Talak Bahsi2
Talâk'ın Vukuu Babı6
Zamana İzafe Edilen Talâk Faslı8
Şihbi Talâk Faslı9
Cima Olunmuyanın Talâkı Faslı10
Kinayelerle Talâk Faslı10
Tefvîzu Talâk Babı 13
Talâkı Şakta Talik Babı 16
Hastanın Talâkı Babı 20
Ricat Babı22
Îlâ Babı 25
Hulû Babı 27
Zıhâr Babı 30
Liân Babı32
İnnin Babı34
İddet Babı35
Yas Tutma Faslı39
Nesebin Subûtu Babı39
Hidâne Babı42
Nafaka Babı 44
Nafaka Île İlgili Fasıl48
Âzad Etmek Bahsi 52
Bâzısını Âzâd Bâbı53
Talâk'ın haseni (güzeli), o
da sünnî (Talâk) dır ki; Eğer kadına dahil olunmuş (Cima edilmiş) ise, cima'
olmayan üç tuhurda (hayızlı olmadığı zamanlarda) kadını üç
talâkla boşamaktır. Şayet kadın dâhil olunmamış olursa,
velevki (Kadın) hayız hâlinde olsun bir hasen (sünnî) talâktır. Amelden kalmış
kadın, (dokuz yaşından aşağı) küçük ve
hâmile kadın sünnî talâk için her ayda bir talâkla boşanırlar. İmam'ı Muhammed'
(R.A.) e göre, hâmile kadın sünnî talâkla (yani üç tuhurda üç talâkla)
boşanmaz, ancak Mr talâkla boşanır. Bunların den kalan,
küçük ve hâmile kadınların) boşanmaları cima'ın aka de
caizdir.
Talâk'ı Bid'î (Bid'at ve haram talâk),
bir kelime ile iki veya üç talâkla kadını boşamaktır, yahut
cima yapılmış kadın olursa ric'at ol- . madiği' halde bir tuhurda
(bir kaç kelime ile) iki veya üç talâkla kadım boşamaktır,
yahut kadını cima ettiği tuhurda boşamaktır. Keza
dâhil olmuş olduğu kadını hayız hâlinde iken boşamak da (Bidî talâktır)
ire asalı olan hükümde
(dokunma ve öpmek ile) kadına müracaatı vâcib-;ir. Müstehablığı da denildi.
(Hayız. hâlinde boşanan ve
müracaat edilen kadın) temizelnir, »onra hayız görür, sonra yine temizlenirse,
(Kocası) dilerse boşar, (dilerse de boşamaz). O talâk verip müracaat ettiği
hayzı takip eden tu-İMrdaJtadın? boşamasının caiz olduğu da denildi.
Eğer cima' etmiş olduğu
kadına (karısına),, «sen talâk'i sünnî iie ve üç talâkla boş ol» dese, her tuhur
zamanında bir talâk vâki olur (yani üç tuhurda üç talâk vâki olur). Şayet bu
sözle talâk'ın hepsinin vukuunu niyyet ederse, onun niyyeti sahihtir.
Her âkil baliğ zevcin
talâk'i vâki olur, velevki (O Zevç) zorlanma karşısında ikrahla veya sarhoş
halde veya dilsiz işaretiyle boşasın (yine
talâk vakî olur)
.
Küçük çocuğun, delinin ,
uykuda uyuyanın ve ağanın kölesinin karısı üzerine söylediği talâk
vâki olmaz,
Talâk'ın (Adedinin) itibarı kadınlara göredir. Binaenaleyh
hür re ;adımn talâkı üçtür, velevki kölenin nikâhı altında bulunsun. Câri--enîn
talâkı ise, ikidir, velevki hür erkeğin nikâhı altında bulunstaıj (yi-ıe iki
talâk vardır).
Talâkın sarihi: Niyyete muhtaç olmadan hassaten talâkta
kullanılan lafızdır. Ve o (Talâkda sarahaten kullanılan lafz), «Sen (benden)
boş ol, sen (benden) boşsun ve ben seni boşadım» dır. Bu lafızların herbiriyle
ric'î bir talâk vâki' olur, velevki rıc'î bir talâkdan çok veya talâkı bâyine
niyyet etsin (yine rıc'î bir talâk vâki' olur) .
(Zevcin, karısına) «Sen
elbette boş ol, veya sen elbette boş olucu-lukla boş ol, veya sen boş olmakla
boş ol» sözünün herbiriyle rıc'î bir talâk vâki olur, velevki iki talâka veya
talâkı bâyine niyyet etsin .
Şayet (son cümledeki) «Sen boş ol» sözüyle bir talâka ve
«boş olmakla» sözüyle de diğer bir talâka niyyet ederse, her ikisi de vâkî olur.
Vfe eğer bu lafızlarla üç talâka niyyet ederse, üçü de vâkî olur.
(Talâk lafzı) yukarıda
geçtiği gibi kadının (Sen boş ol gibi) Vücûdunun tamamına nisbet edilir veya
boyun, baş, yüz, ruh, beden, cesed ve ferç kelimeleri gibi vücûdun tamamından
tâbir edilen azalarına nisbet edilirse, veya kadının vücûdunun yansı, üçde biri
gibi bedeninin bir parçasına talâk izafe edilirse, yine talâk vâkî olur.
Talâk lafzı kadının eline,
veya ayağına veya sırtına veya hutta karnına izafe edilirse, (Bedenden
sayılmayan azalara nisbet edildiğinden) talâk vâkî' olmaz.
Eğer (Zevç) Zevceyi talâkın
yansı veya altıda birisi veya dörtte birisi ile boşasa, (talâk cüz kabul
etmediğinden ve cüzünü zikretmekle küllü vâkî olduğundan) kadın bir talâka
boşanmış olur ve «sen iki talâkın üç yansı ile boşsun» (Sözü ile) üç talâk vakî
olur. «Bir talâkın üç yarısı ile» (sözünden içinde) iki talâk vâkî olur. Üç
talâk vâki olur da denildi. Ve «(Sen) bir talâkdan iki talâka kadar veya bir
talâkla iki talâk arasında boşsun» sözü ile (İmam'ı Azam R.A. a göre) bir talâk
vâkî olur. İmameyne göre ise, iki talâk vâkî olur. («Bir talâkdan) üç talâka
kadar (boşsun» sözü ile de İmam'ı Azam' (R. A.) a göre), iki talâk vâkî olur.
İmameyne göre, üç talâk vâkî olur. Bir şey niyyet etmezse «(Sen) iki talâk da
bir talâkla boşsun» sözü ile veya hesap veya çarpıma niyyet etmezse bir talâk
vâkî olur. Şayet bir ve iki talâkla niyyet ederse veya bir talâkı iki talâkla
beraber niyyet ederse, bu taktirde üç talâk vâki olur.
Vat' (Cima) olunmamış Zevcede ise, («sen iki talâkta bir
talâk boşsun» der ve iki talâka niyyet ederse), «bir ve iki talâk (boş ol)»
misâ-Iindeki gibi bir talâk vâkî olur. Şayet (bir talâkı), iki talâkla beraber
niyyet ederse, bu takdirde (Cima olunmayan zevcede de) yine cima olunan zevcede
olduğu gibi üç talâk vâki olur
.
«İki talâkda iki talâkla (boşsun» sözü ile de) çarpıma niyyet etse dahi, iki
talâk vâkî olur. «Sen buradan Şam'a kadar boşsun» (Sözü ile
de) bir talâkı rac'î
vâkî olur. «Sen Mekke ile veya Mekke de boşsun» (sözü ile), Zevce nerede olursa
olsun derhal talâk vâkî olur.
Eğer, «(Sen) Mekkeye dahil olursan veya Mekkeye dahil
olduğun vakit (boşsun)» derse, (Zevce) Mekkeye girmediği müddetçe talâk vaki
olmaz. Keza eve talik edilen talâkda böyledir
(Zevç, Zevcesine) : «Sen yarın veya yarında boşsun» dese,
sabah vaktinde talâk vâki olur .
Şayet («Sen yarın veya yarında boşsun» sözü, ile) ikindi vaktinde talâkın
vukuuna niyyet ederse, diyâneten sahilidir. (Sen yarın da boşsun» sözü olan)
ikinci cümle de diyâneten tasdik olunduğu gibi (İmam'ı Azam R.A.'a göre)
kadâende (kaza en) talâkın vukuu-nun sıhhati tasdik olunur. İmameyn için
muhalefet vardır .
Eğer, «sen bugün yarın veya yarın bugün boş ol» dese,
zikretme finden evvel zikredilene itibar olunur .
Eğer «sen, ben seni nîkâhlamazdan evvel boşsun» dese, işte
bu söz
Ve yine «sen dünden boşsun» dese, halbuki O (4).
Ve yine «sen dündn se) kadını bugün nikahlamış olsa (bu söz de) manasızdır.
Şayet (Zevç) kadını dünden evvel nikahlamış olursa., o saatte derhal talâk vâki
olur. Eğer (Zevç), «ben seni boşamadığunda
veya boşamadığım vakitte veya boşatmadığım müddette sen boşsun»,der ve
sükût ederse, kadın
erhal boş olur. Hattâ zevç sükûtu ile üç talâk'a
talik ederse^üç talâk vâki olur. Ve eğer (yukarıdaki söze zevç) «sen boşsun»
sözünü ilâve ederse, bir talâk vâkî olur
Eğer (ZevCjZevceye) «ben seni boşamazsam sen boş ol» sözünü
söylerse, Zevç ve Zevceden biri Ölmediği müddetçe talâk vâkî olmaz .
(İmam'ı Azam R.A.'a göre) İzâ lafzı niyyetsiz olursa^in (şartiya) lafzı gibidir.
İmameyne göre ise, meta (zaman mânasını ifâde eden) lafzı gibidir (yani in
lâfzının mânasına göre ömrünün sonuna kadar talâk vâkî olmaz, meta lafzının
mânasına göre sükûtu ile derhal tafâk vâkî olur). Şart ve vakit mânalarına
niyyet edilirse,niyyet edilen vâkî olur.
Bugün sözü devam eden fiilde
beraber gündüz için, devamlı olmayan fiilde beraber mutlak vakit içindir.
Binaenaleyh zevç zevcesine «Zeyd geldiği gün yetgin elindedir» der ve Zeyd de
gece gelirse, kadın muhayyer
lamaz ve eğer Zevç kadına «bugün nikahlarsam boşsun» der ve
o kadını gece nikâhlarsa,talâk vâki olur .
Eğer Zevc^ zevcesine «ben
senden boşum» dese, işte bu söz (talâka) niyyet etse dahi manasızdır. (Zira
talâk kadına izafe edilir. Zevcin kendisine izafe etmesi meşru olmadığından
manasızdır).
Eğer Zevç, Zevcesine «ben
senden bâyinim veya senin üzerine ben haramım» dese, (bâyin talâka) niyyet
ederse, bâyin olur. Eğer (zevç) «sen benim ölümümle beraber veya senin ölümünle
boşsun» dese, bu söz
anasızdır .
Ve yine eğer, «sen evvelâ bir talâkla boşsun» dese manasızdır. Bir rivayette
İmam'ı Muhammed (R.A.) muhaliftir.
(Zevc)3 karısının tamamına
veya yarısına mâlik olursa veya (zevce) zevcinin tamamına veya yarısına mâlik
olursa, (efendi câriye veya hanımefendi ve kölesi şeklinde olduklarından
aralarında) nikâh bâtıldır. Binaenaleyh eğer bundan sonra (Zevç zevcesini)
boşasa lâğiv (mânâsız) dır.
Eğer, (Zevc),başkasımn
cariyesi olan kendi zevcesine «sen efendiyin seni azat etmesiyle beraber iki
talâkla boş ol» dese ve cariyeyi efendisi âzad etse, zevç müracaata mâlik olur.
Eğer; zevç,başkasının
cariyesi olan zevcesinin talâkım yarının gelmesine talik eder, cariyenin ağası
da cariyenin azadım yarının gelmesine talik eder ve yarın da gelirse (şartlar
yerine geldiğinden) zevç için o cariyeye müracaat helâl olmaz, ancak başka zevç
ile nikahlanıp ve beraber olduktan sonra (yani hülleden sonra) halal olur.
İmam'ı Muhammed (R.A.)'e göre zevc?müracaata mâlik olur.
Talâkla boşanan câriye^ hürre kadın gibi icmâla (ihtiyatan)
iddet bekler .
Eğer (Zevç),parmaklarına işaret ederek «sen şu kadar
hoşsun» dese parmakların adedince talâk vâki olur
.
Eğer parmakların içleri ile işaret ederse, açık olan parmaklar itibar olunur.
Şayet parmakların dışları ile işaret "ederse, parmakların yumulanlarına itibar
olunur.
Eğer «sen bâyin talâkla veya
sen elbette veya sen talâkın en fahişi, veya en kötüsü veya en eşeddi veya
şeytanın talâkı veya bidî talâklaı
eya dağ gibi veya bin gibi veya oda dolusu veya şiddetli boşamakla veya uzun
veya enli talâkla boşsun» diyerek talâkı vasıflasa ve hiç bir talâk adedine
niyyeti olmazsa, bir talâkı bâyin vâkî olur .
Keza iki talâka niyyet ederse, yine bir talâkı bâyin vâki olur. Ancak «boşsun»
sözüyle bir talâk ve «bâyin veya elbette» sözüylede diğer bir talâka niyyet
ederse., bu taktirde iki talâkı bâyin vâki olur. Ve söylenen lafızların hep^
sinde üç talâka niyyet etmek sahih olur.
(Zevç) dâhil olmadığı zevcesini üç lafzı (sen üç talâkla
boşsun sözü) ile söylese^üç talâk vâki olur. Şayet (atıfsız olarak «sen boşsun,
boş-1, sun, boşsun lâfızları gibi üç kelimesi yerine üç defa boşsun» sözünü)
ayrı ayrı söylese, birinci ile bir bâyin talâk vâkî olur. İkinci talâk vâkî
olmaz
Eğer (Zevç) , «sen bir
talâkla ve bir talâkla boşsun» dese, bir talâk vâki olur. Keza eğer «sen birden
evvel bir veya birden sonra bir talâkla boşsun» dese, yine bir talâk vâkî olur.
Vat (cima) olunmuş zevcede
ise, yukarda vasıflanarak söylenen lafızların hepsinde iki talâk vâki olur.
Eğer (Zevç, cima edilmeyen zevceye) «eve girersen sen bir
ve bir talâkla boşsun» dese ve zevcede eve girse (İmam'i Azam R.A.) a göre bir
talâk vâki olur .
İmameyne göre iki talâk vâki olur. Şayet şartı tehir ederse (Meselâ: «Enti
tâlikun vâhideten ve vâhİdeten in dehaltiddâre = sen bir ve bir talâkla boşsun
eğer eve girersen») İmamların ittifakla ile iki talâk vâkî olur ve talâk lafzına
mukarm olan adet lafzı ile talâk vâkî
lur talâk lafzı ile vâkî olmaz. Binâenaleyh bir
kimse, «sen boşsun bir talâkla» sözünde adet lafzı olan «biri» zikretmeden ölse
talâk vâkî
olmaz .
Talâkın kinayesi: bir lafzın talâka ve talâkdan başkasına
ihtimali olanıdır. Bu kinaye lafızlarla talâkın vukuu ancak talâka niyyet veya
hâlin delâleti olur .
Kinaye talâktan bazıları
şunlardır: (Zevcin zevcesine) «iddetini say Rahmini temizle ve sen bir (talâk)
ilesin», bu sözlerin her biri ile bir nc'î talâk vâkî olur. Bunlardan başka
lafızlarla bir talâkı bâyin vâki olur. Ancak üç talâka niyyet etmesi hâlinde üç
talâk vâkî olur. İlci talâka niyyet sahih değildir.
O, (Yukarıda geçen üç
kinaye lafızlarından başka kinaye lafızları«Sen katî, inkıta, haram ,
hâlî, berî olarak bâinsin, yuların boynunda (Dilediğin) yere git ,
ehline kavuş ,
seni ehline bağışladım, seni
erbest bıraktım
,
seni ayırdım, yetgin elindedir ,
nefsini ihtiyarj et, sen hürsün, başbezini ve başörtünü ört, örtün, gurbete
çık, çık, git; ve evceler iste (al) »,
lafızlarıdır. Binâenaleyh (bu sözlerin maksadında niyyeti inkâr ederse,
rıza hâlinde iken (inkârı) mutlaka tesdik
olunur .
Red imkânı olmayan ve cevap vermeye sahih olan sözde talâk müzakere zamanında
kazaen (Mahkeme ve kadı hükmüyle) tasdik olunmaz.
(Zevç), gazaplı (öfkeli) zamanında talâka sâlih olup
(talâkı) red etmeye ve (söylenen söz) sövmeye sâlih olmadığında (talâkın inkârı
hâkim tarafından) tasdik olunmaz .
Hepsinde (Evvelki zikredilen üç lafız ve sonraki, kinevi lafızların hepsinde)
Diyâneten tasdik olunur.
Eğer «üç defa iddetini say
(bekle)» der, evvelkisi ile talâka niyyet eder ve diğerleri ile de hayza niyyet
ederse, (bu niyyeti) tasdik olunur. Şayet birinciden sonrakilerde hiç bir şeye
niyyet etmezse, üç talâk vâkî olur.
«Benim için hanım değilsin, senin için zevç değilim»
sözleriyle talâka niyyet ederse boş olur
.
Sarih talâk; sarih talâka ve bâin talâka
lâhik olur
.
Tefvîzu Talâk Babı
(Zevç), Zevce
için «kendini ihtiyar et dediğinde
talâka niyyet etse, zevcede bu sözle talâk vaki olduğunu bildiği
halde o meclisde nefsini ihtiyar etse (kendini boşasa), bir talâkı bâyin vâkî
olur. Üç talâka î niyyeti sahih olmaz. Eğer kadın o meclisden kalksa ve başka
bir amele J başlasa, muhayyerliği bâtıl olur. Zevç ve zevcenin sözlerinin
birinde, (i nefsin veya ihtiyar (Muhayyerlik) lafzının zikri lâzımdır.
Eğer Zevç, zevcesine
«ihtiyar et» dese, kadında «ben nefsimi ihtiyar ediyorum» veya «nefsimi ihtiyar
ettim» dese talâkı bâyinle boşanır.
Eğer, Zevç, zevcesine üç
sefer «ihtiyar et» der ve kadın da «birinciyi1! ve ortancayı, veya sonuncuyu
ihtiyar ettim» dese, (İmam'ı Azam (R.A.) aJ göre nİyyetsiz) üç talâk vâkî olur.
İmameyne göre, bâin bir talâk vâkî;iş olur. Ve eğer (ihtiyar et) sözünün üç
sefer söylenmesiyle kadın «ihtiyar] etmekle ihtiyar ettim» dese,
ittifakla üç talâk vâkî olur. (Zevcin üçî dcfâ «ihtiyar et» sözü ile) kadın «Nefsimi boşadım
veya talâkla ihtiyar'ettim» dese, sahih rivayette bir talâkı bâyin vâkî olur .
Zevç ric'ata mâlik olurda denildi.
Eğer (Zevç zevceye) «talâk hususunda yetkin elindedir veya
talâkla kendini ihtiyar et» dese ve kadın da nefsini ihtiyar etse birinci talâk
vâki olur. Eğer üç talâka niyyet etse, bu taktirde kadında «nefsimi birle veya
bir seferle ihtiyar ettim» dese (Yetki veren üç talâka niyyet ettiğinden) üç
talâk vâkî olur. Eğer, kadın «nefsimi bir boşadım veya nefsimi bir talâkla
ihtiyar ettim» dese, bir bâyin talâk vâki olur .
£ğer (Zevç, Zevceye) «Bugün ve yarından sonra yetkin
elindedir.» dese, gece o günün gündüzüne dâhil olmaz. Şayet kadın o gündeki
yetkisini reddederse, muhayyerlik yetkisi bâtıl olur. Fakat yarından sonraki
yetkiyi reddetmiş olmaz. Eğer, Zevç (bugün veya yarın) derse (aradaki) gece
dâhil oîur. Şayet (zevce) bugünü reddederse, (Zevcenin talâk muhayyerliği)
serbestliği yarına baki kalmaz
Eğer, kadın talâkın
kendisine havalesinden sonra bir gün durur ve (Muhayyerlik verilen meclisden)
kalkmazsa, veya ayakta iken muhayyerlik sözünü işitse ve otursa veya
otururken işitse ve dayansa, veya dayanırken işitse ve otursa veya hayvan
üzerinde iken işitse ve hayvanını durdursa veya kadın müşavere etmek için
babasını davet etse, veya şâhidleri şehâdet ettirmek için davet etse, kadının
muhayyerliği bâtıl olmaz. Ve eğer, (Muhayyerlik verilen kadın) hayvanım yürütse,
muhayyerliği bâtıl olur. Kadın kendisi geminin içinde olurda gemi yürürse,
muhayyerliği bâtıl olmaz.
Eğer, Zevç, zevcesine
«nefsini boşa» dese ve talâkı da niyyet etmese veya bir talâka niyyet etse ve
kadında «kendimi boşadım» diyerek talâk verse, ric'î bir talâk vâkî olur.
Kezâ( («nefsini boşa» deyince kadın) «nefsimi
uzaklaştırdım» dese, yine ric'î bir talâk vâkî olur
.
Şayet (kadın muhayyer bırakılınca) kendini üç talâkla boşar ve muhayyerliği ve
zevcide üç talâka niyyet ederse, üç talâk vâkî olur. (Zevcin) iki talâka
niyyeti Iâğıv (mânâsız) dır.
Eğer, (Zevç zevceye «nefsini
boşa» dediği zaman zevce) «nefsimi ihtiyar ettim» dese (ihtiyar lafzı talâkdan
sayılmadığından) talâk vâki olmaz. (Zevcin zevceye) «kendini boşa» sözünden
sonra, sözünden dönmeye mâlik olmaz ve bu söz meclis ile mukayyet olur. Ancak
(zevç «nefsini boşa» dediği vakit «dilediğin zaman» kaydını ilâve ederse
(meclisde ve meclisden sonra kadının muhayyerliği bâtıl olmaz).
Eğer zevç, zevcesine «ortağını (eşini) boşa» veya başka bir
kimseye «benim karımı boşa »
dese, zevç rucûa mâlik olur ve bu söz meclisde
mukayyed olmaz. Ancak
(yukarıdaki sözlerin sonunda» «Eğer dilersen» ziyâde ederse (zevce rucûa mâlik
olmaz ve kendisine talâk verme yetkisi verilen zevce veya başka adam o meclisde
talâk verebilir),
Eğer, zevç zevcesine «kendini üç talâkla boşa» dese,
kadında bir talâkla kendini boşasa, bir talâk vâki olur. Şayet bunun aksi olan
«kendini bir talâkla boşa» dediğinde, kadında «nefsimi üç talâkla boşadım» dese
(İmam'ı Azam «R.A.»a göre) bir şey vâkî olmaz. İmameyne göre bir talâk vâkî olur .
(Zevç zevceye) «dilersen
kendini üç talâkla boşa» sözünün cevabın da zevce kendini bir talâkla boşasa
(temenni ve arzu üç talâkla havale edildiğinden ve-zevcede şarta riâyet
etmeyerek bir talâkla kendini boşamaya gittiğinden) bir şey (talâk) vâkî olmaz.
(İmam'ı Azam «R.A'.»a göre) bunun aksi olan bir talâkla kendini boşamaya
muhayyer bırakılsa, zevcede bunun zıddına üç talâkla kendini boşasa, yine bir
şey vâkî olmaz. İmameyne göre bir talâk vâkî olur.
Eğer, zevç zevcesine bâin,
veya nc'î talâkla kendisini boşamasını emr&tse kadında aksini (meselâ: bâin
talâkla söylediğinde kadın ric'î talâkla kendini boşayarak aksini) işlese,
zevcin emreddiği şey vâkî olur. Eğer, zevç zevceye «sen arzu edersen boşsun»
dese, kadında zevcine «sen arzu ettinse bende arzu ettim» dese, zevç de talâka
niyyet ettiği halde «arzu ettim = diledim dese (kadın zevcinin sözüne muhalefet
ederek mâlâyâni şeklinde «sen diledinse bende diledim» sözüyle meşgul
olduğundan) bir şeye talik ederse, yine bir şey (talâk) vâkî olmaz. Şayet
(kadın) dilediği mevcud olan bir şeye^tâlik ederse, talâk vâkî olur.
Eğer, (zevç zevceye)
«sen dilediğin zaman veya ne zaman dilersen
veya dilediğin vakit veya ne zaman dilersen
boşsun» dese, kadında o sö- i': xfl O meclisde reddetse (hayatiyle ilgili zamana
şâmil olduğundan yine | muhayyerliği baki kalır), reddetmiş olmaz ve kadın için
dilediği zaman bir talak bocama hakkı vardır. Bir talâkdan ziyâde yoktur.
Eğef, zevç zevceye «sen her
ne zaman dilersen boşsun» dese, kadın;. için ayrı ayn talâkla boşama hakkı
vardır. Fakat üç talâkı toptan | bir kelime ile Üç talâkı vermek ve
başka kocaya vardıktan sonra tekrar nikahlanınca bu şart câri değil (yani
kadının kendini boşama hakkı yok-
Eğer, zevç zevceye «sen
dilediğin mahalde veya dilediğin mekânda! boşsun» dese, (kadın) o meclisde
talâkı dilemediği müddetçe boş olmaz.l Eğer, zec zevceye «sen nasıl dilersen
boşsun» der ve kadında zevcin ni-| yetine muvafık olarak ric'î veya bâin veya üç
talâkı dilerse, öylece vâkîf olur.
Âyet zevç ve zevcenin
dilemeleri bir birine muhalif olursa, (Mel sclâ: Zevcin muhayyer bırakışı ve
niyyeti üç talâk veya nc'î t altık' olurdu, zevcede bunun hilâfına ya bâin talâk
veya üç talâk yerine bnl talâkı dilerse) ric'î bir talâk vâkî olur.
Keza kadın hiç bir şey dilemezse, yine nc'î bir talâk vâkî
olur, İmaj* meyne göre bîr şey vâkî olmaz. Şayet zevcin hiç bir şeye niyyeti
olmasa| kadının dilediği vâkî olur
Eğer, zevç zevceye «sen kaç
adet dilersen veya ne kadar dilersek boşsun» dese meclisde dilediği kadar (bir,
iki veya üç talâkla) kadın ken^ dişini boşar. Meclisden sonra (yâni meclisden
kalktıktan sonra) kadıiı kendini boşamak istese, talâk vâkî olmaz.
Eğer, zevç zevceye «kendini üç talâkdan dilediğin kadar
boşa» dese, (İmamı Azam (R.A.)'a göre) kadın için üç talâkdan aşağısını boşama
hakkı vardır. Üç talâkı boşama hakkı yoktur. İmameyn (üç talâk verme hakkı
vardır, diyerek) muhaliftirler.
(Talik), ancak mülkde (nikâhla mâlik olduğu kadında) sahih
olur. Bir zevcin nikâhlı ailesi için (falanı ziyaret edersen sen boşsun »
sözü gibi veya zevcin mülke izafe etmesiyle (talik) sahih olur ki, erkeğin
yabancı bir kadına «eğer seni nikahlarsam
sen boşsun» sözü gibi dese ve o kadını da nikâhlasa, (talik
edilen şart bulunduğundan) talâk vâki
olur
Şayet bir erkek yabancı bir
kadına «sen (falanı) ziyaret edersen artık sen boşsun» dese ve o kadını
nikâhlasa, kadında (O ziyaret yasak edilen yeri) ziyaret etse (mülke ve mülkün
sebebine izafe edilmediğinden) kadın boş olmaz.
Şart lafızları şunlardır; İn, izâ, izâmâ küllü, küllemâ,
meta ve met-âmâ, binaenaleyh talik edilen şart bu lafızların hepsinde bulunduğu
vakit yemin sona erer. Ancak «küllema» lafzında sona ermez. Zira bu lafız
tezevvüç, üzerine dâhil olmadığı müddetçe üç talâkdan sonra sona erer. Şu halde,
zevç «her ne zaman kadın tezevvüç edersem (nikahlarsam), işte o (kadın) boş
olsun» dese, her tezevvüç ettiği (nikahladığı) kadın velevki başka zevceden
sonra olsun (yâni velevki şartın vukuundan son
Eğer, bir zevç
zevcesine' «her ne zaman eve gidersen işte sen
boşsun» dese, üç talâkdan ve başka zevce vardıktan (hülleden)
sonra boş
olmaz
Mülkün zail (yok) olması yemini ibtâl etmez. Mülk bir şeye
talik edilen talâkın vukuu için şarttır. Yeminin sona ermesi için şart
değildir. Binaenaleyh eğer mülkde şart bulunursa, yemin sona erer ve talâkda
vâkî olur. Ancak şart mülkde bulunmaz, başka şeyde bulunursa, yemin sona erer,
fakat talâk vâkî olmaz
Eğer zevç ve zevce şartın
varlığında ihtilâf ederlerse, (yeminle bc-lâbe) söz zevcindir. Ancak kadın
dâvasına delil dikerse (bu taktirde söz)
kadınındır
Eğer talâk, talik edilen bir
şeyde talik eden zevç için bilgi bulunmaz, ancak kadın tarafından biKnebilirse,
(hayız gibi) bu taktirde söz kendisi hakkında kendisi içindir, başka kadınlar
hakkında değildir. Binâenaleyh zevç zevceye «Eğer hayız görürsen işte sen ve
falan kadın (hayız görürse) hoş olsun» dese, kadında «ben hayız gördüm» dese, o
kadın boş olur, falan kadın boş olmaz.
Keza zevç zevcesine «eğer
Allah (C.C.)'ın azabını seversen işte sen boşsun ve kölem hürdür* dese, kadında,
«Allah (C.C.)'ın azabım severim» dese, hoş olur. Fakat köleâzat olunmaz.
(Hayız) .kanı üç gün devam
etmediği müddetçe (zevç, zevceye) «eğer sen hayız görürsen» sözünde (talâk) vâkî
olmaz. Şayet kan üç gün devam ederse, hayız kanının akmaya başlamasından
itibaren talâk vâkî
olur.
Zevç zevcesine «eğer sen
hayız görmekle görürsen» dese, hayızdan
temizlendiği vakit (hayız hâlinin tamamı hâsıl olduğundan) talâk vâkî olur.
Eğer, zevç zevceye «erkek
doğurursan sen bir talâkla boşsun ve eğer' kız doğurursan sen iki talâkla
boşsun» dese ve her ikisini (erkek ve kız) doğursa, (erkek ve kızdan hangisinin)
evvel doğduğu bilinmese, kadâen (mahkeme ve kadı hükmüyle) bir talâk ve haramdan
kaçınmak için (ih-tiyatan) iki talâkla boş olur. İddet (ikincisinin doğumundan
itibaren) biter.
Eğer (talâk),
iki şarta talik edilirse, talâkın vâkî olması için ikî Şartın
sonunda mülkün (nikâha mâliyyetin)
mevcudiyeti şart kılındı.
Şayet şartın her ikisi veya şartların her ikisinin sonunda
mülkiyette bulunursa, iaiâk vâki olur
.
Ve eğer şartın her ikisi veya şartların ikisinin sonunda mülkiyet bulunmazsa,
talâk vâkî olmaz.
Aceleten (şarta talik edilmeden) verilen üç talâk, şarta
talik edilen üç talâkı bir şarta talik etse, sonra şartın meydana gelmesinden
evvel derhal üç talâkı verse, sonra hülleden sonra o kadını nikâhlasa ve talik
edilen şartda meydana gelse Mrşey vâkî olmaz
Eğer, (zevç) üç talâkı ve
(cariyenin) azadını vat'a (cima) talik etse (zekerin ferce) girmesinden sonra
durmakla mehri misil vâcib olmaz. Ve (zekerini) çıkarıb tekrar (ferce)
girdirmediği müddet rıc'î talâkda da (zekerin durmasıyla) müracaat etmiş olmaz.
İmam'ı Ebî Yusuf (R.A.) için muhalefet
vardır.
(Zevç zevcesine) «Eğer onu
(cariyeyi veya bir kadını) senin üzerine nikahlarsam işte o (câriye veya hir
kadın) boş olsun» dese, (sonra o hür zevcesini bâyin olarak boşasa) ve onu
(cariyeyi veya bir kadını) boşanan kadın iddetinde iken üzerine nikâhlasa,
(yeni nikahladığı kadın)
boş olmaz
Eğer, (zevç) «sen boşsun» sözüne «inşallah = Allah (C.C.)
dilerse» veya «inlemyeşe illah = Allah (C.C.) dilemezse» veya «Maşallah = Allah
(C.C.)ın dilemesiyle» veya «Mâlem yeşaillâh = Allah (C.C.)'ın
dilememesiyle» veya «İllâ en yeşâallâh = ancak Allah (C.C.)'ın
dilemesiyle» sözünü bitiştirirse, (kadın) boş olmaz
Keza eğer kadın «(zevcin)
İnşallah sözünü (sen boşsun) sözüne bitiş-tirmezden evvel (sen boşsun) sözü
bitince (kadın) yine boş olmaz. Şayet (inşallah sözünü söylemezden evvel) zevç
ölürse (zevcin o sözü söyleme yetkisi tamamen yok olduğundan) talâk vâki olur.
«Sen biri müstesna üç talâkla boşsun» sözünde iki talâk
vâkî olur; «ikisi müstesna, üç talâkla boşsun» sözünde bir talâk vâkî olur. Ve
«üçü müstesna, üç talâkla boşsun» sÖzündede (istisna edilen üç talâkın ay tu
olduğundan, istisna edilen üç talâk verilen üç talâkda baki kalmıştır,
binâenaleyh) üç talâk vâki olur.
Bir hal ki, o hal ile
(hastalık ile) adam karısını boşamak suretiyle (kadının mala vâris olmasından)
kaçması için olan ve bu halde (hasta-Iıkda) zevcin zevcesine teberrûu (mal
bağışlaması) nafiz olmaz, ancak malının üçte birine (sözü geçer ve) nafizdir.
Öyle bir halkj, çok zaman o halde helak (ölüm) olur. (Zevcin) evinin hârici
ihtiyacım temin etmeye mâni olan hastalık gibi ve meydanda çarpışmaya (veya
çarpışmaya davet etmeye) mâni hal ve (zevcin) recim veya kısası (îcâbeden suç
işlediğinden dolayı) bunların icrası maksadiyle öldürülmesi için meydana takdim
edilmesi hâli gibi.
Binâenaleyh (ailesinin ayrılmaya rızası yok iken) ailesini
talâkı bâ-yinle (kocası) boşasa ve kocasıda bu halde (ölüm hastalığı gibi
sebeplerden biri halinde) olsa, sonrada o hal üzere o bulunan sebep veya başka
bir sebeple (zevç) ölse o kadında iddeti içinde bulunsa (yâni iddeti bitmemiş
olsa), kadın vâris olur .
Keza kadın talâkı rıc'î
talep etse ve zevç de kadını üç talâkla boşasa, kadın yine vâris olur ve talâkı
bâyinle boşanmış kadın zevcin oğlunu şehvetle öpse (kadının Öpmesi ise mâni
olmadığından) kadın yine vâris olur.
Eğer, o (zevç) muhasarada veya harp safında veya kısas ve
recmin îfasi için hapiste veya evin haricî ihtiyaçlarını deruhte etmek üzere
çalışır olduğu halde iken zevcesini talâkı bâyinle boşasa lâkin zevç çok zaif
(hasta olur), veya sıtma hastalığına müptelâ ise, kadın vâris olmaz
Keza (zevcin hastalığı ânında) kadın kendisi bedeli hulû ve
muhayye lik suretiyle ihtiyar edip boşanmaya kalksa, yine vâris olmaz
Her hangi bir kadın kendi emriyle veya emri olmadan üç
talâkla şansa, fakat (boşayan zevç) sağlamlaşsa sonra Ölse, yine vâris olmaz
ve talâkı bâyinle boşandıktan sonra kadın dinden çıksa sonra müslüman;1 olsa
yine vâris olmaz.
Keza hadım veya innîn veya bâliğlik muhayyerliği veya azat
sebe-i biyle tefrik olunan kadında vâris olamaz. Şayet kadın zikrolunan muhay-j
yerlikleri işlerse ve o (kadın) hasta olduğu halde evin ihtiyaçlarını ifaya
kadir olmaz ve o (kadın) iddette iken sonra Ölürse (kadın) vâris olur
Eğer, (zevç) hastalığında
kadının emriyle bâyin talâkla boşasa veya talâkın vukuu zevcin sıhhatında
olduğuna zevç ve zevce ittifak etseler ve iddetde bitse sonra zevç kadın için
(bir şey) vasiyet etse veya kadına bir miktar borcunu ikrar etse, kadın için
mirasdan azını, (zev-cİn) vasiyet ettiğinden alma hakkı vardır.
Eğer, zevç talâkı yabancı
bir kimsenin filine veya vaktin gelmesine talik etse ve (talik edilen şartda)
bulunsa, bu taktirde talik ve şart, zevcin hastalığında olursa, kadın vâris
olur. Şayet (talik veya şartdan) birisi sıhhatta olursa, kadın vâris olmaz.
Eğer, zevç talâkı kendi
filine talik etse( meselâ: «Falan eve girersem sen boşsun» dese) ve
şart ve talik veya sâde şart hastahkda olsa, kadın vâris olur. Keza zevç talâkı
zevcinin filine tâük etse ve o fiilde kadın., için İşlemesi zarurî olsa ve bu
talik ve şartda zevcin hastalığında olsa, kadın yine vâris olur.
Keza zevcin hastalığı
hâlinde iken sâde şart vâki olursa (îmam'ı Azam ve Ebû Yusuf (R.A.)'e göre)
kadın yine vâris olur. İmam'ı Muhammed (R.A.) için hilaf vardır. Şayet kadın
için şartın bulunması kesilmiş olsa, her hâlinde (talik ve şartın bulunması
zevcin hastalığı hâlinde olsun ister bunlardan birisi hasta hâlinde bulunsun),
yine kadın vâris olmaz.
Eğer, zevç zevceye zina ile
iftira etse veya zina ettiğine yeminle şâ-hidlik etse ve o (zevç) bu hâlinde
hasta olsa kadın vâris olur. Keza zina1 ile iftirası zevcin sıhhatında ve
şahitliği hastalığında olsa, yine vâris olur. İmam'ı Muhammed (R.A.) i;in
muhalefet vardır.
Eğer, zevç zevcesini ilâ
etse ve zevcede ilâ sebebiyle bâyin olsa (bîr bâin talâkla boş olsa) binâenaleyh
ilâ ve bâyinlik zevcin hastalığında olursa, kadın vâris olur. Şayet ilâ zevcin
sıhhatında iken olursa, kadın vâris olmaz.
Rıc'î talâkda ise, zevç
kadının iddetinde (kadının iddeti bitmeden) olsa, bu (yukarda),
zikredilenin hepsinde kadın vâris olur. Ancak zevç kadının iddetinde ölmezse (iddet
bittikten sonra ölürse) kadın vâris olmaz .
Ricat Babı
O (ric'at), mevcut nikâhın iddeti içinde devamım istemektir .
Binâenaleyh bir kimse hanımım sarih talâkla üç talâkdan aşağı boşasa veya kinaye
lafızlardan evvelki ÜçÜ (îteddî =r iddetini say, istebreî rah-meki =rahmini
temizle ve enti vâhideten = ve sen bir ilesin) ile talâk verir ve şiddet
nevîlerinden bir nev'î ile vaşıflamaz ve talâk karşılığında mal olmazsa, kadın
kaçınsa dahi iddeti içinde zevç için «ben sana mürâcaat ettim» veya «aileme
müracaat ettim» sözü veya zevç ye zevceden iki tarafın birisinden cima,
(şehvetle) dokunma ve bunların emsali akrabalık haram lığım îcab eden fili ile
müracaat etme hakkı vardır .
«Müracaat ettim» (sözü)
üzerine şâhid dikmek ve müracaatı kadına duyurmak mendup oldu.
Eğer, zevç zevcesine
iddetten sonra «sana ben iddet içinde müracaat etmiştim» dese ve kadında zevci tasdik etse ric'at
sahih olur. Ancak kadın zevcini tasdik etmezse ric'at sahih olmaz .
Eğer zevç zevcesine «ben
müracaat ettim» dese ve zevcede cevaben zevce, «iddetim bitti» dese söz
zevcenin sözüdür. (İmam'i Azam (R.A.)'a göreyeminle beraber) söz kadın içindir
ve ric'at da sahih değildir. İmameyn için muhalefet vardır.
Eğer cariyenin zevci
iddetten sonra (cariyeye) «ben sana iddet içinde müracaat etmişdim» dese
ve zevcin sözünü cariyenin ağası tasdik etse, cariyede tekzip etse, bu taktirde
söz câriye içindir. İmameyne göre söz ağa içindir. Bunun aksinde ise (yâni
câriye kocasını tasdik eder ve ağa tekzip ederse) doğru olan kavilde ittifakla
söz ağa içindir. Eğer, zevç cariyesine «müracaat ettim» dese ve cariyede «benim
iddetim bitti» dese, zevç ve ağa da iddetin geçtiğini inkâr etseler bu taktirde
söz cariyenindir.
Kadın son hayzmdan (üçüncü hayzdan) on günün tamamında
temizlendiği vakit kadın gusül etmese dahi ric'at kesilmiş olur .
Şayet hayız on günden az vakitte kesilirse, gusül etmedikçe veya kadının (hay.
zın bitimiyle) üzerinden bir namaz vakti geçmedikçe veya teyemmüm, edip namaz
kılmadığı müddetçe ric'at bitmiş olmaz. İmam'i Muhanv med (R.A.) e göre kadın
namaz kılmasa dâhi teyemmümle ric'at bitmiş olur.
Kitabiye (ehli kitap olan)
kadında ise mücerred hayızın kesilmesiyle bilittifak ric'at (zevcin müracaat
hakkı) sona ermiş olur.
Eğer, kadın (hayzın
kesilmesinden sonra) gusül etse ve azadan azını unutsa ric'at sona ermiş olur.
Şayet (gusülde) tam bir azayı unutursa ric'at sona .ermiş olmaz. (Zevcin
müracaat hakkı devam eder).
Mazmaza ve İstinşakdan her
biri azanın azı gibidir (yâni mazmaza ve istinşakdan bir tanesi unutulsa bir
azanın azını unutma gibidir, binâenaleyh ric'at sona ermiş olur). İmam'ı Ebû
Yusuf (R.A.) den bir rivayette âzânın tamamı gibidir (âzânın tamamı unutulunca
ric'at sona ermiş olmaz).
Eğer zevç hâmile veya
kendinden çocuk doğuran hanımım boşasa ve (zevç) kadını cima ettiğini inkâr
ederse zevç için müracaat etme hakkı vardır. Eğer, zevç halveti sahihada
kaldığı zevcesini boşasa ve kadını cima ettiğini inkâr etse (Cima etmedim dese)
zevç için müracaat etme hakkı yoktur. Şayet (halvetten ve cimâmn inkârdan sonra)
zevç zevceye müracaat etse ve ricattan
sonra iki seneden az vakitte kadın çocuk doğursa ric'at sahih olur
Eğer zevç zevcesine «eğer
çocuk doğrursan bu taktirde sen boşsun» dese ve kadın çocuk doğursa sonra başka
batından (ikinci sefer) başka (ikinci) çocuk doğursa işte o (son çocuk)
ric'attır.
