RIDA.. 2
Rıdâ (Emzirme) ve Hükümleri 2
Rıdâ'nın
Meşruiyetinin Delili 2
Çocuğun
Süt Anneye Verilebileceğinin Delili 2
Rıdâ (Emzirme) Anneye Vacib midir, Yoksa Annenin
Hakkı mıdır?. 2
Rıdâ'nın
(Emzirmenin) Vaeib Olmayıp
Hak Olmasının Üzerine Terettüb
Eden Hususlar 3
Rıdâ'dan
(Emzirmeden) Doğan Akrabalık
ve Hükümleri 3
Rıdâ (Emzirme) Nedeniyle Haremliğin Delili 3
Haramlığı
Meydana Getiren Emzirmenin
Şartları 3
Süt
Nedeniyle Helâl Olmanın
Üzerine Terettüb Eden Hükümler 4
Rıdâ lugatta 'memeden
emmek1 anlamına gelir, ifrdâ'nın ıstılahı mânâsı ise kadının sütünün çocuğun
midesine ulaşmasıdır.
İslâm'dan önce de
uygulandığı gibi, çocuğu süt anneye vermek caizdir. Daha önce de uygulanan bu
geleneği İslâm uygun bularak kabul etmiştir. Çünkü çocuğu süt anneye vermek
bazen zorunlu olmaktadır. Meselâ çocuğun annesi ölürse veya çocuğunu
emzirmesine mâni olan bir hastalığı varsa, çocuğu süt anneye vermek zorunlu
olur. Bu, çocuğun yaşamasını sağlamak demektir,
- Eğer güçlük içine
girerseniz, bu durumda (çocuğu babasının hesabına) bir başkası emzirebilir.
(Talak/6)
Ayetin metninde geçen
teasertüm ibaresi 'çocuğun emzirilmesi hususunda ihtilafa düşerseniz' anlamına
gelmektedir. Bu durumda anneden başka bir kadın çocuğu emzirir.
(Ey mü'minler!)
Çocuklarınızı (süt anneye verip) emzirtmek isterseniz, takdir ettiğiniz ücreti
güzellikle vermeniz durumunda size bir sorumluluk yoktur.
(Bakara/233)
Rıdâ (emzirme), anneye
vacib olursa, anne sağlıklı olduğu sürece istese de istemese de çocuğunu
emzirmek zorunda olur.
Rıdâ (emzirme), anne
için bir hak olursa, çocuğunu emzirip emzirmeme hususunda muhayyer olur. Anne,
çocuğunu emzirmek isterse,baba veya bir başkası onu bu hakkından alıkoyamaz.
Fakat anne çocuğunu emzirmek istemezse, baba, çocuğunu emzirecek bir süt anne
bulur.
Annenin, çocuğunu
emzirmesinin vacib olmasıyla, bir hak olması arasındaki farkı belirttikten
sonra, çocuğunu emzirmek, anneye vaçib midir, yoksa bir hak mıdır meselesini
ele alalım.
Şafii mezhebinde
fetva, annenin çocuğunu emzirmesinin bir hak olduğu yönündedir.
Anne istediği zaman
bu hakkını kullanabilir (çocuğunu emzirebilir). Fakat
anne, çocuğunu emzirmesi için zorlanamaz. Ancak çocuğu emzirecek bir süt anne
bulunamazsa, zaruret nedeniyle çocuğunu emzirmek annenin üzerine vacib olur.
Rıdâ'nın (Emzirmenin)
Anneye Vacib Olmadığının, Sadece Annenin Hakkı
Olduğunun Delili
Emzirmenin, anne için
bir hak olup vacib olmadığının delili şu ayettir .
Anneler,
çocuklarını-emzirmeyi tamamlatmak isteyen kimse (baba) için tam iki yıl
emzirirler. Bu müddet zarfında (emziren annelerin) yiyeceği ve giyeceği mârufen
çocuğun babasına aittir. (Bakara/233)
Ayrıca Allah Teâlâ
'Şayet sizler için (çocuklarınızı) emzirirlerse onlara ücretlerini ödeyin'
(Talak/6) buyurmaktadır.
