 'Sen evlenmedikçe, çocuğun bakım ve gözetim hakkı sana aittir'[4] dediğini nakletmiştik.

Anne evlendiği zaman çocuğun bakım ve gözetimini üstlenmesinin uygun olmamasının sebebi şudur: Arine evlendiği zaman kocasının hakkından ötürü çocuğa gerektiği şekilde bakıp onu gözetemez. Fakat iki durum bundan istisna edilir:

A.   Çocuğun   babasının,   çocuğun   annesinde   kalmasına   rıza göstermesi

Çocuğun babasının, çocuğun annesinde kalmasına rıza göstermesi, annenin hadane hakkını ortadan kaldırmaz, bu durumda çocuk da ni­neye teslim edilmez.

B.  Annenin yeni kocası çocuğun bakım ve gözetimine yetkili olan akrabalarından olursa, annenin bakım ve gözetim hakkı düşmez. Çünkü kocası, çocuğun evine gelmesine rıza göstermiştir. Ayrıca kocanın da çocuk üzerinde hadane hakkı vardır. Bundan başka kocanın, çocuğun annesiyle beraber onun kefaletini üstlenme hakkı da vardır.

6. Sürekli bir hastalığı veya çocuğun bakım ve gözetimine engel ola­cak bir özürü olmamalıdır.

Anne kanser, felç gibi bir hastalığa müptela olursa veya kör ve sağır olursa, çocuğun bakım ve gözetim hakkını kaybeder. Çünkü bu tür has­talık ve özürler, çocuğa gerekli şekilde bakmaya mâni olur.

 

Hadane  Şartlarından Birine Sahip  Olmamak

 

Hadane ile ilgili yukarıda zikrettiğimiz altı şarttan birini kaybeden kişi, çocuğun bakım ve gözetim hakkını kaybeder. Ondan sonra bu hak, çocuğun ninesine, teyzesine, halasına ve benzeri yakınlarına geçer.'

 

Hadane'nin   Şartlarından   Birinin   Bulunmadığı   Nasıl   Anla­şılır?

 

Hadane'nin şartlarından birinin bulunmadığı şu hususlardan biriyle anlaşılır:

a.  Çocuğun bakım ve gözetimini üstlenen kişinin itiraf etmesiyle.

Anne'nin 'Ben evliyim' veya 'Ben ağır ve sürekli bir hastalığa müpte­layım' demesi durumunda, onun hadane hakkı düşer.

b.  Çocuğun yakınlarından birinin itiraz etmesiyle.

Çocuğun bakım ve gözetiminde hak sahibi olanlardan biri, çocuğa bakan  kişide  gerekli  şartların  bulunmadığını  iddia  eder, bunu  da beyyinelerle isbat ederse, çocuğa  bakmakta olan  kişi  bu hakkını kaybeder.

c. Hâkim'in tahkik etmesiyle.

 Hâkim

gun kar ğa bakanın durumundan şüphelenir de onun bu işe uy­ -irse, o kişinin çocuğa bakma hakkı ortadan kal-