Eğer, zevç zevcesine «her ne
zaman doğurursan sen boşsun» dese ve (kadında) muhtelif batınlarda üç çocuk
doğursa ikinci ve üçüncü (çocuklar) ric'attır ve üçüncü çocuğun doğumu ile üç
talâk tamam olur, kadın' üzerine hayızlarla iddet beklemesi lâzımdır.
Ric'î talâkla boşanan kadın,
(zevç ve zevcenin arasında nikâh mev-cud olduğundan) yüzünü ve bedenini tezyin
eder.
Eğer (zevç zevcesine),
ric'atı arzu etmezse, zevç (öksürme vesaire ile geldiğini ve müracaatını)
bildirinceye kadar onun (kadının) üzerine (evine, yanına) girmemesi mendüb oldu.
Talâkı ric'î ile boşadığı zevcesine müracaat etmediği müddetçe kadınla (zevcin)
sefere gitmesi yoktur.
Ric'î talâk, vat'ı (cimayı) haram etmez ve zevç için üç
talâkdan aşağı talâkı bâyinle boşadığı zevcesini iddet içinde veya İddetten
sonra nikahlaması vardır
Hürre olan kadın üç talâkdan
sonra ve câriye iki talâkdan sonra halal olmaz. Ancak sahih bir nikâhla başka
zevcin cimâ'ından sonra ve (boşandıktan ikinci) zevcin iddeti bittikten sonra
(birinci zevcin tekrar) nikahlaması helâl olur.
Zevç için yanında mâlik
olduğu ve iki talâkla boşanan cariyesi halal olmaz. (Üç talâkla boşanan) kadını
mürâhikin vat'ı (hülle suretiyle ci-ma'ı birinci zevce) helâl eder, (iki talâkla
boşanan cariyeyi) ağasının ci-ma'ı helâl etmez. (Birinci zevç için hüllenin
helâl) kılmasının şartı zekerin ferce girmesidir, meninin" inzali şart
değildir.
Binâenaleyh eğer bir kimse, (üç talâkla boşanmış kadım)
tahlil (birinci zevç için helâl kılmak için boşamak) şartiyle nikahlarsa
mekruhtur .
(Fakat her ne kadar mekruh ise de) birinci zevç için helâl olur. İmam'ı Ebî
Yûsuf (R.A.) den rivayet olundu ki; şüphesiz bu nikâh fasittir ve birinci zevç
için helâl olmaz. İmam'ı Muhammed (R.A.) den rivayet olunuyor ki, tahlil
sahilidir, fakat birinci zevç için helâl olmaz.
(Hülleye giren) ikinci zevç
üç talâkın hükmünü kaldırdığı gibi üç talâkdan az olan talâkın (kalan bir ve iki
talâkın) hükmünü de kaldırıp. İmam'ı Muhammed (R.A.) için muhalefet vardır.
Binâenaleyh bir kadın üç talâkdan aşağı talâkla boşansa ve
kadın ikinci zevcden sonra birinci zevce avdet etse, (iddeti bittikten sonra
tekrar varsa) üç talâkla avdet eder, İmam'ı Muhammed (R.A.) e göre baki kalanla
avdet eder.
Eğer, üç talâkla boşanan
zevce (birinci zevcine) «iddetim senden bitti», «ikinci zevcin hükmünden çıktım
ve iddetim bitti» dese ve geçen zaman bu müddeti içine aldığı olsa zevç için eğer
zevcesinin na zannı galibi olursa tasdik etme hakkı vardır .
O (îlâ), müddetinde zevcenin
vat'ı (cimâ'ı)nın terki üzerine yemin atmektir. O (ilânın müddeti), hürre kadın
için dört ay, carîye için iki iydır. Binâenaleyh bumüddetten az müddet üzerine
yemin etse îlâ ol-naz.
îlânın hükmü,
(yemin eden zevç) yemini yerine getirse,
(Hüre
kadına dört ay,
cariyeye iki ay cima etmemeye ettiği yemini muhafaza eder yaklaşmazsa) bir
talâkı bâyinin vâkî olmasıdır
ve kefâretin
veya (yemini bozarak) hânis olursa cezanın lâzım
gelmesidir
Binâenaleyh zevcesine
«vallahi sana yaklaşmam» veya «vallahi sana dört ay yaklaşamam» dese, (zeyc)
îlâ yapmış olur. Keza (zevç zevcesine) «eğer sana yaklaşırsam (cima edersem)
benim üzerime hac veya oruç veya sadaka lâzımdır veya sen boşsun veya kölem âzad
olsun» dese, yine îlâ etmiş olur.
Binâenaleyh (zevç) müddet
içinde (hürre kadın için dört ay câriye için iki ay içinde) kadına yaklaşırsa,
(yeminde) hânis olur ve îlâ sakıt olur. Ancak müddetin geçmesiyle (müddet içinde
yaklaşmazsa), bir bâyin talâkla boş olur, (zevç) dört ay yaklaşmak üzere yemin
ederse, yemin sakıt olur ve (yemini müddet beyân etmeden) mutlak olarak
ederse, yemin baki kalır.
Binâenaleyh zevç
zevcesini ikinci defa nikâhlasa, îlâ
avdet eder.
âyet tekrar cimâsız diğer bir müddet (dört ay)
geçerse, bir diğer bâ-in talâk vâkî olur
Eğer, zevç zevcesini üçüncü
defa nikâhlasa (ve cima etmeden dört y geçse) yine bâyîn talâkla boş olur.
Binâenaleyh eğer zevç (üç talâkla boş olan) kadını diğer
bir zevcin ikâhlayıp cimâ'mdan (ve talâkından sonra iddeti bitince birinci zevç)
ikâhlasa, îlâ yoktur ve yemin bakidir. Şu halde eğer zevç (ikinci sefer
ikâhladığı) zevcesini cima etse, keffâret veya ceza lâzım olur
ve eve müddet içinde (dört ayda) cima etmese de müddetin (cimâsız) geç-lesiyle
bâyin talâk vâkî olmaz.
Keza zevç yabancı bir kadına
veya talâkı bâyinle boşadiğı zevcesine îlâ etse, (îlâ bulunmadığından) talâkı bâyin yine vâkî olmaz. Ama ric'î
talâkla boşanan kadın nikâhı altında zevcesi gibidir (îlâ sahih olur).
Dört aydan aşağıda îlâ yoktur. Binâenaleyh zevç zevcesine
«vallahi sana iki ay ve o iki aydan sonra iki ay yaklaşmam» dese, îlâ olur.
Şayet «vallahi iki ay yaklaşmıyacağım» der ve birgün durduktan sonra «evvelki
iki aydan sonra iki ay yaklaşmıyacağım» dese îlâ olmaz
Keza bir kimse zevcesine
«vallahi ben sana birgün müstesna bir sene yaklaşmıyacağım» dese yine îlâ olmaz.
Binâenaleyh (sene içinde) zevcine yaklaşırsa ve seneden dört ay baki kalsa
(İstisna edilen gün çıktığı ve dört ayda kaldığı için) îlâ etmiş olur.
Eğer, bir kimse «Basraya
dâhil olmayacağım» dese ve hamımda Basrada olsa (hanımı basradan çıkarıp
yaklaşmak mümkün olduğundan) îlâ etmiş olmaz.
Eğer, îlâ edici zevcenin
cimâ'mdan zevcin (kendinin) hastalığı, veya zevcenin (hanımının) hastalığı
sebebiyle veya kadının ferci etiyle bitişip kapanması veya kadının küçüklüğü
veya erkeğin hadımlığı (zekerinin kesilmesi) veya zevç ile zevcenin arasında
dört aylık mesafenin bulunması sebebiyle âciz olursa, zevcin ilâdan dönmesi
(vaz geçmesi, fariğ olması) müddetin (dört ayın) sonuna kadar yemin vaktinden
itibaren Özür devam ederse, (zevcin) «ben kadına rucû ettim» demesidir.
Binâenaleyh müddet için (cimadan acizlik) zail olursa, (zevce) vat (dil ile
değil cima) ile rucû'u taayyün eder
Eğer, (talâk konuşulurken
veya gazap hâlinde iken) zevç zevceye «sen benim üzerime haramsın» dese haramhğa
niyyet ederse veya hiç bir şeye niyyet etmezse, îlâ edici olur.
Eğer, zıhâra niyyet ederse,
zıhardir, eğer, yalana niyyet ederse yalandır, talâka niyyet ederse hâindir ve
üç talâka niyyet ederse Üç ta-lâkdır. Fetvada bununla («sen benim üzerime
haramsın» sözü ile) talâkın vukû'u üzerinedir, velevki niyyet etmesin.
Keza zevcin «her helâl benim üzerime haramdır» veya «her
hangi bir şevki sağ elimde tutarım, benim üzerime haramdır» sözüyle Örf (ve
âdet)ten için yine talâk vâkî olur.
Ö (hulû), nikâhdan
ayrılmaktır. Zevcinin boşaması için kadının mal ile kendini feda etmesidir de
denildi. (Hulû'a) ihtiyaç olunduğunda beis yoktur.
Eğer edepsizlik (haksızlık)
zevç tarafından olursa, zevcin (Hulû. mukabilinde zevcesinden) bir şey alması (t
ah r i men) mekruhtur. Şayet edepsizlik (haksızlık ve geçimsizlik) zevce
tarafından olursa, zevç için zeVfesine verdiği şeyden (mehir vesaire olarak
verdiği maldan) fazla al-masıda mekruhdur. „
Hulû ile ve (sarih) talâkla vâkî olan şey (mal karşılığında
hulû suretiyle verilen nikâh ayrılığı ve «sen bin dirhemle boşsun» gibi mal
mukabilinde verilen talâk) bâyin talâktır ve konuşulan mal lâzımdır .
Mehir için muvafık olan şey (mal vesaire) hulû karşılığı olarak mu-vâfik olur.
Eğer, hulüda îvaz
(talâk karşilığındaki mal) bâtıl olursa
(hınzır, , garap ve murdar hayvan gibi şeyler olursa) bâyin bir talâk vâkî
olun .' (gayrimeşru mal üzerine) talâkda bir şeysiz ric'î talâk vâki olur.
Nitekim zevç müslüman olduğu halde zevcesini şarab, veya hınzır veya murdar1
lâşe üzerine talâk vermesi veya hulû etmesi hâlinde olduğu gibi, veya . kadın
zevcine (benim elimde olan şey üzerine hulû et» dese, halbuki kadının elinde de
bir şey olmasa, talâkı ric'î vâkî olur. Eğer, kadın «dirhemlerden elimde
olan şey üzerine beni hulû et» de-be ve elindede bir şey olmasa, (dirhemler
kelimesi cemi olduğundan ve ceminin en aşağısı üç olduğundan) kadına üç dirhemi
(zevcine) vermesi lâzım olur. Eğer, kadın «mutlak mal üzerine beni hulû
et» derse, bu tak-1 dirde mehrini (kocasına) red etmesi (vermesi) lâzım olur.
Eğer, zevç zevcesinin kaçak
kölesinin üzerine zevcesini kaçak kölesini tazmin etmekten beri olarak hulû
etse, kadın köleyi tazmin etmekten berî olmaz ve kölesini zevcine teslim etmesi
mümkün ise teslim etmesi lâzımdır. Şayet teslim mümkün değilse, kölenin
kıymetini vermesi lâzımdır.
Eğer kadın zevcin «bin
mukabilinde beni üç (talâkla) boşa» dese ve zevcde bir talâkla boşasa, zevç için
binin üçte 'birini almak vardır ve zevcede bâyin talâk vâkî olur, zevç «beni bin
üzerine talâk ver» der (zevcde) bin üzerine (bir talâk verirse İmam'ı Azam
(R.A.)'a göre) bir» şeysiz ric'î bir talâk vâkî olur. İmâmeyne göre «ba» île
olan gibidir (Bâ-ı yîn bir talâk vâkî olur ve binin üçte biri lâzım olur).
Eğer zevç zevcesine «kendini
bin İle veya bir üzerine üç talâkla bo-şa>< dese, zevcede (kendini) bir talâkla
boşasa, (talâkdan) bir şey vâkî olmaz.
Eğer, zevç zevcesine «sen
bin (akçe veya lira) ile veya bia üzerine boşsun» dese, kadında kabul etse, bâîn
bir talâk vâkî olur ve kadına (kocasına) mal vermesi lâzım olur.
Eğer, zevç zevcesine «sen
boşsun ve üzerine bin (akçe veya lira) lâzımdır» veya kölesine «sen hürsün ve
üzerine bin lâzımdır» dese, (İmam'ı Azam R.A. göre) kadın ve köle kabul
etmeseler dahi tneccânen kadın boş olur ve köle azat olunur. İmâmeyne göre(
kadın ve köle) kabul etmedikleri müddetçe kadın boş olmaz ve köle âzad olunmaz.
(Kadın ve köle) kabul ettikleri vakit mal lâzım olur.
Hulû, kadın hakkında (mal
karşılığında talâk gibi) mal karşılığıdır. Binâenaleyh mal karşılığını (kadın)
kendine vacip kıldıktan sonra (meselâ: «Beni şu kadar mal ile hulû et» dedikten
sonra) zevcin kabulünden evvel kadının rucû'u sahih olur ve kadın için
muhayyerlik şar-tida sahih olur.
Hulû, (zevcin kabulünden evvel) kadının meclisden kalkması
ile bâtıl olur. (Hulû), zevç hakkında yemindir. Binâenaleyh kendi üzerine vâcib
kıldıktan (kabul ettikten) sonra ruc'û edemez. Zevç için muhayyerlik şartıda
sahih olmaz ve kadının kabulünden evvel (zevcin) meclisden kalkmasiyle de
(hulû) bâtıl olmaz .
Mal üzerine kölenin
âzâtındaki taraf, kadının hulûdaki tarafı gibidir (köle .tarafından mal
karşılamak ağa tarafından yemindir).
Zevç zevcesine «dün seni bin (akça veya lira) ile
boşamışdım ve sen kabul etmemiştin» dese, kadında «belki kabul etmiştim» dese,
söz zevcindir
Eğer, satıcıda böyle (zevç
gibi) dese, (alıcıda kadın gibi dese) söz alıcınındır.
Mübâree: (Zevç ve zevceden
biri nikâhın sabitliğini iddia ve ispat edip diğerininde kabul etmesi) hulû
gibidir. Mübâree ve hulû'dan her-biri zevceyinden (karı - kocadan) her birinin
nikâha tealluk eden hakkını (mehir ve geçmiş nafaka gibi şeyleri) iskât eder.
Binâenaleyh o (kadın) mehri
ve geçmişteki taktir edilmiş nafakayı isteyemez.. O da (zevcde) nafakanın
müddeti geçmese dahi acele olarak verdiği nafakayı isteyemez ve (zevç) duhulden
(cimâdan) evvel hulû ettiği (kadına) teslim ettiği mehri de isteyemez. İmam'ı
Muhammed (R.A.)'e göre (zevcve zevceden her biri haklarım) ispat etmez, ancak
mübâree ve hulû hakkında konuştuklarını iskât eder. İmam'ı Ebî Yûsuf (R.A.)
mü-bâreede İmam'ı (Azam R.A.)'la ve hulû da İmam'ı Muhammed (R.A.) beraberdir.
Eğeri (baba) küçük kızını kocasından mal karşılığı ile hulû
etse, mal lâzım olmaz, mehri sakıt olmaz
ve asah olan rivayette (küçük kız) boş olur. Büyük kadında ise (ulû) büyük
kadının kabulü üzerine bağlı olarak durur
Eğer (baba küçük kızı) üzerine (kızının hulû bedeline kendi üzerine tazminatı
tekeffül ederse, tekeffül eden)babaya (tekeffül ettiği) mal lâzım olur ve
küçük kız boş olur
Eğer (zevç) küçük kadın üzerine mal (vermesini) şart
koşarsa, küçük kız (kadın) kabul ederse boş olur, kabul etmediği
taktirde boş olmaz.
Ölüm hastalığında hasta olan kadının huhVu
(hasta kadının malinin) üçte birin (1/3) den muteberdir .
O (zıhâr), (zevcin
zevcesini) veya kadının bütün bedeninden tâbir
olunan uzvundan (boyun, sırt ve ferç gibi azalarından)
birini veya zevceden âzâya şâmil olan bir cüz'ünü velevki süt emme (emişme)
cihetinden olsun (zevcin) mahremlerinden (nikâhla alması haram olan
kadınlardan) azasına bakması, zevç üzerine haram olan azaya teşbihdir
Binâenaleyh (zevç zevcesine) «sen benîm üzerime anamın
sırtı gibisin, veya senin başın anamın başı gibidir ve buna benzer veya senin
yarın annemin yarısı veya buna benzer (teşbih) gibidir veya senin karnın veya
uyluğun annemin karnı ve uyluğu gibidir, veya senin sırtın kız kardeşimin veya
halamın sırtı gibi ve bunlara benzer teşbih» dese, zevç keffâratı ifâ etmedikçe
zevcin üzerine zevcesini vat (cima) etmesi ve cimaın çağıranların (Öpmek, sıkmak
vesaire gibi şeyleri) yapması haram olur
Eğer, (zevç zevcesini) keffâretten
evvel cima ederse, zevcin üzerine istiğfardan ve (zıhâr
îcâbeden) evvelki keffâretten başka bir şey yoktur ve zevç keffâretİ ifa
etmedikçe (ikinci defa cimâya) avdet etmez, Keffâret için îcab eden avdet,
zevcesinin vat'î (cimâ'i) üzerine azmidir, (zıhâr yapılan) kadına yakışan
kendini zevcine teslimden menetmek ve (zevcinden) keffâret taleb etmektir.
(Kadın mutazarrır olmaması için) hâkim zevci keffâret üzerine (keffâret îfa
etmesi için) cebreder. Zikrolu-nan lafız («sen bana anamın sıçtı gibisin» lafzı
gibi sözler) .zıhârdan baş-kasına ihtimâli yoktur
Eğer, (zevç zevcesine) «sen
benim üzerime anam misli veya anam gibisin» dese, bu taktirde eğer (zevç bu
sözüyle) keramete (keremü ve şerefliliğine) niyyet ederse, tasdik olunur veya
zıhâra niyyet ederse tasdik olunur veya zıhâra niyyet ederse zıhardır veya
talâka niyyet ederse bâyin bîr talâktır. Ve eğer bir şeye niyyet etmezse,
birşey olmaz (zira bu lafızlar kinaye lafızlardır).
Eğer, (zevç zevcesine) «sen
benim üzerime annem gibisin» dese ve zıhâra veya talâka niyyet etse, niyyet
ettiği gibidir.
Eğer, (zevç zevcesine) «sen
benim üzerime annemin sırtı gibi haramsın» dese talâka veya ilâya niyyet etse,
(İmam'ı Azam R.A. a göre) iş bu (söz) zıhardır. İmameyne göre niyyet ettiği
şeydir.
Zıhâr ancak zevciyet
(nikâhla evlenmek) te olur. Binâenaleyh ağanın cariyesine zıharı olmaz ve
kadının emri olmadan (Fudûlî) nikâh sdeıı ve kadının nikâha izin vermesiyle
kadından zıhâr yapan kimsenin Zıhâri da olmaz.
: Eğer, (bir kaç hanımı olan
zevç) hanımlarına «siz benim üzerime knnemin sırtı gibisiniz» dese, her bir
zevcesinden (adedine göre ayrı ayrı) zıhâr yapmış olur ve her biri için zevç
üzerine, birer keffâret lâzımdır (meselâ; iki, üç veya dört hanımı olan ve
hepsine zıhâr yapan kimse üzerine her biri için ayrı ayrı keffâret lâzımdır).
Eğer, (zevç zevcesine) bir meclisde ve muhtelif meclislerde
defalarca zıhâr etse, o kimse üzerincher bir zıhâr için (ayrı ayrı) keffâret
lâzımdır
O (keffâret)
bir köle azat etmektir ve köle müslüman, kâfir, erkek, kadın, küçük, büyük, bir
gözlü, pek çağrıldığı vakit işinden sağır, iki elinden biri kesilen iki
ayağından biri kesilen ve hiç bir şey edâ etmemiş olan mükâtebin olması
caizdir, . ;
İki gözü kör olan ve <ve
asla bir şey işitmeyen sağır, dilsiz, iki eli v -ya iki baş parmaklan veya bir
tarafından bir ayak ve bir eli kesilmiş köle ve ayılmayan deli, müdebber, ümraü
veled, bâzısını (bâzı bedeli kitabeti) edâ eden mûkâteb ve bâzısı azat olunmuş
kölenin (keffâret için) âzâdı caiz değildir.
Eğer, kölenin yakım (köleyi)
keffâret niyyetiyle satın alırsa, sahih olur.
Keza eğer,
(keffâratçı) keffâret için kölesinin yarısını azat etse
sonra zıhar ettiği kadını cima etmezden evvel bakîsini azat etse, yine sahihtir.
Eğer, müşterek kölenin
yarısını azat etse bakisini (diğer yarısını) tazmin etse, (İmam'ı Azam R.A.'a
göre) caiz olmaz. İmameyn için muhalefet vardır.
Keza eğer birkimse kölesinin
yarısını âzad etse sonra zıhâr yapan kimse hanımını cima etse sonra kalanım
(diğer yarısını âzad etse, İmam'ı Azam
(R.A.) a göre caiz olmadığı ve İmameyn için muhalefet olduğu gi-ibi yine
aynıdır).
Eğer, (zıhar yapan kimse)
âzad olunacak köle bulmazsa, Ramazan 'ayı ve (Bayram günleri ve teşrik günleri
gibi) oruç tutmak yasak olan igünlerden bir şey (bir gün) bulunmayan iki ayda
(araya fasıla girme-jden) arka arkaya iki ay oruç tutar.
Binâenaleyh o iki ayın bir
gecesinde bilerek veya gündüzünde unutarak cima ederse, oruca yeniden başlar
İmam'ı Ebû Yusuf (R.A.) (yeniden tutmaya başlamaz diyerek) muhalefet ediyor.
Eğer, (hastalık ve sefer
gibi) bir özürle veya özürsüz iftar ederse, (Tetâbu'a = arka arkaya riâyet
şartını terk ettiğinden) ittifakla (iki ay) oruca yeniden başlar.
Eğer, oruç tutmaya kudreti
olmazsa o (zıhar yapan) veya vekili altmış (60) miskini doyurur ve her miskine
(muhtaca) sadaka'i fıtır gibi veya sadaka'i fıtrin kıymetini yedirir (verir).
Bir batman buğdayla iki batman arpa veya (bir batman buğdayla) bir batman (260
dirhem) hurma vermek sahih olur.
Keffâret ve fidyede, ibâha
(fakire hepsini bitfden yedirmek) sahih olur. Öşür ve sadakalarda, (öşür ve
sadakaları vermede hepsini birden yedirmek) sahih olmaz.
Eğer (zıhâr yapan kimse), altmış fakire sabah ve akşam
yemeğini verir veya altmış fakire sabah taamında, iki sabah veya akşam
yemeğinde, iki akşam yemeği yedirse ve doyuncaya kadar yedirse velevki
yedikleri şey (taam) az olsa, caizdir .
Arpa ekmeğinde katık lâzımdır, buğday ekmeğinde lâzım değildir.
Eğer, (zıhâr yapan kimse),
bir fakire altmış (60) gün yedirse, kifayet eder. Şayet bir kimse (zıhar yapan
kimse), iki ayın tamamını bir fakire bir günde verse, kifayet etmez, ancak bir
günden kifayet eder. (Yani birgününe sayılır).
Eğer, yedirme esnasında
(zıhâr yapdığı) hanımına cima etse^l yeniden orucabaşlaması lâzım gelmez.
Eğer, altmış fakire idjâm etse ve her fakire iki zıhar için
bîr sâ'verse, (iki zıhârı için) sahih olmaz ancak bir zıhâr için sahih olur.
Şayet (her fakire bir sâ' olmakla beraber altmış fakire) bir zıhâr ve bîr iftar
için verirse, her ikisi için (ittifakla) sahih olur .
Keza (zıhar yapan kimse) iki zıhar için iki köle âzad etse veya iki zıhar için
dört ay oruç tutsa veya iki zıhar için yüzyirmi (120) fakire ifâm etse ve
bunları ayrı ayrı tâyin etmese dahi sahih olur.
Eğer, iki zıhardan için bir
köleyi âzad etse, veya iki ay oruç tutsa sonra iki zıhârın birisi için tâyin
etse, sahih olur. Şayet bir zıhar ve (Keffâreti) katil için (her ikisi için bir
köleyi âzad eder veya iki ay orucu tutar sonra bu ikisinden birine tâyin
ederse), sahih olmaz.
Eğer, köle zihâr yaparsa, velevki efendisi onun için köle
âzad etsin veya taam id'âm etsin orucdan başka bir şey kifayet etmez. Ancak oruç
kifayet eder.
O (Liân),
zevç hakkında iftira haddinin (cezasının)
makamına kâim ve zevce hakkında zina haddi
makamına kâim lanete nuıkârİn yeminlerle te'kitlenmiş şehâdettir.
Binâenaleyh eğer (zeyc sahih nikâhla nikâhlı) zevcesine
zina ile iftira etse, zevç, zevceden her biri şehâdet ehli olsa ve o (kadın)
kendisine iftira edene had yaptırabilecek halde (müslünıan ve mükellef) olsa
veya (zevç) kadının çocukdan nesebini nefyetse (yani zevç kadından olan çocuğun
kendinden olmadığını söylese) ve kadında iftiranın icabını (cezalandırılmasını)
isterse zevç üzerine lîân olur
Eğer, (zevç liândan) kaçınırsa, ilân yapıncaya veya kendini
tekzip! edinceye kadar hapsolunur, (şayet kendini tekzip ederse iftira haddi;
gibi) had olunur .
Eğer, (zevç) Jiân yaparsa, kadın üzerine de liân
vacip olur. Eğer, (zevce) kaçınırsa, liân yapıncaya kadar veya zevcini
^(iftirasında doğru olduğunu) tasdik edinceye kadar haps olunur.
Eğer, zevç köle, veya kâfir,
veya iftiradan dolayı had yapılmış olmasıyla şehâdet ehlinden olmaz ve o
(kadın) da şehâdet ehlinden olsa, (zevç) had olunur.
Eğer, (zevç) şehâdet
ehlinden olur ve o (kadın) da câriye veya küçük veya mecnune veya iftiradan
dolayı had yapılmış veya kâfire veya kendisine iftira eden kimse had olunmamış
.olsa, zevç üzerine had yapılmaz ve liânda yoktur.
Liânın sıfatı (rüknü, şekli)
evvelâ zevcin başlamasıdır. Binâenaleyh (zevç) dört sefer; «Eşhedübillâh...
Allah (C.C.)'a şehâdet ederim ki, kadına zina ile atmamda ben sâdıkım» der ve
beşincide «kadına (zevceme) zina ile attığımda eğer o adam (zevç kendisi)
yalansa, Allah (C.C.) in laneti onun üzerine olsun» der vebunun (şehâdet ve
yeminin) hepsinde zevcesine işaret eder.
Sonra o (kadın) da; dört
seferi «Eşhedübillâh... Allah (C.C.)'a ben şehâdet ederim ki: zevcim bana zina
île atmasında yalancıdır» der, beşincide «Allah (C.C.)'ın. gazabı onun
(kadının) üzerine olsun, eğer (zevç) bana zina ile atmasında doğru ise»! der ve
(kadın) onların (Şehâdetle-rinin) hepsinde zevcine işaret eder.
Eğer iftira etmek çocuğun reddi ile olursa, (zevç ve zevce)
zinanın zikti yerine çocuğun nefyini zikrederler. Eğer iftira, zina ve çocuğun
reddi ile olursa (zevç ve zevce şehâdetlerinde) bunların her ikisinide
zikrederler
Eğer, (zevç ve zevce) liân
yaparlarsa, hâkim aralarını tefrik eder. Ve o (tefrik) bâin bir talâktır, eğer
iftira çocuğun neyfi olursa, çocuğun nesebi nefyolunur ve (Hâkim) çocuğu anasına
ilhak eder (verir). Eğer (zevç) ondan (Liân ve tefrikden) sonra kendini tekzip
ederse, had olunur ve zevç için (zevcesini tekrar nikahlaması halal olur. Ebû
Yusuf (R.A.) için muhalefet vardır.
Keza (kendi hanımına
iftiradan dolayı had olunup tekrar nikahlaması helâl olduğu gibi) başka
(yabancı) kadına iftira eder ve had olunursa veya kadm zina edip had olunmaz,
yine nikahlaması helâl olur.
Dilsizin iftirası ile ve
hâmile bulunan çocuğu nefyetmekle liân yoktur, tmâmeyne göre hâmile kadın
çocuğu altı aydan az vakitte doğurursa (zevç) Hân yapar.
Eğer, (zevç zevcesine) «zina
ettin ve bu hamlin (hâmile olduğun çocuk) zinadandır» dese, ittifakla liân
yapılır ve hâkim hamli (karnındaki çocuğun nesebini) nefyetmez.
Eğer, (zevç) çocuğu doğumun
müddetinde (doğumun yedi gün içinde) nef etse ve doğum âletlerini alma
zamanında nefyetse, (Nesebin nefyi) sahih olur. Ve liân yapılır. Eğer, (zevç)
çocuğun nesebini doğum günlerinden (yedi günden) sonra nefyetse, liân yapar
(Iar) ve (çocuğun nesebini nefyetmek sahih olur.
Eğer, (zevç) gaip olursa,
zevcin bilgisinin hâli kadının doğum hâli (çocuğu doğurması hâli) gibidir.
Eğer, (zevç) ikiz olan çocuklarından evvel doğam nefyedip
sonraki doğanı ikrar etse, hadyapılır. Şayet aksini yaparsa (evvel doğam ikrar
ikinci doğam inkâr ederse) liân yapar (Iar) ve her ikisinde de (ikizlerin)
nesebleri sabit olur.
O (İnnin), Cimâ'a kudreti
olmayan veya dul kadına cima etmeye kadir olup bakireye kadir olmayan kimsedir.
Binaenaleyh eğer, (zevç ve zevcemin dâvasından sonra)
zevcesine (ister bakire olsun ister dul olsun) yaklaşmadığını (cinsi münasebette
bulunmadığını) ikrar etse,, hâkim (zevci tefrik etmeden) kamerî şene ile bir
sene te'hir eder .
Sahih olanda budur. Ve ramazan günleri, kadının hayız günleri bu seneden hesap
olunur, zevcin veya zevcenin hastalığı hesap olunmaz.
Eğer, bu bir sene zarfında zevç zevcesine yaklaşmaz (cima
edemez) se, zevce ayrılmak istediği taktirde (hâkim) zevç ile zevcenin
beyinlerini tefrik eder ve o (tefrik) bâyin bir talâkdır .
Eğer, (zevç) «cima ettim»
dese ve (zevcede inkâr etse, eğer' (bu ih-; tilâf) tehirden evvel olur ve kadın
dul ve bakire (kız) olursa kadınlar oj kadının (fercine) bakarlar. Eğer kadınlar
«o (kadın) dul» derlerse, sözj yeminle beraber zevci içindir. Şayet kadınlar «o
(kadın) bakiredir» der-J lerse, (bir sene) te'hir olunur.
Keza (zevç emin etmekten)
çekinirse ve bu (zevcin) çekinmesi 6 (kadın) dul veya kız olduğu halde te'hirden
sonra (ihtilâfları) olsa, yinç (bir sene) tehir olunur ve kadınlar (fercine
baktıkları kadın) «dul duraj deseler, bu taktirde söz, (yeminle beraber) zevç
içindir.
Şayet kadınlar (o
kadın) «bakiredir» derlerse, bakire kadın (tefrik'
olunmakla kabul etmesi arasında) muhayyer kılındı.
Keza eğer (zevç) yeminden
çekinirse ve (zevcede) her hangi zaman muhayyer kılınsa, (tefrik talebindeki)
muhayyerliği bâtıl olur.
Hayası sökülmüş olan kimse innîn gibidir. Hadım olanın
derhal (aralan) tefrik olunur
Cariyede tefrik hakkı İmam'ı
Azam (R.A.)'a göre ağa içindir. İmam'ı Ebû Yusuf (R.A.)'a göre câriye içindir.
Eğer zevce zevcini deli, cüzzam hastalıklı ve ala tenli
bulursa, zevce için uhayyerlik yoktur. İmam'ı Muhammed (R.A.) için muhalefet
vardır
Eğer zevç zevcesini bunlarla
(deli, cüzzam hastalık ve ala tenli),
bulunursa veya fercinin etleri bitişmiş veya bir kemikle kapanmış bulursa, zevç
için muhayyerlik yoktur.
O- (iddet,
nikâhın izâlesiyle) kadına lâzım olan (tayin edilen z; manda) beklemektir.
Hürre kadının iddeti; talâk fesih için üç kurudur. Yâni Üç
hayızdır
Keza şüphe ile veya nikâhı fasitle kadın cima olunsa ve
(sonra) tefrik olunsa veya (cima' eden erkek), o kadını cirnâ' ettikten sonra
ölse, yine iddeti üç hayızdır ve Ününü Veled âzad olunsa veya efendisi Ölse, ( O
Ümmü Veled de üç hayır bekler)
Bir hayız müddeti içinde boşanan kadının o hayzı, iddctlcn
sayılmaz. Eğer, (kadın) yaşlılığından veya küçüklüğünden veya yaş itibariyle
balığa olup hayız görmem esiyle (bunların)
iddeti üç aydır
Nikâhı
sahihle nikâhlı olan
hürre kadının ölen kocası için iddeti dört ay an gündür
Cariyenin iddeti, İki
hayızdır, ölümde (zevcinin ölümünde) ve hay-
zın olmairfasmda hürre
kadının hayzının yarısıdır.
Hâmile kadının iddeti; (boşanmış olsun,
kocası Ölmüş olsun, hürre kadın olsun ve câriye olsun) mutlaka hamlini vaz
etmesi (doğurması) dır
velevki kadından doğan sabî ölsün, (îmam'i Azam ve İmam'ı Mu-hammed R.A.'e göre
yine iddet hamlin vaz'ıdır). İmam'ı Ebû
Yusuf. (R.A.)'a göre eğer kadından doğan çocuk ölse, o kadının iddeti aylarla
(dört ay)dır.
Eğer, çocuğun ölümünden
sonra kadın hâmile olursa, bu taktirde kadının iddeti bir icmâ' aylarla (dört ay
on gün) dür. İki vecihde de (gerek çocuğun ölümünden evvel gerekse ölümünden
sonra hâmile olsun) çocuğun nesebi sabit olmaz.
Bir kadın, (zevcin) ölüm hastalığında talâkı ric'î ile
boşansa, (onun iddeti) zevce (evli kadın) gibidir .
Eğer, (zevcin ölüm hastalığında boşanan) bâyin (talâkla) olursa, (İmam'ı Azam ve
İmam'ı Muhammed R.A.'e göre) iki iddet müddetinin en uzağı (en çoğu ve fazlası)
ile iddet bekler .
İmam'ı Ebû Yusuf (R.A.)'e göre ric'î (talâk iddeti) gibidir.
Bir (câriye) ric'î iddetinde
iken âzâd olunsa, iddetini Hürre gibi tamamlar. Şayet (talâkı) bâyin ve Ölüm
iddetinde iken (câriye) âzad olunsa, (onun iddeti) câriye (nin iddeti) gibidir.
Eğer, âyisi (hayızdan
kesilen kadın) aylarla iddet beklese sonra (hayız) kam avdet ederse, (aylarla
beklediği) iddeti bâtıl olur ve hayız-la yeniden iddete haşlar, sahih olanda
budur.
Keza küçük olan kadın da
aylarla iddet bekleme esnasında hayız kanı görse, yine yeniden hayız kanıyla
iddet bekler.
Bir kadın iddetinin bazısını
hayız kanıyla çekse sonra hayızdan kesilse, aylarla iddet bekler (yâni hayız
kanı kesildikten sonra üç ay iddet bekler).
İddet bekleyen kadın bir
şüphe ile vat' (cima) olunsa kadına başka
bir iddet beklemek vacip olur, iki iddet birbirine tedahül eder ve kadının iki
iddetten gördüğü şey (hayız) her ikisinden sayılır ve ikinci tamam olmazdan
evvel birinci tamam olursa, ikinciyi (ikinci iddeti kadın) tamamlar
Talâk ve ölümde iddetin iptidası, velevki kadın onları
(talâk,ve ÖİÜ-mü) bilmesin, talâk ve ölümün akabindedir
Nikâhı fasitte (iddetin
iptidası) ise, (hâkimin) tefrikinin akabinde veya (zevcin) cima etmemeye
azmidir.
Bir kadın «hayızla iddetim bitti» derse, şayet iddet
üzerinden altmış (60) gün geçti ise, söz, (İmam'ı Azam R.A.'a göre) yeminle
beraber kadın içindir
İmâmeyne göre, (iddet üzerinden) otuzdokuz (3&) gün ve üç saat geçerse dır.
Eğer, (zevç)
bâyin (talâk) dan iddet bekleyen zevcesini nikâhlasa
sonra duhulden (cimâdan) evvel boşasa, (İmam'ı
Azam ve İmam'ı Ebû Yusuf R.A.'e göre) mehrin tamamı ve yemden iddet beklemek
lazımdır. İmam'ı Muhammed (R.A.)'e göre mehrin yarısı ve birinci iddetin
tamamlanması lâzımdır.
Duhulden evvel boşamada ve zimmî (vatandaş) erkeğin zimmiye
kadını boşamasında veya harbiye kadının bize müslüman olarak çıkıp
(gelmesinde), iddet beklemek yoktur .
İmâmeyn, için muhalefet vardır.
Talâkı bâyinle boşanan ve (zevci) üldükten sonra iddet
bekleyen kadın, eğer müslüman ve mükellef olursa, zînetin terki ile yas tutar
(zî-neti takınmaz ve süslenmez) ve zâferan ve aspurla boyanmış elbiseyi giymeyi
terk etmekle ve güzel koku, zeytinyağı, sürme ve kınayı terket-mekle yas tutar .
Ancak özür olursa müstesnadır (zira zaruretler haram ve mahzurları mubah
kılar).
Nikâhı fasitle nikahlanan
(hürre) ve âzad olunan (câriye) kadının iddetinde zîneti terketmek yoktur.
İddet bekleyen kadın nişanlanmaz. Fakat (iddet bekleyen
kadına «sen güzelsin veya iyisin» gibi nişan ve evlenmeye âİt sevgiyi ve isteği
beyan eden kelimelerle) tariz etmekte beis yoktur
Talâk iddeti bekleyen kadın,
(gece olsun, gündüz olsun) asla evinden çıkmaz . Ölüm iddeti .bekleyen kadın
ise, gündüzün tamamında ve gecenin bâzısında (evinden) çakar, fakat başkasının
evinde gecelemez (gece yatmaz, ancak kendi evinde yatar).
(İddet bekleyen) câriye,
efendisinin ihtiyacını temin maksadında (evinden) çıkar.
İddet bekleyen kadın ayrılık ve ölüm vaktinde kendisine
nispet edilen evde iddet bekler. Ancak (vereseler tarafından) cebren
çıkarılması veya kadın (o evde) malından korkması veya evin yıkılması veya (o ev
kiralık olur ve kadın da) kirasına kadir olmazsa, bu takdirde kadın evden çıkar
Zevç ile iddet bekleyen
zevce arasında sütre (perde) olduğu vakit talâkı bâyinle boş olsa dahi bir arada
beraber kalmalarında beis yoktur. Ancak zevç fâsık olursa müstesnadır (zevç ile
zevcenin arasında perde olsa da bu takdirde bir odada kalmaları caiz değildir).
Eğer zevç, fâsik olursa veya
ev dar olursa, kadın (o evden) çıkar, fakat evlâ olan, zevcin çıkmasıdır.
Eğer, zevç ile zevce
aralarında itimat edilen ve cimâ'ya mâni olmaya kadit olan bir kadını (bir
odada) dikerler (ve böyle ikâmet ederlerse), bu takdirde güzeldir.
Eğer zevç, zevcesini talâkı
bâyinle boşasa veya seferde iken ölse ve kadınla kadının şehrinin arası sefer
müddetinden (18 saatten) az olursa, kadın (mahremi olsun, olmasın kendi
şehrine) döner, şayet her taraftan kendi şehri sefer müddeti mesafesinde
olursa, kadınla beraber velîsi (yakını, mahremi) olsun, olmasın (şehri ile
teveccüh edilen yere gitmekte) muhayyerdir. (Kendi şehrine) dönmesi daha
güzeldir.
Eğer o (zevcin talâkı bâyinle boşaması veya ölmesi) bir
şehirde olursa, kadın iddeti bitmedikçe o şehirden çıkmaz. İddet tamam olduktan
sonra kadın için mahrem olursa (o şehirden dilediği yere) çıkar. (Imâmeyn)
dediler ki; kadınla beraber mahrem bulunursa, İddetten evvel çıkması caiz olur.
Hamlin (kadının, çocuğu hâmile olmasının) müddetinin en
azı, altı aydır ve hamlin müddetinin en çoğu, iki senedir
Bir kimse, «eğer falan kadını nikahlarsam işte o (kadın)
boştur» dese, sonra nikâhlasa ve kadın, nikahladığı zamandan itibaren altı ayda
çocuk doğursa, çocuğun nesebi ve kadının mehri (o kimseye) lâzım olur
Boşanan (ve iddet bekleyen)
kadın iddetinin bittiğini ikrar etse, sonra ikrar vaktinden î'tibaren altı aydan
az vakitte çocuk doğursa, o
çocuğun nesebi (o
zevceden) sabit olur. Şayet altı ayda (çocuğu doğurursa çocuğun
nesebi) sabit olmaz
Eğer, (boşanan kadın iddetinin bittiğini) ikrar etmezse
(boşanma vaktinden itibaren) iki seneden az vakitte çocuğu doğurursa, (çocuğun
nesebi) sabit olur. Şayet iki sene veya daha fazla vakitte çocuğu doğursa
(çocuğun nesebi) sabit olmaz. Ancak talâkı ric'î
ile boşanan müstesnadır (yâni çocuğun nesebi sabit olur). Ve çocuğun
doğumu talâkı ric'î olur. Bâyin talâk (bunun) hilâfınadır. Ancak (zevç) çocuğun
nesebini kendinden olduğuna iddia ederse, bu takdirde çocuğun nesebi ric'î de
olduğu gibi bâyin talâkda da sabit olur ve iddette şüphe ile vat (cima) üzerine
hamlolunur
Eğer, bâyin talâkla boşanan
(sabiyye'i) mürâhika olur ve dokuz aydan az vakitte çocuğu getirir (doğurur)
sa, (çocuğun nesebi boşayan zevc-den) sabit olur. Ancak böyle olmazsa (yâni
dokuz aydan az vakitte değil dokuz ay veya dokuz aydan fazla vakitte çocuğu
doğurursa), bu tak-^ dirde çocuğun nesebi sabit olmaz, tmam'ı Ebû Yusuf (R.A.)'e
göre iki seneden az da (çocuğu getirirse), neseb sabit olur.