Allah Teâlâ'nın
'Anneler, çocuklarını emzirmeyi tamamlatmak isteyen kimse (baba) için tam iki
yıl emzirirler' (Bakara/233) sözünde, muhtemel iki mânâ vardır: Anneler
çocuklarını emzirmek mecburiyetindedir veya anneler çocuklarının emzirilmesinde
hak sahibidirler.
Allah Teâlâ 'Anneler
çocuklarını emzirmek zorundadır' deseydi, birinci ihtimal kesinlik kazanırdı.
Ancak Allah Teâlâ'nın 'Eğer güçlük içine girerseniz, bu durumda (çocuğu
babasının hesabına) bir başkası emzirebilir' sözü, emzirmenin annenin bir
hakkı olduğu görüşünü destekler. Zira emzirme annenin üzerine vacib olsaydı,
Allah Teâlâ 'Bu durumda (çocuğu babasının- hesabına) bir başkası emzirebilir'
demezdi. Ayrıca çocuğun emzirilme hususunda anne ile baba arasında güçlük veya
ihtilaf da sözkonusu
olmazdı. Allah Teâlâ
'Şayet sizler için (çocuklarınızı) emzirirlerse onlara
ücretlerini ödeyin' (Talak/6) buyuruyor ki bu, Bakara sûresinin 233- ayetinin
mânâsını açıklar. Zira emzirme annenin üzerine vacib olsaydı, çocuğunu
emzirdiği için ücret hakkına sahip olmazdı. Çünkü vacib olan birşeyi yerine
getirmek ücrete tâbi değildir. Allah Teâlâ'nm 'Şayet sizler için
(çocuklarınızı) emzirirlerse onlara ücretlerini ödeyin' (Talak/6) buyurması,
annenin emzirip emzirme-mekte muhayyer olduğuna delâlet eder.
Kısacası çocuğunu
emzirmek annenin hakkıdır; anne bu hakkını isterse kullanır, istemezse
kullanmaz. Çocuğunu emzirmek anne üzerine vacib değildir. Anne emzirmek
istemezse, bu hususta zorlanamaz. Ancak kadı, annenin çocuğunu emzirmesine
hükmetmişse, zaruretten ötürü çocuğunu emzirmek zorundadır.
Yukarıdaki
izahlarımızdan, rıdâ'nın (emzirmenin), annenin üzerine vacib olmayıp hak olduğu
anlaşılmıştır. Bu hakkın üzerine terettüb eden hususları şöyle hülasa
edebiliriz: Koca, hanımını çocuğunu emzirmek için'zorlama yetkisine sahip
değildir. Koca hanımını zorlarsa, kadın ona itaat etmemelidir. Bu itaatsizlik,
kadını âsi yapmaz. Ancak çocuğun annesinden başka emzirecek kimse bulunmadığı
zaman, zaruret nedeniyle anne çocuğunu emzirmek zorundadır. Çünkü bu durumda
çocuğun hayatı sözkonusudur. Eğer kadın isterse, kocası örf ve âdete göre onun
emzirme ücretini vermelidir. Günümüzde olduğu gibi kadın emzirme ücreti
istemezse, kocasının ona ücret verme mecburiyeti yoktur.
Bir kadın, yabancı bir
çocuğu emzirdiğinde çocuk kadının oğlu gibi olur, kadının kocası da çocuğun
babası gibi olur ve bu akrabalık üzerine şu hükümler terettüb eder:
A. Bir
çocuğu emziren kadınla o çocuğun evlenmesi haramdır. Çocuğun başka bir kadınla
evlenmesi halinde, karısının akrabalarından kimler kendisine haram olursa, süt
annenin de onlar gibi yakın olan akrabaları kendisine haram olur. Bu bakımdan,
süt annenin kızı ve kızkardeşi, süt çocuğa haram olur. Çünkü biri teyzesi, biri
de kizkardeşi hükmündedir. Süt annenin çocuklarının çocukları ve torunları da
böyledir. Çünkü bunlar kardeşlerinin kızları ve torunları hükmündedir. Süt annenin
annesiyle evlenmek de haram olur. Zira bu ninesi hükmündedir. Bunların tümü,
süt çocuğa haramdır. Çünkü bunlar onun süt annesi ve süt babasının nesebindendirler.