Bir kadının zevci ölür ve iki seneden az vakitte çocuğu
getirirse, (çocuğun nesebi) sabit olur .
Şayet kocası Ölen kadın mürâhika olursa (çocuğun nesebinin sübûtu) on ay ve on
günden az vakittedir. Ancak böyte olmazsa (yâni bu müddetten çok vakitte çocuğu
getirirse), bu takdirde neseb sabit olmaz.
İddet bekleyen kadının çocuk
doğurmasının sübûtu olmaz, ancak iki erkeğin veya bir. erkek ve iki kadının
şehâdeti ile sabit olur. İmameyne göre, bir kadının şehâdeti kâfidir.
Eğer, kadının hamileliği belli olursa veya (kadının
hamileliğini) zevç itiraf ederse (İmam'ı Azam «R.A.» a göre), mücerred kadının
sözüyle neseb sabit olur. İmameyne göre mutlaka bir kadının şehâdeti lâzımdır
Eğer, kadın kocasının
ölümünden sonra (çocuğun doğumunu) iki seneden az vakitte doğduğunu iddia eder
ve vereseler de bu iddiayı tasdik ederlerse, irs ve neseb hakkında (bu iddia)
sahih olur ve muhtar olan da budur.
Bir kimse, bir kadını
nikâhlar, altı ay veya daha fazla vakitte çocuğu doğurursa, eğer zevç doğumun
olduğunu ikrar eder veya (olup, olmadığım beyan etmez ve) sükût ederse, (çocuğun
nesebi) o zevcden sabit olur. Eğer zevç çocuğun doğumunu inkâr ederse, bir
kadının şahadeti ile sabit olur. Ve eğer çocuğu nefyederse Hân yapar. Eğer,
altı aydan az vakitte çocuğu doğurursa (çocuğun nesebi) sabit olmaz.
Eğer, zevce altı aydan beri
nikâhlı olduğunu iddia eder ve zevç de altı aydan az olduğunu iddia ederse,
yeminle beraber söz kadınındır.
Eğer, zevç kadnın talâkını
doğuma talik eder ve doğumun olduğuna da bir kadın şehâdet ederse, kadın boş
olmaz. İmameyn için muhalefet vardır.
Eğer, zevç kadının
hamileliğini itiraf ederse, mücerred kadının sözüyle kadın boş olur. İraameyne
göre mutlaka bir kadının şehâdeti lâzımdır.
Bir kimse, bir cariyeyi
nikâhlasa ve (duhûlden sonra) boşasa, sonra (iddeti içinde iken) satın alsa ve
aldığı zamandan itibaren altı aydan az da (çocuk) doğursa (çocuk) o kimseye
lâzım olur. Ancak böyle olmazda (altı aydan azda doğurmaz altı ayda veya altı
aydan fazlada doğurursa, çocuk o kimseye) lâzım olmaz.
Bir kimse, cariyesi için «eğer karnındaki çocuk ise işte o
(çocuk bendendir» dese bir kadın da doğuma şehâdet ederse, işte o câriye o
kimsenin ümmü veledi (çocuğunun annesi) olur.
Bir kimse, bir köleye «o
benim oğlumdur» dese ve (o kimse) ölse ve (o oğlanın anası da «ben o kimsenin
karısı idim» dese işte o (oğlan) ölenin oğludur, oğlan ve annesi beraber vâris
olurlar. Binaenaleyh eğer kadının hürriyeti bilinmez
ve vereseler de «Sen
ölenin çocuğunun
annesisin» dese, kadın için miras yoktur
(fakat oğlan için miras vardır)
Ana, firkattan evvel ve sonra çocuğunun hidânesinc (terbiye
ve muhafazasına) en lâyik olandır .
Ondan sonra (ananın) anasıdır, velevki (Anasının, anasının anası gibi) yukarı
doğru yükselsin, sonra babanın anası, çocuğun ana baba bir kız kardeşi, sonra
ana bir kız kardeşi, sonra teyzesi de böyledir.
(Yâni ana-baba bir, ana bir veya baba bir teyzelerden
bakmaya ve terbiyeye daha lâyıktırlar). Sonra halası da böylecedir
(Çocuğun) kız kardeşinin
kızları (terbiye ve muhafazaya) oğlan kardeşinin kızlarından daha evlâdır. Oğlan
kardeşinin kızları (çocuğun terbiye ve muhafazasına) halalardan daha evlâdır.
Bir kadın, çocuğun mahreminden başkasına (kendini)
nikâhlasa, o kadının (çocuk üzerindeki hidâne) hakkı sakıt olur. Çocuğun
mahremine (kendini) nikâhlayamn (hidâne hakkı) sakıt olmaz. (Bu çocuğun
mahremine kendini nikahlayan kadın), çocuğun amcasına kendisini nikahlayan anne
ve çocuğun dedesine kendisini nikahlayan nene gibi (bunlar çocuğun mahremi
olduğundan anne ve nene çocuğun amcası ve dedesine vardıklarından bunlar
çocuğun babası makamına kâimdirler) .
Kendisi sebebiyle hidâne hakkı sakıt olan nikâhın zail olmasıyla hidâne hakkı
avdet eder. Zevciyeti nefyetmekte söz, kadının sözüdür.
Çocuk hidâne hakkına sahip olanların yanında kendi başına
yeme, içme, giyinme ve istinea' etmekle başkasından müstağni oluncaya kadar Olar
(duror). İstiğna (muhtaçlıktan beri olmak), dokuz veya yedi sene İle takdir
olandır. (Dokuz veya yedi yaşından) sonra baba, çocuğu alması üzerine
cebrohraur
Ve câriye (küçük câriye) , hayız görünceye kadar ana ve nenenin yanında sakin
olur. İmam'ı Muhammed' (RA.)'e göre, ana ve neneden başkasının yanında olduğu
gibi bunların (ana ve nenenin yanında) şehvet sahibi oluncaya kadar sakin olur.
Ve Kamanın fesadından için fetva bununla verilmiştir.
-
Hıdâne hakkı olan bir kadın hıdâne üzerine cebrolunmaz
Binâenaleyh hıdâne hakkına sahip bir kadın bulunmazsa, bu takdirde hı-dâne
hakkı asabalann tertibi üzerine asabalardır. Lâkin cariyeyi âzâd eden efendisi
ve dayısının oğlu gibi mahremi olmayan asabaya ve sefih olan fâsıka küçük kız
verilmez.
Eğer, asabalar irs tertibi
derecesinde içtima' ederlerse (aralarında) en müttekisi evlâdır, sonra en
yaşlısı evlâdır.
Âzâd olunmazdan evvel hıdânede ümmü veled ve câriye için
hak yoktur. Zimmiye olan kadının çocuğa küfür ülfeti (telkini) korkulmadıkça
müslüman çocuğuna hıdâne hakkı vardır
İstiğna (kendi kendinin
ihtiyacım temin edip başkasına muhtaç olmadan) haddine varıncaya kadar babası
için küçük çocuğunu (annesinin hıdâne hakkına müdâhale olduğundan annesiz)
sefere götürmesi olamaz. Annesi içinde küçük çocuğunu
(babasına zarar ve keder vereceğinden) sefere götürmesi
olamaz. Ancak zevcin (babanın) tezevvüç ettiği vatanı (kadının kendi vatanı)
harap değilse, sefer ettirmesi olabilir. Çocuğu ile vatanına sefer etmek
anneden başkası için yoktur.
Eğer, bu (sefer edilen
vatan) iki şehir veya köy arasında olur ve baba için varıp çocuğuna muttali olup
tekrar evine yatmaya dönebilecek şekilde mümkün olursa, bu takdirde (anasının
çocuğu ile oraya sefer etmesinde) beis yoktur.
Keza köyden şehire nakletmekte de beis yoktur. Aksi
(şehirden köye nakletmek) bunun hilaf madır
.
(Hıdâne hakkında) çocuk için muhayyerlik yoktur.
Zevç, müslüman (kadın) olsun
veya büyük kâfire veya cima' olunur küçük olsun nafakası, elbisesi ve oturacağı
yer, zevci üzerine vacip olur.
veievki zevci küçük olsun ,
bu vâciplik zevcenin kendini zevcin evinde teslim ettiği veya zevç için (mehri
muaccel) hakkı teslim olunmadığı için zevce nefsini, teslim etmezse veya zevcin
talebi olmadığı vakittedir. Nafaka her ayda -(kadın için) takdir olunur ve
kendisine teslim olunur
Elbise, her altı ayda bir
takdir olunur ve (nafaka) israfsız ve tâkdir-siz (eksiksiz) kadına kifayet
edecek şekilde takdir olunur. Bu hususta (nafaka vesaire hususunda) onların
(zevç ve zevcenin) hallerine? giire itibar olunur.
Binaenaleyh her ikisi zengin
olduğunda zenginlerin hâli, herjl iliisi fakir olduklarında fakirlerin hâli ve
her ikisinin halleri muhtelif olunsa her ikisinin arasında olan hal (itibar olunur).
Zevcin hâli ile itibar olunur da denildi
Nafaka hakkında zevcin fakir olması hâlinde söz zevç
içindir. Ve ispat hakkı kadın İçindir. Eğer zevç zengin olursa kadının bir
hizmetçisinin nafakası da zevç üzerine takdir olunur. İmam'ı Ebû Yusuf (R.A.)'a
göre iki hizmetçinin nafakası takdir olunur. Eğer zevç fakir olursa (kadının)
hizmetçisinin nafakası asah rivayette zevç üzerine lâzım olmaz
Eğer, (zevç) fakir halde iken nafaka takdir olunsa sonra
(zevç) zen-ginlese ve kadın (zevce)
zevcden fazla nafaka için muhâsama yapsa, (hâkûn) kadın için zengin nafakasını
tamamlar. Bunun aksi île (zevç evvelce zengin olur ve nafaka zengin nafakasiyle
takdir olunur, sonra zevç fakirleşirse), kadına fakir nafakası lâzım olur
Haksız yere
zevcin evinden çıkan âsi kadın,
borcundan dolayı
hapsolunan kadın, zifaf olmamış hasta kadın, gasbedilmiş kadın, cİmâ'
edilemiyecek derecede küçük ve kendisiyle beraber zevci olmayan ve Hacca giden
kadın için (zevci üzerine) nafaka yoktur .
Eğer kadın zevçle beraber hacc ederse, kadın için hazarı nafaka alma hakkı
vardır, seferi nafaka ve kira hakkı yoktur.
Eğer, zevce zevcin evinde
hastalaşırsa, kadın için (zevcin üzerinde) nafaka hakkı vardır. Fakat kadın
kendi evinde hastalaşır ve hasta olduğu halde zifafa girerse, nafaka yoktur.
Zevcin nafakadan acizliğinden dolayı (hâkim) zevç ile
zevcemi arasını tefrik etmez (ayırmaz), kadın ödünç alıp zevcin üzerine
havâjle. fet-mek üzere emrolunur
Kadının geçen müddetinin
nafakası vacip olmaz. Ancak o müddetin nafakasıylc hükmolunur veya (zevç ve
zevce) her ikisi beyinlerinde nafakanın miktarı üzerine rızâlaşırlarsa, (bu
takdirde nafaka zevç üzerine vacip olur).
Eğer, onların (zevç ve zevceden) birisi ölür veya (hâkimin)
hükmünden veya (zevç ve zevcenin aralarında nafaka hakkında) sulhtan sonra ve
kadın eline almazdan evvel (kadın) boşamrsa, nafaka sakıt olur. Ancak hâkimin
emriyle kadın ödünç olarak talep ettiği müstesnadır. (Böyle olursa sakıt olmaz)
Eğer zevç zevceye nafaka ve
elbiseyi bîr müddet için peşin verse, sonra da (zevç ve zevceden) birisi peşin
verilenin müddeti tamam olmadan evvel Ölse, rucû' (verilen şeyi geri istemek)
yoktur.
Her ne zaman köle ağasının
izniyle tezevvüç etse, bu takdirde o kölenin hanımının nafakası köle üzerine
borçtur. Nafakanın edası hususunda köle satıldıktan sonra bir daha satılır
(yâni zevcesinin nafakası karşılanmak için köle defalarca satılabilir). Fakat
bundan başka borçta (zevcenin nafakasını karşılamadan başka borcunu eda etmekte)
köle satılmaz, ancak bir defa satılır.
Zezvc zevcesini velevki zevcesinden başka hanımından çocuğu
olsun, kendi ehlinden ve zevcesinin ehlinden hâli bir evde oturtması lâzımdır
Zevcin zevcesini bir evin odasının kilidi olduğu vakit tek
başına bir odada oturtması kifayet eder
Zevç için zevcesinin
ehlini velevki zevcden başkasından olan oğlu
olsun, zevcesinin yanına girmekten men etmek (hakkı) vardır.
Fakat (kadının ehlini ve başka zevceden olan oğlunu) her ne vakit
dilerlerse kadına bakmayı ve kadınla beraber konuşmayı menetmek yoktur.
Sahih olan, zevcin zevcesinin cuma (günün) de bir defa ana
ve babasına çıkmasını ve ana babasının zevcesinin (yanına) girmesini men etmek
yoktur. Ana ve babasından 'başkalarında (diğer akrabalarında) ise, senede bir
defa menetmek yoktur
Gaip zevcin zevcesinin,
çocuğunun, ana ve babasının nafakası, bunların (zevce ve diğerlerinin) hakkı
cinsinden olan zevcin emanetçinin veya mudârebe yoluyla ortağının veya zevce
borcunu ve zevciyetini ikrar eden borçlunun yanındaki malından takdir olunur.
Veya (zevci-yetle ilgili hükümleri) hâkim bilirse, nafaka takdir olunur ve
hâkim' kadına gaip olan zevç nafakasını vermediğine yemin ettirir ve kadından
kefil alır.
Binaenaleyh eğer
yukarıdakiler zevciyeti (kan kocalığı) ikrar etmezler, hâkim de kadını bilmez
ve kadın da delil (şahit) dikerse, hâkim kadına hüküm vermez (ve nafakayı takdir
etmez).
Keza eğer (zevç zevcesine) mal bırakmasa ve (hâkimin)
kadına nafaka takdir etmesi ve zevç üzerine borç istemesini emretmesi için
kadın zevciyet üzerine (karı - koca olduklarına dâir) şahit dikse, hâkim
kadının delilini (şahidini) dinlemez. İmam'ı Züfer (B.A.)'e göre, nafakanın
takdiri için işidir (Hâkim şahidini dinler) zevciyetin subûtu için işitmez ve
bugün mâmûlunbih ve muhtar olan da budur
Nafaka ve oturacak yer, velevki bâyin talâkla boş olup
i<|det bekleyen, bâliğlik ve azatlık muhayyerliği gibi mâsiyetsiz tefrik olunan
ve. (nafaka vesâir ihtiyaçtan karşılamaya) kifayet derecede imkân olmadığı için
tefrik olunan kadın için nafaka vacip olur. (Zevcinin) ölümünden için iddet
bekleyen ve riddet (dinden çıkmak) ve zevcin oğlunu (zevcenin) öpmesi gibi
mâ'siyetlerle (araları) tefrik olunan kadın için nafaka ve oturacak mesken
vacip olmaz
Eğer, üç talâkla boşanan 'kadın irtidat etse nafakası sakıt
olur. Fakat kadın zevcin oğlunu Öpmekle nafakası sakıt olmaz.
Küçük fakir çocuğun nafakası (yiyeceği, giyeceği ve
oturacağı yer), ana, babanın nafakasının (evlâtları) zevcenin nafakası (zevç
üzerine) olduğu gibi bunun da (küçük fakirin nafakası da) hiçbir ferdin iştiraki
olmadan ana baba üzerinedir
Çocuğun annesi, (çocuğunu) emdirmek üzere cebrolunmaz. Ancak anne
çocuğunu emdirmeye (başka emdirecek kadının bulunmaması veya çocuğun annesinin
memesinden başka memeyi emmemesiyle çocuğu emdirmeye) anne teayyün eder.
Baba, çocuğun annesinin
yanında emdirecek bir süt anneyi ücretle tutar. Eğer, (zevç çocuğun) annesini
çocuğunu emdirmesi için o (anne) zevcin zevcesi veya ric'î talâktan iddet
bekleyen (eski zevcesi) olsa ve ücretle tutsa, caiz olmaz. Talâkı bâyinle
boşanan kadının iddet beklemesi de (caiz veya caiz olmaması şeklinde) iki
rivayet vardır. (Boşanan kadını) iddetten sonra ücretle tutmak caizdir. Ve o
(boşanan anne) başka 'ti1!; aknesinin
ücretinden fazla ücret istemezse, süt annesi olmaya daha. îâyık ve lâzım) dır.
E;;;<;r zevç başka zevcesinden olan çocuğunu emdirmesi için
kadın icarla;; ve o (kadın) da çocuğun annesi olmayan diğer zevcesi olsa, sahih
olur
Baliğa kızın ve kötürüm oğlanın nafakası hâsseten babaya
vaciptir. Ve fetvada bumınladır
Bunların (nafakasının) üçte ikisi babaya ve üçte biri de anneye aittir denildi.
Kendine sadaka (almak) haram olan zengin kimseye (evlâca)
fukara olan asıllarının (ana, baba, nene ve dedelerinin) nafa kası oğlan ile
kız arasında müsavi olarak vaciptir .
Onların (asıl olanların) nafakasından muteber olan yakınlık
ve cüz'i-ycttir. İrs muteber değildir. Binaenaleyh bir kimsenin bir kızı bir de
oğlunun oğlu olsa, oğlunun oğlu ve kendi kızı İçin irsi (mülkü her ikisi için
onun) üzerine vaciptir
Zengin kimsenin yakın akrabasından herhangisi eğer fakir
veya (bâ-Iiğa) kadın veya kötürüm veya kör veya ahmak olduğu için kazancı güzel
kazanamaz veya fakirleşip evden çıkamaz olduğundan kazanamayan veya talibi ilim
olursa, zengin akraba üzerine bunların nafakası vaciptir. (Zengine) nafaka
vermesi üzerine cebrolunur ve irs miktariyle (vâris olduklarında alacakları
hakları kadarla) takdir olunur
Şayet bir fakir çocuk için
birçok muhtelif (zengin) kız kardeş olsa bunun (bu fakir çocuğun) nafakası bunların
hepsinin üzerine ona vâris olduktan gibi her birine aralarında beşte birerle
vacip olur
Nafakada irse ehliyet itibâr
olunur. İrsin hakikati itibâr olunmaz. Binaenaleyh bir kimsenin dayısı ve
amcasının oğlu olsa (her ne kadar mirasın hepsi amcasının oğluna ise de)
nafakası dayısı üzerine vacip olur.
Babasının zevcesinin
nafakası (zengin olan) oğlu üzerine vaciptir ve oğlu küçük veya kötürüm olursa oğlunun zevcesinin
nafakası (zengin olan) babası üzerine vaciptir
Fakir kimseye, zevcesi ve çocuğundan başkasının (ana, baba
ve diğer akrabaların) nafakası vacip olmaz. Dinleri değişik olan (müslüman ve
kâfir olan) kimselerin nafakası da vacip olmaz. Ancak zevce ve yukardan veya
aşağıdan doğum akrabalığı olan nafaka müstesnadir. (Yâni böyle olursa din
ihtilâfı ile de nafaka vacip olur)
Baba kendi nafakası için
(gâib olan) oğlunun malını satmasıdır, fakat (bağ ve tarla gibi geliri olan)
akarım satamaz. Ve babası için nafakadan başka babasına âit borç için oğlu
üzerine malım satmak yoktur, (İmam'ı Azam
«R.A.»'a göre) gaip olan oğlunun malım nafakası için
ananın satması yoktur. İmameyne göre anaya satmak
caiz olmadığı gibi baba için de (gaip olan oğlunun malım nafakası için) satmak
yoktur. Ana ve babanın oğlu için olan maldan kendilerine infak etmeleri hâlinde
üzerlerine tazmin etmek yoktur.
Eğer oğullarının malları bir
kimsenin yanma emânet konsa sonra o emânet konan kimse oğlanın malını onlara
(ana ve babasına) hâkimin emri olmadan infak etse, tazmin eder ve (teberru'
edilmişten sayıldığından) onlara (ana ve babaya) müracaat edemez.
Eğer (hâkim), zevceden başka (yakın akrabaya) nafaka ile
hük-metse ve infak etmeden bir müddet geçse (nafaka) sakıt olur. Ancak hâkim
(infak etmeyip gaip olan kimse) üzerine borçlu olmasını emrederse, bu takdirde
nafaka sakıt olmaz
Kölesinin nafakası efendisi üzerine vaciptir. Binaenaleyh
eğer (köle ve diğerleri) kazanırlar ve (kendilerine) infak ederlerse. Eğer
onlar (köle ve diğerleri) için kazanma imkânı olmazsa (ağa) onların satılması
üzerine icbar olunur. Köle ve diğerlerinin gayri de hayvan sahibi hayvanlarına
vermesine diyâneten emrolunur.
Şer'i Şerifte î'tâk (âzâd
etmek): Memlükte (köle ve cariyede) Şer'î kuvveti ispattır (bir cihetle ki, o
memlûk diğer hürler gibi her şeye ehil olur). (Âzâd) mükellef (câhil ve baliğ
olup deli ve sabî olmayan) hür olan sahibinden, (Âzâda) nîyyet etmese de, sarih
lâfız ile sahih olur.
«Sen hürsün veya sen hür kılınmış (dan) sın veya âzadh
kölesin veya âzâd edilmiş (den) sin veya seni hür kıldım veya seni âzâd ettim»
lafızları gibi (bu lafızlar âzâd etmede sarihtir, niyete ihtiyaç yoktur) veya
(kölesine hitap ve işaret edip) «Şu benim efendim» dese veya «Ey hür» veya «ey
âzâdlı» lafızları gibi, eğer bu ikisi (hür ile âzâd köleye) isim kılınmamış ise
(niyetsiz âzâd edilmiş olur)
Eğer (efendi) hürriyete
bütün bedenden tâbir olunan şeye (azayı) izafet etse «başın hürdür, yüzün hürdür
ve boynun hürdür» gibî (yine niyetsiz âzâd olur) ve efendinin cariyesine,
«fercİn hürdür» sözü gibi.
Eğer âzâd etmeye niyet
ederse, (azadın) kînâyesiyle de âzâd sahih
olur. «Senin üzerinde benim için mâlikiyyet yoktur» gibi (bunun kinayesi, «ben
seni sattım veya âzâd ettim» demek olur) veya «senin üzerine benim için yol
yoktur» dese veya «senin üzerine benim için köle yoktur» dese, veya «seni
mülkümden çıkarttım» dese veya «serbest bıraktım» dese veya efendi cariyesine
(âzâd niyetiyle), «seni salıverdim» dese (âzâd
olur).
Bir kimse, cariyesine «sana
talâk verdim» dese, (âzâda) niyet de etse, (câriye) âzâd edilmiş olmaz. Talâkı
sarih ve talâkı kinayenin diğer lafızlariyle de yine âzâd vuk'û bulmaz.
* Eğer bir kimse, kölesine,
«sen Allah C.C. içinsin (yâni sen Allah C.C.'m kulusun)» dese, (İmam'ı Azam
R.A.'a göre âzâda niyyet de etse), âzâd edilmiş olmaz. İmameyn muhaliftirler.
Eğer (bir kimse bir küçük
veya büyük kölesine) «şu benim oğlum-dur veya babamdır» dese, niyetsiz âzâd
edilmiş olur. Ve cariyesine «şu benim annemdir» dese (İmam'ı Azam R,A. göre)
yine niyetsiz âzâd edilmiş olur. İmameyne göre ise, (gerek muhatap ve muhataba
olan köle ve câriye) âzâd eden kimseye oğul olmağa veya baba veyahutta anne
olmağa sâlih olmazsa, âzâd edilmiş olmaz. Eğer bir küçük için, «şu dedemdir»
dese muhtar olan mezhepte âzâd edilmiş olmaz.
Eğer (cariyesi için, «şu
oğlan kardeşimdir» ve kölesi için de «şu kız kardeşimdir» dese, yine (âzâd
edilmiş olmaz). Senin üzerine benim için sultan (hüccet ve delil) yoktur» lafzı
ile, (âzâda) niyet de etse, âzâd edilmiş olmaz. «Ey oğlum, ey erkek veya kız
kardeşim» demekle veya «sen hür misâlisin» dese, (âzâd edilmiş) olmaz. (Niyet
ile)- âzâd edilir de denilmiştir. Eğer (efendi kölesine) «sen olmadın, ancak
hür oldun» (yâni sen hürden başka birşey değilsin) dese, âzâd edilmiş olur.
Bir kimse, mahremi olan
akrabasına (emişikten değil de karabet cihetinden mahremine) mâlik olsa,
velevki mâlik küçük veya mecnun (veyahutta kâfir) olsun, o akrabalar mâlik
üzerine âzâd edilmiş olur.
Mükâtep üzerine (İmam'i Azam
«R.A.»'a göre) ancak doğum ve evlât) yakınlığı mükâtep olur. (Meselâ: mtikâtep
olan kimse, baba ve anasını satın alsa, onun üzerine mükâtep olur. Ama
karındaşını satın alsa mükâtep olmaz). İmameyn muhaliftirler.
Bir kimse, Allah C.C. rızası
için köleyi âzâd etse, âzâd ^edilmiş olur, şeytan için veya put için âzâd
etmekle, her ne kadar âsîda olsa, âzâd edilmiş olur. Eğer mükrehen (zorla) veya
sarhoş olduğu halde âzad etse, yine köle âzâd edilmiş olur.
Âzâd etmeyi mülke veya şarta
izafet etse, sahih olur (meselâ: «Eğer bir köleye sahip olursam, o hürdür. Eğer
eve girersem sen hürsün» dese mülk ve şart bulunduğunda âzâd sahih olur.)
Eğer harbî olan köle
Müslüman olduğu halde bize çıksa (yârii İslâm memleketine gelse), âzâd edilmiş
olur. Anasının karnındaki çocuk anasının âzâd edilmesi ile o da âzâd edilmiş
olur. Yalnız (cariyenin) karnındaki çocuğun âzâdi da sahih olur ve çocuğun
âzâdı sebebiyle annesi âzâd edilmiş olmaz. Çocuk mülkte, kölelikte, hürriyette,
müdebbirlikte, istilât (çocuk talep etmek) da ve kitabette anaya tâbidir.
Cariyenin efendisinden olan çocuğu hürdür. (Cariyenin)
kocasından olan çocuğu, (cariyenin) efendisinin çocuğudur ve mülküdür. Ve ledi
mağrur, kiymetiyle hürdür (meselâ: Bir kimse satıcının mülkü zannıyla bir
câriye satın alsa doğumdan sonra bir kimsenin cariyesi olduğu meydana çıksa, bu
iki sünnette de kiymetiyle hür olur ve buna veledi mağrur denir).
Bir kimse kölesinin
bâ'zısını âzâd etse, sahih olur. Ve köle bakisinde (diğer kalan bâzı kölelikte
ise) efendisi için çalışır. Bu (bazısı âzâd edilen köle bütün hallerde) mükâtep
gibidir. Ancak o (bâzısı âzâd edilen) velevki çalışmadan âciz olsa da, rikkada
(köleliğe de) red olunmaz. (Fakat mükâtep âciz olduğunda rikka red olunur).
İmameyn külliyen âzâd edilmiş olur ve çalışmaz dediler.
Eğer bir kölede ortak olan
kimse hıssasını âzâd etse, diğer ortak için yansı âzâd edilmiş olan köleyi âzâd
etmek veya müdebber etmek veya kitabete kesmek veyahutta çalıştırmak vardır.
Velâ (Karabeti hükmiye) iki ortak içindir. Veya (diğer ortak dilerse) eğer
zengin jse âzâd edene tazmin ettirir. Âzâd eden tazmin ettiği şeyi almak için
köleye müracaat eder ve karabeti hükmiye âzâd eden için olur. İmameyn «diğer1
ortak üzerine yoktur, ancak zengin ise tazminat vardır. Eğer fakir ise (tazmin
edeceği hissesi bedelinde köleyi) çalıştım*» dediler.
Âzâd eden kimse (diğerinin
hıssasım) tazmin ederse, köleye müracaat etmez (yâni tazmin ettiğini köleden
istemez). Ve Velâ' (Karabeti hükmiye) her iki halde de (tazmin ve çalıştırmak)
âzâd eden içindir. İki ortaktan her biri kendi hıssasını âzâd etti diye birbiri
üzerine şehâdet etseler, (köle o, ikisi) için hıssaları miktarı çalışır ve velâ
iki ortak nasıl olursa olsunlar (yâni gerek ikisi de zengin olsun ve gerekse
biri zengin, diğeri fakir olsun veya yan veya üçte biri veyahutta dörtte biri
olsun beraberdir) ikisi arasındadır. îmanı ey n «iki ortak da fakir olurlarsa
köle çalışır, zengin olurlarsa, çalışmaz dediler.»
Eğer iki ortaktan biri
zengin ve diğeri de fakir olsa, (köle) ancak zengin için çalışır veJa'; bütün
hallerde mevkuftur hattâ (iki ortaktan her biri arkadaşı üzerine isbât etmiştir
bu takdirce) vela' anlaşmaya tevek-kuf eder.
Eğer iki ortaktan biri
kölenin âzâdım yarın da olacak bir fiile bağ-lasa (meselâ «eğer falan yarın şu
eve girerse hürdür» dese) ve diğer arkadaş o fiilin yarın da olmamasına bağlasa
(Meselâ: «Eğer eve girmezse, hürdür» dese) ve yarınki gün geçse ve fiilin vücut
ve ademi (yâni girip girmediği) bilinmese, kölenin yansı âzâd edilmiş olur ve
yarısı da mutlaka (zengin veya fakir olsun) ikisi için çalışır. îmameyne göre
ise, eğer iki ortak da zengin olurlarsa, çalışmak yoktur.
Eğer ortağın ikisi de fakir
olursa İ. Ebû Yusuf «R.A.»'a göre kök yarısında çalışır (İmam'ı Azam (R.A.)'a
göre de böyledir). İmamı Mu-hammed (U.A.)'e göre ise, köle hepsinde çalışır.
Eğer ortaklar muhtelif (biri zengin biri fakir ise, köle)1 İ. Eb'û Yusuf
(R.A.)'a göre zengin için yalnız kıymetinin dörtte birinde İmam'ı Muhammed
(R.A.)'e göre ise, (fakir için kıymetinin) yarısında çalışır.
Eğer iki ortağın her biri
kendi kölesinin azadına yemin etseler, (yâni iki ortaktan biri eğer falan kimse
yarın eve girerse, âzâd olsun deseı ve biri de, eğer eve girmezse, âzâd olsun
dese ve yarın geçse girmek ve girmemekte bilinmese) mesele hâli üzerinedir,
(cehaleti fahişe olduğu için birisi âzâd edilmiş olmaz.)
Bir kimse oğluna satın
almakla veya hibe veya sadaka veyahutta vasiyyeti ile mâlik olsa, kendisinin
hıssası âzâd edilmiş olur. Baba, ortağının hıssasmı tazmin etmez. Oğluna mâlik
olan baba, ortağı için o köleyi âzâd etmek veya çalıştırmak vardır. Gerek onun
oğlu idiğini bilsin ve gerekse bilmesin beraberdir. İmameyn, eğer baba zengin
ise ortağın hissesini baba tazmin eder, ama fakir ise baki hissesinde oğul,
babasının ortağı için çalışır dediler.
Bir kimse, kölenin bâ'zisını
satın almağa âzâdım bağlasa (yâni «senin yarım satın alırsam âzâd edilmiş ol»
diye bir şarta bağlasa) sonra bir başkasıyla (köleyi) satın alsa veya oğlunu
hepsine mâlik olandan yarısını satın alsa, hüküm ve hilaf dahi geçen mesele
gibidir.
Eğer bir yabancı kimse,
kölenin yansını satın alsa, ondan sonra kölenin babası zengin olduğu halde
bakisini satın alsa, diğer ortak (ecnebi dilerse babasına) tazmin ettirir veya
dilerse \ çalıştım. İmameyn; ecnebi ortak ancak tazmin ettirir dediler. Eğer iki
kimse irsle köleye mâlik olsalar, (bütün imamların) ittifakı ile tazminat
yoktur.
Üç zengin kimsenin müşterek
bir kölesi olup, içlerinden biri «Hıs-sam müdebber olsun» dese ve biri de
«Hissam âzâd edilmiş olsun» dese ve üçüncü de sükût edici olsa, sükût eden
köleyi müdebbire . hıssasmı tazmin ettirir, müdebbirde âzâd edene kölesi
müdebbir olduğu halde üçte bir kıymetini tazmin ettirir. Yoksa kendi tazmin
ettiğini tazmin ettirmez.
Velâ (karabeti hükmiyye) nin
üçte ikisi müdebbir için ve üçte biri de âzâd eden içindir. İmameyn: Köleyi
müdebbir alan kimse, velevki zengin de olsa iki ortağın hissesini tazmin eder
ve velânın küllisi müdebbir için olur dediler. Müdebbir (köle) kıymeti, köle
olduğu halde kıymetinin üçte ikisidir.
Eğer cariyede ortak olan
kimse, ortağına «câriye senin ümmüveledin-dir» dese ve ortak da inkârda bulunsa,
câriye inkârda bulunan ortağa bir gün hizmet eder ve bir gün de mevkuf durur
(yâni ikrar eden ortağın nöbeti için asla bir ferde hizmet etmeden mevkuf olarak
durur). İmameyn inkârda bulunanın yan hakkı için dilerse cariyeye hizmet
ettirmek vardır dediler. Bundan sonra câriye hürre olur.
Ümmü veled için kıymet yoktur. Bu takdirde cariyeden
hıssasım âzâd eden zengin ortak, öbürünün hıssasmı (İmam'ı Azam «R.A.»'a göre)
tazmin etmez. İmameyne göre ise, ümmü veled mâli mütekavveme (kıymet olan mal)
dır. Bu takdirde (zengin) cariyeden ortağının hissesini tazmin eder.
En güzel talâk, güzel talâk ve bid'ât talâk kısımlarını
metinden Öğrenmiş bulunuyoruz' İnsanlar için en imkânlı ve sonunda nedamet
neticesinde tekrar aile hayatının devamı sünnî talâk kısmı olan birinci ve
ikinci kısımlardır. Bunlar çok müsait iken asrımızda pek çok kimseler üçüncü
kısım olan bid'ât talâk'ı söylemeleriyle sonra pek üzücü nedametlerle
karşılaşıyorlar.
Muhaddis ve fukahamn
beyanlarına göre bir kelime ile yapılan üç talâk Rasûl'ü Ekrem (S.A.V.) ile Hz.
Ebû Bekir (R.A.) zamanlarında ve Hz. Ömer (R.A.)'in hilâfetinin ilk iki
senesinde bir talâk sayılıyordu. Sonra halk, kendileri için tedrici talâk
hususunda acele gösterdiklerinden Hz. Ömer (R.A.) üç talâk'ın vukuuna hükme
dilme sini münasip görmüştür.
Hz. Ömer (R.A.) Ebû
Mûsel'eş'arîye gönderdiği bir mektubunda bu hususu meâlen şöyle beyan etmiştir :
(Her kim zevcesine «sen üç
talâk boşsun» derse zevcesi üç talâkla boş olur):
Tecridi Buhar i de şu
mealdeki hadîsi şerifin altında uzun îzâhat beyân edilmiştir:
Âişe (Radiyallahü Anh)dan
şöyle dediği rivayet olunmuştur: «Benî kureyzadan Rifaanm karısı (Temime
binti Veheb) Resûlüllah sallallâhü aleyhi veseÜeme gelib: Yâ
Resûlallah! Rifaa beni boşadı *ve kesin olarak talâkımı verdi.» Bu
rivayete göre bir kişinin karısını: «Sen kesin
olarak boşsun!» sözü ile
boşaması^bir talâk mıdır, yoksa üç talâk mıdır? ihtilaf olunmuştur :
Hazreti Ömer: Bu bir
talâkdır. Fakat zevç üç. talâka niyyet etmişse üç talâk vâkî olur, demiştir. Ebû
Hanîfe ve Şafiî de bu mezhebi ihtiyar etmişlerdir.
Bâzılarıda «Elbette» sözü ile
üç talâk vâkî olur demişlerdir k>; bu da Hazreti Ali, İbni Ömer, Said"bin
Museyyeb, Urve, Zührî, îbni Ebi Leylâ, Mâlik, Evsaî ve Ebû Übeydin mezhebidir.
Bu hadîsi Buhâri (üç talâkın
bir defada verilmesini caiz görenlerin beyânı) başlığı ile açtığı bir babında
rivayet etmiştir. Aynî ve İbni Ha-cer gibi Buharı sarihleri de müellifin bu
unvan ile selef dediğimiz Ashab, Tabiîn v« etba'ı tabiîn ulemâsından bir
kısmının bir arada verilen üç talâkın üçünün birden vukuunu tecviz etmeyenlerin
mezheblerine işaret ettiğini bildirmişlerdir.
Şu halde pek muhtasar olan bu
ünvaniyle müellif Buhâri şöyle demek istiyor: Karısını bir defada ve bir sözle:
(Üç kere boşsun!) diyerek boşayan kimsenin bu talâkını selef-ülemasından tecviz
edenler ve talâk vâki olur, diyenler olduğu gibi tecviz etmiyenler ve yalnız bir
talâk vâki olur, içtihadında bulunanlar da vardır.
Bu unvanın ifade ve delâlet
ettiği üzere bu mühim ve içtimaî mesele üzerinde Kürünü Selâse dediğimiz eshab
ve tabiîn devirlerinde ihtilaf ce-cereyan etmiş ve bu ihtilâf Buharinin yaşadığı
üçüncü asrı hicrî ortalarına kadar devam edip gelerek mezâhibi fıkhiye ulemâsı
müsbet ve menfi içtihatlarda bulunmuşlardır. Hattâ burada da durmıyarak Kurunu
âhi-rede bir çok tefsir, hadis, fıkıh âlimleri eserlerinde bu bahsi incelemişler
ve bir kısmı da müstakil eserler yazmışlardır. Bilhassa Hanbeli meşâyi-hinden
tbni Teymiye Fetvasiyle sair müellefatmda, Tirmizi Allâme, İb
nülkayyim tlamül'Müvakkûn ile zâdülmaâdinda, Şafiîlerden Hafız İbni Hacer
Tuhfetül muhtaç ile diğer eserlerinde, Hanefilerden İbni Hümam Fethül Kadirinde,
İbni Âbidin Dürrül muhtar haşiyesinde, Âlusîde meşhur Tefsirinde bu bahse dâir
her iki tarafın mütekabil delillerini ve ce-vablarını îzah ile beraber her biri
bir zümrenin mezhebini ihtiyar etmişlerdir. Her devirde içtimaî ehemmiyetini
artıran bu mesele, zamanımızda da Transval Cenubî Afrika gibi memleket
haricindeki bir İslâm cemiyeti bile Dışişleri Bakanlığı vasıtası'ile Diyanet
İşleri Başkanlığından sorulmuş ve bu vesîle ile Diyanet Reisi fâzılı muhterem
Ahmed Hamdi Akseki tarafından da mükemmel bir eser yazılmış ise de henüz tab
edilmemiş (basılmamış) tir.
Görülüyor ki Asrı Saadet
uzaklaştıkça ve o nisbette fesadı ahlâk taam-müm ettikçe bu meselenin ehemmiyeti
artmıştır. İşin daha acıklı ciheti üç talâk ile ve bir sözle aile yuvasını yıkan
-ğûya dinî bir endişe ile dinin ve müşlümanlığın tel'in- ettiği-hulle faciasına
baş vurarak tamir etmek fazihasma düşmeleridir.
Görülüyor ki esasını ve
ehemmiyetini bir dereceye kadar teşrih, ettiğimiz bu mesele bütün İslâm
âleminde umumî bir ibtilâ halindedir. Bu cihetle biz de bu meseleyi incelemeğe
çalışacağız. Şu kadar ki meselenin içtimaî ehemmiyetine kapılarak ilmin hududu
hâricine çıkmıyacağız. Meselenin içtimaî ehemmiyetini ilmin hududu dahilinde
tetkike çalışacağız. Tevfik ise Allahdandır. -^
Bir defa da bir sözle verilen
üç talâk, bir talâk addolunur, diyenler, eshabdan Zübeyr bin El'avvam,
Abdurrahman bin Avf ve bir rivayete göre Hazreti Ali ile'îbni Mes'uddur. Tabiî
âlimlerinden Tavus, İkrime, Miı-hammed bin İshak, Haccac bin Ertat, Nehaî,
Süleyman bin Mukatil ile Zahirîlerdir. Hanefî, Malikî,'Hanbelî ulemasından
bazıları da bu mezhebi ihtiyar ve müdafaa ederek ric'î bir talâk vaki olur,
diye fetva vermişlerdir. Ahmed bin Hanbelin kendisinin de bu mezhebde olduğu
hakkında da bir rivayet vardır.
Bunlara mukabil bir çok eshab
ve tabiî âlimlerin vq ezcümle Evzaî, Sevrî, Nahaî ve eimmei erbaa ile bunların
eshabının, İshak bin Rahûye-nin, Ebû Sevrin, hülâsa cumhuru ulemamn mezhebine
göre, bir defada üç talâk vermek bid'at, menhi ve haram olmakla beraber bir
değil, üç talâk vaki olur.
-Şimdi her iki tarafın
delillerini ve sureti istidlallerini göreceğiz. Şu kadar ki, müellif Buharî
cumhurun mezhebini ihtiyar ve müdafaa etti-^ ği için ibtida bunu takrir
edeceğiz. ,
Bu babın unvanında müellif
Buharî cumhuru müdafaa ederek Bakara Sûresinin 229 uncu âyetini zikretmiştir
ki, meali şöyledir: «Kadın boşamak ikidir. Ondan sonra erkeğin vazifesi ya iyi
yaşamak üzere (müacaat edip) karısını (nikâhında) tutmak, yahud güzellikle
(kadına zarar 'ermeden) bırakmaktır.»
Bu âyeti kerimenin maksada
delâleti iyice anlaşılabilmesi için her leye tercîhan sebebi nüzulünü
bildireceğiz. Şöyle ki; Câhiliyet zamanınla talâk bir adedle tahdid
olunmamıştır. Erkek karısını sayısız bir suret-;e boşar, sonra dönüp tekrar alıp
dururdu. Câhiliyet âdetine göre erkek çin sonsuz ya sayısız talâk ve müracaat
hakları vardı. Şüphesizki bu ıt-;ıratsız hal ve vaziyet devamlı ve mes'ud bir
aile kurmağa mâni idi. Ay-11 zamanda kadın içinde bir zulüm idi. Kadını müşkül
bir vaziyette bırakıyordu, Günün birisinde bu vaziyetten bunalan bir kadın
Hazreti Âişe'ye gelerek kocasının bu hâlinden şikayet etti. O da Resulü Ekreme
arzeyle-ii» Bunun üzerine ( ölV* J&N ) âyeti nazil olarak «Erkeğin karısını
boşaması ve sonra müracaat edip alması ikidir» diye tahdid olundu. Bundan sonra
erkeğe düşen en medenî vazife,ya karısına müracaat edip güzel yaşamak üzere aile
nizamını yeniden düzenlemek, yahud da hiç müracaat etmiyerek veya üçüncü bir
talâk vererek güzellikle ve kadını izraf etmiyerek bırakmaktır, buyuruldu.
Müellif Buharînin bu âyeti
kerimeyi unvanının sonra zikrettiğine göre bir defada verilen üç talâkın caiz
ve muteber olduğuna cumhur hesabına bu âyetle istitlâl etmiş bulunuyor. Kur'an-ı
Mübîn'in i'cazı eseri olarak bu âyetin cumhurun muhaliflerine de delil olduğunu
ve ancak hadîs ile istidlal hususunda ayrıldıklarını göreceğiz.
Bu âyetle istidlal şekline
kavli şerifinin zahirinden müstefad olan hükme göre karısına: (Sen boşsun, sen
boşsun!) diye ayrı ayrı iki talâk ikaı caizdir, sahihdir, vâkîdir. Bu yolda
boşamak caiz olunca iki talâhın ikisini birden ve bir sözle: (Sen ki- kere
boşsun!) diyerek boşamak da caiz ve sahih olmak lâzım gelir. İki talâkın bu
suretle bir arada bir sözle verilmesi sahih olunca (sen üç kere boşsun!) diyerek
üç talâkın birden verilmesi de caiz olur. Şu kadar ki bu talâklar ayn ayrı
zamanlarda üç tuhurda verilmek icab ederken bir meclisde ve bir arada cem'i ve
bir sözle verilmesi Hanefilere göre bid'îdir, menhîdir, haramdır. Ve eshabdan
bir çoklarının mezhebi budur (Ahkâmül Kur'ân: Cessas) ve (Envarüt tenzil:
Beyzavî), Görülüyor ki bu istitlâl şekli oldukça dolambaçlıdır. Bunun daha
basit ve şârih Ayniye göre daha güzel bir istitlâl şekli vardır ve şöyledir:
kavli şerifi mutlaktır, âmdır. Ve mesnun olan üç tuhurda ayrı ayrı üç talâka
şâmil oldu gibi bir defada bir sözle bir tuhurla verilen üç talâka da şumûlü
vardır. Çünkü âyette mesnun, gayri mesnun ve mubah, haram
diye bir tefrik yoktur. Ancak
bu istitlâlin sihhati kavli şerifi ile talâk
kastolunduğuna göredir. Gerçi kast olunduğuna da Enes bin Mâlikin şu hadisi ile
istitlâl edilmiştir: Resulü Ekreme birisi gelerek: Yâ Resûlallah, bu âyette
Allah talâkı iki olarak zikretmiştir. Üçüncüsü
nerede? diye sormuş.
Resulü Ekrem de: dır, buyurmuş. Fakat bu hadisin senedi
sahih olmakla beraber ittisali sabit değildir. Sonra üçüncü bir talâkdır,
denilirse aşağıdaki dördüncü talâk olmak îcabeder. Bu cihetle Suddi,
Dahhak gibi bir çok selef müfessirleri .kavlini talâk ile değil zevcin
ademi müracaatı ile tefsir etmişlerdir. Âyette bildirilen talâk ric'îtalâk
olmakla âyetin mânası: Zevc,iki talâktan sonra yâ karısına müracaat edip güzel
geçinir, yahud da müracaat etmeyip iddet müddetini geçirir ve bu suret iki talâk
kat'iyet kesbeder, demek olur. Bu suretle üçüncü talâk, iki talâktan sonra Fâ-i
ta'kibiyye ile gelen kavli şerifinin delâlet ettiği talâktır. Âyetin meali
şöyledir i^Zevc, karısını iki talâktan sonra bir daha boşarsa artık bundan
sonra kadın erkeğe helâl olmaz, tâ ki kadın ondan başka bir kocaya varıncaya
kadar.» Bu (ikin-•ci koca) da kadını boşarsa ilk karı koca Allah'ın hududu
dâhilinde iyi geçineceklerini sanırlarsa evvelki aile kurumuna
dönmelerinde günah yoktur. Bu iki âyet arasındaki
kavli şerefiyle de) — huT yani mal bedeli mülki nikâhı izâle hükmü
bildirilmiştir. Hülâsa: cümlesi ister üçüncü talâk, mânasına olup onu beyandan
ibaret olsun, ister ademi müracaat mânasına olup üçüncü talâk dan, müstefad
olsun, nassm umum ifâde ettiğine göre, bu üç talâkın ayrı ayrı vechi mesnun
üzere olduğu gibi bir defada bid'î olarak verilmiş olmasınada delâleti kabul
olunmuştur.
Üç talâkın bir arada bir
sözle îkâı bid'î olmakla beraber muteber olduğuna dair buraya kadar takrir
ettiğimiz istitlâl şekli cumhur hesabına olduğu gibi muhalifleri içinde delil
olabilir. Onlarda üç talâkın bir arada ikâı caiz ve muteber olduğunu kabul
ederler. Ancak îka edilen bu üç talâk, bir talâk mı itibar edilecek, yoksa, üç
talâk mı? Muhalifler bir talâk tezini müdafaa ederek Rükâne ile Ebussahba'
hadisleriyle istitlâl etmişlerdir.
Bükâna Hadîsi: Ahmed bin
Harrbelin ve Beyhakînin İbni İshak tarîCtkiyle İbni Abbas (R.A.) den
rivayetlerine göre Rükâne bin Abdi Zeyd bir meclisde karısını üç talâk ile
boşamıştı. Sonra da (bu yapdığı münasebetjiz hareketinden) son derece mahzun ve
müteessir olup, Resûlullah sallal-âhü aleyhi ve selleme arzı hal etti. Resulü
Ekrem: Nasıl boşadın? diye sor-iu. O da: Üç talâk ile! dedi. Resulü Ekrem bir
mecliste mi boşadın? diye lordu. O da: Evet bir mecliste, diye tastik etti.
Bunun üzerine Resulü Ekem: Bu bir ric'î talâktır, istersen karına müracaat
edebilirsin, buyurdu. 3u müsâade üzerine Rükâne de karısına müracaat etti.
Ebussahba' Hadîsi: Müslimin,
Ebû Davud'un, Nesaî'nin, Hâkimin Cbû Elsahba* vâsıtasiyle İbni Abbas (R.A.) den
rivayetlerine göre îbni Vbbas şöyle demiştir: Resûlullah (S.A.V.) in nübüvveti
ile Ebû Bekir'in lilâfeti, iki senede Ömerin zamanlarında üç talâk, bir talâk
sayılırdı. Sona Ömer; Nâs zevcin müracaatına intizar için bakıye-i istimtâ'
mühleti 'arken teennî ile hareket edip, şer'in müsâadesinden istifâde icap
ederin bil'akis nâs istical ve sü-i istimal ederek üç talâk vermeğe müsaraat
ittiler. Artık bunların aleyhlerinde üç talâkı, üç talâk olarak kabul et-, aek
zamanı hulul edince,biz de aleyhlerinde bir ujtûbet olmak üzere bu ûretle imza
ve tastik ettik.
Cumhur nâmına intikat: Bu iki
hadisin ikisinin de münker olduğu ve hticaca salih olmadığı iddia edilerek şöyle
denilmiştir:
,
Evvelâ Said bin Cübeyr gibi
bir çok tabiî âlimleri,îbni Abbasın Rü-:âne hadisine muâriz fetvasını rivayet
etmişlerdir.. Ezcümle Ebû Dâvu-iun Mücâhidden rivayetine göre karışım üç talâk
ile boşayan bir kimse-ıin istiftası, üzerine İbni Abbas: Sen rabbine isyan
etmişsin, karın talâkııâyin ile senden boştur, demiş ve : ihi okumuştur.
Saniyen
Ebussahba' hadisine gelince: Bu
hadisin son fıkrası: suretinde rivayet olunmuştur. Bunun
mânası da-adri İslâmda hâs üç talak ile boşarlardı. Hazreti Ömer de bu suretle
on-ıra üç talâkın vukuunu caiz gördü ve infaz eyledi, demektir. Bu rîvâye-î göre
üç talâkın vukuu Resulü Ekrem zamanında da şâyî idi, demek olur. Buna da yani
Asrı Saâdetde üç talâkın bir meclisde ika edildiğine umhur hesabına Buharinin
sahihinin müteaddid bablarmda rivayet et-ği Aclânî Uveymir hadisile istidlal
olunmuştur. Sehl bin Sa'dın rivâye-ne göre Aclâni Üveymir karısına kazf edip
zina isnâd etmesi üzerine ian âyeti nazil olarak Uveymir ile karısı arasında
mülâane icra edilmiş-r. Bâdel mülâane Uyeymir: Ya Resûlallah, şimdi ben karım
nikâhım Itında tutacak olursam ona zulm etmiş olurum. Kendimde oı.a karşı
ya-ancı mevkiinde töhmetli bulunurum, diyerek Resulü Ekren emretnie-en karısını
üç talâk ile boyamıştır. Resulü Ekrem'de üç talâk alarak ten-z buyurmuştur.
Bu rivayetlerinde Buharî İbni
Şihab Zührinin dediğini naklettiğine göre bu suretle yani badelmülâane karısına
üç talâk verip ayrılmak ve hâkim tarafından infaz edilmek bir âdet olarak devam
edip gelmiştir. Hazreti Ömer de bu âdeti cariyeye istinad ederek üç talâk
vukuunu tercihen iltizam etmiş olacaktır. Çünkü Uveymirin Hazreti Peygamber
emretmeden üç talâk vererek karısından kat'î surette ayrılmağa teşebbüs etmesi,
üç talâk vukûunun yalnız mülaanenin bir fer'i olmayıp şayi bir âdet olduğunu
ifade eder. Hazreti Ömerin hükmüne eshabı kiramın sükûtu bunu te'yid eder.
Aclanî Uveymir hadisinden,
sonrada müellif Buharî Cumhur hesabına istidlal ederek asıl mevzuu bahsimiz
olan Rifaa hadisini rivayette ediyor. Bu rivayette Rifaanm kansı Resulü Ekreme
gelerek: «Rifaa beni boşadı ve talâkı kat'î kıldı» demişti. Şüphesiz ki kat'î
talâk sözü bir defada verilen üç talâk ihtimali olduğu gibi ayrı .ayn ika edilen
üç talâk ihtimalide vardır. Birinci ihtimale göre Asn Saadette b"r defada ika
edilen üç talâkın üç olarak muteber olduğuna delâlet eder. Hadisin cumhur
hesabına istitlâl için sevk olunmasının sebebide budur.
Buharinin bu hadisten sonra
yine Hazreti Âişe'den bir rivayetine göre bir kimse karısını üç talâk ile
boşamış, sonra kadınla başka erkek evlenmiş ve boşamış. Bu ikinci zevci kadını
boşadıkdan sonra İcadının ilk kocasına varması helâl olur mu? diye Resulü Ekreme
sorulmuş. Resulü Ekrem de: İkinci erkek kadının birinci kocası gibi
balcağızından tatma-dıkça helâl olmaz, buyurmuş.
Hazreti Âişenin
bu iki hadisi arasındaki mühim
fark birincide suretinde ikincide de ibaresiyle rivayet
olunmasıdır ki şârih Aynînin beyanı veçhile ikinci rivayet üç talâkın bir arada
verilmiş olmasına delâlet hususunda daha açıktır.
Müellif Buharinin cumhuri
ulemâ nâm ve hesabına âyetle ve hadisle _ vakî olan istidlal hususu burada sona
ermiş bulunuyor.
Sarih Aynîde bu vücuhi
istidlale zamime olarak eimmei selef lisanından şu mühim tenbih ve ihtarı
naklediyor: Bu meselede cumhura muhalefet, ehli sünnete muhalefettir. Böyle
muhalif bir ictihad yolunu ise ancak ehli bid'at olanlar ihtiyar eder. Kitabı
ve sünneti seniyeyi tahrif etmek hususunda birleşmeleri caiz' ve mütesavver
olmıyan icmâa muhalefet eden ehli bid'atın içtihadına ise, asla iltifat
olunmaz.
Şimdi bir de bir sözle bir
defada îka edilen" üç talâkın bir talâk adr dolunacağını kabul eden ekalliyet
hizbinin istidlallerini mütâlâa edeceğiz:
Yukarıda işaret ettiğimiz
veçhile âyeti kerimeriyle cumhuri ulemâ ihticac ettikleri gibi ekalliyet
ulemâsıda ihticac etmişlerdir. Bu cihetle Asrı saadette üç talâkın bir sözle,
bir defada ika olunduğu beynel eimme medâri ihtilaf değildir. İhtilâf ancak bu
yolda ika edilen talâkın bir mi, yoksa üç mü itibar edileceğindedir. Bu
husustaki ihtilâflarına her iki taraf yukarda bildirdiğimiz hadislerle istidlal
etmişlerdir. Şu kadarki cumhur nâmına Buhârinin rivayet ettiği hadisler
muhaliflerinin istinad ettikleri Rükâne ve Ebussahba' hadislerinden isnad ve
sıhhat itibariyle daha kuvvetlidir. Nasılki cumhur nâmına îrad olunan inti-kâdi
yukarıda gördük.
Üç talâkın birden ikamı bir
talâk itibar eden ekalliyetin istinad ettikleri bir de kıyas delili vardır.
Şöyle takrir olunur: Mülâane esnasında lian şahadetinin dördünü birden bir
kelime ile getiren kimsenin bu toplu şehâdeti dört şahadet addolunmayıp bil'icmâ
bir şehâdet addolunur. Yine böyle menâsıki hac îfa edilirken cemrede yedi çakıl
bir defada atılırsa bu da bil'icmâ' bir addolunup toptan atılması tecviz
edilmemiştir. Yine böyle bir kimse Peygamber Efendimizi bin kere salavâtı şerife
getirmeyi nezretse de Allâhım Peygambere bin kererahmet eyle!)
dese,yeminini yerine getirmiş olmaz. Birer birer bin defa salavati şerife
getirmesi vacip olur.
Cumhur hesabına bu kıyas
delillerine de şöyle cevap verilmiştir: Bir işere kitap ve sünnete müstenid bir
mesele,-kıyas ve ictihad mazinnesi olamaz. Evvela Handa bir ailenin namusu
mevzuu bahis olduğundan zevcin zina isnadından rücûu ümidiyle dört şehadetin
ayrı ayrı îkâ edilmesi teşri kılınmıştır. Saniyen Remyi cemerat ve bunun yedi
olması taabbüdî bir emirdir. Sâlisen Salevâtı şerife sayısı kast ve irâdenin,
örf ve âdetin muk-tezasıdır.
Buraya kadar cumhurun ve
muhaliflerinin nokt&4 nazarlarını ve sû-ret-i istitlâllerini hulâsa olarak
takrir etmiş bulunuyoruz. Şüphesiz ki cumhur nam ve hesabına müellif Buharînin
rivayet ettiği deliller kuvvetlidir. Şimdi bu bahsimizin ihtidasında izah
ettiğimiz veçhile bir sözle ika ettiği üç talâkın zamanımızda İslâm âleminde ika
ettiği aile faciaları ne olacak? Bu husus için mahlası şer'îyi biz üç talâkın
bir talâk itibar edilmesinde değil —çünkü müellif Buharmin bu babda rivayet
ettiği deliller buna müsaid değildir — bundan iki hadîs sonra müellif Buhârinin
(ga-zab, ikrah, sekir, cunun gibi kasd ve İrâdeye makrun olmıyarak ika'edilen
talâklar) hakkında açtığı bir babında gayri şuurî ika' edilen talâkların kıymeti
şer'iyesi olmadığım bir çok eshab ve tabiî ulemâsından muallak bir tarik ile
rivayet etmekte bulunduğundan bu içtimaî zarurete bu yolda bir mahlası şer'î
bulmağa çalışacağız. Nasıl ki muhakkik İbnül kay-yimde im bu maksadla yazmıştır.
Tetkikine başladığımız bu
bahsi fasılaya uğratmamak için müellif Buhârinin aşağıdaki unvanını da burada
nakl ve izah edeceğiz. .
Müellif Buharî: gazab hâlinde
ika' edilen talâkın hükmü) ünvâniyle Hazreti Âişe'den rivayet olunan
hâli gazabda ika' edilen talâka ve köle azadına itibar
olunmaz) hadisine işaret etmiştir. Bu hadisi Ahmed bin Hanbel, Ebû Dâ-vud, İbni
Mâce sünenlerinde rivayet etmişlerdir. Bu hadis hakkında Hâkim sahihdir,
demişdir. Buharînin rivayet şartını haiz olmadığı için sahihine almamıştır.
Fakat bütün bütün de ihmal etmeyip âdeti veçhile babının ünvamndan zikrederek
müçtehit için medarı ihticac olarak derecede ilmî bir aslı hâiz bulunduğuna,
kendiside bu kanâatte olduğuna işaret etmiştir. Bu cihetle Şârih İbni Hacer
bubâbm unvanını şerh ederek der ki: Müellif Buhârinin bu tercü:.nesi bir çok
ahkâmı ihtiva etmekte olup, bunların hey'eti mecmuası şu umumî kaide altında
toplanır: Her hüküm ve hitab akıl, azim ve irade sahibi şuurlu mükellefe
teveccüh eder. Çünkü akılsız ve azimsiz, iradesiz kimsenin ne söylediği sözle,
ne de işlediği işle kasid ve niyeti yoktur. Bu unvana göre Buhârinin mezhebi
netice itibarile asabiyyet buhranı içindeki talâkın ademi vukuuna kail olan
ulemânın mezhebi ile beraberdir.
Şimdi Hazreti Âişe hadisinin
maksada delâlet edebilmesinin şayanı tetkik bir ciheti kalıyor ki o da,
hadisdeki (İğlak) kelimesinin medlulünü tâyin keyfiyetidir. Filhakika lûğat ve
ictihad eshabı bu kelimenin mânasını tâyin hususunda vücûhu müteaddi de serd ve
beyan etmişlerdir, Buharî şerhlerinde me'hazı iştikaklariyle tafsil' edilen bu
vücuhu ihtilafı Metalii envar sahibi şu üç noktada toplamıştır: Iğlakı Hicaz
uleması ikrah ile, İrak uleması gazab ile, bir kısım âlimler de bir zneclisde
bir sözle verilen üç talâk ile tefsir etmişler
Hazreti Âişe'nin bu hadisini
rivayet edenlerden Ahmed bin Hanbel, Ebû Dâvud bu kelimeyi gazabla tefsir
-etmişlerdir. İmamı Şafiî de asabı bir halde edilen bir yemine ve nezre yemini
gaîak, nezri ğalak demiştir. Eimmei lügatten pek çokları da bu kelimeyi gazabla
tefsir etmişlerdir. Şu kadar ki ehli lügatin, bu tefsirleri mânayı lâzımı ile
tefsirdir. Nasılki İbni Düreyd, Ebû Tahir, Ebû Abdullah-gibi nahiv âlimlerine
Âişe hadi-sindeki .iğlakm manası nedir? diye sorulduğunda ikrah manasınadır,
gazab da bu manada dahil olur, demişlerdir. İbni Esir de Nihayede galakı zîkı
sadır ve kılleti sabır diye tefsir etmiştir. Ebû Bekir de kesîrül gazab
demiştir. Hafız İbni Hacer de diyor ki: Buhârinin bu ünvanındaki
kelimesini üzerine atfetmiş olması iğlak kelimesi ile gazab mânasını
kasdettiğine sarahaten delâlet eder.
İkrah «insanın tab'an veya
şer'an istemediği şeye sevk 've icbar edilmesi» diye tarif olunduğuna ve gazab
de gayri iradî hâsıl olan teheyyüc-den ibaret bulunduğuna göre gerek hâli
gazabde, gerek hâli ikrahdakî talâk, iradeye mukarin olmamak neticesinde
birleşir.
Bir cihet hassaten şayanı
kayıddır ki akıl ve şuuru selbetmiyen ve ağızdan çıkan sözün mahiyetini idrak
edemiyecek bir derecede bulunmı-yan asabiyet hâlinde ika' edilen talâk
muteberdir. Bu hususda şüphe ve ihtilaf yoktur. Ancak ihtilaf şuuru kasid ve
iradeyi şelb ederek cinnet derecesinde bulunan gazab ve'asabiyet halinde ika'
edilen talâk hakkındadır ki, bu da bir nevi ikrahdır ve kişinin istemediği -bir
akıbete düşmesidir. Böyle hali gazab ve ikrahdaki şuursuz ve iradesiz ika'
edilen talâka Ali "bin Ebi Talib, Abdullah bin Ömer, Abdullah bin Zübeyr, Ömer
bin Abdül'aziz, Dahhak, Ata bin Ebi Rebah, Hasan bin Ebulhasan, Abdullah bin
Abbas ve Ömer bin Hattab gibi en benam sahabî ve tabiî fu-kahası itibar
etmemişlerdir. İmam Mâlik, Evzaî, Şafiî, Hasan bin Hay, Ebu Süleyman ve eshabı
da bu tezi müdafaa etmişlerdir. Şa'bı, İbrahim Nehaî, Katade, Ebû Kalabe, Said
bin Müseyyeb, Kadı Şüreyh Zührî, Ka-tâde, Said bin Cübeyr gibi yüksek tabiî
müctehitleri de hâli gazab ve ikrahdaki talâk. Caiz î/e muteberdir demişlerdir.
İmam Ebû Hanife ile eshabıda
bu ictihadda bulunmuşlardır. Ferecbin Fedalenin Amr bin Şurahilden rivayetine
göre bir kadın kocasını ikrah ve iğzab edib talâka icbar etmesi üzerine bu
yoldan ika' edilen talâk Haz-reti Ömere arzolunduğunda bu talâkı tasdik
etmiştir. (Umdetülkari: 9-556).
Bu cihetle Hanefî
kitaplarında metniyle bir tarafdan talâk için akıl ve bulûğ şart kılındığı ve
sabî ile mecnunun talâklarına itibar edilmediği halde öbür tarafdan irâde ve
şuurdan mücerred mükrehin ve sarhoşun talâkına itibar olunuyor. Şerhlerde de
mükreh, serhoş da olarak ta'lil olunuyor. Bu tâlile göre de mükrehin, serhoşun
talâkına îtibar olunmamak gerektir. Nasıl ki Tahavî gibi eshabı ihtiyar olan
Hanefî imamları sekramn,talâkı meselesinde —talâkın kasdı âahiha makrun olmasını
iltizam ve her nevi medenî tasarruflarda dinî hususlarda akıl şartına itibar
ederek— talâkın ademi vukuuna hükmetmişlerdir ki, bir kavle göre, İmam
Şafiî'nin mezhebi de budur.
Meşayihi Hanefiye sekir
halini kişinin kendi eseri ihtiyarî bir kusur addederek zecren talâkın vukuunu
iltizam etmişlerdir. Nasıl ki ikrah ile ve tedavi kasdiyle içilen müskirat ile
vukua gelen sekir halindeki talâk hakkında Hâniyede sahih olan talâkın ademi
vukuudur. Yine fetevayi hâ-niyede deniliyor ki: Hububattan ve baldan yapılan
müskirat istimaliyle vukua gelen serhogluk sırasında verilen talâkın hükmü,
İmamı Azamla Ebû Yusufe göre sahih olan, talâkın ademi vukuudur. İmam Muhammed
muhalefet edip talâk vâki olur, demiştir. Eşbah ve Cevhere ile sair kütü-bü
Hanefiyede bu mevzua dair müsbet, menfi bir çok tafsilât vardır ki, bunların
hülâsası bir kısım eımmei Hanefiyenin içilen şeyin hürmetine bakarak tariki
zecri ihtiyar etmiş olmaları, diğer bir kısmıda irade ve ihtiyar ile şuura
ehemmiyet vermiş bulunmalarıdır ki, şimdi göreceğimiz hadîsi bu zümrei âliyenin
noktai nazarını teyid eder.
Sonra Buharı hadîsini rivayet
ve bununla istitlâl ediyor. Bu hadisi şerif mucibince kişinin her nevî hal ve
hareketinin kıymeti, niyetinin nev'ine bağlı bulunduğuna ve herkesin se-vab ve
ikâbe mazhariyeti niyet ettiği hayır ve serden ibaret olduğuna göre, her nevî
hareketimiz üzerinde niyetin pek büyük tesiri vardır. Böyle yüksek bir hakikati
bildirmekde olduğu için hadîsini,hadîs müellifleri kitablarımn başına
geçirmişlerdir.
Müellif Buharı sahihine bu
hadis ile başlamıştır. Hafız İbni Mehdî kitap yazmak istiyor her müellif eserini
yazmağa,.bu hadis ile başlasın! tavsiyesinde bulunmuştur. Ebû Dâvûd da şöyle
demiştir: Resulü Ekre-min beş yüz bin hadîsini yazdım. Sonra bunlardan ahkâma
dair olan dört bin sekizyüz hadis intihab ettim. Zühde, Fezâile dair olanları
tahriç etmedim. Bu hadislerden dördü insanın dinî hususlarında kâfidir, demiş ve
hadisini bu dört hadis içinde birinci olarak zikretmiştir. Bu mübarek hadisi
şerif hakkında ehli ilmin bir çok takdirleri vardır.
Bütün bunların sebebi, bu
hadisi şerifde vicdanî temayüllerimizin, medenî münasebetlerimizin hayır veya
şerre mukarin iyi veya fena olmasının yegâne mîyârı niyetlerimiz olduğunun ve
her fiil ve hareketin ıcab veya terkinde niyetin hâkim bulunduğunun tebliğ
buyrmmuş olmasıdır.
Bundan sonra Buhârînin
Talikan rivayetine göre şâbî'den Nâsinin, Mutînin talâkı sorulmuş o da Rabbimiz
şây6t yanıldık, yahut dilemeyerek bir hata ettikse^bizi cezalandırma!) âyetini
okuyup unutarak iradesiz, yahut hatâ ederek dileksiz ıka'edilen talâkın ademi
vukuu ile cevap vermiştir.
Daha sonra Buharı mecnunun
talâkının ademi vukuuna işaret ederek ! itirafı zunûb eden bir zinâkar kimseye
Rasûlü Ekremin ( jy*. 'h\ i : sen ! delimisin?) buyurmasiyle istidlal etmiştir.
Çünkü bu zinâkarjn gününü sabit olsa idi,Rasûlü Ekrem haddi zinayı iskât
edecekti. Bununda sebebi delinin mesbülihtiyar olmasıdır.
Bunlardan Buhârî birde Hz,
Osmanın: Mecnunun, sekrânın, ika' ettikleri talâk muteber değildir, dediğini
tâlîken. rivayet ediyorki, bu da şuur ve irâde ile ilgilidir.
,
Bir hülâsa: Gazap, sekir,
ikrah hâlindeki kişinin ve sabi ve mecnunun verdikleri talâkların buraya kadar
devam eden izahımıza ve bir çok meşâhiri hanefiyenin de iştirak ettiklerine göre
kasit ve irâdeye muka-rin olmamak illetiyle muteber olmadığını görmüş
bulunuyoruz. Bunlar böyle olunca bir mecliste bir kelime ile üç talâkı asabiyet
buhranı içerisinde birden ika' eden kimsenin bu sözü bir heyecan ile şuursuz ve
iradesiz deli gibi ağzından savurduğunu itiraf ettiği ve hârici ahvalde bunu
te'yit eylediği surette bunu kabul ederek: (hiç talâk vâki olmaz ve aile hayatı
devam eder) demek ve bu suretle İslâm alemindeki içtimâi cerihayı tedavi etmek
ilmin /hududu dahilinde bir hareket olur. Bu suretle mevzu bahsimiz olan üç
talâkı, cumhura muhalefetle bir talâk sayanların içtihatlarından daha geniş ve
daha ilmî bir tez müdâfaa edilmiş olunur. Bu mevzuda ( jl««JSI vlet ) da bir çok
deliller daha vardır. Onlarada bakiniz (Tecridi Sarih Tercümesi, C. II, 446 -
465)
Hanefi fıkhının hükümlerini
muhtevi fetvaları sıralayalım.
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, karısı Hind'e" «Üç
talâk (la) boş ol» dese, Zeyd Hind'i hüllesiz nikâhlamaya kadir olur mu?...
ELCEVAP... Olmaz.
FEYZİYE, 71
Zeyd, karısı Hind'e «beş
talâkla boş olsun» dese Hind kaç talak boş olur...
ELCEVAP... Üç talâk boş olur.
ALİ EFENDİ, 72
Bir kelime ile üç talâk'ı
vermek bid'î (Bidat ve Haram) bir talâk olmakla beraber talâk vâki olur.
Burada Talâk'm üç adedinin
vâki, olmasının bâ'zı şekil ve şartlarını îzah etmek lüzumlu olacağından şöylece
nakledelim:
Bir kimse, hür olan karısını
bir talâk ile boşasa, iddeti içinde veya nikâh tazelemeden sonra tekrar iki
talâk ile boşayabilir. Lâkin üç talâk tamam olunca artık talâka mahal kalmaz.
Câriye hakkında ise iki talâk ile bu mahalliyet kalkar.
Üçden ziyade yapılan talâklar
ile yalnız üç talâk vâkî olur. Diğerleri lâğv (manasız) olur.
Meselâ: Bir kimse, karısına
«seni üçden dokuza kadar boşadım» veya «sen benden yüz talâkla boş ol» dese
bununla yalnız üç talâk tahakkuk eder.
Bir kimse mâlik olduğu üç
talâkı şu şekillere göre kullanabilir :
1 - Bir lafz (Kelime ve
cümle) ilfe] üç talâkı birden yapar. «Seni üç talâkla boşadım»
demesi gibi.
2 - Evvelâ iki talâk verir,
sonra iddet içinde bir talâk daha verir.
3 - Evvelâ bir talâk
verir, sonra iddet içinde birden veya ayrı ayrı iki talâk daha verir.
4 - Evvelâ bir veya iki
talâk verir sonra tecdidi nikâhı müteakip bir talâk daha verir.
5 - Evvelâ bir talâk
verir, sonra tecdidi nikâhı müteakip birden veya ayrı ayrı iki talâk daha verir.
6 - Birbiri peşine üç
lâfız ile üç talâk verir, «Seni boşadım, seni boşadım, seni boşadım» gibi.
Bu surette ikinci ve üçüncü talâklar, iddetin başlangıcına tesadüf edeceğinden
bu, üçüncü surete dâhil demektir.
HUKÛK'U İSLÂMİ, C. 2, 203
Zeyd, dâhil olduğu karısı
Hind'e «boş ol» dese Hind Zeyd'dfeH doj olur mu?...
ELCEVAP... Olur.
Bu surette Zeyd Hind'e kavlen
ve fîlen müracaat etmeden Hind'in iddeti bittikten sonra Zeyd Hind'e «üç talâk
boş ol» dese Zeyd Hind'i rızası ile hüllesiz nikâhlamaya kadir olur mu?...
ELCEVAP. . Olur. NETİCE, 80
Zeyd, dâhil olduğu karısı
Hind'e «Bof ol, boş ol, boş ol» dese, Zeyd Hind'i hüllesiz nikâhlamaya kadir
olur mu?...
ELCEVAP... Olmaz. HAMİŞİ
BEHCE, 82
Zeyd, dâhil olduğu karısı
Hind'i ancak bir talâk'ı bâyinle boşasa, Hind'in iddeti bittikten sonra Zeyd
Hind'e «üç talâk boş ol» dese, Hind Zeyd'den üç talâk boş olur mu?..:
ELCEVAP... Olmaz.
Zeyd, karısı Hind'i talâk'r
bâyinle boşadıktan- sonra, Zeyd Hind'i rı-zasiyle hüllesiz nikâhlamaya kadir
olur mu?... ELCEVAP:.. Son talâk değilse olur FEYZİYE 74
Burada geçen mükreh ve sarhoş olanın hükmüne ilâveten
sefih, sehiv yapan, gafil olan, hata eden ve oyuncak olarak talâk veren
kimselerin talâklarının vâkî olacağı da bilinmelidir. Zira Rasûlullâh (S.A.V.)
bir hadisi şeriflerinde meâlen şöyle buyuruyor :
«Üç şey vardır; bunların
ciddîsi de ciddî, şakası da ciddîdir. (Onlar) nikâh, talâk ve ric'âttır».
İLGjLİ FETVALAR
İkrah ile olan talâk vâkî
olur mu?... ' ELCEVAP... Olur.
Zeyd, karısı Hind'i'
mükrehen (Zorlanma çarşısında) boşasa, talâk
ALİ EFENDİ, 73
vâkî olur mu?... ELCEVAP...
Olur.
Dilsiz olan Zeyd, Zevcesi
Hind'i belli işaretiyle b'oşasa, Hind Zeyd'-den boş olur mu?...
ELCEVAP... Olur. BEHÇE,
79
Zeyd, gazablı hâlinde iken
zevcesi Hind'i boşadığını yakînen bilip lâkin bir talâkla mı yoksa üç
talâkle mi boşadığını bilmeyip şeketse, Hind . Zeyd'den kaç talâkla boş olur?..
ELCEVAP... Bir talâkla boş olur.
BEHÇE, 81
Zeyd kendi iradesiyle şarap
(ve benzerlerini) içip ve şaraptan sarhoş iken karısı Hind'i b'oşasa, talâk
vâki' olur mu?.. ELCEVAP... Olur FEYZİYE, 71
Zeyd, Zevcesi Hind'i boşamaya
Amri vekil etse, Amir'de sarhoş iken Hind'i boşasa, talâk vaki' olur mu?..
ELCEVAP... Olur. FEYZİYE, 78
Sarhoş olan kimsenin talâkı,
kendi isteği ve irâdesi ile içip sarhoş olana göredir. Aksi takdirde zor ve
ikrahla şarap içirtirler ve aklını izâle edercesine sarhoş VLursa, böyle
kimsenin talâkı vâkî' olmaz.
Zeyd, bir maslahat için
avamdan Amrin evine vardığında Amr şarap içer bulunup Zeyd'i gördüğünde «gel
şarap içelim» deyip, Zeyd çekinmekle'Amr Zeyd'in üzerine kılıç ile hücum edip
«iç yoksa seni Öldürürüm» dediğinde, Zeyd'de mükrehen (zor karşısında) Amr ile
şarap içip aklı tamamen gitmiş iken Zeyd o mecliste karısı Hind'i talâkla
boşasa, talâk vâki olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz. FEYZİYE, 78
Zeyd, hasta olup aklı tamamen zail iken zevcesi Hind'i
boşasa, Italâk 'âkı' olur mu?..
5LCEVAP... Olmaz. ALİ
EFENDİ,
Mutlak surette deli olan
Zeyd, karısı Hind'i üç talâkla boşasja,} talâk /âkı' olur mu?.. .
2LCEVAP... Olmaz. ALİ
EFEkbi, 72
Küçük Zeyd, karısı Hind'i
boşasa talâk vâkî olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz. ALİ EFENDİ, 72
Devamlı deli olmayıp bâzı
zaman delilik arız olan Zeyd, delilikten ayıkmış halde iken karısı Hind'i boşasa
talâk vâkî olur mu?.. . ELCEVAP... Olur. FEYZİYE, 73
Bu fetvadan da anlaşıldığı ve
metinde geçtiği üzere delinin, Italâkı vâkî olmaz.
Uykuda uyuyan gibi baygının talâkı da vâkî olmaz.
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, uyurken «avretim boş
olsun» dese, avreti boş olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz. ALİ EFENDİ, 73
Sar'a hastalığına mübtela
olan Zeyd, Sar'a" hâlinde aklı tamamen zail iken karısı Hind'e «boş ol» dese
Hind Zeyd'den boş olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz. NETİCE, 62
Mustafa Uysal, İzahlı Multeka El Ebhur Tercümesi,
Merhaba Ofset Yayınları 2/5-23.
Talâk : Kalbden niyyet etmekle, kalbinden geçirmekle ve
kadının mehrini vermemekle vâkî olmaz. Ancak metinde geçen misallerde olduğu
gibi talâk lafzını veya talâka mahsus olan lafızları söylemekle vâkî olur. Hattâ
dilsiz olmayan kocanın karısını boşaması hususunda talep ve suâle karşı cevap
olarak baş eğmesi talâk değildir. Keza «karını boşa-dın mı?» sorusuna karşı koca
cevaben başını eğse, yine talâk olmaz. Zira sarih lâfızları söyleme imkânı
mevcut olması hasebiyle sarih lafızlar söylenmediğinden talâk vâkî olmaz.
Dilsizin talâkının vâkî' olma şekli geçmiştir.
Zeyd, dilsiz olmayan Amr'e
«karın Hind'i boşa» dediğinde, Amr asla bir şey söylemeyip ancak başını eğse,
mücerret, böyle etmekle Hind Amirden bos olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
BEHÇE, 79
Hind, kocası Zeyd'e «beni
boşa» dediğinde Zeyd bir şey söylemeyip ancak üç parmağını Hind'e gösterse, Zeyd
mücerred böyle etmekle Hind boş olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz. FEYZİYE, 77
Ric'ât babında uzuir îzah
gelecekse'de talâkı Rîe'ınin şer'î tarifini kısaca yazıp ilgili açıklamayı
yapmak gerekir.
Kadının iddeti bakî oldukça,
kocasının nikâhının ve kan - koca olmanın devamına müracaat hakkı olan
talâkdır. Ve bu ric'î talâk sarih lafızlarla ve bâzı kinaye lafızlarlada olur.
İLGİLİ FETVALAR
«Şart olsun» demek «Avretim
(ailem) boş olsun» mânasına mütaaref olan memleket halkından Zeyd, zevcesi
Hind'e «eğer sana cima' çdersem şart olsun» dedikten sonra dört ay geçmeden Zeyd
Hind'in fercine zekerini soksa ve çıkarsa ve yine soksa Hind birinci sokma ile
Zeyd'den Ric'î talâkla boş olup, ikinci sokmada Zeyd Hind'e müracaat etmiş olur
mu?.. ELCEVAP... Olur.
NETİCE, 70
Zeyd, dahil olduğu karısı
Hind'i boşamadan Hind ile birkaç defa ihtiyatan tecdidi nikâh ettikten (nikâh
tazeledikten) sonra, Zeyd Hind'i ric'î talâkla boşasa, Zeyd Hind'e iddeti içinde
müracaat edip Tecdidi Nikâh etmeden (nikâh tazelemeden) Hind ile kan _ koca
muamelesine kadir olur mu?,. ELCEVAP... Olur.
NETİCE, 63
Zeyd, dâhi! olduğu karısı
Hürre kadına «boş ol» dedikten sonra, de-rakab «ancak bir kerre daha boş ol»
dese Zeyd Hind'e iddeti içinde müracaat edip tecdidi nikâh etmeden Hind ile
karı - koca muamelesine kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olur. FEYZİYE, 74
Yukardaki iki fetva talâkı
ric'î ile boşayan kimsenin iddet içinde .müracaat etmesi ile karı _ koca
muamelesinde bulunabilecekleri ve son fetvada da talâkın ikisi gittiği takdirde
bir talâkla da karı - koca muamelesine devam edebileceğini beyan etmektedir.
Zeyd, dâhil olduğu karısı
Hind'e «boş ol» dese, vâkî olan talâk ric'î midir yoksa bâyin midir?...
ELCEVAP... Ric'îdir. ALİ EFENDİ, 73
Zeyd, dâhil olduğu karısı
Hind'e «boş ol» desa Zeyd Hind'e iddeti içinde müracaat edip Tecdidi nikâh
etmeden Hind ile karı - koca muamelesine kadir olur mu?,. ELCEVAP... Olur.
(Zira ric'î talâkda tecdidi nikâh şart değildir). ALİ EFENDİ, 73
«Şart olsun» demek «avretim boş olsun» demek manasına
olduğu bilinen memleket halkından Zeyd, karısı Hind'e «şart olsun» dediğinde
kalbinden üç talâk boş olmaya niyyet etse, lâkin üç talâk boş olmaya tealluk
eden bir şey demese, mücerred «şart olsun» deyip üç talâk boş olmaya niyyet
etmekle Hind Zeyd'den bir talâk mı boş olur, yoksa üç talâk mı boş olur?..
ELCEVAP... Bîr talâk boş olur. BEHÇE, 79
Nikâh kıyılıp cima' vâkî olmayan kadınla cima olunan
kadının talâkı arasında birçok yerde fark olmamakla beraber, metinde geçen
birinci cümlede olduğu gibi cima olunmayan kadını evvelâ bir talâkla boşasa
ondan sonraki talâklar vâkî olmaz. Zia cima' olunmayan kadında iddet beklemek ve
tekrar boşama imkânları yoktur. Binâenaleyh cima' olunmayan kadının üç talâk
veya iki talâkla boşamak ve talâkın vukuu dçin ağızdan çıkan bir cümlede ifâde
edilmesi gerekir.
Cima' olunan kadının
boşanması ise, bir cümle ile olduğu gibi aralıklı ve ayrı ayn cümlelerle üç
talâkı vermekle vâkî olur. Fakat bir bâyin talâk verilir ve o talâkın iddeti
bittikten sonra- yeni talâk verilirse, tek rar nikâh tazelenip nikahlanma
yapılmadan verildiğinden ikinci verilen talâk vâkî olmaz.
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, Hind'i nikahlayıp
sonra duhul (Gima) ve halvedden
evvel Hind'i talâkı bâyinle boşadıktan sonra Zeyd Hind'e «üç
talâk boş ol» dese, Zeyd'e Hind rizâsiyle hüllesiz nikahlaması caiz olur mu?..
ELCEVAP... Olur. FEYZİYE, 73
Bu fetvadaki hüküm, cima ve
halvet vâkî olmayan kadına ilk verilen talâkla iddet mevzuu bahis olmadığından
sonraki talâkın hükmü geçerli değildir.
Zeyd, karısı Hind'i evvelâ
bir talâkla boşasa sonra iddeti bittikten sonra Zeyd Hind'e «üç talâk boş ol»
dese, hemen (derhal) Zeyd'e Hind'i rızasiyle hüllesiz nikahlaması caiz olur
mu?...
ELCEVAP... Olur. FEYZİYE, 73
Bu fetvada da birinci bâyin
taîâkdan ve iddet bittikten sonra «üç talâk boş ol» cümlesi olan sarih talâk
veriliyor ve bu ikinci verilen sarih geçersiz olduğundan kadın bir talâkla
boşanmış oluyor. Dolayısîyle hüllesiz nikahlanmak caiz oluyor. Zira sarih
talâkın geçerli olabilmesi için bâyin talâkın iddeti içinde vâkî olması ve
Tecdidi- nikâhdan sonra olması şarttır. Dürrü Muhtarda da bu hüküm aynen
mezkûrdur.