Bir kadından süt emen
çocuğa haram olan kişiler şunlardır: Süt babanın kızkardeşi, zira halası
hükmündedir. Süt babanın kızı, isterse
başka bîr kadından olsun. Çünkü o da kızkardeşi hükmündedir. Süt babanın
çocuklarının kızları da ona haram olur; zira bunlar erkek ve kızkardeşin kızları
hükmündedir. Süt babanın
annesi de ninesi hükmünde olduğundan onunla da
evlenmesi haramdır.
B. Süt annenin ve onun yakınlarının da süt
çocukla evlenmeleri haramdır. Bu kişilerin, süt çocuğun çocuklarıyla da
evlenmeleri haramdır. Süt annenin anneliği, neseb anneliği gibi olduğundan onun
nesebinden olan herkes süt çocuğa haramdır. Süt çocuğun nesebinden gelenler
için de'hüküm böyledir.
C. Süt annenin, süt çocuğun babası, amcası ve
kardeşleri ile evlenmesi caizdir. Çünkü onlar süt annenin nesebinden uzak
yabancılar hükmündedir.
Yukarıda beyan
ettiğimiz hükümlerin delili Kur'an ve Sünnet'tir:
Süt anneleriniz ve süt
kızkardeşleriniz(le evlenmeniz haramdır). (Nisa/23)
Hz. Peygamber şöyle
buyurmuştur:
Süt (emmek) viladet ve
nesebin haram kıldığı herşeyi haram kılar.
İbn Abbas şöyle
rivayet etmektedir: "Hz. Peygamber'in, Hamza'nın kızı ile evlenmesi
istenildi de Hz. Peygamber 'O bana helâl olmaz. Çünkü o benim süt kardeşimin
kızıdır. Rahimden haram olan, sütten de haram olur' buyurdu".
Yukarıda zikrettiğimiz
ayet, süt annenin ve kızının, süt emen çocuğun annesi ve kızkardeşi hükmünde
olduğuna delâlet etmektedir.
Zikrettiğimiz
hadîslerden de emzirmekle olan anneliğin neseble olan annelik hükmünde olduğu
anlaşılmıştır. Bu bakımdan öz annenin çocuğuna.haram olan yakınları kimlerse,
onlar süt annelik nedeniyle de haram olurlar.
Her emzirme nedeniyle
haramlık meydana gelmez. Haramlığı meydana getiren emzirmenin iki şartı
vardır:
1. Süt emen
çocuk iki yaşını doldurmamış olmalıdır.
İki yaşını geçen
çocuğun emmesi haramlık meydana getirmez. Bunun delili şu ayetlerdin
Anneler çocuklarını
emzirmeyi tamamlatmak isteyen kimse (baba) için tam iki yıl emzirirler.
(Bakara/233)
(Çocuğun) sütten
kesilmesi de iki senede olmuştur.
(Lokman/14)
Hz. Peygamber de şöyle
buyurmuştur:
Süt emme, küçük yaşta
ve iki senenin altında olursa mahrem kılar.
Süt emme, ancak
(çocuk) memeden (emmekte iken) bağırsaklan yaranı ve sütten kesilmeden önce
olanı mahrem kılar.
Hz. Aişe şöyle
anlatıyor: Rasûlullah benim yanıma girdiğinde yanımda bir erkek oturmakta idi.
Yanımda bir erkeğin oturması Rasûlullah'a ağır geldi. Ben de yüzündeki öfkeyi
gördüm ve dedim ki:
- Ey Allah'ın Rasûlüî
Bu benim süt kardeşimdir.