Zeyd, Karısı Hind'i bâyin
talâkla boşayıp, sonra tecdidi nikâh ettikten sonra Zeyd Hind'i yine boşasa,
Zeyd' Hindi hüllesiz nikâhlamaya kadir olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz. FEYZİYE, 73
Zeyd, dâhil olduğu hürre olan
karısı Hind'i talâkı bâyinle boşadıktan sonra Hind hiddeti bitmeden kendini
Amr'e nikâhlasa, kıyılan nikâh sehih olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
Bu surette kıyılan bu nikâhın
sahih olmamasına binâen hâkim Hind'i Ainr'den tefrik ettikten sonra, Amr iddet
bittikten sonra Hind'i nikâhlasa, sonra talâkı bâyinle boşasa, sonra yine
nikâhlasa, sonra yine talâkı bâyinle boşasa hemen Amr Hind'i rızasiyle hüllesiz
nikâhlamaya kadir olur mu?..
ELCEVAP... Olur. NETİCE, 72,
73
Yâni bu son cümlelerde talâkın vâkî olabilmesi için
talik edilen şartın mutlaka bulunması lâzımdır. Şart bulunmadığı zaman meşrut da
bulunmaz. Binaenaleyh şartın bulunmasiyle veya bulunmamasıyla ilgili birkaç
fetvayı zikrederek hükümde vuzuha kavuşmak faydalı olacaktır.
Zeyd, karısı Hind'e «eğer
oturduğumuz evin kapısından dışarlya iznim olmadan çıkarsan, sen benden üç
talâk boş ol» dedikten sonra Zeyd Hind'e kız kardeşi Zeyneb'in evine gitmek için
izin verse, Hind'de çıkıp Zeyneb'in evine vardıktan sonra yine o oturdukları eve
gelse, sonra Zeyd'-in izni olmadan kapısından dışarıya çıkıp tekrar Zeyneb'in
evine gitse. Hind Zeyd'den üç talâk boş olur mu?.. ELCEVAP... Olur.
BEHÇE, 83
Zeyd, «evime girersem karım
Hind üç talâk boş olsun» dedikten sonra birkaç kimseler Zeyd'i -tutup zorla
evine elleriyle çekerek katsalar, Hind boş olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
Bu surette Zeyd evinden çıkıp
sonra kendi arzusu ile yine girse, Hindj yapılan bu şarta binâen Zeyd'den üç
talâk boş olur mu?.. ELCEVAP... Olur. BEHÇE, 84
Zeyd, «Amrin evine girersem
avretim boş olsun» dediğinde, oda veya avlusuna girmeye niyyet etmese, sonra
Zeyd Amr'in evinin sokak kapısından içeri girip avlusunda durup odasına
girmezse, Zeyd'in karısı boş olur mu?..
ELCEVAP... Olur. ALİ
EFENDİ, 81
Zeyd, «Falan gün evimden
çıkmazsam karım üç talâkla boş olsum dedikten sonra, Zeyd o gün evinden çıkıp
ehil, iyâliyle eşyasını nakledip, diğer bir evde birkaç gün sakin olup sonra
evine girip sakin olsa, Zeyd sâde çıkmayı murad edince karısı üç talâk boş olur
mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
Bir köy halkından Zeyd, «bu
köyden göçmezsem karım üç talâk boj olsun» dedikten sonra Zeyd ehli iyâliyle o
köyden intikâl edip diğer köyd tavattun etse, îâkin bazı zamanlarda evvelki köye
varıp gelse, karısı üç talâk bos olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
ALİ EFENDİ, 86
Zeyd, oğlu Amr'e «evime
girersen karım boş^ olsun» dese sonra Amr j eve girmeden Zeyd o evi Amre
(oğluna) satsa ve teslim etse, kendi çıktıktan sonra (oğlu) Amr eve girse
Zeyd'in karısı boş olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
Zeyd, «şu eve girersem karım
Hind üç talâk boş olsun» dedikten soijı ra, Zeyd o eve girse, (karısı) Hind boş
olur mu?..
ELCEVAP... Olur.
FEYZİYE, 88
Zeyd, karısı Hind'in kız
kardeşi Zeyneb'e «seni evime korsam şart olsun» dese ve şartla muradı talâk
olsa, lâkin Zeyneb Zeyd'in bilgi ve izni yokken Zeyd'in evine girse, Hind'e
talâk vâkî olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz. (Zira irâde
dışında girme vâkî olmuştur).
FEYZİYE, 91
Zeyd, karısı Hind'e «Validen
Zeyneb evime gelirse seni bırakırım!» dese, sonra Zeyneb Zeyd'in evine varsa,
mücerred Zeyd böyle demekle Hind Zeyd'den boş olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz. (Zira kesin
hüküm verilmemiştir). FEYZİYE,
93 ;
Zikredilen fetvalara dikkat
etmeli talik edilen şart tam yerini buluı- | sa, meşrut olan talâk vâkî olur.
Aksi takdirde talâk vâkî olmaz.
Mustafa Uysal, İzahlı Multeka
El Ebhur Tercümesi, Merhaba Ofset Yayınları 2/25-30.
Zira birinci cümlede yarınki günün tamamı ve ikinci
cümlede yarınki günün bir cüzü beyan edilmiştir. Binaenaleyh beyan edilen
herhangi bir günün içinde bulunan bir saatda dahi şart tahakkuk eder.
Metinde geçtiği gibi bir
kimse karısına «sen yarın» veya «yarınki günde benden boş ol» dese, ertesi günün
şafağının doğması ânında talâk vâkî olur.
«Sen falan ay» veya «falan
ayda boşsun» denilse, o aydan evvelki son günün güneşi battığı anda talâk vâki
olur.
«Bir ay» veya «bir seneye»
yahut «kışa kadar boş ol» denilse, bu müddetlerin nihayet bulduğu anda talâk
tahakkuk eder. Fakat talâkın derhal vukuuna niyyet edilirse, o anda talâk vâki
olur.
İLGİLİ FETVALAR
*" Zeyd, «bu sene içinde
asker olmazsam karım Hind üç talâk boş olsun» dedikten sonra o sene içinde asker
olsa, mücerred böyle demekle boş olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
FEYZİYE, 91
Zeydg «on (10) güne kadar
sefere gitmezsem^ karım Hind boş olsun» dedikten sonra, o gün geçip sefere
gitmemekle Hind boş olsa, Hind dâhil olunan (cima edilen) kadın olmakla Zeyd
iddeti içinde Hind'e müracaat edib Tecdidi Nikâh etmeden Hind ile karı - koca
muamelesine kadir olur mu?..
SLCEVAP... Olur. (Zira talâkı
ric'îde tecdidi nikâh şart değildir.)
FEYZİYE, 91
Metinde geçen cümlelerin açık anlamı şöyledir: Zevç,
Zevcesine «yarından itibaren boş ol» veya «yarınki günde benden boşsun» diyen
kimsenin karısı ertesi gün şafağın atması ile boş olur. İkinciye kadar nikâhın
baki kalmasını iddia etmek, her iki surette Diyâneten ve yalnız ikinci surette
kadâen (mahkeme yoluyla) tasdik olunabilir.
Bir kimse, karısına «Sen bugün yarın
boşsun» yahut «yarın bugün boşsun» dese, her iki surette
de ikinci lafız mânâsız, itibar evvelki lafızadar. Yâni bir talâk vâki olur.
Kelimede atıf edâtiyle «bugün
ve yarın boşsun» yahut «yarın ve bugün boşsun» denilse, birinci surette bir,
ikinci surette de iki talâk vâki olur. Çünkü «ve» kelimesiyle yapılan atıf
muğayereti îcab eder. Şu kadar var ki, birinci surette bugünden itibaren
boşanan, yarın da boşanma vasfım hâiz olacağından, sözü tashih için ertesi, gün
ikinci bir talâkın vukuuna hacet yoktur. İkinci surette ise böyle değildir.
HUKUKU İSLÂMİYE, 254
Zeyd, bekâr olan Amr'e «sen evli imişsin» dediğinde Amr
«eğer ben el'an evli isem alıp alacağım boş olsun» dese, lâkin Amr yemin (ve
şart) ettiğinde evli olmayıp sonra Hind'i nikâhlasa, Hind bu şarta binâen boş
olur mu?...
ELCEVAP... Olmaz.
FEYZİYE, 81
Bekâr olan Zeyd, «falan işi
işlersem alıp alacağım boş olsun» ye «bir * vakitte üzerimde nikâh bulunmasın»
ve «bir yolla nikâh kabul etmem» dedikten sonra Zeyd o işi işlese, sonra Amr
Hind'i rızâsiyle Zeyd'in vekili olmadan gıyaben Zeyd'e nikâhlasa, Zeyd (bu
nikâhı) sözüyle kabul etmeyip filiyle kabul etse, Hind boş olur mu?...
ELCEVAP... Olmaz. (Birinci
cildin gıyabı nikâh bahsini tekrar oku).
FEYZİYE, 81
Bekâr olan Zeyd, «falan işi
işlersem alıp alacağım boş olsun» .dese, bir defa da başka iş için «o işi
işlersem alıp alacağım boş olsun» dese, tekrar bir defa da başka bir iş için «o
işi işlersem alıp alacağım boş olsun» der ve bu şekilde üç işe başka başka talik
ettikten sonra Zeyd, zi'kr olunan işleri işlese, sonra Hind'i nikâhlasa, Hind
kaç talâk boş olur?..
ELCEVAP... Üç talâk boş olur.
BEHÇE, 90 Zeyd, «Eğer falan
işi işlersem, karım Hind boş olsun» dese lâkin zaman tâyin etmese, Zeyd o işi
işlemeyince Hind yeis zamanından evvel (yâni o işi işlemeden hayattan umud
kesilmezden evvel) Zeyd'den boş olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
NETİCE, 66
Zeyd, kânsı Hind ile çekişdiğinde Hind'e «eğer seni
bugün üç talâk ile boşamazsam benden üç talâk boş ol» dedikten sonra Zeyd o gün
Hind'e «bana şu kadar para vermek üzere seni üç talâkla boşadım» dese, lâkin
Hind kabul etmeyip o gün geçse? Hind Zeyd'den üç talâk boş olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
NETİCE, 67
Bu fetvada birinci talâk
verme şartı vâkî olmazdan evvel kadının para vermesine şart edilerek bir talâk
verilmesiyle kadının da aynı gün parayı vermemesiyle talâkın vukuunu önlemek
imkânı sağlanmış oluyor. Halbuki £İk söz üzerine sükût etse idi, talâkın vukuu
muhakkaktı. Nitekim hüküm metinde aynıdır.
«Seni bugün boşamazsam,sen
bugün boş ol» denilip de o gün boşama hâdisesi vuku bulmazsa, o günün sonunda
talâk vâkî olur.
«Seni bugün boşamazsam boş
ol», «seni boşamaz isem bugün boş ol!» denildiği takdirde de hüküm böyledir,
Metindeki cümle gibi şu cümlelerle de talâk vâkî olmaz
:
«Sen benim ölümümle beraber
boş ol», «sen ölümünle beraber boş ol» tabirleriyle talâk vâkî olmaz, zira bu
.surette de talâk yapılmasına ve vukuuna münâfi bir hal olan hayatın bitimi olan
ölüme izafe edilmiştir. Binâenaleyh zevç ve zevceden birinin ölümüyle
aralarındaki nikâh ve talâkın kalmaması hâsıl oluyor.
Zira nikahlanmak uzun zamanı kaplamaz. Binâenaleyh
gecenin bir cüzünde nikâh tahakkuk eder, nikâh tahakkuk edince talik edilen
talâkta vâkî olur.
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, karısı Hind'e «üzerine
evlenirsem,, alıp alacağım boş olsun» dedikten sonra Zeyd Hind'in üzerine
Zeyneb'i nikahlamak istese, Hind ve Zeyneb boş olur mu?..
ELCEVAP... Nikâhlanmadığı
müddet boş olmaz. BEHÇE
Zeyd, dâhil olduğu karısı
Hind'e «üzerine her kimi nikahlarsam3 üç talâk boş olsun» dedikten sonra Zeyd
Hind'i bir talâkı bâyinle boşasa, sonra Hind'in iddeti içinde Zeyneb'i
nikâhlasa, Zeyneb yapılan şarta" binâen Zeyd'den üç talâk boş olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
BEHÇE, 90
Son fetvada şartı bir talâk
ile bozduğundan nikahlamak talâkın vukuuna mânidir. Binaenaleyh yeni nikahlanan
kadın boş olmaz.
DÜBEB
Zeyd, karısı Hind'e «madem ki
nikâhım altındasın, üzerine evlenirsem benden boş ol» dedikten sonra Zeyd
Hind'in üzerine evlenip Hind boş olduktan sonra Zeyd Hind'i yine nikahlayıp
üzerine tekrar nikâhlasa, Hind tekrar doş olur mu?..
-
ELCEVAP
Olmaz.
BEHÇE, 90
Zeyd, karısı Hind'e «üzerine
Zeyneb'i nikahlayıp sonra seni boşar-sam, Zeyneb üç talâk boş olsun» dedikten
sonra, Zeyd Zeynebi nikâhlasa, lâkin Hind'i boşamasa, yapılan şarta binâen
Zeyneb Zeyd'den üç talâk boş olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
Zira zeyc ve zevceden her birinin ölümü, aralarındaki
nikâhın kalkmasına ve şartsız talâksız boş olmasına sebeptir. Binaenaleyh Ölüme
talik edilen her talâk manasızdır.
Mustafa Uysal, İzahlı Multeka El Ebhur Tercümesi,
Merhaba Ofset Yayınları 2/32-36.
Yâni işaret edilerek talâk verilen parmakların adedi üç
olursa, üç talâk;iki olursa iki talâk vâkî olur ve eğer işaret edilen parmak bir
olursa, bir talâk vâkî olur. Fakat talâk lafzını söylemeden kadına parmaklarını
göstermekle talâk vâkî olmaz.
İLGİLİ FETVALAR
Hind, kocası Zeyd'e «beni
boşa» dediğinde, Zeyd bir şey söjylfemeyıp ancak üç parmağını Hind'e gösterse,
Zeyd sâde böyle etmekle (Talâk sözünü söylemeden parmaklarım göstermekle) Hind
boş olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
FEYZİYE, 77 Hind; kocası Zeyd'e «ayağımın yolunu ver» dediğinde,
Zeyd evinde olan helaya işaret ederek «işte ayak yolu var al» dese, lâkin talâk
niyyet etmese, Zeyd sâde böyle demekle boş olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
Zeyd, zevcesi Hind'i talâk'ı bâyinle boşasa, sonra
tecdidi nikâh ettikten sonra, Zeyd Hind'i tekrar talâkı bâyinle boşasa, sonra
tecdidi nikâh ettikten sonra Zeyd Hind'i yine boşasa, Zeyd, Hind'i hullesiz
ni-kâhlamaya kadir olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.FEYZİYE, 73
Mustafa Uysal, İzahlı Multeka El Ebhur Tercümesi,
Merhaba Ofset Yayınları 2/37-38.
Zira birinci talâkın vukuundan sonra iddet olmadığından
ikinci ^ talâk vâki olmaz. Binâenaleyh böyle talâk veren kimse aynı karısını
tekrar almak istese,bir talâkdan fazla talâk mevzuu bahis olmadığından hullesiz
nikahlaması caiz ve helâldir.
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, Hind'i nikahlayıp sonra
duhul (cima) ve halvedden evvel Hind'i talâkı bâyinle boşadıktan sonra Zeyd
Hind'e «üç talâk boş ol» dese^ Zeyd'e Hind'i rızâsiyle hullesiz nikahlaması caiz
olur mu?.. ELCEVAP. . Olur.
FEYZİYE,' 73|
Zeyd, küçük karısı Hind'i üç
talâk boşasa? küçük kan cima edilmiş ' olmayınca hullesiz Zeyd'e nikâhlanması
caiz olur mu?..' ELCEVAP... Üç talâkı ayrı ayrı olmak üzere olmuş ise (Hullesiz
nikâhlanması. caiz) olur ve eğer bir kerre de (Yâni bir cümlede) talâkın üçü
birden, bir anda vâki olmuş ise (Hullesiz nikâhlanması) caiz olmaz.
HAMİŞİ BEHÇE, 79
Bu mesele hakkında maddeler
hâlinde izahat (Talâk Bahsi) başlığı altında zikredilmiştir.
Bir kimse^ dâhil olmadığı
karısına bir mecliste «Enti tâlikun, enti talikun, enti tâlikun = Sen boşsun,
sen boşsun, senboşsun» dese^bununla yalnız bir talâk vâkî olur. İkinci ve üçüncü
talâklar vâkî olmaz. Çünkü birinci talâk ile ayrılma hâsıl olmuştur.
Diğerlerinin hükmü kalmamıştır. Dahil olunmayan zevç hakkında iddet lâzım
gelmiyeceğinden artık talâka mahalîiyet kalmamıştır.
Bu mesele hanefîler ile
İmam'ı Şâfiye, îmam'ı Ahmed'e ve süfyâni sevriye göredir.
Yukanda cümlelerin
söylenmesinde «ve» kelimesiyle atıf yaparak söylenmekte de bir talâk vâki olur.
MULÂHHASAN İSLÂM HUKUKU, C.
2, 205
Zira şarta talik edilen talâk bir şeye talik edilmeden
yapılan bir talâkdan sonra ikinci talâka mahal kalmadığından ikinci talâk vâkî
olmaz.
Metinde geçtiği üzere İmameyn
ve diğer mezhep sahibi üç imama göre ise, talâkın hepsi şartın takdim ve tehiri
olmadan tahakkuku iledir. Bu metindeki sözle bunlara göre iki talâk vâkî olur.
Bu izahat cima edilmeyen zevcenin talâkıdır. Şayet cima edilene talâk
verilirse; birinci ve diğer talâklar talik ve tenciz suretiyle vâki olur.
İLGİLİ FETVALAR
,Zeyd, dâhil olduğu karısı
Hind'e «evine girersem şart olsun, şart olsun, şart olsun» deyip zikredilen
lâfızlardan maksadı şart, talâk olsa, o şartla talâkın vâkî olması,Hind nikâhı
altında iken Zeyd Hind'in evine dahil olmasına talik edilmiş ve ona duyrulmuş
olup ikinci ve üçüncü ile Hind üzerine müneccezen (bir şeye talik etmeden) talâk
vâkî olur mu?...
ELCEVAP... Olur.
FEYZİYE, 82
Zeyd, karısı Hind için «İznim
olmadan Amrin evine varırsa boş olsun» dedikten sonra Zeyd Hind'in gıyabında
«Amr'in evine varsın» diye Hind'e izin verip sonra izin haberi Hind'e yetişmekle
Hind Amr'in evine varsa, Hind yapılan bu şarta binâen Zeyd'den boş olur mu?..
ELCEVAP. Olmaz. ALİ EFENDİ, C. 1, 80
Zira Talâkın izah ve vasfı, bir mânasını ifâde eden
adet lafzına izafe edilmiştir. Binaenaleyh talâkın vukuu adet kelimesini ifâde
eden lâfzın söylenmesine imkân olmadan ölen kimsenin talâkı vâki olmaz.
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, «Amri Öldürmez isem,
avretim üç talâk boş olsun»! sonra Zeyd Amri öldürmeyip, Amr burnunun
üstüne düşüp ola
defc&kten , ZMyd'in
avreti üç talâk boş olur
mu?.. ELCEVAP,.. Olur.
* ALİ EFENDİ, 85
Zeyd, Amri kısas icâbeden
ölümle öldürdüğünde Amrin babası Bekir «Zeyd'i Hâkim'e öldürtürüm, eğer hâkime
öldürtmezsem kendim öldürürüm, eğer Zeyd'i Hâkim'e öldürtmezsem veya kendi
elimle öldür-mezsem, avretim üç talâk boş olsun» dese, lâkin zaman tâyin etmeyip
kendi eliyle öldürmekten murat kısas yoluyla öldürmek olmayıp mutlak öldürmek
olup sonra Bekir Zeyd ile kısastan sulh olsa3Bekir Zeyd'i öldürmeyince avreti
ne zaman boş olur?..
ELCEVAP... Yeis (Hayattan
umudu kesildiği) zaman, boş olur.
ALİ EFENÖİ, 85
Mustafa Uysal, İzahlı Multeka El Ebhur Tercümesi,
Merhaba Ofset Yayınları 2/39-41.
Binâenaleyh kinaye lafızlarda talâka niyyet edilmez
veya hâle elâlet olmazsa.talâk vâki-olmaz.
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, karısı Hind'e «sen
benim avretim değilsin» dese, lâkin talâk niyyet etmese, mücerret böyle demekle
Hind Zeyd'den boş olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz. BEHÇE, 81
Zeyd, karılan Hind ve
Zeyneb'e «sizi salıverdim» dese ve talâk niyyet etse, Hind ve Zeyneb bâyin
talâkla boş olurlar mı?..
ELCEVAP... Olurlar.
BEHÇE, 81
Zeyd, karısı Hind'e «kız
kardeşim ol» dese ve bir şeye niyyet etmese, böyle demekle Hind boş olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
ALİ EFENDİ, 74
Zeyd, karısı Hind ile
çekişdiğinde «var cehenneme git» deyip ve Zeyd talâka niyet edince, bâyin talâk
vâkî olur mu?..
ELCEVAP... Olur.
ALİ EFENDİ, 75
Zeyd, karısı Hind ile
çekişdiğinde Hind'e «var yıkıl git» dese, lâkin talâk niyyet etmese Hind boş
olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
ALİ EFENDİ, 75
Zeyd, karısı Hind ile
çekişdiğinde «var babanın evine git» dese, lâkin talâk niyyet etmese Hind boş
olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
ALİ EFENDİ, 75
«benden geçtim, mufârekât
ettim» mânasına bilinen belde halkından Zeyd, talâk müzâkere esnasında «Karım
Hind'den geçtim» dese, Hind Zeyd'den bâyin talâkla boş olur mu?.,
ELCEVAP... Olur ALİ
EFENDİ, 75
Zeyd, karısı Hind'e talâk
niyyet etmeksizin «sen pazar ipi ile bağlı değilsin» dese, böyle demekle Hind
boş olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz. ALİ EFENDİ, 76
Burada da hayvanın yuları hayvanın bağı. ve bağı
tutanından olması hasebiyle ona teşbih ederek, kadının bağı da bağlı olduğu
talâkı «yuları» anlamında söyleniyor. Metindeki bu cümlenin açık anlamı
«istediğin yere git» demektir.
İLGİLİ FETVALAR
«(Senin) başına gün doğsun»
demek, «avretim boş olsun» demek mânasına mâruf olan belde halkından Zeyd,
dâhil olduğu karısı Hind'« «başına gün doğsun» dese, Hind Zeyd'den talâkı ric'î
ile boş olur mu?.. ELCEVAP... Olur.
BEHÇE, 81
Zeyd, karısı Hind'e
«Seni istemem» dese, mücerred böyle demekle boş olur mu?..
ELCEVAP.....Olmaz.
Hind'in kocası Zeyd, Hind'in
babası Anır ile mala taalluk eden dâvasında sulh olduğunda Zeyd Amr'e «Sen de
ve kızın da alâkam yoktur» dese, lâkin talâk niyyet etmezse, böyle demekle Hind
Zeyd'den boş olur mu ELCEVAP .. Olmaz.
ALİ EFENDİ, 76
Yâni «Sen anana, babana ve diğer yakınlarına kavuş,
yanlarına git» demektir. Binaenaleyh bu sözlerle talâk
niyyet * ederse vâkî olur. Fakat hiçbir şeye niyyet etmezse bir şe.y
olmaz.
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, karısı Hind ile
çekiştiğinde «var babanın evine git» dese, lâkin talâk niyyet etmese, Hind boş
olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz. ALİ EFENDİ, 75
«Sende,n geçtim, müfârakat ettim» mânasına mâruf olan
belde halkından Zeyd, karısı Hind'e «senden geçtim» dese, Zeyd talâk niyyet
edince, Hind Bâyin talâkla boş olur mu?..
ELCEVAP... Olur. ALİ
EFENDİ, 76
Zeyd karısı Hind'e «İstediğin
yere gidersin, bana avret olmazsın» deyip başka şey söylemezse, Hind istediği
yere gidince bu söz ile Hind Zeyd'den boş olur mu?..
ELCEVAP
Olmaz. BEHÇE, 82
Zeyd'e. «Karın Hind'i ne
ettin» denildiğinde «bıraktım» dese ve talâk niyyet etse, Hind bâyin talâka boş
olur mu?..
ELCEVAP... Olur.
HAMİŞİ BEHÇE, 81
Bu cümle ile kocanın karısına talâk yetkisini veya
başka bir amel yetkisini vermiş olabileceğinden «yetgin elindedir» demekle
talâka niyyet edilmedikçe talâkdan sayılmaz. Fakat talâka niyyet edilirse
talâkın vukuu muhakkaktır.
İLGİLİ FETVALAR
«İrâden elinde olsun» demek
«Emrüki biyediki = Yetgin elindedir» mânasına olmayıp .zevcenin talâkına mâruf
olan belde halkından Zeyd talâkın müzâkeresi esnasında karısı Hind'e
«İrâden elinde olsun» dese, Hind Zeyd'den bâyin talâkla boş olur mu?..
ELCEVAP Olur.
Bu surette Zeyd'in talâk
niyyeti veya Hind'in o mecliste kendini boşaması lâzım mıdır?..
ELCEVAP... Değildir EHÇE, 82
Zeyd, karısı Hind'e «irâden
elinde olsun» dediğinde Hind o meclisde sükût edip bir şey söylemezse, mücerred
böyle demekle Hind boş olur mu? ELCEVAP... Olmaz. ALİ EFENDİ, 77
Zeyd, karısı Hind'e «irâden
elinde olsun» deyip Hind de o meclisde Zeyd'e «ancak gönlün bilir» deyip başka
bir şey söylemezse, Hind Zeyd'-j den talâkı bâyinle boş olur mu?.. '
ELCEVAP... Olmaz. ALİ
EFENDİ, 7
Zeyd, karısı Hind'e «irâden
elinde olsun, istersen üç talâk boş ob dese, lâkin Hind o meclisde bir şey
söylemeyip sükût etse, mücerred böyle demekle Hind boş olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz. ALÎ
EFENDİ, T
Zeyd, talâk müzakere
(karşılıklı talâkdan bahsetme) esnasında kaj ısı Hind'e «iraden
elinde olsun» dese, Hind de o meclisde kendini boşasa,
Hind talâkı bâyinle boş olur
mu?..
ELCEVAP... Olur. ALİ EFENDİ,
77
Zeyd, Hind'i nikâhlarken
talâk işi Hind'in elinde (yetkisinde) olup Hind dilediği vakitte kendini boşamak
üzere nikâhlasa, Hind kendini boşamaya kadir olur mu?..
ELCEVAP... îcap
(talâk yetkisini almak ve istemek) Hind tarafından olunca
olur.
ALİ EFENDİ, '77
Zeyd, başka memlekete gitmek
üzere iken karısı Hind Zeyd'e «beni boşa> dediğinde Zeyd «Bir sene tamamına
kadar gelmezsem irâden elinde olsun» deyip, gittikten sonra bir seneye kadar
Zeyd gelmezse, Hind bir sene tamam olduğu mecliste kendini boşayınca Hind>
talâkı bâyinle boş olur mu?..
ELCEVAP... Olur Lİ EFENDİ, 78
Zeyd, başka memlekete
giderken karısı Hind'e «40 güne kadar gelmez isem irâden elinde olsun» deyip
gittikten sonra 40 gün geçse ve Zeyd gelmese, lâkin Hind 40 gün tamam olduğu
meclisde bir şey söylemese, Zeyd Mücerret böyle demekle Hind boş olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz. ALİ EFENDİ,
78
Zeyd, karısı Hind'e
«şarap içersem irâden elinde olsunij dedikten sonra, Zeyd şarap içse ve Hind'
vâkıf olduğu mecliste sükût edip kendini boşamazsa, Zeyd Mücerred böyle demekle
Hind boş olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
ALİ EFENDİ, 78
Zeyd, başka memlekete
gittikten sonra karısı Hind'e yazılan yazının adı ve resmî belli bir mektup
yazıp mektubunda «irâden elinde olsun, istersen kendini boşa» diye yazsa, mektup
Hind'e vâsıl olup, okunduğu meclisde Hind kendini boşayınca, Hind talâkı bâyinle
boş olur mu?.. ELCEVAP... Olur.
FEYZİYE, 76
Zeyd, başka ^nemlekete
gittiğinde karısı Hind'e hitaben mektup yazıp «irâden elinde olsun» dedikten
sonra mektup Hind'e vâsıl olup Hind okuduğu meclisde sükût edip bir şey
söylemezse, Zeyd Mücerred böyle yazmakla Hind boş olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz. FEYZİYE, 75
Yâni bu kinaye lafızları söyleyen kimse talâk kasdiyle
söylemediğini iddia eder ve «talâk maksadım yoktur» diye bu sözleri gazab
hâlinde olmayıp rıza hâlinde söyler ve talâkı inkâr ederse, sözü tasdik olunur
ve bu tasdik Dîyâneten ve hükûmetendir.
İLGİLİ FETVA
Hind, kocası Zeyd'e «beni
seyre salıver» dediğinde Zeyd; «ben seni iple bağlamadım boşsun git» dedikten
sonra, Zeyd Hind'e «Benim böyle
demeden muradım, Şer'i talâk
olmayıp iple bağdan boşsun demek idi»
dese, Zeyd tasdik olunur
mu?..
ELCEVAP... Olunur.
BEHÇE, 83
Yâni öfke hâlinde olan Zevcin^zevcesine talâk anlamını
beyan eden kötü kelimeleri söylemesi ile talâka sâlih olan yerde red etmesi
tasdik olunmaz ve sövmeye sâlih olmayan yerde de talâkı inkâr etmesi hâkim
tarafından tasdik olunmaz. Küfür kelimelerin hükümlerini de dikkatle okumak
gerekir.
Açık olarak sövmek anlaşılır
ve talâk anlaşılmaz ise, bu taktirde de talâk vâkî olmaz.
İLGİLİ VETVALAR
Zeyd, karısı
Hind'e «anasını falan ettiğim» diyerek
cima lafzıyla sövse, Hind Zeyd'den boş olur mu?..
ELCEVAP. . Olmaz. ALİ
EFENDİ, 72
Zeyd, karıöı Hind'e «bire
kahbe» dese, mücerred Zeyd böyle demekle Hind boş olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
FEYZİYE, ve ALİ EFENDİ, 71, 72
Zeyd, bazı meclisde tanbur
(saz) çalıp raks eder olsa, böyle etmekle karısı Hind boş olur mu?..
ELCEVAP... Halal saymadıkça
olmaz, lâkin şiddetli tâzir (ve tekdir) ile men ve tehdit olunur,
ALİ EFENDİ, 70
«Çalgı ruhun gıdasıdır» diyen
zavallıların- dikkâtini çekmek isterim. Fetâvâyı Bezâziyede^de bu hüküm aynıdır.
Zeyd, karısı müslüman Hind'e
«bire din ve imanını falan ettiğim» diye cima lafzıyla sövse, Hind Zeyd'den
bâyin olur mu?.. ELCEVAP . Olur.
FEYZİYE, 75
Hülâsa'i Kelâm, buraya kadar
beyan edilen konuşma ye talâk verme şekli üç hal üzerine konuşmakladır.
1 - Rıza hâlinde
konuşarak talâk vermektir.
2 - Gazab hâlinde talâk
ver-mektir.
3- Talâkdan bahsederken
konuşma esnasında talâk vermektir. Bu her üç halde verilen talâk hükümlerinin
vâkî olması, bu babda ve yukarıdaki bahislerde zaman zaman yeri geldikçe hem
metinde ve hem îzah kısmında zikredilmiştir.
Bu cümlelerde nikâhın varlığını inkâra ve talâk vermeye
şâmil olabileceğinden talâka niyyet edildiği zaman talâk vâkî olur. Talâka
niyyet edilmediği takdirde talâk vâkî olmaz.
Zeyd, katısı Hind için «Hind
ile aramızda nikâh yoktur» deyip talâka niyyet etse, Hind Zeyd'den bâyin
talâkla boş olur mu?.. ELCEVAP... Olur. ALİ EFENDİ, 76 Hind'in kocası Zeyd'e
«avretin var mıdır» denildiğinde Zeyd «yoktur» dese, mücerred böyle
demekle Hind Zeyd'den boş olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz, ALİ EFENDİ, 76 Zeyd,
«karın Hind'in nafakasını niçin vermezsin» denildiğinde Zeyd» «bana avret lâzım
değil» dese, (Talâka niyyetsiz) bu söz ile Hind Zeyd'den boş olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz. ALİ EFENDİ,
75
Zeyd, karısı Hind'e
«seni istemem» dese, (Talâk niyyet olmadığı
halde) mücerrred böyle demekle, Hind boş olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
FEYZİYE, 71
Zeyd, karısı Hind
ile çekişdiğinde Hind Zeyd'e «muradın nedir?» dediğinde
Zeyd, «Muradım seni boşamaktır» dese, lâkin boşamasa, Zeyd (talâk vermeden)
mücerred böyle demekle Hind boş olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz. FEYZİYE, 77
Zeyd, karısı Hind'e
«bana yaramazsın» dese, (talâka niyyet etmediği
halde) mücerred böyle demekle Hind boş olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
BEHÇE, 81
Zeyd, hâmile olan karısı
Hind'e «yükünden boş ol» deyip muradı «hamileliğinden doğum yaparak kurtul»
demek olsa, (talâk niyyeti olmadan) mücerred böyle demekle Hind Zeyd'den boş
olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
BEHÇE, 81
Hind, Zevci Zeyd'e
«Bana niçin elbiseler ediver»mezsin, ben senin ehlin (ailen) değil miyim?»
dediğinde, (değilsin) dese, Zeyd (talâka niyyet etmeden) mücerred böyle
demesiyle Hind boş olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz FEYZİYE, 78
Hind, kocası Zeyd'e «beni
boşa» dediğinde Zeyd Hind'e öfkelenip «bir
boş, İki boş, üç boş*
dese, lâkin «ol» veya «olsun» demiş olmasa, Hind Zeyd'den boş
olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
HAMİŞİ BEHÇE, 80
Yâni evvelce verilen talâkı sariha, sonraki verilen
sarih talâk lâhik olur ve yine evvelce verilen bâyin talâka sonraki verilen
sarih talâk lâhik olur. Burada bir ve iki talâkdan sonra verilecek veya verilen
talâkların durumları açıklanmaktadır.
Sarih talâk, sarih talâka
lâhik olur. Bu sarinden maksat, niyyete muhtaç olmaksızın vukuu bulan talâkdır.
Gerek ric'î ve gerek bâin olsun.
Meselâ : Bir kimse, nikâhlı
karısına «sen (talâkla) boşsun» diye rıc'-îyyen boşadiktan sonra iddeti içinde
tekrar «sen (talâkla) boşsun» diye veya kabulüne mukârin bir mal üzerine tekrar
boşarsa, ikinci bir talâk daha vâki olur. Şu kadar var ki, talâk birinci
takdirde rıc'î, ikinci takdirde bâin talâk' ve mal lâzım olur.
Sarih talâk, talâkı bâine
îâhik olur.
Meselâ : Bir kimse, karısını
aralarında ayrılmaya delâlet eder bir lafızla veya hulû yoluyla (mal
karşılığında) boşadıktan sonra iddeti içinde «seni boşadım» diye veya kabulüne
mukarin bir mal üzerine tekrar boşasa, diğer bir talâkı bâyin daha tahakkuk
eder. Çünkü geçen ayrılık ric'ata mâni olduğundan ikinci talâk da her halde bâin
olmuş olur. Şu kadar var ki, bu surette mal lâzım gelmez. Zira zevcenin mal
vermesi, nefsini filhal kurtarabilmesi içindir. Bu maksad ise zâten evvelki bâin
talâk ile hâsıl olmuştur.
Talâkı ricîyi vücûde getiren
kinayelerde sarih hükmünde olduğundan, bunlar da bâine lâhik* olabilirler.
HUKUKU ÎSLÂMİYE
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, dâhil olduğu karısı
Hind'e «boş ol» dedikten sonra, o nıeclisde Hind'e «sekiz kere dahi boş ol»
dese, Zeyd Hind'i hullesiz nikâhlamaya kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
FEYZİYE, 74
Bu fetvametinde geçen «sarih
talâk, sarih talâka lâhik olur» ibaresinin hükmüdür.
Zeyd, karısı Hind'i evvelâ
bir talâk ile boşayıp, sonra iddeti bittikten sonra Zeyd Hind'e «üç talâk boş
ol» dese., hemen Zeyd'e Hind'i rızasiyle hullesiz nikahlaması caiz olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
FEYZİYE, 73
Bu fetvadaki hüküm ise,
birinci talâk bâin talâktır. Binâenaleyh sarih talâkın bâin talâka lâhik
olabilmesi için birinci talâkın iddeti bitmeden iddet içinde ikinci talâkın
yapılması şarttır. İddet bittikten sonra nikâh tazelemek suretiyle tekrar
izdivaç muamelesinden sonra olması gerekir.
Zeyd, karısı Hind'e bâyin
talâk verip sonra tecdidi nikâh ettikten (Nikâh tazeledikten) sonra Zeyd Hind'i
tekrar bâyin talâkla boşayıp sonra tecdidi nikâh ettikten sonra Zeyd Hind'i
yine boşasa, Zeyd Hind'i hullesiz nikâhlamaya kadir olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.' (Zira
talâk vâkî olmuştur). FEYZİYE, 73!
Zeyd, dâhil olduğu karısı
Hind'i ric'î talâkla boşadıktan sonra «Eğeri Hind'i bir daha nikahlarsam üç
talâk boş olsun» deyip sonra Zeyd Hind'e iddeti içinde müracaat etse, yapılan
şarta binâen Hind Zeyd'den üç talâk j boş olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz. NETİCE, 68
Zeyd, dâhil olduğu karısı
Hind'i talâkı ric'î ile boşadıktan sonra eyd, «eğer Hind'e müracaat edersem
benden üç talâk boş olsun» deyip onra Zeyd Hind'e, müracaat etmeden Hind'in
iddeti bittikten sonra Zeyq ind'i nikâhlasa, yapılan şarta binâen Hind Zeyd'den
boş olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
'NETİCE, 68
Son iki fetvanın anlamı
şöyledir :
Birinci fetvada, birinci
talâkı ric'îden sonra verilen şart nikâhdırj Halbuki ric'î talâkın iddeti içinde
nikâha lüzum olmadan zevciyet nıuâ melesinin yapılabileceğinden, yapılan nikâh
manasızdır. Binaenaleyh bi rinci talâkdan sonra yapıla/ı şart hükümsüzdür.
İkinci fetvada ise, birinci
ric'î talâkdan sonra yapılan şart müracaat dır. Halbuki birinci talâkın iddeti
bitince nikahlanma olmuştur. Binaena leyh iddet içinde müracaat olmayıp iddetten
sonra şartın hilafı olan ni kâh yoluyla karı _ koca muamelesi olduğundan,
birinci talâkdan sonrald alâklar vâkî olmamıştır.
Mustafa Uysal, İzahlı Multeka
El Ebhur Tercümesi, Merhaba Ofset Yayınları 2/42-58.
Talâkda vekâlet ve risâlet (mektup ve elçi)
câri olduğu gibi tefvizde (Zevceye ve küçüklerin velilerine talâk
yetkisini vermek de) caizdir. Şöyle ki: Bir mükellef kimse, zevcesinin
talâkım bir vekile ve;f ya bir rasûî'e havale edebileceği gibi bizzat zevcesine
(karısına) da veya'^ Çocuk olan zevcesinin velîsine de tevdi edilebilir. İşte bu
tevdî tefvizdin!
Tefviz, temlik demek
olduğundan karısına talâkı tefviz eden zevci! ondan rucû edemez.
TEFVİZ : Talâkı zevceye
temliktir. «Boşama hakkını sana jverdim^ istersen benden boşan» demektir.
Tefvizler, ya mutlak veya
zamanla mukayyed olur. Zamanda, yajj muayyen veya gayri muayyen bulunur.
Meselâ: «Nefsini boşa» sözü
bir mutlak tefvizdir. «Nefsini nerede* istersen boşa» sözü de bu kabildendir,
«Nefsini bugün boşa» sözü de
muayyen bir zamanla mukayyet olar| bir tefvizdir. Ve bir umûmî zamana izafe
edilen bir tefvizi talâkdır.
İRSAL VE TEFVİZLE İLGİLİ
FETVALAR
Zeyd, başka memlekette
gittikten sonra karısı Hinde belli Vef resmi (açık) şekilde mektup yazıp
mektubunda Hind'e «Benden boş ol» diye yazıp mektubu Hind'e gönderse, Hind boş
olur mu?..
ELCEVAP... Olur. ALİ EFENDİ
Cilt 1, Sah. 70
Zeyd, başka memlekete
gittikten sonra karısı Hind'e belli ve açık anlaşılır şekilde mektup yazıp
mektubunda «benden boş ol» diye yazıp ve Hind'de Zeyd'den iddet çekip iddet
bittikten sonra kendini Amr'e ni-kâhlasa Zeyd geldiğinde Hind'i Amr'den ayırmaya
kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz. ALİ EFENDİ Cilt 1, Sah. 70
Zeyd, başka memlekete
gideceğinde kansı Hind'e «Eğer altı ay t^f-marnına kadar gelmezsem bir kimseye
var» deyip talâka niyyet edip gittikten sonra altı ay geçip Zeyd gelmese, Hind
boş olurmu?..
jj-î ELCEVAP... Olur. HÂMİŞt BEHÇE Cilt 1, sahife Si Zeyd, karısı Hind'i
boşamaya Amr'i vekil edip Amr de vekâleti ettikten sonra Amr yapılan vekâlete
binâen Hind'i üç talâkla boşasa, Zeyd üç talâka vekilliği niyyet etmeyince Hind
Zeyd'den üç talâk boş olur mu? ELCEVAP... Olmaz. BEHÇE, Cilt
1, Sahife 81
Zeyd, Hind'i nikahladığı
sırada talâk (verme) işi Hind'in elinde olub (yâni talâk Hind'in yetkisinde
olmak üzere nikâhlanıb) Hind dilediği, vakitte kendii, boşamak üzere nikâhlasa,
Hind kendini boşamaya kadir olur mu?.. ELCEVAP... îcab Hind
tarafından olunca olur.
ALİ EFENDİ, Cilt 1, Sahife 77
Yukarıdan beri zikredilen tefvizu talâk hükümleri
mutlak olarak boşanma yetkisi verilenlerdendir. Binaenaleyh mutlak olarak
zikredilen talâk yetkisi verilen kadının aynı mecliste nefsini ihtiyar etmesi
şarttır, aksi takdirde muhayyerlik, hükmü, hükümsüz kalır.
Hukuku îslâmiye'deki şu
açıklamayı da nakletmek faydalıdır: Mutlak tefvizler, meclis ile mukayyeddir.
Zevce, böyle bir tefvize muttali olduğu meclisde muhayyerdir. Dilerse nefsini
ihtiyar ederek mu-tallaka olur (boşanır), dilerse zevcini ihtiyar ederek talâka
meydan vermez.
İLGİLİ FETVALAR
*
Nikahlanma zamanında talâk
emri yetkisinde olmayan Hind, kocası Zeyd'e «üç talâk boş ol» dese, mücerred
böyle demekle Hind boş olur mu?. ELCEVAP... Olmaz.
FEYZİYE, Cilt 1, Sahife, 76
Zeyd, başka memlekete
gittiğinde karısı Hind'e hitaben mektup yazıp «irâden elinde olsun» dedikten
sonra mektup Hind'e vâsıl olup Hind okunduğu meclisde sükût edip bir şey
söylemese; Zeyd Mücerred böyle yazmakla Hind boş olur mu?.. ELCEVAP..; Olmaz.
FEYZİYE, CÜt 1, Sahife, 75
Burada talâk yetkisini veren zevç üç talâk yetkisini
verdiği zaman talâk adedini söylemeden verilen yetkiye cevaben «Nefsimi birle
ih tiyar ettim» dese, 3 talâk vâkî olur. Şayet yetki eline verilen zevce
«Nefsimi bir talâkla ihtiyar ettim» dese, cevapta bir talâk kaydı
bulunduğundan bir talâk vâkî olmuştur. Fakat yetki veren zevç bir" talâka yetki
verir, zevç de üç talâkla kendini boşarsa, vâkî olmaz."
Tefvizde kullanılan lafızlar
üçtür: Muhayyerlik, başkasına yetki vermek ve meşiyyet: dilemektir.
Tefvizu talâkta muhayyerlik:
Zevcin zevcesine «ihtâri nefse ki: Nefsini ihtiyar et» veya «Sen muhayyersin«
gibi bir söz söylemesidir.
Binaenaleyh yukarda
zikredilen cümleler metinde geçtiği gibi muhayyerlik ve başkasına
yetki vermek kısımları zikredilmiştir.
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, karısı Hind'e
«irâden elinde olsun, istersen üç talâk boş ol» dese, lâkin o meclisde bir şey
söylemeyip sükût etse, mücerred böyle demekle Hind boş olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz. ALİ EFENDİ, CÜt 1, Sahife, 77
Kadının eline talâk yetkisini
verme meselesi ile ilgili fetvaların daha uzun ve izahlısı «Kinayeler babında»
zikredilmiştir.
Muhayyerlik suretiyle
tefvizde ya zevcin veya zevcinin nefis veya talâk lafzını zikretmesi lâzımdır.
Hiç biri zikredilmezse, tefviz, sahih olmaz.
Meselâ : Zevç «Nefsini:
Kendini ihtiyar et» deyip zevce de «ihtiyar ettim» dese, tefviz ve talâk
tahakkuk eder. Bilâkis zevç, yalnız «ihtiyar et» deyip zevce de «nefsimi:
Kendimi ihtiyar ettim» dese, yine tefviz ve talâk vücuda gelir.
Zira burada tefviz edilen her iki kelime talâk
beynüneti ifâde eden lafızların olması hasebiyle her ikisinde de ric'î bir talâk
vâkî olur. İkincide açıkça bâin talâk tefviz edilmiş olsaydı, bâin talâkla boş
olurdu.
Meselâ: Bir kimse, zevcesine
«kendini boşa» deyip o da «Boşadım» dese, bununla bir ric'î talâk vâkî olur.
Zevç «kendini bâinen boşa» dediği halde zevce «rı^yyen boşadım» dese, bununla
talâkı bâin vücûda gelir.
Şayet zevç «nefsini talâkı
ric'î ile boşa» dediği halde kadın, nefsini bâin talâkla boşasa, bununla da
talâkı ric'î vâkî olur. Keza zevç «nefsini boşa» deyip zevce de «nefsimi bâin
kıldım» dese, bununla bir ric'î talâk hâsıl olur. Çünkü mutlak surette
zikredilen talâk lafzı, ric'î talâka hami olunur.
HUKÛK'U İSLÂMİYE, Cilt; 2,
Sayfa 260
Burada yapılan tefviz tevkil (talâk vermeye
başkasını vekil) etmektir. Binaenaleyh doğrudan doğruya talâka
vekil etmenin hükmü câridir.
Kadının kendinden başkasının
(meselâ eşinin) boşanması kocası tarafından kendisine verilse, o (veriş) temlik
değil başka birisine söyle mek vekilliktir. Bu vekil yapmaktan zevcin ruc'û'ü
sahih olduğu gibi zevcenin boşama hakkı da meclisle mukayyettir.
Temlik ile tevkilin arasında
şu farklar vardır:
Temlik: îbtida tasarrufa
kadir olmaktır. Tevkil, ibtida tasarrufa kadir olmamaktır. Zevceye «kendini ve
ortağını boşa» diye edilen tefviz zevcenin kendi hakkında tevkildir. Zevç
evvelkinden rüc'û edemez ise de ikinciden rüc'û, edebilir. Bunda siğa hem temlik
mânasına ve hem tevkil mânasına istimal olunduğundan müşterek bir lâfzı her iki
mânasında istimal etmek nev'inde umum mecaz vardır. Binaenaleyh temlik ile tev-.
kilin bir kaç cihette farkı vardır :
1 - Temlikde, rucû yoktur.
Tevkilde vardır.
2 - Temlikde, azil
yoktur. Tevkilde vardır.
3- Temlikde, zevcin tefviz
etmesinden sonra delirmesiyle tefviz1 batıl olmaz. Halbuki tevkil bâtıl olur.
4 - Temlik, şart koşulmadıkça
meclisde mukayyettir. T evkil şart koşulmadıkça mukayyed değildir.
5 - Temlik, akıl ile
mukayyed değildir. Yâni deliye ve mümeyyiz olmayana dahi temlik caizdir, fakat
tevkil caiz olmaz. Zevç; zevcesine: «Mecnun sana: sen boş ol» derse «Sen
benden boşsun» demiş olsa ve
mecnun da söylerse boş olur.
NİMETUL İSLÂM
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, karısı
Hind'i boşamaya Amr'i mutlak vekâletle tevkil edip Amr'de
sarhoş iken Hind'i boşasa, talâk vâkî olur mu?.. ELCEVAP... Olur. FEYZİYE,
CUt 1, Sahife, 77
Zeyd, karısı Hind'i üç
talâkla boşamaya babası Amr'i tevkil etmekle Amr'de Hind'i üç talâkla boşasa,
Zeyd Hind'i hülle ettirmeden nikahlaması caiz olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
FEYZİYE, CUt 1, Sahife, 71
Zeyd, karısı Hind'i boşamaya
Amr'i tevkil (vekil) ettikten sonra Bekir (vekil
yapılmayan başka birisi) Hind'i gıyaben boşasa, mücerred
Bekir'in bu şekilde boşaması ile Hind boş olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
Zeyd, Amr'in karısı Hind'i
gıyaben boşasa, Amr cevaz vermeyince
Hind boş olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz. ALİ
EFENDİ, CÜt 1, Sahife, 73
İmam'ı Azam (R.A.)'a göre üç talâkla tefviz edilir,
kadında bir talâk verirse, üç talâkın içinde bir talâk bulunduğundan, bir talâk
vâkî olur. Bu hususta İmameynin görüşü de aynıdır. Fakat zevç bir talâka tefviz
eder zevce de üç talâkla kendini boşarsa, izafe cüze olduğundan. ve zevcin
isteğin fâniş şekilde-. hilafı icra edildiğinden talâk vâki olmaz Bu son hükümde
İmanıeyn ise, üç dilemekle biri dilemek nasıl olursa, birini dilemekle üçünü de
dilemiş olur. Binaenaleyh tefviz birine olsa kadında üç talâkla kendini boşasa
üç talâk vâkî olur diyorlar.
İLGİLİ FETVA
Hind, kocası Zeyd'e «beni
boşa» dediğinde Zeyd bir şey söylemeyip ancak üç parmağını gösterse,
Zeyd mücerred böyle etmekle Hind boş olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
FEYZİYE, Cilt 1, Sahife 77.
Nikahlanma zamanında
talâk işi yetkisinde - olmayan Hind, kocası Zeyd'e
«üç talâk boş ol» dese, mücerred demekle Hind boş olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
FEYZİYE, Cilt 1, Sahife 7
Tefvizu talâk hükümlerinin geniş anlamı, sarih olan v&
edilen lafızlar zevcin kendisi tarafından verilen sarih talâk gibidra ye olarak
verilen tefvizu talâkda zevcin bizzat kendisinin zikrede! yan ettiği kinaye
lâfızların hükmü gibidir.
Tefvizu talâk hükümlerinin
açık olarak temsili şekilde îzah mini anlamak için sarih ve kinaye lafızlar
bahsinde gecen fetvâli katle okumak gerekir.
Mustafa Uysal, İzahlı Multeka El Ebhur Tercümesi,
Merhaba Ofset Yayınları 2/60-67.
Talik: Lügatta, asmak, âşık etmek ve yapışmak mânasına
gelir. Şer'î istilânda; bir cümlenin ifâde ettiği mâna ve hükmün hâsıl olması
diğer bir cümlenin ihtiva ettiği mânâ ve hükmün hâsıl olmasına bağlı olanıdır.
Binaenaleyh taliki talâk da bu tarif gereğince bir şarta bağlanan talâkdır.
Şart hasıl oldu mu, talik edilen talâk da vâki olur.
Meselâ : Bir kimse, «falan
yere giderse Zevcem boş olsun» dese, nikahlanan kadının talâkını o yere
gitmesine bağlamış olur ki; o yere gitmesi şart, karısının boş olması da meşrut
(ve ceza) dır.
Talâk, bir şarta bağlanmak
suretiyle olana talik denildiği gibi; şayet talâk, hiç bir şarta bağlanmadan
doğrudan doğruya verilirse, o talâka da tencîzü talâk denir. Ve talik yoluyla
vâkî olacak talâka (Muallâk), tencîz yoluyla verilen talâka da (Müneccez) denir.
Talik, konuşuş ve söyleniş
itibariyle yemin değil ise de, kendisinde menetmek ve yüklemekten ibaret olan
yemin mânası mevcut olmak hasebiyle şer'ân yemindir. Hattâ yemin etmemeye
yemin'eden kimse talik ettiği takdirde, yemininde hânis olur.
Talik edilen şart bulunur ve ziyaret edilirse, meşrut
olan talâk vâki olur. Fakat şart bulunmaz veya talik edilen tahvil edilerek
tahakkuk ederse talâk vâkî olmaz.
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, karısı Hind'e «benim
Anır ile düşmanlığım vardır, Amr'in evine varırsan üç talâk boş ol» dedikten
sonra Amr evi oğlu Bekir'e satıp ve teslim edip kendisi çıktıktan sonra Hind o
eve varsa, Hind beyan edilen şarta binâen üç talâk boş olur mu?.. ELCEVAP..
Olmaz. FEYZİYE, Sahife 81
Zeyd, karısı Hind'e «bir daha
Amr'in evine varırsan helâlim, haram olsun» dedikten sonra Hind, Amr'in evine
varsa, Hind Zeyd'den boş olur mu?.
ELCEVAP... Olur ALİ EFENDİ,
Cilt 1, Sahif'e 80
Zeyd, karısı I^nd için «iznim
olmadan Amr'in evine varırsa boş olsun» dedikten sonra, Zeyd Hind'in gıyabında
«Amr'in evine varsın» diye Hind'e izin verip sonra izin haberi Hind'e vâsıl
olmakla Hind Amr'in evine varsa, Hind yapılan şarta binâen Zeyd'den boş olur
mu?.. ELCEVAP... Olmaz. ALİ EFENDİ, Cilt 1, Sahife 80
Burada da yabancı kadının nikâhlanmasına talik edilip
ve talik edilen nikâhda hâsıl olduğundan, talâk vâkî olmuş oluyor. Fakat o kadın
gıyabî olarak nikâhlanırsa, talâk vâkî olmaz,
İLGİLİ FETVALAR
Bekâr olan Zeyd, «her hangi
kadını nikahlarsam, o kadın olsun» dedikten sonra, Zeyd Hind'i nikahlayıp sonra
o işi işlese, Hind Zeyd'der boş olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz FEYZİYE, Cilt 1,
Sahife 8
ra kadın başka bir erkekle
nikahlanıp cîmâdan sonra boşanarak hülleden sonra olsun) yine boş olur (4).
Bekâr olan Zeyd, «falan işi
işlersem karım boş olsun» dedikten sonra Zeyd Hind'i nikahlayıp sonra o işi
işlese, Hind Zeyd'den boş olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz. İBNİ NÜCEYM, 93
Zîra burada talik edilen şart ve yemin hayatında
nikahladığı , kadının hepsine şâmildir. Binaenaleyh gıyabî
nikâh olmadıkça bu şekilde şart yaparak nikahlanan kimsenin her nikahladığı
kadın, mutlak surette boş olur.
İLGİLİ FETVALAR
N.
«Alıp alacağım boşolsun»
demek «Küllü imreetin Etezevvecüha fe-hiye tâlikûn: Herhangi bir kadını
nikahlarsam işte o (kadın) boştur». Mânasına mâruf olan belde halkından olup ve
bekâr olan Zeyd «falan işi, işlersem, alıp alacağım boş olsun» dedikten "sonra,
Zeyd o işi işleyip sonra Hind'i nikâhlamakla Hind boş olduktan sonra Zeyd
Zeyneb'i nikâhlasa, Zeynep de yapılan şarta binaen Zeyd'den boş olur mu?..
ELCEVAP... Olur. BEHÇE, Sahife 91
Bekâr olan Zeyd, «falan işi
işlersem her helâl bana haram olsun» dedikten sonra Zeyd Hind'i nikahlayıp
sonra o işi işlese, Hind Zeyd'den boş olur mu? ELCEVAP... Olmaz. BEHÇE,
Sahife 89
Son fetvada yapılan şartta
evvel halâlı olan karısı bulunmadığından, talâkın vukuu mevzuu yoktur. Ve bu söz
çok zaman yeme ve içmede kullanılır.
Zeyd, Hind'e «her ne zaman
seni nikahlarsam sen benden boş ol» dese sonra Hind'i nikahlamak istese, Hind'in
boş olmaması için Şer'î kurtuluş yolu nedip? ELCEVAP... Gıyabi nikâh kıyıp Zeyd
fîli ile, kabul etmesidir.
q '
FEYZİYE, Sahife 93
Zeyd, Amr'e «falan işi
işlersen alıp alacağım boş olsun mu?» deyip Amr'de «olsun» dedikten sonra
Amr o işi işleyip sonra Hind'i nikâhlasa, Hind Amr'den kaç talâk boş olur?..
ELCEVAP... Bir talâk boş olur.
Bu surette Amr'i yine
nikahlayınca Hind yapılan şarta binâ'en tekrar boş olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
HAMİŞİ BEHÇE, Sahife 83
Hind'in kocası Zeyd, «falan
işi işlersem alıp alacağım boş olsun» dedikten sonra Zeyd o işi işlese, Hind
boş olur mu?.. ELCEVAP... Olur. ALİ EFENDİ
Bekâr olan Zeyd, «falan işi
işlersem her alıp alacağım üç talâk bos
olsun» dedikten sonra Zeyd o
işi işleyip sonra Hind'i nikâhlamakla Hind üç talâkla boş olduktan sonra Zeyd,
Zeynebi (de) nikâhlasa Zeyneb üç talâk boş olur mu?..
Yâni zevç, zevcenin girmesini yasak ettiği belli eve
girer ve üç talâkla boşandıktan sonra iddet bekler ve başka kocaya varır, ondan
da boşanıp iddeti bittikten sonra tekrar nikahlarsa ve kadın da o eve girerse,
boş olmaz. Zira buradaki talik edilen şart mevcut olan nikâhla alâkalıdır.
Binâenaleyh mevcut olan nikâh talik edilen şartla kopup boşandıktan sonraki
yapılan ikinci nikâha ve talâka şâmil olup zarar vermez.
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, anası Hind'e «eğer seni
evime girmekten menetmezsem karım Zeynep üç talâk boş olsun» dedikten sonra Hind
Zeyd'in evine girmek istediğinde Zeyd Hind'i men etse, sonra Hind Zeyd'in evine
girmek istediğinde Zeyd Hind'i men etmese, Zeyd Hind'i ikincide men etmemekle
Zeyneb Zeyd'den üç talâk boş olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz. FEYZİYE, 82
Zeyd, Hind'i nikahladıktan
sonra Zeyd «falan işi işlersem; her ne zaman kadın nikahlarsam işte o (kadın)
boş olsun» mefhûmu üzere şart ve talik edip sonra o işi işlese, yapılan şarta
binâen Hind boş olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz. ALİ EFENDİ, Cilt 1, Sahife 88
Bu son fetvad?Jd şart, işten
sonraki nikahlanma ile alâkalıdır. Halbuki o şarttan evvel olan nikâh
mevcuttur. Öyle ise talâk, işte sonraki nikâhla alâkalı olduğundan evvelki
nikâha zarar vermez ve taj£k vâkî olmaz. Fetvanın anlamı budur.
Zeyd, karısı Hind'e «sen
baban Amr'in evine varıp kırk günden fazla durmadan üzerine (başkasına)
nikahlarsam boş ol» deyip sonra Hind babası Amr'in evine varıp birkaç ay
durduktan sonra Zeyd Hind'in üzerine Zeynebi nikâhlasa, yapılan şarta binâen
Hind boş olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz. ALİ EFENDİ, Cilt 1, Sahife 88
Zeyd, Amr'e «bugünden sonra
seninle beraber yemek yersem, karım Hind üç talâk boş olsun» dedikten sonra,
Zeyd Amr ile bir sofrada oturup lâkin Zeyd Anır'in yediği sahandan yemeyip başka
sahandan yemek yese, Hind Zeyd'den boş olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz. FEYZİYE, 83
Bu cümlelerde aşağıdaki hükümler îzah edimektedir :
Nikâhlı bir kimse karısına bir şeye talik suretiyle talâkı şartlasa, bu şart
işlendiği zaman kaç talâkla talik edildi ise o kadar talâkla boş olur. Fakat
metinde geçen son cümlenin anlamından anlaşılan ve îzah edilen hükümler şudur:
Üç talâkı bir şeye talik ederek boşama şartı veren bir kimse için çâre imkânı
vardır.
Binâenaleyh bir kimse,
karısına «eğer şu eve girersen sen üç talâk boşsun» dese ve sonra «nedamet ve
benzeri sebeplerden dolayı» üç talâkın vukuu olmazdan evvel karısını o eve
katmak istese, bunun çare ve yolu şöyledir: Şart vâkî olmazdan evvel karısını
bir talâkla boşar sonra iddet bitince karısı eve girer sonra karısını nikâhlar,
eğer bu ikinci nikâhdan sonra o eve girerse yemin sona erdiği için bir şey
(talâk) vâkî olmaz.
DAMAD
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, «falan işi işlersem
karım Hind üç talâk boş olsun» dedikten sonra o işi işlemeden Hind'i bir talâk
ile boşayıp iddet bittikten sonra Zeyd o işi işleyip sonra Hind'i nikâhlasa,
yapılan şarta binnâen Hind üç talâk boş olur mu?,.
ELCEVAP... Olmaz.
ALİ EFENDİ, Cilt 1, Sahife 80
Zeyd, «falan işi işlersem
karım Hind üç talâk boş olsun» dedikten sonra Zeyd o işi işlemeden karısı Hind'i
nikâhlasa (yâni bir talâk verip iddeti bittikten sonra nikâhlasa), Zeyd o işi
yine işleyince yapılan şarta binâen Hind Zeyd'den üç talâk boş olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
ALİ EFENDİ, Cilt 1, Sahife 80
Kendisi dâvaya başlayan
cinsinden olan Zeyd, «falan hususu Amr'-den dâva edersem karım üç talâk boş
olsun» dedikten sonra Zeyd o hususu Amr'den dâvaya Bekir'i vekil edip Bekir de
o hususu Amr'den dâva etse, Zeyd'in karısı üç talâk boş olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
ALİ EFENDİ, Cilt 1, Sahife 81
Bir köy halkından Zeyd'in
koyunları başka köyün mer'asında yayılırken Zeyd' koyunlarını evvelki köyün
mer'asında otlatmak istediğinde evvelki köy halkından birkaç kimseler Zeyd'e
incinmekle «koyunlarını mer'amızda otlatırsan, karılarımız boş olsun» deyip
sonra Zeyd otlatma dan koyunlarını büyük oğlu Amr'e bağışlayıp ve teslim edip
Amr'de eline teslim aldıktan ve sonra Amr (bağışlanan) koyunları evvelki köyün
(talâk veren kimselerin köyünün) mer'asmda otlatsa, o kimselerin karıları boş
olurlar mı?.. ELCEVAP... Olmazlar.
ALİ EFENDİ, Cilt 1, Sahife 81
Zeyd, Amr'e «seni evime
korsanı karım üç talâk boş olsun» dedikten sonra, Zeyd, evinde yok iken
Amr Zeyd'in izni olmadan Zeyd'in evine girse, mücerred girmekle Zeyd'in karısı
üç talâk boş olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
ALİ EFENDİ, Cilt 1, Sahife 81
Zeyd, «falan .işi işlersem,
k'arım Hind üç talâk boş olsun» dedikten sonra, o işi işlemeden Zeyd
Hind'i bir talâk ile boşayıp sonra Hind hayız sahibi olmakla iki defa hayız
günlerinde kan görüp üçüncü defa hayız. günlerinde bulanık su yahut toprak rengi
su görüp kan görmese, o kan su hükmünde olup Hind'in iddeti bitmiş olur mu?..
ELCEVAP... Olur. .
Bu surette yazıldığı üzere
Hind'in iddeti bittikten sonra Zeyd o işi işleyip sonra Hind'i nikâhlasa,
yapılan şartı mezkûre binâen Hind Zeyd'-den üç talâk boş olur mu?.. ELCEVAP
olmaz .
Bu surette Zeyd Hind'i
(ikinci defa) nikahladıktan sonra o işi yine işleyince yapılan şarta binâen Hind
Zeyd'den üç talâk boş olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
BEHÇE, 89
Zeyd, dâhil olduğu karısı
Hind için «falan işi işlersem Hind üç talâk boş olsun» dedikten sonra Zeyd o işi
işlemeden Hind'i bir talâk ile boşayıp lâkin Hind'in iddeti bitmeden Zeyd o işi
işlese, Hind üç talâk boş olur mu?.. ELCEVAP... Olur. ^
FEYZİYE, 90
Bu son fetvadaki hükmün
açıklığı şudur : Üç talâkı talik eden kimse talik edilen şartın tahakkukundan
evvel bir talâk veriyor, fakat iddeti bitmeden talik edilen iş işlendiğinden üç
talâk vâkî oluyor. Zira iddeti içinde iken karı - kocalık mevcuttur. Binâenaleyh
karı - kocalık hakları var iken elbette talik edilen şartlar tahakkuk eder.
Zeyd' «eğer falan eve
girersem karım Hind üç talâk boş olsun» dedikten sonra Zeyd Hind'i bir talâk
ile boşayıp sonra Hind'in iddeti içinde Zeyd o eve girse, Hind Zeyd'den üç talâk
boş olur mu?.. ELCEVAP... Olur.
FEYZİYE, 84
Bir köy halkından Zeyd,
karısı Hind'e «eğer falan zamanda bu köyden çıkmazsam üç talâk boş ol» dedikten
sonra o zaman gelmezden evvel Hind'i bir talâkla boşayıp iddeti bittikten sonra
o zaman gelse, lâkin
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, karısı Hind'i şu kadar
müddet, nafakasız terkedip ve|. Hind «Zimmetinde olan mehrinin şu kadarından
(belli miktarından) beni kurtarırsa (yâni bana bağışlarsa) boş olsun» deyip bir
müddet sonra Hind mehrinin o kadarından Zeyd'i kurtardığında Zeyd, Hind'i o
müddet de infak ettiğini dâva edip ve Hind inkâr edip Zeyd'in de delili olmasa,
talâkın vâkî olmaması hakkında Zeyd yeminiyle tasdik olunup Hind ile kan - koca
muamelesine kadir olur mu?..
ELCEVAP... Olur.
Bu surette Hind nafakayı
almadığı hakkında yeminiyle tasdik olunur mu?.. .ELCEVAP... Olunur. İBNİ
NÜCEYM, 58 Hind, kocası Zeyd'den «sen beni üç ay evvel boşamış idin» diyerek
dâva edip ve Zeyd inkâr edip Hind dâvasına delil (şâbid) dikip talâkın vukuuna
hükmolunsa, Hind'in iddeti boğama vaktinden mi itibar olunur, yoksa boşanma
sabit olduğu vakitten (mahkeme karan vaktinden) mi?., ELCEVAP... Boşama
vaktinden itibar olunur.
İBNİ NÜCEYM, 76
Yâni talâkın vukuu iki şarta bağlanırsa, tahakkuk edip
karının boş olması da iki şartın işlenmesi şarttır. Aksi takdirde şartın biri
işlenir diğer işlenmezse, talâk vâkî olmaz. Aynı zamanda iki şartın
tahakkuku zamanında nikâhın mevcut olması da şarttır.
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, «karın Hind
zâniye ve fahişedir» denildiğinde Zeyd «zâniye ise boş olsun»
deyip lâkin Zeyd Hind'in zâniye ^olmadığına musir olup, zâniye olduğu sabit
olmasa, mücerred böyle demekle Hind'in talâkına hüküm olunur
mu?.. ELCEVAP .. Olunmaz.
ALİ EFENDİ, Cilt 1, Sahife. 82
Zeyd, karısı hâmile Hind'i üç
talâkla boşadıktan sonra Hind hilkati belli bir çocuk daha düşürse Hind'in
iddeti hangi çocuktan biter?.. ELCEVAP... İkinci çocuktan biter.
Bu surette birinci düşen
çocuktan sonra hülle için kendini Amr'e nikâhlasa ve Amr de^Hind'e duhûl
ettikten sonra Hind'i boşasa, sonra diğer çocuğu düşürmüş olsa, şer'î tahlil
(şer'î hülle) hâsıl olmuş olur mu?.. ELCEVAP. . Olmaz. BEHÇE
Zeyd, karısı Hind'e
«eğer sana fahişe, orospu ve kerhaneci dersem boş ol» dedikten sonra Zeyd Hind'e
«fahişe» deyip lâkin «orospu ve kerhaneci» demeyip zikrolunan şarttan birini de
niyyet etmiş olmasa, sâde «fahişe» demekle Hind Zeyd'den boş olur mu?.,
ELCEVAP... Olmaz. BEHÇE, 86
Yâni bir kimse karısına bir işi yapmaması veya bir eve
ve^. v--evin kapısından girmemesini beyan eden
sarin şartlasa, fakat o şart İşlenmezden evden doğrudan doğruya üç
talâkla boşasa ve iddet bittikleri so^r.-.
kocaya varıp zamanla ondan da
boşansa veya ikinci kocas tince tekrar birinci kocasına nikâhlansa, bu nikâhtan
sonra daha evvel talik edilen şart mû'teber değil. Binaenaleyh bundan sonra o
şart işlendiğinde karısı boş olmaz. Zira kadının üzerinden bir nikâh geçmekle
şart sakıt olmuştur.
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, «falan işi işlersem
karım Hind üç talâk boş olsun» dedikten sonra Zeyd, o işi işlemeden Hind'i bir
talâk ile boşayıp iddeti bittikten sonra Zeyd o işi işlese, sonra Hind'i
nikâhlasa yapılan şarta binâen Hind üç talâk boş olur mu?..
'
ELCEVAP... Olmaz.
ALİ EFENDİ, Cilt 1, Sahife 79
Zeyd, büyük kızı Hind'e «seni
Amr'e nikahlarsam Zeyneb üç talâk boş olsun» dese, sonra Zeyd başka memlekete
gittikten sonra Hind kendini Zeyd'in izni olmadan nikâhlasa, Zeyneb yapılan
şarta binâen üç talâk boş olur mu?..
ELCEVAP. . Olmaz.'
FEYZİYE, 92
Zeyd, «kaynatam Amr'in evine
girersem karım Hind üç talâk boş olsun» dedikten sonra o eve girmeden Amr
(kaynatası) ölüp kızı Hind'i terketrnekle Amr'in evi Hind'e intikâl edip sonra
Zeyd o eve girse, yapılan şarta binâen karısı üç talâk boş olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
ALİ EFENDİ, Cilt 1, Sahife 81
Yâni bir kimse karısı üzerine evlenirse, o aldığı
kadının boş olması şeklinde şart eder ve evlenirse aldığı kadın boş olur. Fakat
karısı üzerine evlenmezden evvel bâyin talâkla boşarsa iddeti bitmeden evlense
dahi aldığı kadın boş olmaz. Zira şart yapılan kadın kocanın nikâhı altından
tamamen boşanmış ve karı - koca alâkaları kesilmiştir. Şayet ric'î takla boşarsa
talâk vâkî olur.
% ELCEVAP... Olur.
ALİ EFENDİ, Cilt 1, Sahibi 88
Hind, kocası Zeyd'e «benim
üzerime evlenirsen» dediğinde Zeyd «senin üzerine her kimi nikahlarsam boş
olsun» deyip, sonra Hind'in üzerine Zeyneb'i nikâhlasa, Zeyneb boş olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz. ALİ EFENDİ, Cilt 1, Sahife
88
Zeyd, karısı Hind'e «sen
Öldükten sonra evlenirsem anam avretim olsun» dedikten sonra Hind ölüp Zeyd
Zeyneb'i nikâhlasa böyle demekle Zeynep Zeyd'den boş olur mu?.. ELCEVAP...
Olmaz. ALİ EFENDİ, Cilt 1, Sahife 88
Zeyd, karısı Hind'e «üzerine
evlenirsem vekilim olup aldığım avreti boşa» deyip sonra Zeyd Hind'i (vekil
ettiği karısı Hind'i) boşayıp iddet bittikten sonra Zeynebi nikâhlasa, Hind
(daha evvel) yapılan vekâlete binaen Zeyneb'i boşamaya kadir olur
mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
FEYZİYE, 93
Zeyd, dâhil olduğu karısı
Hind'e «üzerine her kimi nikahlarsam, üç talâk boş olsun» dedikten sonra Zeyd
Hind'i bir talâkı bâyinle boşayıp sonra Hind'in iddeti içinde Zeynebi nikâhlasa,
yapılan şartabinâ 'en Zeyneb Zeyd'den üç talâk boş olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
BEHÇE, 90
Zeyd, karısı Hind'e «üzerine
evlenirsem, alıp alacağım boş olsun» da-dikten sonra Zeyd Hind'in üzerine
Zeyneb'i nikahlamak istese, Hind ve Zeyneb boş olmamağa şer'î çâre nedir?..
ELCEVAP... Gıyabî nikâh
olunup Zeyd fili ile kabul etmesi gerekir.
BEHÇE, 90
Bu son fetvadaki cevap
kısmında «Zeyd fili ile kabul etmesi gerekir» cümlesinin açık anlamı şöyledir:
Nikahlanma ve evlenme imkânı olmadığı zaman, gıyabında başka bir kimsenin onun
nâmına nikâhla zevce alıverir ve nâmına nikâh kıyılan kimse de sözü ile kabul
göstermeyip hediye göndermek ve mehri muacceli göndermek suretiyle fîlen kabul
etmesi demektir.
Daha geniş izahat birinci
cildin «Fudûli Nikâh Faslı» adı altındaki bahiste geçmiştir.
Zeyd, karısı Hind'e «üzerine
Zeyneb'i nikahlayıp sonra seni boşar-sam Zeyneb üç talâk boş olsun» dedikten
sonra Zeyd, Zeyneb'i nikahlayıp lâkin Hind'i boşamazsa, yapılan bu şarta binâen
Zeyd'den boş olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
Bu surette Zeyd Hind'i
boşamadan Zeyneb'i bir talâkla boşayıp Zey-neVin iddeti bittikten sonra Hind'i
boşayip sonra Zeyneb'i nikâhlasa, ya-pilan bu şarta binâen Zeyneb Zeyd'den üç
talâk boş olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz BEHÇE, 92
Yâni bir kimse zor karşısında veya başka bir sebeple
karısını boşayacağında «sen boşsun» sözüne «İnşallah» sözünü bitiştirerek «sen
boşsun inşallah» veya «karımı boşadım inşallah» veya «karımı üçten dokuza
boşadım inşallah» gibi cümleleri söylese, talâk vâkî olmaz.
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, karısı Hind'e «boş ol»
dedikten sonra cehren (sesli olarak) ve bitişik olarak «Allah
(C.C.) in dilemesiyle (yâni boş ol inşallah) dese, Hind Zeyd'den boş olur
mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
BEHÇE, 80
Zeyd, karısı Hind'e cehren ve
bitişik olarak «İnşallah irâden elinde ölsün» dediğinde
Hind, «ben kendimi ihtiyar ettim ve boşadım» dese, Hind Zeyd'den bâyin
olur mu?.-. ELCEVAP... Olmaz.
Abdurrahim, Cilt 1, 230
Zeyd, karısı Hind'e cehren ve
bitişik olarak «İnşâallah benden üç talâk boş ol» dediği sabit ve nıukarrar
olunca, Hind Zeyd'den üç talâk boş olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
Abdurraium, Cilt 1, Sah. 230
Zeyd, «falan işi işlersem
avretim boş olsun» dediğinde cehren ve bitişik olarak (hemen)
«İnşâallah» deyip sonra Zeyd o işi işlese, yapılan şarta binâen avreti boş olur
mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
Abdurrahim, Cilt 1, Sah. 231
Zeyd, karısı Hind'e
«boş ol» dedikten sonra sesli ve bitişik olarak «İnşallah (yâni boş ol
İnşallah)» dese, Hind boş olur mu?.. ELCEVAP.. Olmaz. ALİ
EFENDİ, 70
Zeyd, Amr'e «falan işi
işlersen karın üç talâk boş olsun mu?» deyip Amr de «olsun» dediğinde, sesli ve
bitişik olarak «İnşallah : Yâni falan işi işlersem karım boş olsun İnşallah»
deyip sonra o işi işlese, karısı boş olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
ALİ EFENDİ, 87
Zeyd, karısı Hind'e
«sen üç talâk boşsun İnşallah» deyip istisnayı (Yâni inşallahı) bitişik
olarak zikretmekle söz manasız (Yâni talâk vermek mânâsız) olsa talâk vâkî olur
mu?.. ELCEVAP. Olmaz.
İBNİ NÜCEYM, 56
Hind, kocası Zeyd'den «sen
bana üç talâk boş ol, deyip bu şekilde beni boşamış idin» diye dâva edip ve Zeyd
«üç talâk boş ol dediğimde sesli olarak, bitişik ve duyulur şekilde inşallah
demiş idim» diye dâva ettiğinde Hind «inşallah dememiş idin» diye dâvasına
diktiği şâhidier Zeyd, Hind'e «üç talâk boş 'ol» deyip «inşallah dememişdi» diye
şehâdet etseler, şehâdetleri makbul olup Hind Zeyd'den üç talâk boş olur mu?..
ELCEVAP... Olur. BEHÇE, 80
Bu fetvaların gerçek izah ve
anlamlarını şu satırları okuyarak anlamalıyız:
Talâka muttasıl = bitişik
olarak zikredilen «inşallah» kelimesi, ta-laâkm vukuuna manîdir. Velev ki kasda
mukârin ve mânasını söyleyici için malûm olmasın. Çünkü Allah (C.C.) teâlânın
meşiyetine, = Dileme ve irâdesine vâkıf olmak imkânsızdır. Şu kadar var ki, bü
istisnanın talâka muttasıl ve işitilecek derecede cehren zikredilmesi lâzımdır.
Binâenaleyh bir kimse, talâkı
söyledikten sonra biraz sükût eder veya araya zait bir kelime ilâve ederse,
derhal talâk vâkî olur.
Meselâ: «Sen boşsun rıc'îyyen
inşallah» dese, hemen talâk vâkî olur. Çünkü «boşsun» sözü ric'î talâkı ifade
etmekte olduğundan «Ric'iyyen» lafzı zait bulunmuş olur.
Fakat nefes almak, öksürmek
ve aksırmak gibi bir arıza sebebiyle veya te'kîdi, tekmili ve îlâmi ifâde eder
bir kelimenin meselâ, nidanın ilâvesiyle hâsıl olan ayırma, istisnanın
sıhhatine (talâkın vâkî olmamasına) mâni olmaz.-?isen boşsun ey kadın inşallah»
denilmesi gibi ki «Ey kadın» nida lafzı talâkın vâkî olmamasını önlemez. Bu
kelimeden sonra söylenen «inşallah» kelimesi talâkın vukuunu önler.
TÂLİKLA İLGİLİ MUHTELİF
FETVALAR
Zeyd, «validem Hind'in evinin
şu kapısından içeri girersem avretim üç talâk boş olsun» dedikten sonra Zeyd bu
evin o kapısından girmeyip sonra Hind o evin duvarını delip başka bir kapı
açtırıp Zeyd o açtırdığı kapıdan girse, yapılan bu şarta binâen Zeyd'in karısı
üç talâk boş. olur mu?..
ELCEVAP... «Şu kapısından
içeri girersem» dedi ise, olmaz ama «şu evin kapısından içeri girersem» dedi ise
olur.
FEYZİYE, 80
Zeyd, Amr'e hitâb ederek
«eğer falan i§i işlersem her ne söylerse?
Öyle olsun» dedikten sonra o
işi işlese, lâkin Zeyd ve Amr talâ eder bir söz söylemeseler mücerred böyle
deyip o işi işlemekl karısı boş olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
BEHÇE, 83
Zeyd, «şarap içersem
karılarım Hind ve Zeyneb yedi talâk boş ol-. şunlar» dedikten sonra Zeyd şarap
içse, kanları (Hind ve Zeyneb) üçer talâk boş olurlar mı?.. ELCEVAP... Olurlar.
BEHÇE, &,
Zeyd, anası Hind'e «karım
Zeyneb'i istemezsen üç talâk boş olsun» dediğinde, Hind «Zeyneb'i isterim» dese,
mücerred böyle demekle Zeyneb "Zeyd'den üç talâk boş olur mu?.. ELCEVAP...
Olmaz. BEHÇE, 84
Zeyd, anası Hind'e «karım
Zeyneb sana yaramadı ise bana da yaramaz üç talâk boş olsun» dese, Zeyneb
Zeyd'den hemen üç talâk boş olur mu?.. ELCEVAP... Olur.
,
Bu surette Zeyd, Zeyneb'i
hullesiz nikâhlamaya kadir olur mu? ELCEVAP.. Olmaz BEHÇE, 84
Zeyd, Amr'e «falan zamana
kadar sözümü söyleyip ve falan işi işlersen, avretin üç talâk boş olsun mu?»
deyip Amr de «olsun» dedikten sonra Amr o zaman geçmeden o sözü söylese lâkin o
işi işlemese, mücerued böyle demekle karısı üç talâk boş olur mu? ELCEVAP...
Olmaz.
BEHÇE, 8E
Bu fetvada talâkın vâkî
olmaması, talâk «söz ve işe» bağlanmıştı halbuki burada da «söz» söyleniyor iş
işlenmiyor. Binâenaleyh iki şart tam vâkî olmadığı için talâk vâkî olmaz.
Zeyd, kendi isteğiyle içip
sonra sarhoş olmuş iken karısı Hind'i üt talâkla boşasa, Hind Zeyd'den üç talâk
boş olur mu? ELCEVAP... Olur. HAMİŞİ BEHÇE, 81
Zeyd, borçlu olduğu Amr'e
«sana olan şu kadar para borcumu yirm güne kadar edâ etmezsem karım Hind üç
talâk boş olsun» dedikten sonr; yirmi gün geçmeden o borcun Zeyd'in kardeşi
Zeyd'in emriyle Amr'e ed; etse, Zeyd'in karısı yapılan şarta binâen üç talâk boş
olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz BEHÇE, 8!
Hind, kocası Zeyd'e «sen
diğer karın Zeyneb ile cima'ı çok ediyor sun» dediğinde Zeyd «Zeyneb'in cima'ı
lezizdir, eğer Zeyneb'in cima'ı se nin cima'mdan leziz değilse sen benden boş
ol» dese, şer'i hüküm nedir? ELCEVAP... Bilinen ve takdir edilen işden olmamakla
talâk vâkî olma; (Zira o hal Zeyd için belki öyledir). BEHÇE, 8 Zeyd,
şaraptan sarhoş iken karısı Hind'e «bir aya kadar evime et ge-tirirsem benden
boş ol» deyip sonra bir ay geçmeden Zeyd evine et getirtmekle yapılan şarta
binâen Hind boş olduktan sonra iddet bittikten sonra Zeyd Hind'e «benden Üç
talâk boş ol» dese, Zeyd'e Hind'i hullesiz nikahlaması caiz olur mu?..
ELCEVAP.. Olur. BEHÇE, 91
Birinci talâkdan sonra nikâh
bulunmadığından ve iddet debittiğin-den sonraki verilen talâk vâkî olmamıştır.
Zeyd, «falan işi işlersem
karım boş olsun» deyip lâkin o işi işlemezse mücerred böyle demekle karısı boş
olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz. Ali Efendi, Cilt 1, Sahife 78
Zeyd, Amr'e «falan işi
işlersen karın üç talâk boş olsun mü?» dediğinde Amr sükût edip ve bir şey
söylemeyip sonra Amr o işi işlese, Mücerred Zeyd böyle deyip Amr sükût etmekle
karısı üç talâk boş olur mu?.: ELCEVAP... Olmaz. Ali Efendi, Cilt 1,
Sahife 78
Zeyd, «falan işi işlersem
helâlim haram olsun» dedikten sonra Zeyd o işi işleyip karısı Hind boş
olsa, Zeyd'e Hind'i rızâsiyle nikahlaması caiz olur mu?..
ELCEVAP... Olur. Ali Efendi, Cilt 1, Sahife 79
Zeyd, «eğer şu iskeleden
gemiye binip denize sefer edersem karım üç talâk boş olsun» dedikten sonra
Zeyd o iskeleden gemiye binmeyip başka iskeleden gemiye binip sefer etse, karısı
üç talâk boş olur mu?.. ELCEVAP.. Olmaz. ALİ EFENDİ, 79
Zeyd, kaynanası Hind'e
«bugünden sonra evine girersem karım Zey-neb üç talâk boş olsun» dese, sonra
Hind (kaynanası) evi Zeyneb'e (Zeyd in karısına) bağışlayıp ve teslim edip
kendisi çıktıktan sonra Zeyd o eve girse, yapılan şarta binâen Zeyneb üç talâk
boş olur'mu?.. ELCEVAP... Olmaz. (Zira ev şart
yapılanın mülkiyetinden çıkmıştır).
ALİ EFENDİ, 81
Zeyd, bir işi işledikten
sonra «eğer o işi işledim ise karım üç talâk boş olsun» dese, Zeyd'in karığı üç
talâk boş olur mu?.. ELCEVAP... Olur. (Zira o işi işlemiştir).
Ali Efendi ,Cilt 1, Sah. 82
Zeyd, «Amr'in eşyasından
evimde bir şey varsa karım boş olsun» dedikten sonra yemin zamanında Amr'in
eşyasından bir kilim Zeyd'in evinde olduğu sabit ve zahir olsa, Zeyd'in karısı
boş .olur mu?.. ELCEVAP... Olur. ALİ EFENDİ, 82
Zeyd, "falan işi işlersem üç
talâk üzerime olsuna deyip sonra o işi işlese Zeyd'in karısı Hind üç talâk boş
olur mu?..