- Kimlerin süt
kardeşleriniz olduğunu iyi araştırın. Çünkü ndâ, ancak mecaa'dandır (kendisi
ile hürmet sabit olan rıdâ, yalnız açlığını sütle giderebilen emzik çağındaki
süt çocuğu hakkında muteberdir).
2. Emzirme,
ayrı zamanlarda olmak üzere beş kere olmalıdır.
Emzirmenin, ayrı
zamanlarda olup olmadığını örf belirler. Çocuk doyup emmeyi bıraktığında, bir
defa emmiş olur. Eğer sık sık memeyi bırakır tekrar başlarsa, bunların tümü bir
emme kabul edilir.
Bu hükmün delili, Hz.
Aişe'den nakledilen şu rivayettir: 'Kur'an'da indirilenler içinde (nikâhı)
haram kılan malum (doyurucu) on emme vardı. Sonra bunlar beş malum emme ile
nesholundular. (Kendilerine
nesh haberi ulaşmayan
bazı muhitlerde) bunlar hâlâ Kur'an'dan olmak üzere okunurken Rasûlullah vefat
etti'.
Hz. Peygamber şöyle
buyurmuştur:
Bir defa veya iki defa
emzirmek veya emmek haram kılmaz.
Süt Akrabalığının
Üzerine Terettüb Eden Hükümler
Sütten meydana gelen
akrabalık üzerine, biri haramhkla, diğeri helâllikle olmak üzere iki kısım
hüküm terettüb eder: Haramlık, nikâh ile, helâllik de halvet ve bakmakla
ilgilidir. Bu bakımdan süt nedeniyle akraba olanların, neseb nedeniyle akraba
olanlar gibi birbirleriyle evlenmeleri haram olur. Tıpkı oğulla, annenin ve
annenin anneleri ve ninelerinin, kızkardeş ve kızkardeşin ne kadar aşağı inerse
insin bütün kızları, baba-bir kızkardeş veya anabir kızkardeşin ve-onların
kızları, halalar, ana-ba-babir erkek kardeşin, bababir erkek kardeşin, anabir
erkek kardeşin kızları ve torunları haram olduğu gibi, ndâ (emzirme) nedeniyle
de bunlar derecelerine göre haram ojur. Bunların izahı daha önce yapıldığı
için burada tekrar etmeye gerek yoktur. Kişinin, kaymvâlidesiyle, hanımının
başka kocadan olan kızıyla ve babasının diğer hanımiyla evlenmesi haramdır. Bunların haram olması musaheret (dünürlük)
sebebiyledir. Musaheret (dünürlük) sebebiyle haram olanlar, süt nedeniyle de
haram ' olurlar. Hz. Peygamber'in, bütün bu hükümlerin delili olan 'Neseb nedeniyle
haram olanlar, rıdâ (emzirme) nedeniyle de haram olurlar'
sözünü daha önce nakletmiştik.
Neseb nedeniyle helâl
olan hususlar, emzirme nedeniyle de helâl olur. Erkek ve kızkardeşin neseb
nedeniyle birbirlerine bakmaları helâl olduğu gibi, rıdâ (emzirme) nedeniyle de
birbirlerine bakmaları helâl olur. Rıdâ (emzirme) nedeniyle kardeş olan bir
erkekle bir kız yalnız kalabilir, birlikte uzun bir yolculuğa çıkabilirler.
Ancak bu hüküm, süt kızkardeşine ve diğer mahremlerine şehvetle bakmasına
ruhsat teşkil etmez. Zira bu, neseb nedeniyle mahrem olanlar için de haramdır.
Bu yüzden müteahhir
fakihler 'Zaruret (ihtiyaç) olmadığı takdirde bir kadının yabancı bir çocuğu
emzirmemesi gerekir' demişler ve süt akrabalığı nedeniyle kadınlarla
erkeklerin ihtilafını caiz görmemişlerdir; zira bazen bu ihtilat, birtakım
serlere ve haramlara sebep olabilir. Çünkü dinî yasaklık zayıf, fıtrî yasaklık
ise yoktur.