ELCEVAP... Böyle demek örf
(ve âdet), lerinde «avretim üç talâk boş olsun» demek ise olur.
ALİ EFENDİ, 83
Bekâr olan ZeyH
ta]âk üzerime olsun» dedikten
Mustafa Uysal, İzahlı Multeka El Ebhur Tercümesi,
Merhaba Ofset Yayınları 2/69-85.
Hastalık dimağda olmadıkça sözle olan tasarruflarına
mâni ol-£ madığmdan hastanın talâkı vâkidir. Velev ki bu hastalık ölüm hastalığı
i olsun.
Ölüm hastalığı öyle bir
hastalıktır ki; çok zaman onda ölüm korkusu olduğu halde, hasta erkekten ise
hanesi hâricinde ve, kadından ise hânesi dâhilinde olan ihtiyaçlarını görmekten
âciz olup bu hal üzere bir sene geçmeden vefat etmesi, gerek döşekte yatar
olsun, gerek olmasın.
Kısas, recim ve meydanda
savaşmak gibi helak zamanı ve tehlike dej:ölüm hastalığı gibidir. Keza zevcin
irtidad etmesi de Ölüm hastalığı gibidir.
Ölüm hastalığının uzun îzah
ve hükümlerini musannif merhum metinde zikretmiştir.
Her ne kadar zevç, zevcesinin mala vâris olmasını
önlemek ve| 1 kadını mahrum etmek gibi davranarak hasta hâlinde talâk vermiş ise
deiddeti içinde iken zevcin ölmesi neticesinde irsden mahrum değildir.
İLGİLİ FETVALAE
Zeyd, ölüm hastalığında dâhil
olduğu karısı Hind'i rızâsı yok iken bâyin bir talâkla boşadıktan sonra iddeti
bitmeden Zeyd ölse, Hind Zeyd'e vâris olur mu?..
ELCEVAP... Olur.
Behçe ve Ali Efendi, 90
'. Zeyd, ölüm hastalığında
dâhil olduğu karısı Hind'e «falan işi işlersem boş ol» dedikten sonra Zeyd o
işi işleyip Hind'in iddeti içinde Zeyd ölse, Hind Zeyd'e vâris olur mu?..
ELCEVAP... Olur.
FEYZİYE, 80
' Hasta olan murahık
(buluğ yağına yaklaşan) Zeyd, karısı Hind'i üç talâkla boşadıktan sonra Hind'in
iddeti bitmeden Zeyd & hastalıktan Ölse, Hind Zeyd'e vâris olur mu?,,
ELCEVAP... Olur. İBNİ NÜCEYM, 81
Zeyd,, ölüm hastalığında
dâhil olduğu karısı Hind'i boşadıktan sonra Zeyd bir müddet geçince öldüğünde
(Zeyd'in)) veresesi Hind'in'iddeti bit-ıti diye dâva etse ve Hind iddetin
bittiğini inkâr edip veresenin iddiaları, sabit olmasa, Hind yemin edince Zeyd'e
vâris olur mu?.. ELCEVAP... Olur. FEYZİYE, 80
Yâni herhangi bir sebeple hastalaşan zevç, zevcesini
bâyin talâkla boşasa ve o sebeple de ölse, kadında iddet içinde olsa, kadın
vâris olmaz. Zira çok zaman böyle hallerde Ölmeyip selâmette olması matlubdur.
İLGİLİ
FETVALAR
Zeyd, hasta olup lâkin çok
zaman helak hâli olmayıp evinin hârici ihtiyaçlarını görmeğe kadir iken dâhil
olduğu karısı Hind'i bâyin talâkla boşadıktan sonra iddeti içinde Zeyd Ölse,
Hind Zeyd'e vâris olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
FEYZİYE, 79
Zeyd, hasta iken karısı
Hind'i talâkla boşadıktan sonra Zeyd sıhhat bulsa sonra Hind'in iddeti bitmeden
Zeyd başka hastalıktan ölse, Hind Zeyd'e vâris olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz. ALİ EFENDİ, 99
Ölüm hastalığında olan
Zeyd, karısı Hind'i talâkı bâyinle boşadıktan sonra
iddeti içinde Hind ölse, Zeyd Hind'e vâris olur muELCEVAP... Olmaz.
ALİ EFENDİ
Hind, kendisine dâhil olan (Cima eden) Zeyd'in ölüm
hastalığım da mehri üzerine Zeyd ile hulû olduktan sonra. (Mehrini talâk vermeK
üzere anlaştıktan sonra) iddeti içinde Zeyd Ölse, Hind Zeyd'e vâris olıiı mu?..
'
ELCEVAP... Olmaz.
Hind, kocası Zeyd'in ölüm
hastalığında «zimmetinde baki kalan şu kadar para mehrim üzerine beni hulû eyle
«boşa» demekle Zeyd'de o kadar para mehri üzerine hulû ettikten (boşadıktan)
sonra Hind'in iddeti bitmeden Zeyd ölse, Hind Zeyd'e vâris olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz. İBNİ
NÜCEYMJ 78
Zeyd, hasta iken karısı Hind'i bâyin talâkla boşadıktan
sonra Zeyd sağlamlaşıp sonra Hind'in iddeti bitmeden Zeyd başka hastalıktan ölse
Hind Zeyd'e vâris olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
ALİ EFENDİ, 91
Zeyd, sağlamlığında dâhil
olduğu karısı Hind'i boşayıp Hind'in iddeti bittikten sonra Zeyd ölse, Hind
Zeyd'e vâris olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz. FEYZİYE, 79
İLGİLİ FETVALAR
Hind, kızı küçük Zeyneb'i
şâhidler huzurunda Amr'e nikahlayıp Amr Zeyneb'e dâhil olduktan sonra Zeyneb
«ölüm hastalığında bâliğa oldum»
diye kıyılan bu nikâhı Amr'in
huzurunda hâkime feshettirdikten sonra iddeti içinde Zeyneb ölse, Arar Zeyneb'e
vâris olur mu?..
ELCEVAP... Olur.
Zeyd, ölüm hastalığında dâhil
olduğu karısı Hind'e «altı ay evvel seni üç talâkla boşamıştım» dediğinde Hind
inkâr edip sonra sekiz gün geçtiğinde Hind'in iddeti içinde Zeyd ölüp Hind
terekeden hissesini almak istediğinde diğer verese Zeyd'in (ölen kocasının
ölmeden evvel) söylemesi üzerine boşanması sabit değil iken mücerret Zeyd böyle
demekle «vâris olmazsın» diye Hind'i hissesini almaktan men etmeye kadir olur^
lar mı?..
ELCEVAP... Olmazlar.
ALİ EFENDİ, 90
Ric'î talâk; nikâhlı gidermediği ve cima'ı haram
kılmadığından sağlam iken, veya hasta iken verilen talâk'ı rıc'î veya birinin
sağlam ve sıhhatli diğerinin hasta olması hâlinde olsa da zevce iddette iken
zevç ölürse, kadın vâris olur. Fakat ric'î talâk veren zevcin ölümü kadının
id-detinden sonra olursa, talâk vâkî olmaz.
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, dâhil olduğu karısı
Hind'i talâkı ric'î ile boşadıktan sonra iddeti bitmeden Hind ölse, Zeyd Hind'e
vâris olur mu?.. ELCEVAP... Olur.
ALİ EFENDİ, 90
Zeyd, sıhhatında dâhil olduğu
karısı Hind'i boşayıp Hind'in iddeti bittikten sonra
Zeyd ölse, Hind Zeyd'e vâris olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz. . FEYZÎYE,
79
Mustafa Uysal, İzahlı Multeka
El Ebhur Tercümesi, Merhaba Ofset Yayınları 2/87-91.
Ric'at veya Rac'at lügatta; geri dönmek ve gerilemek
manasınadır. Şer'î tarifi işe metinde geçmektedir.
RİCATIN MEŞRÛİYYETİ:
Kitaptan delil şu mealdeki
âyeti celîylelerdir:
«O kadınları
mâruf veçhile nikâhınızda tutun.»
Bakara Sûresi, Âyet 231.
Sünnetten delil ise muhtelif
rivayette Hadis'i Şerifler mevcuttur. Fakat çok uzayacağından biz burada şu
mealdeki Hadis'i Şerif'i nakletmekle kifayet ediyoruz:
«İbn Ömer (R.A.)'dan rivayet
olunduğuna göre kendisi karısını bo-şadığı Peygamber (S.A.V.) Ömer'e: O na emret
de kadına müracaat etsin, buyurmuşlardır.» Buhari, Müslim.
Bu Ric'at (rücû) hakkı,
iddetin nihayet bulmasına kadar devam eder. İddet bitince ruc'û hakkı nikâhla
kan - koca hakkına devam edilebilir.
Metinin bu ifâdelerinde de beyan edildiği gibi ric'ât
(müracaat) ya sözle veya fiil ile olmak üzere iki kısımdır.
1) Sözle olan
ric'ât; boşanan kadın gerk hazır olsun, gerek gâib olsun veya uyur olsun zevcin
«ben karıma müracaat ettim» demesidir.
2) Fiil ile
olan ric'at; zevcin boşanan karışım ellemesi veya öpmesi, cima' etmesi gibi ona
(karısına) karı - koca muamelesini etmesidir.
Fiil ile olan ric'at, yedi
türlüdür: Cima' yapmak, kanunda, uyluğunda münâsebette bulunmak, kucaklaşmak,
âletini dokundurarak, oynaşmak, el ve sâiresi ile dokunmak, öpmek ve tenasül
azasına (fercine) bakmaktır.
Ric'î talâkla boşanan kadının
evine iddetinde iken kocası girebileceği cihetle fîli müracaat mümkün ise de,
sözle müracaattan evvel fili ile müracaat mekruhtur. Fîli müracaat olsun kavlî
müracaat olsun şahit dik- : meye ihtiyaç yoktur,
NİMETÜL İSLÂM
;
İLGİLİ FETVALAR
dâhil olduğu kansı
Hind'i talâkı ric'î ile boşadıktan sonra Hind iddeti içinde Zeyd'i
şehvetle mesetmesi = dokunması veya öpmesi ric'at olur mu?..
ELCEVAP... Olur. BEHÇE,
96
Zeyd, dâhil olduğu ve hâmile
olmayan kansı Hind'i talâkı ric'î ile boşayıp sonra Hind'e «müracaat ettim»
dediğinde Hind hemen arkasına bitişik olarak «iddetim bitti» deyip talâk
vaktinden iddetin geçtiği nvkün olur, vakit geçmiş olmasa Hind sözü ile
(iddetim bitti demesi ile) tasdik olunur mu?..
ELCEVAP... Olunmaz.
BEHÇE,.96 .
«Şart olsun» demek «avretim
boş olsun» demek mânasına mâruf olan belde halkından Zeyd, «Anam Hind'in evine
girersem şart olsun» dedikten sonra Zeyd Hind'in evine girmekle dâhil olduğu
karısı Zeyneb Zeyd'den boş olsa, Zeyneb'e iddeti içinde müracaat edip Tecdidi
Nikâh etmeden Zeyneb'le karı - koca muamelesine kadir olur mu?.. ELCEVAP...
Olur. BEHÇE, 96
Zeyd, karısı Hind'i talâkı
ric'î ile boşadıktan sonra ve iddet geçmezden evvel Zeyd Hind'in gıyabında
«Hind'e müracaat ettim» diye şâhid dikip ve îlân etse, Zeyd Hind'e şer'an
müracaat etmiş olur mu?.. ELCEVAP... Olur. BEHÇE, 95
RİC'Î TALÂKLA BÂİN TALÂK
ARASINDAKİ FARKLA i İLGİLİ FETVALAR
Talâkı ric'î ile talâkı
bâinin tarifleri mahallerinde zikredilmiştir. Burada her ikisinin arasındaki
farklar madde madde beyan ve nakledilecektir.
1 - Talâkı ric'î
tecdidi nikâha muhtaç olmaz, fakat talâkı bâyinde „tecdidi nikâha muhtaçdır.
2 - Talâkı ric'î nıehrin
ziyâdeleştirmesine muhtaç olmaz. Bâyin ta-lâk bunun hilâiınadır.
3 - Talâkı ric'î de
şâhidler dikmeye muhtaç olmaz. Talâkı bâyinde ise bunun aksidir.
4 - Talâkı ric'îde
kadının rızasına muhtaç plmaz. Halbuki bâyin talâkda muhtaçtır.
5 - Talâk'ı ric'îde zevce
küçük olursa velîsinin rızâsına muhtaç olmaz, Bâyin, talâkda muhâlifdir.
6 - Talâkı ric'îde
zevç, zevceye zıhar yaparsa müzahir olmuş olur. Bâyin talâkda aksidir.
7 - Talâkı ric'îde zevç
î'la yaparsa mûlî (î'lâ edici) olur. Talâkı bâyinde olmaz.
8 - Talâkı ric'îde
zevç, zevcesine kazf (zina ile iftira) ederse, lîan lâzım gelir, had lâzım
gelmez.
9 - Talâkı ric'îde
zevce iddetle oldukça kan - kocadan birinin 'ilmesinde, diğeri ona vâris olur.
îddet bittikten sonra müracaatın yapıldığının kabul ve
sıhhati içjn, nikâh kendilerinin arasında her ikisinin bir birini alıp varmak
suretiyle tahakkuk ettiği gibi, ric'atte de her ikisinin birbirini' tasdik
etmeleri şarttır. Şayet iddet bittikten sonra zevcin «ben daha evvel iddet
içinde müracaat etmiştim» sözünü kadın reddederse, ric'at sahih olmaz. Zira
müracaat ettiğine dair zevcin delili yoktur. Eğer zevç delil dikerse, müracaat
sahih olur.
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, başka memlekete
gittikten sonra dâhil olduğu karısı Hind'e belli bir mektup yazıp ve mektupta
«boş ol» diye yazıp ve mektubu Hind'e yollasa, vâkî olan talâk ric'î midir yoksa
bâyin mi?
ELCEVAP... Ric'îdir.
Bu surette Zeyd, «iddeti
içinde Hind'e müracaat ettim» diye sözüyle müracaat edip iddetten sonra o
memlekete varıp müracaatını Hind'e dui-yurduğunda Hind de Zeyd'i tasdik etse,
Zeyd tecdidi nikâh etmeden Hind ile karı - koca muamelesine kadir olur mu?..
ELCEVAP... Olur.
BEHÇE, 93
Zeyd, dâhil olduğu karısı
Hind'i talâk'ı ric'î ile boşadıktan sonra Zeyd Hind'in iddeti içinde müracaat
edip tecdidi nikâh etmeden Hind ile karı - koca muamelesine kadir olur mu?..
ELCEVAP... Olur. HAMİŞİ
BEHÇE, S 6
Zeyd, dâhil olduğu karısı
Hind'i talâkı ric'î ile boşadıktan sonra Hind-iddet bittikten sonra kendini
Amr'e nikahladığında Amr'in huzurunda «Hind'den ben iddet bitmezden
evvel sana müracaat etmiştim» diye dâva edip, Hind ve Amr inkâr edip Zeyd
dâvasına delil dikmezse, sâde sözüyle Hind'i Amr'den tefrik ettirmeye kadir
olur mu?., . ELCEVAP... Olmaz. ALİ EFENDİ, 74
Zeyd, dâhil olduğu karısı
Hind'i talâkı ric'î ile boşayıp Hind'in iddeti bittikten sonra Zeyd Hind'den
«iddet bitmezden evvel sana müracaat etmiştim» diye dâva edip ve Hind inkâr
etse, Zeyd iddiasına delil (ve şahid) dikince tecdidi nikâh etmeden Hind ile
karı - koca muamelesine kadir olur mu?.,
ELCEVAP... Olur. NETİCE, 77
Zeyd, dâhil olduğu karı
Hind'i talâkı ric'î ile boşadıktan sonra, «eğer Hind'i bir daha nikahlarsam üç
talâk boş olsun» deyip sonra Zeyd Hind'e iddeti içinde müracaat etse, yapılan
şarta binâen Hind Zeyd'den üç talâk boş olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
FEYZİYE, 83
Zeyd, dâhil olduğu karısı
Hind'i talâkı ricrî ile boşadıktan sonra Zeyd, «eğer Hind'e müracaat edersem
benden üç talâk boş olsun» deyip sonra Zeyd Hind'e müracaat etmeden Hind'in
iddeti bittikten sonra Zeyd Hind'i nikâhlasa, yapılan şarta binâen Hind Zeyd'den
boş olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz. NETİCE, 68
Yâni kadın iddetini çekerken üçüncü hayzın on günü
bitip temizlendikten sonra müracaat zamanı bittiğinden zevcin müracaat hakkı
kalmamıştır. Hattâ on gün hayız kanı aksa ve fakat kanın akması kesilme-yip
devam etse yine müracaat hakkı bitmiştir. Binâenaleyh bu müddetten sonra
müracaat sahih olmaz.
İLGİLİ FETVALAR:
Zeyd,
Hind'i nikahlayıp halveti sahiha bulunduktan sonra
Zeyd Hind'e duhul etmeden (cima' etmeden) «boş ol» dese Zeyd Hind'e iddet içinde
müracaata kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
BEHÇE, 95
Zeyd, hâmile karısı Hind'i
boşadıktan sonra birkaç gün geçtiğinde Hind'e sıkıt vâkî olsa (çocuk
düşürse) ve düşürdüğü ölü çocuğun bâzı veya tamam azaları belli olsa,
Hind'in iddeti bitmiş olur mu? ELCEVAP... Olur.
Bu surette Hind hilkati belli
bir yavruyu ölü olarak düşürmekle «id-detim bitmiştir» dese, yeminle beraber
kadın sözüyle tasdik olunup kendini başkasına nikâhlamaya kadir olur mu?..
ELCEVAP... Olur. BEHÇE, 99
Yâni talâkı ric'î ile boşanan kadını iddeti içinde
cima1 etmek haram olmaz. Zira cima' yapmak müracaattan sayılmıştır.
Fakat üçüncü talâkı ric'î de iddetin bitmesiyle ric'at biter ve karısını iki
talâkı bâyinle bozarsa, nikâhı tazeleyip kalan bir talâkla karısına sahip
olabilir. Nikâh Lâzelemeden alamaz. Ricr'î talâkda nikâha lüzum yoktur.
İLGİLİ FETVALAR
ZeyfF, dâhil dlduğukarısı
Hürre Hind'i hiç boşamamış iken «boş ol» dese ve Zeyd Hind'e iddeti içinde
müracaat edip tecdidi nikâh (nikâh tazeleme) bulunmadan Hind ile karı - koca
muamelesine kadir olur mu?
ELCEVAP... Olur.
FEYZİYE, 77
Zeyd, karısı Hürre Hind'i üç
talâkdan aşağı (bir veya İki) bâyin talâkla boşasa, Zeyd Hind'i rızası ile
hullesiz nikâhlamaya kadir olur mu?..
ELCEVAP... Olur.
FEYZİYE, 77
Yâni eğer zevç zevceye «ben seni birinci kocana helâl
kılmak üzere nikahladım» der veya kadın aynı şekilde vardığım .sözüyle söylese,
mekruhtur. . Şayet sözleriyle söylemezler bu tahlil yapmayı kalpleriyle niyet
ederlerse ve sözleriyle şartlamazlarsa, mekruh olmaz. Zira kalple üyyet muteber
değildir.
Zîra emri ilâhinin hellâllığma tealluk eden muamelenin
ifası içirt zevç, zevcenin sözünün doğruluğuna kanâat getirdiği takdirde, kabul
etmesi gereklidir. Fakat doğruluğuna kanâat getirmediği takdirde gözüne iltifat
etmez.
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, dâhil olduğu karısı
Hind'i üç talâkla boşayıp iddet bittikten sonra kendini Amr'e nikahlayıp sonra
Amr Hind'i boşadıktan sonra bir müddet geçmesiyle Hind kendini Zeyd'e nikahlamak
isteyip ve «Amr bana dâhil oldu» dediğinde Amr Hind'i tekzip etse lâkin Zeyd
Hind'i tasdik etse, Zeyd'e iddet bittikten sonra Hind'i nikahlaması caiz olur
mu?..
ELCEVAP... Olur.
İBNİ NÜCEYM VE FEYZÎYE, 75
Zeyd, dâhil olduğu karısı
Hind'i üçtalâkla boşadıktan sonra ve Hind iddet bittikten sonra kendini Amr'e
nikahlayıp sonra Amr Hind'i boşadıktan sonra bir müddet geçince Hind kendini
Zeyd'e nikahlamak isteyip $e «Amr bana dâhil oldu»-dediğinde Zeyd Hind'i tasdik
edip nikahladıktan sonra Hind «Amr bana dâhil olmadı» dese, Hind'in sözüne
iltifat olunur mu?..
ELCEVAP... Olunmaz.
FEYZİYE
Mustafa Uysal, İzahlı Multeka El Ebhur Tercümesi,
Merhaba Ofset Yayınları 2/93-101.
îlâ Lügatta: Yemin etmek manasınadır. Şer'î tarifi
metinde nezkûrdur.
îlânın sebebi, şartı, rüknü
ve hükmü vardır.
Sebebi; Karı _ koca arasında
meydana gelen çekişme ve iyi muâmele-ün bulunmaması neticesinde îlânın
yapılışıdır.
Şartı: Kocanın talâk vermeye
ehil, karısınında mahal olması ve îlâ-nn dört aydan az olmamasıdır.
Rüknü: Kocanın karısına
yaklaşmamak üzere «vallahi dört ay yak-aşmıyacağım» demesi veya buna benzer bir
şeyi söylemesidir.
Hükmü: Kocanın sözünde durup
karısına yaklaşmadığı taktirde müd-3et (dört ay) geçince bir talâkı bâin vâkî
olmak ve sözünde durmadı-şı taktirde keffâret veya muallak olan cezanın
lüzumudur.
Tariflerini zikrettiğimiz bu
maddelerin daha geniş izahatı metinde gelecektir.
.
.
İlânın talâk gibi sarih ve
kinaye lafızları vardır.
Sarih sözleri: «Sana
yaklaşmam, seninle cima' etmem» gibi niyyete htiyaç bırakmıyan lafızlardır.
Kinaye sözleri: «Sana
dokunmam, sana gelmem, seninle bir yasdık-İa yatmam» gibi mutlaka niyyete muhtaç
olan lafızlardır.
İlânın Hikmeti Meşrûiyyesi:
Câhiliyyet devrinde kadınların haklarında reva gördükleri tahakkümler neticesi
olarak darıldıkîarı karıları-ıa senelerce darılıp yaklaşmazlar ve
yaklaşmıyacaklarma yemin ederlerdi.
Kadınlar bundan mutazarrır ve
bîzar olmalarıyla şer'î şerif, kadın-:.arı himaye ederek zikredilen îlâ yeminine
bir had (dört ay) tâyin.etmiş ./e o haddin geçmesini talâkdan saymıştır.
İlânın şer'î delilleri:
Kitabı İlâhîden şu mealdeki
âyeti celiyledir:
-
«Kadınlarına îlâ yapanlar
için dört ay beklemek vardır.» Bakara, 226 Bu âyeti celiyle ile câhiliyye
devrindeki senelerce îlâ yapma şeklini yıkmış ve aynı zamanda dört aydan aşağı
zamana yemin ederek îlâ yapmanın ilâdan sayılamıyacağı açıklanmış oluyor.
Nitekim bu gerçek ilânın
meşru'iyyetini beyan eden şu kıymetli söz mealinde de beyan edilmiştir.
«İbni Abbas (R.A.) den
rivayet olunmuştur, demiştir ki; Câhiliyyel devrinin îlâsı bir sene, iki sene
idi. Allah (C.C.) dört ayı ona vakit tâyiıj etti. Binâenaleyh dört aydan az
olursa îlâ değildir.» Beyhaki.
İlânın sünnetden delili pek
çoktur. Fakat biz burada şu mealdeki senetle iktifa ediyoruz:
«Âişe (R.A.) *den rivayet
edilmiştir. Demiştir ki: Rasûlullâah (S.A.V.) kadınlarına îlâ yaptıda (Mâriyeyi
veya balı kendisine) haram kıldı. Arkasındanda haramı helâl yaptı. (Yâni dört
ayın içinde yeminini bozarak cima, yapmak ve yememeye yemin ettiği balı yemek
suretiyle hararr kıldığını helâl yaptı) ve yemin için keffâret verdi.» Tirmizi.
Bu fîli Rasül hakkında
açıklayıcı izahat üstad Ahmet Davudoğh. hocamızın tercüme ve îzah ettiği
«SELÂMET YOLLARI» adlı eserindi mezkûrdur.
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, karısı Hind'e «senin
döşeğine girersem benden boş ol> dedi; ğinde îlâya niyyet edip sonra dört ay
geçip cima' yapmaya kadir ikeri Hind'i cima' etmese, Hind Bâyin talâkla boş olur
mu?.. ELCEVAP... Olur..
FEYZÎYE, 9'
Zeyd, karısı Hürre Hind'e
«Vallahi doksan gün sana cima* etmiyec& ğim» dese, Zeyd ,bu müddet zarfında rücû
etmemekle Hind bâyin talâkİE boş olur mu?..
ELCEVAP.,. Olmaz.
FEYZÎYE, 91
Bu son fetvada dört aydan
aşağıya yemin ettiği için talâk vâkî olmamıştır.
Zeyd, karısı Hind'e «eğer
dört aya kadar sana cima' edersem bendeij • boş ol» deyip sonra» dört ay geçip
Zeyd Hind'e cima' etmese,""Hind Zeydi den bir talâkı bâyinle boş olur mu?..
ELCEVAP... Olur.
İBNİ NÜCEYM, 1İ
Zeyd, karısı Hind'e «Vallahi
döşeğine girmiyeceğim» dediğinde îl| niyyet edip sonra dört ay geçip cima'
etmeye kadir iken cima' etmese Hind bâyin talâkla boş olur mu?,,
ELCEVAP... Olur AIİ EFENDİ,
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, karısı Hind'e «Vallahi
sana yaklaşmıyacağım» dedikten sonra
Zeyd îlâ müddeti içinde (dört
ay içinde karısına) yaklaşsa, Zeyd'e ne, lâzım olur.
ELCEVAP... Keffâreti yemin
lâzım olur. FEYZİYE, 97
Zeyd, karısı Hind'e îlâ
niyyet etmeksizin «seninle bir döşekte yatmam» dese, Zeyd îlâ edici olmuş olur
mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
İBNİ NÜCEYM, 75
Zeyd, karısı Hind'e «bundan
sonra sana cima' edersem anam ile zina etmiş olayım» dedikten sonra dört ay
geçmeden Zeyd Hind'e cima etse, Zeyd'e bir şey lâzım olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz, (kötü
kelimeden dolayı tevbe eder).
BEHÇE, 103
Zeyd, karısı Hind'e «bundan sonra senin döşeğine girip
cima' dersem benden üç talâk boş ol» dedikten sonra Zeyd Hind'i dört ay geç-eden
cima' etse, Zeyd, Hind'i hullesiz nikâhlamaya kadir olur mu?..
5LCEVAP... Olmaz.
Bu surette Zeyd Hind'i dört
ay geçince cima' etmesi, Hind Zeyd'den )âyin talâkın boş olduktan sonra Zeyd
tecdidi nikâh edip yine dört ay geçince cima' etmese, Zeyd'den tekrar talâkla
boş olup sonra tecdidi nikâh edip yine dört ay geçince cima' etmese, Hind
Zeyd'den tekrar talâkı sâyinle boş olsa, Zeyd Hind'i hullesiz nikâhlamaya kadir
olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
BEHÇE, 102
îlâ, bir nev'i yemin olduğundan ilânın (yeminin)
bozulması neticesinde îcâbeden keffâret ve cezanın lâzım geldiği metinde beyân
edil-mektedir. Fakat bu keffâret ve cezanın neler ve nasıl olduğu beyan
edilmemiştir, îşte bunları açıklamak gerekir.
Keffâret: Keffaren yemindir
ki, on fakiri keffâret niyyeti ile taam yedirmek veya on fakiri giydirmektir. Bu
on fakir yerine bir fakire on gün yedirilirse veya on fakirin hakkını on günde
bir fakire birer birer vermek suretiyle îfâsı da caizdir. Hepsini bir günde,
vermesi caiz değil. Burada doyurmak iki öğün olup ve katık mevzuubahis değildir.
Giydirmek de, gömlek ve don gibi vücûdunu bir kat elbise ile setretmesidir.
Yoksa katıklı ve kumaşlı şekilde yedirme ve giydirme mânâsına değildir.
Bu birinci yerine köle de
âzâd edilir. Şayet yedirme, giydirme ve köle azadına kadir olmazsa arka arkaya
üç gün oruç tutar. Hattâ iki gün oruç tutup üçüncü gün mirasdan vesair şekilde
mala kadir olsa, mal kef-fâreti lâzım geldiği gibi, hastalık gibi şer'î bir
özür, meselâ: Kadın kısmı aybaşı mazeretinden dolayı arka arkaya oruç tutmasa
yeniden başlar ve arka arkaya oruç tutar.
Keffareti yemin şer'î delili
Kur'an-ı Kerîm'de meâlen şöyle beyan edilmektedir:
«Allah (C.C.) sizi
yeminlerinizde lâğıvden dolayı sorumlu tutmaz. Fakat kalplerinizin azmettiği
yeminler (îlâ yemini gibi yeminler), yüzünden muâhaza eder (cezalandırır).
Bunun da keffareti, ailenize yedirmekte olduğunuz orta (derece) sinden on
yoksulu (fakiri) doyurmak, ya onları giydirmek, yahut bir köle azat etmektir.
Fakat kim (bunları) bulamaz (bulmaya muktedir olamaz) sa, üç gün oruç (tutması
lâzımdır). İşte bu andettiğiniz (yemin ettiğiniz) vakit yeminlerinizin
keffâ-retidir. Yeminlerinizi muhafaza edin. Allah (C.C.) âyetlerini size böyle
açıklıyor. Tâki şükredesiniz.» Mâîde Sûresi, 89.
Ceza: Şart edilerek yemin
bağlanan şey, her ne olursa olsun onun vâkî olmasıdır.
Meselâ: Talik edilen şart
talâksa, yemin bozulduğunda talâk vâkî olur. Köle azat etmek, hacca gitmek ve
yüz rek'af namaz kılmaksabunlar vâkî olur. Ve cezanın lüzumu özürün bulunmasına
bağlıdır.
Binâenaleyh bir kimse
«Vallahi karıma dört ay içinde yaklaşırsam, üzerime yüz rek'at namaz kılmak
lâzım olsun» dese ve dört ay içinde yeminini bozarak karısına cima' etse, ceza
lâzım olur. Yâni yüz rek'at namazı kılması lâzımdır. Fakat namaz kılma
takatinin mevcut bulunması şarttır.
Zeyd, karısı Hürre Hind'e «Vallahi doksan gün sana
cima' etmi-yeceğim» dese, Zeyd bu müddette cima1 etmemekle Hind Talâkı bâyinle
boş olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz. (Zira îlâ
yapılan yemin müddeti üç aydır. Halbuki flört ay olması şarttır).
NETİCE, 89
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, îlâsız karısı Hind ile
tenbellik yaparak dört ay cima' etmese, Zeyd mücerred dört ay cima' etmemekle
Hind Zeyd'den boş olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
.
Bu surette Zeyd'in kudret ve
neş/esi olup zevcesi Hind de (cima'ı) isterken îlâ müddeti geçip cima' etmemekle
Zeyd, günahkâr olur mu?..
ELCEVAP... Olur.
HAMÎŞİ BEHÇE, 102
Zeyd, karısı Hind'e «bir daha
seni mes etmiyeceğim,' melekler,. yer ve gök şâhid olsun, eğer seni mes edersem
(dokunursam) anam ile zina etmiş olayım» dese, îlâ sahih olmuş olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
.
.
Bu surette Zeyd Hind'i mes
etse (dokunsa) Zeyd'e yemin keffâretl lâzım olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
BEHÇE, 103
Mustafa Uysal, İzahlı Multeka El Ebhur Tercümesi,
Merhaba Ofset Yayınları 2/103-108.
Hulû Lügatta; Çıkarmak, gidermek ve soymak
mânâlarmadır. Nitekim Kur'an-ı Kerîm'de (iahlâ) emir sığasıyla geçen kelimenin
meali şöyledir :
«Ayaklarını çıkarıver» Taha
Sûresi, âyet: 16.
Şer'î tarifi metinde mevcud
ise de kısa ve öz olarak zikretmek daha yerinde olur :
Kadının kocasına verdiği mal
karşılığında kocasının nikâhı gidermesidir. Yâni boşamasıdır. Bu husus zevcenin
teklifi ve zevcin kabul etmesine bağlı oluşu veya bunun aksi olarak boşanma
hususunda anlaşma teklifi koca tarafından da olabilir. Binâenaleyh bir nevi
taliki talâk kısmından mâduttur.
Bunun mâlî kısmına avâmî
tâbirle «kadın dalağını (talâkını) satın almak» şeklinde söylenir.
Hulûlaşmamn, rüknü, sebebi,
şartı, sıfatı ve hükmü vardır. Ve şöyledir:
Rüknü: îcap ve kabulüdür.
Yâni biri tarafından söyleneni ve teklif edileni diğerinin kabul etmesidir.
Sebebi: Karı - koca arasında
meydana gelen ihtilâf ve kavga etmeleridir. Hulû dedikodu ve çekişme
neticesidir.
Şartı: Sahih nikâhla beraber
kocanın talâk vermeye ehliyet ve karının mahalliyetidir. Binaenaleyh talâk
bahsinde geçtiği üzere her âkil, bâ.liğ ve mükellef kimselerin talâkı vâkî olur.
Hattâ mufcreh ve sarhoşun talâkı dahi sahih ve vâkidir. Deli ve çocuğun
talâkları vâkî olmaz.
Sıfat: Koca tarafından yemin
(yâni talâkın kabulü zevceye talik) ve karı tarafından karşılık sayılmış (veya
verilmiş) olmasıdır. Binâenaleyh ihtiyaç hissedildiği zaman beis yoktur.
Hükmü: Talâkı bâinin vâkî
olması ve o nikâha taallûk eden hakların sakıt olmasıdır.
Hulûnun Meşruiyyeti: Kitap ve
sünnetle sabittir.
Kitabdan olan delillerin
mealleri şöyledir:
«tEğer karı ile kocanın Allah
(C.C.) in hududunu (nikâhı) yerli yerince ayakta tutamıyacaklarından
korkarsanız (karının) kocasına vereceği kurtuluş fidyesi hakkında her ikisine
de bir günah yoktur.» Bakara Suresi," 229
«Eğer kadınlar sizlere o
mehirden gönül rızâsı ile bir şey verirlerse, onu *hhat ve afiyetle yeyHı.» Nisa
Sûresi, 4.
Sünnetten de pek çok delil
vardır. Fakat biz burada bir Hadîs'i Şerif mePli ile iktifa ediyoruz:
İbni Abbas (R.A.) den rivayet
olunduğuna göre Sabit bin Kaysın karısı Peygamber (S.A.V.)'e gelerek: Yâ
Râsûlellâh, Sabit bin Kaysı ahlâk ve din hususunda ayıplamıyorum, lâkin ben
İslâmda küfürden ikrah ediyorum; demiş Râsulûllah (S.A.V.) :
«Ona bahçesini îâde eder
misin? diye sormuş kadın: Evet deyince, Rasûlüllâh (S.A.V.) de (Sâbit'e) :
Bahçeyi kabul et ve onu bir defa boşa, buyurmuşlardır.» Buhari.
İLGİLİ FETVALAR
Birkaç kimse Zeyd'e «karın
Hind ile mehri üzerinde hulû ol» dedik-
lerinde Zeyd asla hulû kabul
etmeye teallûk eden söz söylemeyip, lâkin başı ile işaret etse, mücerred baş ile
işaret etmekle Hind ile hulû. yapmış olup Hind bâyin talâkla boş olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz. BEHÇE, Sah. 100
Hind, zevci Zeyd'e «mehrimden
zimmetinde baki kalan yüz para (miktarı belli veya söylenen para) üzerine beni
hulû et» demekle Zeyd zimmetinde Hind'in mehrinden yüz para baki kalmış zanm ile
o kadar para üzerine Hind'i hulû ettikten sonra, Hind'in, Zeyd'in zimmetinde
asla mehri kalmadığı meydana çıksa yapılan bu hulû' sahih olup Hind Zeyd'den
talâkı bâyinle boş olur mu?..
ELCEVAP... Olur.
Bu surette Zeyd'in zimmetinde
Hind'in mehrinden bir şey kalmadığ] Zeyd'in hulû' yaptığı zamanda malûmu
olmayınca Zeyd o kadar paray Hind'den almaya kadir olur mu?..
ELCEVAP... Olur.
İbni Nüceym, Sahife, 5
Hind, zevci Zeyd ile mehri ve
şu kadar (bir miktar) para üzerine hu ]û' olduktan sonra o mikdar parayı hulû'
meclisinde Zeyd'e vermese, hâ-
lâ Zeyd o söylenen meblâğı
Hind'den istediğinde Hind mücerred hulû' meclisinde vermemekle sakıt olur diye
vermemeye kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz. Ali Efendi, Cilt 1,
Sahife 99
Hind, kocası Zeyd ile şu
kadar (belli bir miktar) para mehri üzerine hulû' olur olduğunda bu meblâğı Amr
tazmin etmek üzere hulû' olup Amr de kabul etse, Zeyd bu meblâğı Amr ve Hind'den
hangisinden isterse almaya kadir olur mu? ELCEVAP... Olur. FEYZİYE, 95
Hind, kocası Zeyd'e
«mehrimden vazgeçmek üzere beni boşa* dediğinde Zeyd de kabul edip Hind'i
boşasa, Hind nadim olup «mücerred hulû' lafzı bulunmadı» diye mehrini Zeyd'den
almaya kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz. FEYZÎYE, 95
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, karısı Hind'e «seni
mehrin üzerine hulû ettim» dese, lâkin Hind o mecliste hulû kabul etmeden kalkıp
başka mecliste kabul etse, mücerred başka mecliste kabul etmekle hulû' bâtıl
olur mu? ELCEVAP... Olmaz.
Bu surette Hind «mücerred
başka mecliste kabul etmekle hulû sahih olmaz» deyip mehir nâmına Zeyd'den bir
şey almağa kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
Netice ve Feyziye, 82, 94
Hind, zevci Zeyd'e, «seninle
mehrim üzerine hulû oldum» deyip, lâkin Zeyd kabul etmeyip o^meclisden kalkıp
gittikten sonra bâzı ahbabı Zeyd'e «niçin kabul etmedin?» diye levm ettiklerinde
Zeyd de «kabul ettim» dese, bu mertebe ile Hind bâyin talâkla boş olmuş olur
mu?,. ELCEVAP... Olmaz.
Yâni zevcin yemini ile beraber söz zevcin sözüdür. Zira
mal karşılığında olan talâk zevç tarafından yemindir. Kadın onun üzerine yemin
etmesini iddia ederek yeminin kabulü ile yeminde hânis olmasını gerektirir.
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, karısı Hind ile mehri
üzerine hulû' yaptıktan sonra Zeyd Hind'e «mehrini benden istersen karım olur
musun?» dediğinde Hind de «olurum» deyip bir zaman sonra Hind mehrini Zeyd'den
istese, Zeyd Hind'e «mehrini benden islemekle karım oldun» deyip Hind ile karı -
koca muamelesine kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
Ali Efendi, Cilt 1, Sahife 99
Zeyd, şu kadar (belli bir
mikdar) eşyasını karısı Hind'e malûm para ile satsa ve teslim edip sonra parayı
eline almadan Hind Zeyd ile mehri üzerine hulû' yapıp her ,biri karı - koca
haklarına tealluk eden hakr lardan diğerinin zimmetini isbât ve ibra ettikten
sonra Zeyd bu parayı Hind'den istediğinde Hind Mübâreete (zevcve zevceden biri
nikâhın sabitliğini iddia edip ve isbat edip diğerinin de kabul etmesine)
binâen vermemeye kadir olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
BEHÇE, Sahife 101
Hind, kocası Zeyd ile mehri
üzerine hulû' yapıp karı - koca haklarına müteallik dâvasından dolayı Zeyd'i
ibra ettikten sonra Hind Zeyd'den bir «Semur kürkümü kaparak almış idin» diye
dâva ettiğinde Zeyd Mücerred karı - koca haklarına tealluk eden dâvadan ibra
etmekle «bu dâvadan da berî olmuş olurum» diye Hind'i def etmeye kadir olur
mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
FEYZİYE, Sahife 96
Bu son fetvanın açıklayıcı
îzahı metinde zikredilmektedir.
Küçük Hind'in babası Zeyd, küçük kızının kocası Amr ile
küçük kızın mehri üzerine hulû' yapsa, lâkin hulû'un bedelini tazmin etmese,
küçük kız bâliğa olduğunda dâhil olunmuş olmamakla mehrin yarısını Amr'den
almağa kadir olur mu?..
ELCEVAP... Olur. Ali Efendi,
Cilt 1, Sahife 1
Bu fetvadaki mehrin yarısını
alma hakkı, zevcin dâhil olmadığmda-dır. Binâenaleyh zevç yapılan küçük
zevcesine dâhil olur ve babası da hulû' yapmak suretiyle zevç ile anlaşırsa,
bâliğa olduğu zaman mehrin tamamını alır ve babası zevç için hulû' bedelini
tazmin eder.
Hindiye, Cilt 2, Sahife 503
Yâni bir kimse büyük kızını mehri üzerine hulû'
yaparsa, büyük kızının izni ve kabulü üzerine caiz ve sahih olur. Şayet baba
mehrin tazminatını kabul etmezse, caiz olmaz. Eğer kadın mebirden berî olduğu
halde cevaz verirse hulû' vâkî olur.
Hindiye, Cilt 2, Sahife 503
Zeyd, büyük Hind'in kocası
Amr ile Hind'in izni olmadan Hind'in mehri üzerine hulû' olduktan sonra Hind
vâkıf olduğunda bu hulû' caiz görse, Hind (sonra) nadim olup bu mehri Amr'den
almağa kâdirolur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
Ali Efendi, Cilt 1, Sahife 98
Zeyd'in karısı büyük
Hind'in kardeşi Amr, Hind'in izni olmadan Hind'in
mehri üzerine Zeyd il hulû' yapıp mehri kendi malından tazmin etmeyi üzerine
aldıkdan sonra Hind vâkıf olduğunda kabul etmese, hulû' vâki olur mu?..
ELCEVAP.. Olur. Ali Efendi, Cilt 1, Sahife 98
Zeyd'in karısı büyük Hind'in
babası Amr, Hind'in izni olmadan Hind in mehri üzerine Zeyd ile hulû'
yapıp mehri malından tazmin ettikten sonra Hind vâkıf olduğunda kabul
etmese, talâk vâkî olur mu?.. ELCEVAP... Olur. FEYZİYE, 96
Hind, kocası Zeyd ile mehri
üzerine hulû yapıp ve Zeyd kabul ettikten sonra Zeyd tecdidi nikâh etmeden Hind
ile karı-koca muamelesine kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
FEYZİYE,
İLGİLİ FETVALAR
Mümeyyiz küçük
Hind, kocası Zeyd ile mehri ve şu kadar eşyası üzere hulû'
olup o eşyaları Zeyd'e teslim etse, Hind bâliğa olduğunda
mehri ile o eşyaları Zeyd'den almaya kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olur. Ali
Efendi, Cilt 1, Sahife 93
Zeyd, mümeyyiz olan küçük
karısı Hind ile mehri üzerine hulû' yapıp Hind de kabul etse, baliğa olduğunda
mehrini Zeyd'den almağa kadir olur mu?..
ELCEVAP... Olur. Ali
Efendi, Cütl, Sahife 94
Küçük Hind'in anası Zeyneb,
Hind'in kocası Zeyd ile Hind'in* mehri üzerine hulû' olduğunda Zeyneb o mehri
tazmin etmeyi üzerine alıp sonra Hind bâliğa olduğunda dâhil olunmuş olmamakla
mehrin yarısını Zeyd'den alsa, Zeyd o mehrin yarısını Zeyneb'e tazmin ettirmeye
kadir olur mu?..
,
ELCEVAP... Olur. Ali
Efendi, Cilt 1, Sahife 79
Zîre teberru olduğu için mîrâsm azından alma hakkı
İLGİLİ FETVALAR
Hind, kocası Zeyd ile mehri
ve Zeyd'den olan küçük kızı Zeyneb'i yedi sene tamamına kadar kendi malından
infak etmek üzere hulû' olduktan sonra Hind, Zeyneb'i bir ay infak edip
sonra^Hind ölse, Zeyneb'in tad olma hasleti olmamakla Zeyd Zeyneb'i alsa, küçük
Zeyd'in altı sene ve onbir aylık nafakası ile Hind'i terekesine rücû'a kadir
olur mu?..
ELCEVAP... Olur.
Ali Efendi, Cilt 1, Sahife 96
Hind, sağlam hâlinde kocası
Zeyd ile mehri üzerine hulû' olduktan sonra Hind ölse, veresesi Zeyd'den mehir
nâmına bir şey almağa kadir olurlar mı?..
ELCEVAP... Olmazlar.
Ali Efendi, Cilt 1, Sahife 94
Hâmile Hind, kocası Zeyd ile
mehri ve çocuk doğunca çbcuğu yedi sene tamamına kadar kendi malından ifak ve
giydirmek üzere hulû' olduktan sonra Hind bir çocuk doğursa, Hind zengin iken
yedi sene tamamına kadar o çocuğun nafakası için Zeyd'den bir şey almağa kadir
olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
Ali Efendi, Cilt 1, Sahife 95
Ölüm hastalığında olan Hind,
kocası Zeyd ile mehri üzerinde hulû' olduktan sonra Hind iddeti içinde ölüp
veresesini terkettiğinde bu mehrin üçte biri müsait olup Zeyd'in, Hind'in
terekesinden hissesi bu mehirden fazla olsa, Zeyd Hind'in terekesinden hisse
nâmına bir şey almağa kadir olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
Ali Efendi, Cilt 1, Sahife 94
Mustafa Uysal, İzahlı Multeka El Ebhur Tercümesi,
Merhaba Ofset Yayınları 2/110-117.
Zıhâr lügatta: (Zahr) yâni sırt
kelimesinden alınan bir mas-
dardır. Zevcin zevcesine «sen
bana anamın sırtı, arkası gibisin» demektir. Şer'î tarifi metinde
zikredilmektedir.
Zıhâr'm, şartı, hükmü,
keffâreti, rüknü ve meşrûiyyetinin sebep ve delilleri vardı.
Şartı: Kadının, zevcin kendi
karısı olması, erkeğin de keffâret ehlinden olması gerekir. Şartla ilgili
açıklayıcı îzahı hemen aşağıda rükün hükmünün (Müsebbih — teşbih edici)
maddesinde zikredilmiştir.
Hükmü : Keffâret verinceye
veya îfâ edinceye kadar cimâ'm ve ci-mâ'a mukaddime sayılan öpmek, sıkmak ve
sâirenin haram olmasıdır.
Keffâret: Tekfir masdarından
alınma mübalağa sîğasıdır. Tekfir : iörtmek demektir. Günahları örttüğü için
keffârete bu isim verilmiştir. 'Zıhâr keffâreti metinde gelecektir.
Rüknü: Kocanın karısına «sen
bana anamın arkası veya karnı gibisin» sözlerine benzer sözlerle teşbîhde
müsebbih (benzetici), müşebbeh ' (benzetilen), müşebbehibih
(kendisine benzetilen) ve'edatı teşbihden ibaret olan dört esasın bulunmasıdır.
Müsebbih : Teşbihi yapıcı
zevcdir. Binâenaleyh zevcenin (kadının)
zıharı, hükümsüzdür.
Ona haramlık ve hiç bir keffâret terettüp etmez.
Hindiye, Cilt 2, Sahife 506
Zıhar yapan zevcin, âkil
baliğ ve müslüman olması şarttır. Binaenaleyh çocuğun, delinin, zimmînin
(vatandaş olan ehli kitah'ın) zıharı sahih olmaz.
Nîmetül İslâm
Keza ateh getirmiş (bunamış)
in, baygının ve uyuyan kimsenin talâkı muteber olmadığı gibi, zihân muteber
değildir. Zimmî, her ne kadar talâk verebilirse de, zıhar vermesi olamaz. Zira
keffâret ehli değildir. Keffâret mü'minlere vâeiptjr.
Sarhoşun, mükrehin, hata
edicinin vemânâ ve mefhumu belli olan işareti ile dilsizin zıharı muteberdir.
Müşebbeh : Kendisi başkasına
teşbih olunan kadın (zevce) dir. Yâni karının vücûdunun tamâmı veya baş, boyun
gibi kadının tam vücûduna söylenen azalan veya kadının bir parçasına şâmil olan
yansı ve dört fce biri gibi kelimelerle teşbih edilmesidir.
Zevcenin, nikâhlı veya
iddette bulunması şartıyla küçük, büyük, deli, ehli kitab, cima edilmiş veya
edilmemiş olması dahi, zıhara dâhildir. Vâni bunlar teşbih edilerek zıhar
yapılabilir. Ve bunların zıhar yapılma-îi sahihdir. Nikâhlı olmayan yabancı
kadım talâk vermek suretiyle bo--?ama imkânı olmadığı gibi, zıhar da yapılamaz.
Yâni akıllı, baliğ, mükellef ve müslüman olan kocanın
nikâhla karısını mahremi olan kadınlardan birine benzetmektir. Veya
mahreminin boyun, sırt, karın ve ferç gibi bakılması haram olan ve vücûdunun
tamamından tâbir olunan azalarına, karısının bu azalarını benzetmeğidir ki; bu
mahremi süt. emme cihetinden süt anası, süt kız kardeşi, süt hala-p sı ve süt
teyzesi gibi kadınlar olsa, nesebden olan aynı mahremlere ben-J zetme nasıl
haram ise, süt emme ve akrabalık cihetinden de haramdır.
Binâenaleyh küçük kadının
hayızlı, nifaslı, deli, cima' edilmiş ve edil- j memiş kadının zıhâr yapılması
sahih olur.
Zıhâr keffâretini îfâ etmedikçe cima' ve cimâ'm
mukaddimeleri- ' ni yapmanın haramlığı hükmü, zıhânn hükmüdür.
İGİLİ FETVALAR
Zeyd, karısı Hind'e «sen
benim üzerime anamın sırtı gibisin» dedikten sonra keffâreti îfâ etmeden Hind'i
bir talâkla boşayıp iddet bittikten sonra Hind kendini Amr'e nikahladıktan sonra
Amr ölüp iddet bittikten sonra Zeyd (zıhâr yapan ve keffâreti yapmadan boşayan
Zeyd) Hind'i nikâhlasa, keffâreti ifâdan evvel Zeyd'e Hind'i cima' etmesi caiz
olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz. (Zira esas
olan keffâretin îfası şarttır). BEHÇE, 104
Yukarıda metinde geçtiği üzere zıhârda mahremlerin
bakılması haram olan azalarına teşbih edilmesi takdirinde zıhâr ve keffâret
lâzım olur. Aksi takdirde el, yüz, saç ve bunların emsali azalara teşbih
etmekle zıhâr olmaz.
İGİLİ FETVALAR
- Eğer zevç zevcesine «sen
bana babamın veya onun gibi akrabamın sırtı gibi veya yabancı bir erkeğin sırtı
gibisin» dese, zıhâr yapmış olmaz.
Hindiye, Cilt 2, Sahife 507
Zeyd, karısı Hind'e «senin
elin anam Zeyneb'in eline benzer» dese,
mücerred böyle demekle Hind
Zeyd'e haram olup Zeyd'e keffâreti zıhâr lâzım olur jnu?
ELCEVAP... Olmaz. (Zira
bakılması haram olmayan azaya teşbih edilmiştir). BEHÇE, 103
Zeyd, karısı .Hind'e «senin
memen anam Zeyneb'in memesine benzer» dese, mücerred böyle demekle Zeyd'e
keffâreti zıhâr lâzım olur mu? ELCEVAP... Olmaz. NETİCE, 88
Zeyd, karısı Hind'e «başın
anamın başına benzer» dese, Zeyd böyle demekle zıhâr yapmış olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
NETİCE, 89
Zeyd, karısı . Hind'e
«yüzün kızım Zeyneb'in yüzüne benzer» dese, Zeyd böyle demekle zıhâr
yapmış olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
NETİCE, 89
Burada keffâret hükümlerine geçmezden evvel zıhârla
ilgili bâzı hükümleri zikretmekte fayda mülâhaza olundu.
Eğer zevç zevcesine «sen bana
her gün anam gibisin» derse, işte bu bir zıhârdır ve bir keffâretle zıhâr bâtıl
olur.
Eğer zevç zevcesine «sen bana
günün hepsinde anam gibisin» dese, her yeni gelen günde bir zıhâr vâkî olur.
Günün biri geçtimi o günün zı-hân bâtıl olur, yeni gelen diğer günde zıhâr
yapmış olur. Binâenaleyh o zevç için zevcesine gece yaklaşmak vardır.
Hindiye, Cilt 2, Sahife 508
Bu mes'elelerin hükmü
muvakkat zıhar olduğundan günün bitmesi ile zıhar da bitmiş oluyor. Zira
zıharlar iki türlüdür.
ŞÖyle ki Zıhar] ar ya mutlak
olur veya muvakkat olur. Mutlak olan zıharm hükmü yalnız keffâret ile veya Ölüm
ile nihayet bulur. Muvakkat olan zıhârın hükmü ise, vaktin çıkması ile de
nihayet bulur. Artık keffârete lüzum kalmaz.
Meselâ : Bir kimse, zevcesine
«sen bana1 birgün» veya «bir ay» veya «bir sene validem gibisin» dese, muvakkat
bir surette zıharda bulunmuş olur. Bu takdirde o muayyen vaktin çıkmasiyle
zıharın hükmü biter, keffârete lüzum kalmaksızın karı - koca münâsebetine
mübaşeret olunabilir. Çünkü zıhâr, yemin mesabesindedir.
Hukûk'u İslâmiye, CÜt 2,
Sahife 317
Zıhâr keffâreti, zıhâr yapan kimsenin karısına cima'
etmek istediğinde vâcib olur. Cima' yapmak kâsdı olmadığı takdirde keffâret
vacip olmaz.
Hindiye, Cilt 22, Sahife 509
Zıhâr keffâretinin kitabı
ilâhîden delil ve îzahı, şu mealdeki âyeti celiylelerdir:
«Kadınlarından zıhâr ile
ayrılmak isteyib de, sonra dediklerini geri alacaklar (için), bir biriyle temas
(cima) etmezden evvel, bir köle âzad etmek (lâzımdır). İşte size bununla Öğüt
veriliyor. Allah (C.C.), ne yaparsanız hakkıyla haberdârdır. Fakat kim (bunu)
bulamazsa, (yine) birbiriyle temas etmezden evvel, fasılasız iki ay oruç
(tutsun). Buna da güç yetiremezse, altmış yoksul (doyursun). (Keffâretteki) bu
(hafifletme) Allah (C.C.)'a ve Peygamberine îman (da sebat) etmekte olduğunuz
içindir. Bu (hükümler) Allah (C.C.)'m (tâ'yin ettiği) hallerdir. Bunları kabul
etmeyen kâfirler için ise elem verici azâb vardır.»
Mücâdile Sûresi, 3, 4
Zira mû'teber olan, bir günde bir fakirin ihtiyacını
iki sefer def. etmektir. Fakat bu her iki sefer yedirilen altmış (60) fakirin
aynısı olmak şarttır. Zira eğer sabah yemeğini bir altmış fakire, akşam yemiğin
de diğer bir altmış fakire yedirilirse caiz olmaz. Ancak sabah ve akşam
yemeklerini aynı altmış fakire tekrar yedirilirse caizdir.
Dâmad, Cilt 1, Sahife 461
Eğer zıhâr yapan kimse altmış
fakire iki gün sabah yemeği yedirse veya iki gün altmış fakire akşam yemeği
yedirse, keza altmış fakire bir sabah yemeği ve sahur yemeği veya iki gün altmış
fakire sahur yemeği yedirirse, zıhâr keffâretinden kifayet eder.
Hindiye, Cilt 2, Sahife 514
Zira cinsi muhteliftir. Yâni keffâretin biri zıhâr,
diğeri iftardır j Binâenaleyh yedirilen ve verilen şeyler ayrı ayrı cinsten olan
keffâretler; için sahih olur.
Mustafa Uysal, İzahlı Multeka El Ebhur Tercümesi,
Merhaba Ofset Yayınları 2/119-127.
Liân Lügatta: Hayırdan uzaklaştırmak, artmak ve lanet
etmek mânâsına masdardır. Şer'î tarifi metinde geçmektedir.
Liân, masdar olduğundan
mülâan : Lânetleşrriek manasınadır. Zev-[j ^in lanet ve zevcenin gazab mânâsında
lianlaşmaları ifade edilir.
Zevç ve zevcenin yeminleriyle
te'kitlenmiş dört şehâdeti gazab veya| [ânetle beraber beşinci yemini yapmaktır
ki; bu beşinci gazab veya laneti lanı yapanadır.
Liânın; sebebi, rüknü, şartı
ve hükmü vardır.
Sebeb':
Kocanın karısını, had icra edilmesini gerektiren bir sözle fiftirâ ile)
suçlandırmış olmasıdır.
Rüknü: Yukarda geçtiği gibi
lanet ve yemin ile te'kitlenmiş şehâ-| Jetleridir.
Liânın ehli, şehâdet ehli
olanlardır. Binâenaleyh, karı ve kocanın!. ıer ikisi veya
birisi iftiradan dolayı had yapılmış yahut köle veya gayrii;nüslim veya
konuşamıyan veya çocuk veya deli olursa, aralarında lâinil cereyan etmez.
Nîmetül İslâmîi
Hindi'ye de şöyle
denilmektedir: Liân, şehâdet mânâsına mebni sâ-j ;ıt olduğunda bakılır, eğer o
mânâ zevç tarafından ise, ona had vurulurj îâyet zevce tarafından ise, ne had
vurulur ne de liân olur.
Şartı: Karı - koca arasında
nikâhın sahih ve mevcut olmasıdır. Şarta ilgili bâzı îzah rüknün izahında geçti.
Hükmü: Liân
yapıldıktan sonra kadının haram olmasıdır.
Talâka hil olan, liân da ehil olur. Ve aralarını ayırmak Hâkime râci olmaktırj
Liân meşrûiyyetini nâtık deliller:
Kitâb'ı ilâhiden delil şu
mealdeki âyeti celiylelerdir :
«Karılarına zina
isnad eden ve kendilerinin
kendilerinden baskal âhıdleri de bulunmıyan kimseler (e gelince)
onlardan her birinin (ya-İ acağı) şâhidlik, kendisinin hakiykâten sâdıklardan
olduğunu 'Allahlj C.C.)'a yemin (ile) dört (defa ifâde ve tekrar edeceği)
şahidliktir. Beşinci (Şehâdet) de, eğer yalancılardan ise, Allah (CC.)'m laneti
muhakkak kendisinin üstüne (olmasını ifâde etmesi) dir. O (kadın) in onun
(kocasının) muhakkak yalancılardan olduğuna dört (defa) şehâdef etmesi beşincide
de eğer o (kocası) sâdıklardan ise muhakkak Allâlı (C.C.)'m gazabı kendi üzerine
(olmasını söylemesi) ondan (o kadından) bu azabı (cezayı) defeder» Nur Sûresi,
6, 7, 8, 9.
Sünnetten delili pek çok
olmakla beraber, bir Hadîs'i Şerifinde Re-sûlullah (S.A.V.) Lânetleşenlere şu
mealdeki sözünü buyurmuştur :
«Hesabınız Allah (C.C.)'a
âtittir; biriniz yalancısınız, senin için o kadın (ı almaya) bir çâre yoktur!
Liâm yapan adam:
— Yâ Resûlullâh ya
(ona verdiğim) malın ne olacak? demiş, Re sûlüllâh (S.A.V.).
— Eğer onun hakkında
doğru söyledi isen o mal kadının kendim helâl kıldığın fercine mukabildir.
Şayet onun hakkında yalan söyled isen, onu kendisinden almak senin için daha
imkânsızdır.» Buhari, Müs lim: Selâmet yollar, C. 3, S. 412.
Liânın Şer'i tarifinin içinde geçen iftira ve zina
haddi geçmek tedir.
Haddi Kazif = İftira Haddi:
Nâmusiu bir kadına «Fahişe» diy2 isnadda bulunan kimseye vurulan seksen (80)
dayaktır.
:
Haddi Zina = Zina Haddi: Evli
olmayıb zina eden kadın ve erkeği . yüz (100) dayak, evli olanlara, taşla
ölümdür. Her iki haddin uzun îzaK bahsinde gelecektir.
Fakat bu Hânın vücûbiyyeti, zevcin iftirayı î'tiraf
etmesi,'veyı zevcin inkârı ile zevcenin iki âdil şâhîd dikmesi iledir.
Aksi takdird* liân vâcib olmaz.
İGİLİ FETVALAR
Zeyd sahih nikâhla
nikahladığı karısı Hürre, bâliğa, Müslüman v* namuslu Hind'den doğan çocuk için
aralarında nikâh mevcut iken «Be-çocuk benden değildir» diye bu şekilde çocuğun
nesebini (kendinden o. madiğim iddia ederek) red ettiğinde, Hind, «bu çocuk
zinadan değildir,; . sendendir» diye Zeyd'i tekzip edip sonra Hind
Zeyd'in bu sözünün icâbı-!
m (İsbâtım) hâkim huzurunda
istediğinde dâvâlaştıkları hâkim Şer'i Şe-İ rif üzere liân ettiğinde, Zeyd ve
Hind lânetleşip hâkim Hind'i Zeyd'den; tefrik etse (ayırsa), Hind Zeyd'den
tj>âyin talâkla boş olur mu?..
ELCEVAP... Olur.
Bu surette yazıldığı üzere
tefrüsden sonra Hind'in cimâ'ı Zeyd'e ha-] ram olur mu?..
ELCEVAP... Olur.
Bu surette tefrikden sonra
hâkim «bu çocuğun nesebini Zejyd'den nefyettim (ayırdım) Hind'e ilhak ettim»
dese, çocuğun nesebi Zeîyd'cten nefyolumıp (red olunup) Hind'e mülhak olmuş olur
mu?..
ELCEVAP.,. Olur.
Feyziye ve Netice,1 98, 92
Zeyd, namuslu karısı Hind'e
«bire zâniye (zina edici) kadına diye if-j tirâ etmekle Hind Zeyd'in isbâtım
talep etmiş olup ve liân şartları mev-! cut olmakla liân teklif olunduğunda,
Zeyd kendini tekzip etmeyip liân-! dan çekinmekle şer'i şerif üzere
lâînetleştiklerinde (lanet yeminini yaptıklarında) hâkim Hind'i Zeyd'den
lâkla boş olur mu?..
ELCEVAP... Olur.
tefrik etse, Hind Zeyd'den
bâyin ta-
Bu surette Hind'in iddeti
bitiriceye kadar (Hind'in nafakası) Zeyüzerine lâzım
olur mu?.. ELCEVAP... Olur.
BEHÇE, 104
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd'in karısı namuslu Hind,
bir çocuk doğurduğunda Zeyd «çocuk! benden değildir» diye nesebi red etmekle
Hind Zeyd'e isbâtı ile talep edipl hân şartları mevcut olmakla îiân teklif
olunduğunda'Zeyd liândan çekinip kendini tekzip etse, Zeyd'e haddi kazif =
iftira haddi lâzım olur mu?,
ELCEVAP... Olur.
NETİCE, 9^
Zeyd, karısı Hind'i bâyin
talâkla boşadıktan sonra iki ay geçincd Hind Zeyd'den bir çocuk doğurduğunda*
Zeyd «bu çocuk benden, değil-) dir» diye nesebi nefyetse liân olunur mu?..
ELCEVAP... Olunmaz, (zira
nikâhın mevcudiyeti şart olduğundan, bâyin talâkla boşanan ve ölen kadına iftira
etmekle liân olmaz). BEHÇE, 104
Liân yapmak vâcib olduktan
sonra talâkı bâinin vukû'u ile sakıt. olur. Talâkı ric'î ile liân sakıt olmaz.
Zira ric'îi talâkla karı - koca haklarının devamı iddet bitmedikçe mevcut
olabilmektedir.
Bâyin talâkla liân sabit
olmakla tekrar avdet etmez. Zira «Essâkrtu lâyeûdü — Sakıt olan avdet etmez»
kâidesinee ondan sonraki nikâhda liân hakkı avdet etmez.
Liânm sıfat ve şekli Kur'an-ı Kerîm'de mezkûrdur. Nur
süresindeki o âyeti celiylelerin mealini liân bâbınm baş tarafında birinci îzah
maddesinde naklettiğimizden tekrara lüzum yoktur.
Mustafa Uysal, İzahlı Multeka El Ebhur Tercümesi,
Merhaba Ofset Yayınları 2/129-133.
İnnin, Lügatta : Cinsî münâsebetten âciz olan ve
erkeklik âzası kudretsiz olarak mevcut olan kimsedir. Şer'î, tarifinin izahlı
olanı metinde mezkûrdur.
Yâni gök ayının senesi olan üçyüz elli dört (354) gün
te'cil edilir ki; bir sene içinde dört mevsim erkeğin üzerinden geçmekle
erkekte mevcut özrün kalkma imkânı muhtemel olabilir.
Bu kamerî senede kadının
hayız günleri ve Ramazan ayıda hesap olunur.
Hindiye, Cilt 2, Sahîfe 523
İLGİLİ FETVA
Zeyd, küçük kızı Hind'i Amr'e
nikahlayıp, Amr' Hind ile halveti sa-hîhada bulunduğunda Amr'in innîn olduğu
meydana çıksa, Zeyd Amr'i hâkime bir seneye kadar tecil ettirmeye kadir olmayıp
Hind bâliğa olduğunda bulûğu vaktinde bir seneye kadar (İnnîn) Amr'i hâkime
tecil ettirmeye kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olur.
İBNİ NÜCEYM, 82
Eğer zevç hapsolunur ,ve
kadının hapse gelmesi' yasaklanırsa, bu hal kamerî seneden hesaplanmaz.
Hindiye, Cilt 2, Sâhife 523
Eğer kadın o innîn ile halvette kaldı ise, mehrin
tamamını alma hakkı ve iddet beklemesi vardır. Ve aralarında veraset hükümleri
He carî olmaz,
İGİLİ FETVALAR
Hind, Zeyd'in
innîn olduğunu bilmeden kendini Zeyd'e nikahlayıp sonra
innînliği meydana çıkmakla Hind Zeyd'i bir sene hâkime tecil ettirdikten sonra
bir sene geçip Zeyd Hind'e vâsıl olmasa (cima' etmeye yaklaşmasa),
Hind kendini hâkime tefrik ettirmeye kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olur. (Ve
Hind mehrin tamamını Zeyd'den alır).
AH Efendi, Cilt 1, Sahife 100
Hind, Zeyd'in zekeri ve
hayaları (yumurtaları) kesilmiş olduğunu bilmeden kendini Zeyd'e nikahlayıp
sonra Zeyd'in zeker ve hayalarının kesilmiş olduğu meydana çıksa, Hind kendini
hâkime derhal tefrik ettirmeye kadir olur mu?..
ELCEVAP... Olur.
NETİCE, 89
Hind, Zeyd'in hayalarının
kesilmiş olduğunu bilmeden kendini .Zeyd'e nikahlayıp, sonra hayalarının
kesilmiş olduğu meydana çıkmakla Hind Zeyd'i hâkime bir sene te'cil ettirdikten
sonra bir sene geçip Zeyd Hind'e vâsıl olmasa (cima' etmese, yaklaşmasa), Hind
kendini hâkime tefrik ettirmeye kadir olur mu?..
ELCEVAP... Olur.
BEHÇE, 104
Zeyd'in zekeri kısa olup
karısı Hind'in fercinin içine idhali mümkün olmasa, Hind kendini Zeyd'den tefrik
ettirmeye kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz. İBNİ
NÜCEYM, 74
Zekerin başı ferce girdiği
takdirde o zevç innîn değildir.
Hindiye, Cilt 2, Sahife 522
Hind'in kocası Zeyd, innîn
olmakla hâkim bir sene tecil ettikten sonra Zeyd karısı Hind'e te'cil
müddetinde vâsıl olduğunu dâva edip Hind tasdik etmese, Hind dul olunca Zeyd'in
sözü makbul olur mu?.. ELCEVAP..; Olur.
Bu surette Hind bakire
olmakla hâkim Hind'i kadınlara (veya doktorlara muayene için) arz ettiğinde
kadınlar (veya muayene eden doktor) Hind'in bâkireolduğunu haber verseler,
Hind'in sözü makbul olur mu?..
ELCEVAP... Olur.
İBNİ NÜCEYM, 61
İnnîn olan Zeyd'i hâkim
te'cil edip şer'î müddeti (Kamerî bir sene) tamam olduğunda kansı Hind'in isteği
ile 'aralarını tefrik ettiğinde Hind için Zeyd'e iddet nafakası lâzım olur mu?..
ELCEVAP... Olur.
İBNİ NÜCEYM, 75
Hayası burulmuş veya kesilmiş olan erkeğin zekeri
kalkmazsa, o zaman innîn hümündedir. Aksi takdirde sağlam zekerli insan
demektir. Mecbub = Hadım demektir, zekeri ve hayaları kesilmiş olanlarda aynı'
innîn hükmündedir.
İLGİLİ FETVA
Hind, Zeyd'in zeker ve
hayaları kesilmiş olduğunu bilmeden kendini Zeyd'e nikahlayıp sonra Zeyd'in
zeker ve hayalarının kesilmiş olduğu meydana çıksa,
Hind kendisini hâkime derhal tefrik ettirmeye kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olur.
İBNİ NÜCEYM, 75
Gerek hadım, gerek innîn ve gerekse hayaları sökülen de
tefrikten sonra olan ikinci nikâhda zevce için muhayyerlik hakkı kalmaz.
Eğer kadın nikâh vaktinde
zevcin innîn olup kadınlara yaklaşamadığını bilirse, tefrik ettirmek için dâva
ve şikâyet hakkı yoktur. Daha evvel bilmez, sonradan vâkıf olursa, yukarda
fetvalardaki zikredildiği gibi her hakkı mahfuzdur. Daha mufassal izahat
Hindiyenin innîn babında mezkûrdur.
"Hindiye, Cilt 2, Sahife 524
İLGİLİ FETVA
Hind, kendini Zeyd'e
nikâhlasa ve Zeyd de cima' ettikten sonra Zeyd'e innîlik arız olmakla Zeyd
cimâ'dan âciz olsa, Hind kendini Hâkime tefrik ettirmeye kadir olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz. (Zira
evvelce cima etmekle kadının hakkı bir sefer
olsun hasıl olmuştur). BEHÇE,
105
Hind, Zeyd'in meczüm
(cüzzamlı) olduğunu bilmeden kendini Zeyd'e nikâhlasa, Hind_vâkıf olduğunda râzi
olmayıp kendini hâkime tefrik ettirmeye kadir olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz. Meğer ki
Hâkim İmam'ı Muhammed (R.A.) kavliy-le amel etmeye emrolunmuş olsun.
Ali Efendi, Cilt 1, Sahife 101
Mustafa Uysal, İzahlı Multeka El Ebhur Tercümesi,
Merhaba Ofset Yayınları 2/134-137.
İddet, Lügatta: Saymak ve sayı
manasınadır. Şer'î tarifi m tinde mezkûrdur.
Mucibi: Ya dâhil olmanın
(cirnâ'in) hâsıl olması, veya halvet ve zef-cin vefatının vâkî olmasıdır.
Binaenaleyh zevcin vefatında
zevce hakîkaten ve hükmen dâhil c&f-muş olmasa ve vefat eden zevç yahut onun
zevcesi veya her ikisi küçük yaşta bulunmuş olsa bile, nikâhın sahih olması
şartı ile o kadına iddet lâzım olduğu gibi boşanma ve tefrik suretinde de zevce
fasit nikâhlı olsa bile, dükûlün vukuu ve halvetin hâsıl olması şartı ile o
kadına iddet lâzım olur.
Zevcin ölerek ayrılmasında
iddetin lüzumu için şart olan, nikâhın sahih olmasıdır. Binâenaleyh zina edenin
ölmesi hâlinde zina edilen kadına iddet beklemek yoktur. Belki zina edilen
kadının nikâhı caiz olur ve hâmile olduğu takdirde cima' etmek doğum yapıncaya
kadar men olunur. (Muharramâd babında) daha genişi geçmiştir.
Zevcin diri olarak
zevcesinden ayrılmasında ayrılık gerek talâk, gerek fesh ve gerekse tefrik
suretiyle olsun iddetin lüzumu için şart olan duhul veya halvettir.- Binâenaleyh
burada halvetin sahih nikâhlı olması şartı ile kayıtlı olmaya hacet yoktur.
Nev'i: İddetin, hayız görmek,
ay beklemek, çocuk doğurmak, talâk ve vefattan dolayı beklenen iddetlerdir. Ve
vefat iddeti, iddetlerin en uzunudur.
Metinde bunların uzun uzun
izahı geleceğinden kısaca maddeler hâlinde kadının bekleyeceği iddetin
nev'üerini hulâsa olarak nakledelim :
1 - Hayzını gören hür
kadın boşanırsa, üç hayız müddeti bekler.
2 - Hayzmı görmeyen hür
kadın boşanırsa, üç hayız müddet bekler.
3 - Hayzmı gören bir
câriye boşanırsa, iki hayız'müddet bekler.
4 - Hayzım görmiyen bir
câriye boşanırsa, bir buçuk ay müddet bekler.
5 - Hür bir kadının
kocası ölürse, dört ay 10 gün bekler.
6 - Cariyenin kocası
ölürse, iki ay beş gün bekler.
7 - Hâmile kadınların
iddeti, doğmakla biter.
8 - Zevcin ölüm hastalığında
verilen talâkı fâr da kadın iki m-üd-detin uzun olanını bekler. Yâni ölüm
hastalığında talâkı bâyinle karısını boşayan kimse, kadının iddeti bitmeden
ölürse, zevcin ölüm iddeti olan dört ay on gün ile boşanma iddetinden hangisi
uzun olursa-'onu bekler.
Meselâ : Talâk iddeti olan üç
hayız bittiğinde vefat iddeti bitmezse, vefat iddetinin bitmesini beklemesi
lâzım olur. Ölüm iddeti bitip de talâk iddeti bitmiş olmazsa, talâk iddeti
bitinceye kadar beklemesi lâzımdır.
Rüknü: İddeti kadına haram
olanların lüzumudur ki; iddetinin kocaya nikâhlanması o kadına ve nikâhlayana
ve iddet beklediği evden kadının çıkması haramdır. Ve iddet bekfeyen kadının kız
kardeşini yahut halasını, veya teyzesini nikahlamak o kadının kocasına haramdır.
Mahzuru: İddet bekleyen
kadının iddet beklediği evden çıkması ve bâyin talâkla boşanan kadının süslenip
ve zînetlenmesi mahzurlardandır. Mahzurla ilgili uzun izah «yas tutma faslında»
gelecektir.
jddet evi; koca ve karının
aralarında karı - kocalık hükmü mevcut iken sakin oldukları hânedir.
İddetin meşruiyyeti, Kitap ve
sünnetle sabittir.
Kitapdan olan şer'i
delillerden bâzılarının mealleri şöyledir:
«Boşanmış kadınlar, kendi
kendilerine üç hayız ve temizlenme müddeti beklerler (Beklesinler)...» Bakara,
228.
«İçinizden ölenlerin (geride)
bıraktıkları, karılar, kendi kendilerine dört ay on (gün) beklerler (Allah
C.C.'ın hükmü budur)...» Bakara Sûresi, 234.
«Ey Peygamber! kadınları
boşayacağınız vakit iddetlerine doğru bo-şayın ve o iddetîde sayın». Talâk
Sûresi, 1.
«Kadınlarınız içinden artık
(yaşlı oldukları için) âdetten kesilmiş olanlarla henüz (yaşı müsait olmadığı
için) âdetini görmemiş bulunanlar (in iddetlerin) de, eğer şüphe ederseniz,
onların iddetî üç aydır. Yüklü kadınların iddeti er i ise, yüklerim
vaz'etmeleri (doğurmaları ile biter...» Talâk Sûresi, 4.
Hadis'i şerif meali:
«Allah (C.C.)'a ve âhiret
gününe iman eden bir kimseye, kendi suyunun başkasının ekinini sulaması (yâni
kadının başka erkek tarafından hâmile iken onu başkasının cima "etmesi) helâl
olmaz.» Ebû Dâvud. Tir-mizi.
Her hangi bir sebeple boşanan kadın boşandıktan sonra
rahmin temizlenmesi için üç hayız görmesi gerektiğini Kur'an-ı Kerîm meâlen
şöyle beyan ediyor :
«Boşanmış kadınlar, kendi
kendilerine üç hayız ve temizlenme müddeti beklerler, (beklesinler)...» Bakara,
228.
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, hayız sahibi olan
(hayız gören) ve hâmile olmayan dâhil olduğu (cima' ettiği) karısı Hind'i
boşasa, "Hind üç hayız görmeden kendini başkasına nikâhlamaya kadir olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
NETİCE, 84
Zeyd, hayız sahibi olan
(hayız gören) dâhil olduğu (cima1 ettiği) karısı genç Hind'i üç talâkla boşasa,
Hind'in iddeti ne ile bitmiş olur?.. ELCEVAP... Üç hayız ile.
Bu surette Zeyd Hind'i
boşadıktan sonra Hind'in tuhru (temizliği) devam edip hayız görmese, Hind'in
İddeti ne ile bitmiş olur?.. ELCEVAP... Yaş ellibeş (55) seneye varınca kan
görmezse, üç ay geçmesiyle bitmiş olur BEHÇE, 107
Zimmî Zeyd, Müslüman Hind'i
(Gayrimeşru olarak) nikahlayıp dahil olduktan sonra Hind Zeyd'den tefrik
olunsa, Hind'e iddet lâzım olur
mu?..
ELCEVAP... Olmaz. (Zira bu
nikâh bâtıldır. Binaenaleyh bu cihetten de
iddet lâzım olmaz)
BEHÇE, 107
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, ölüm hastalığında hayız
sahibi olup hâmile olmayan dâhil olduğu karısı Hürre Hind'i rızâsı olmadan
bâyin talâkla boşadıktan sonra Hind üç hayız görmeden Zeyd ölse, Hind Zeyd'e
vâris olur mu?..
ELCEVAP... Olur.
Bu surette Hind'in iddeti üç
hayız ile mi biter, yoksa Zeyd'in ölümünden dört ay on gün geçmesiyle mi?..
ELCEVAP... En uzak vakit ile
biter. NETİCE, 85
Küçük Hind'in kocası Zeyd
ölse, Hind'e Zeyd'den iddet lâzım olur mu?.. ELCEVAP. . Olur.
BEHÇE, 105
Ölen Zeyd'in, hayız sahibi
olan Ümmü Veled'i Hind Zeyd'in ölümünden altmış gün tamamında
kendini Amr'e. nikahlamak istediğinde «üç hayız
görüp iddetim bitti» dese, Amr Hind'e inancına Hind'i nikahlaması caiz olur
mu?.. ELCEVAP... Olur. BEHÇE, 105
Zeyd, Ümmü Veîed'i (çocuğunun
anası câriye) Hind'i âza'd edip Hind de kendini Amr'e' nikahlamak istese, Hind'e
iddet lâzım olur mu?.. ELCEVAP... Olur.
Bu surette Hind hayız sahibi
olunca, iddeti ne ile bitmiş olur?.. ELCEVAP... Üç hayız ile bitmiş olur.
BEHÇE, 105
Zeyd,
Hind'i nikahladıktan sonra duhulden (cimâdan) evvel
Zeyd ölse, Hind'e iddet lâzım olur mu?.. ELCEVAP... Olur.
FEYZİYE, 98
Zira bunlarda hayız olmadığından üç hayız hükmünü ifâde
eden üç ay geçmekle iddet bitmiş olur.
İLGİLİ
FETVALAR
Zeyd, yaşı ile bâliğa olup
asla hayız görmeyip, hâmile de olmayıp ve âyise (amelden, hayızdan kesilme)
yaşma varmayan karısı Hürre Hind'i boşasa, Hind'in iddeti ne ile bitmiş olur?..
ELCEVAP... Üç ay. ile bitmiş olur. FEYZİYE, 103
Zeyd, sıhhatmda âyise
(amelden kalmış) Hind'i talâkı bâyinle bo-şayıp sonra Hind'in iddeti içinde
ölse, Hind'in iddeti, iddeti vefata mün-kalip olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
Bu surette Hind'in iddeti
boşandığı günden itibaren üç ay tamamında bitmiş olur mu?..
ELCEVAP... Olur.
FEYZİYE, 103
Ölen Zeyd'in ümmü veledi olup
hayız sahibi olmayan Hind'in iddeti üç ay ile bitmiş olur mu?..
ELCEVAP.
Olur. İBNİ NÜCEYM, 85
Zeyd, iyas yaşma (hayızdan
kesilme yaşma) dâhil olup hayızdan kesilen dâhil olunmuş karısı Hind'i boşasa,
Hind'in iddet zamanı ne kadardır?,. ELCEVAP,.. Üç aydır.
BEHÇE, 105
Bu iddete, iddeti vefat — Vefat iddeti denir. Ve bu
vefat iddeti, Kur'an-ı Kerîm'de şu âyeti Celiyle meali ile beyan edilmektedir :
«İçinizden ölenlerin (geride)
bıraktıkları zevceler kendi kendilerine dört ay on (gün) beklerler (Allah
C.C.'ın hükmü budur). İşte bu müddeti bitirdikleri zaman artık onların
kendileri hakkında meşru vech ile yapdıklan şeyden (evlenmekden, iddet beklediği
evden diğerine gitmekten, zinetlenmskten) dolayı size günah yoktur. Allah
(C.C.) ne işlerseniz (hepsinden) hakkıyle haberdardır.» Bakara, 234.
İLGİLİ FETVALAR
Kocası ölen hürre Hind,
hâmile olmayınca iddeti ne kadar zamanda bitmiş olur?.. ELCEVAP... Dört ay on
gün geçmesinde bitmiş olur. FEYZİYE, 100
Ölen Zeyd'in sahih nikâhla
nikâhlısı olan hür Hind'e, Zeyd'in ölümünden yetmiş gün geçmesinde kendini
Amr'e nikâhlasa, kıyılan bu nikâh sahih olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
FEYZİYE, 1Û0
Hürre Hind'in kocası Zeyd,
öldüğünde Hind hâmile olmayınca, Hind'in iddeti ne kadardır?.. ELCEVAP... Dört
ay on gündür.
Ali Efendi Cilt 1, Sahife 102
Nâsrâniye (Hıristiyan)
Hind'in kocası Müslüman Zeyd Ölse, iddet lâzım olur mu?..
ELCEVAP... Olur. AH Efendi,
Cilt 1, Sahife, 101
İddetten maksad, rahmin temizlenmesidir. Binâenaleyh
rahmin temizlenmesi, doğum suretiyle olmuş olur ve böylelikle doğumla borjb
iddet de bitmiş olur. Velevki
boşanma ve zevcin ölümünden birkaç gün veya birkaç saat sonra doğum olsun.
Kitâb'ı ilâhîde bu gerçek şu
mealdeki âyeti celiyle ile îzah edilmiştir;
«Yüklü (Gebe) kadınların
iddetleri ise, yüklerini va'z etmeleri (Doğurmaları) ile biter». Talâk Sûresi,
4.
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, ölüp karısı hâmile
Hind'i terkettiğinde, Hind'in iddeti ne ile bitmiş olur?.. ELCEVAP... Hamlini
(çocuğu) doğurmakla bitmiş olur. FEYZİYE, 100
Zeyd, öldüğünde karısı hâmile
Hind Zeyd'in Ölümünden bir ay geçtiğinde hilkati (vücûdu) belli bir ölü
cenini (yavruyu) düşürse, Hind'in iddeti bitmiş olup kendini başkasına
nikâhlamaya kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olur
NETİCE, 87
Zeyd, karısı
Hind'i boşadıktan sonra Hind hilkati (vücûdu)
belli olmayan bir ölü cenin düşürse, Hind'in iddeti bitmiş olur mu?.. ELCEVAP...
Olmaz, üç hayız görmesi lâzımdır.
İBNİ NÜCEYM, 74
Zeyd, karısı hâmile Hind'i
boşadıktan sonra Hind hilkati (vücûdu) belli bir ölü cenin düşürse,
Hind'in iddeti bitmiş olur mu?.. ELCEVAP... Olur. Ali Efendi, Cilt 1, Sahife 102
Yâni talâk-ı rıc'î ile boşanmış ve iddeti bitmeden
kocası ölmü§ olan kadının iddeti, kocası vefat eden kadın gibi vefat iddeti
bekler.
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, dâhil olduğu karısı
Hürre Hind'i talâkı rıc'î ile boşadıktan sonra Zeyd Hind'in
iddeti içinde ölse, Hind hâmile olmayınca Hind'in iddeti vefata münkalip olur
mu?.. ELCEVAP... Olur.
BEHÇE, 106
Zeyd, dâhil olduğu karısı
Hind'i talâkı ric'î ile boşayıp sonra Zeyd fcnürâcaat etmeden Hind'in iddeti
bitse, Zeyd tecdidi nikâh etmeden Hind ile kan-koca muamelesine kadir olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz. FEYZİYE,
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, sıhhatmda hayız sahibi
olup ve hâmile olmayan karısı Hürre.
Hind'i üç talâkla boşayıp
sonra üç gün geçtiğinde Zeyd ölse, Hind'in iddeti, iddeti vefata münkabil olur
mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
Bu surette Hind'in iddeti ne
ile bitmiş olur?.. ELCEVAP... Üç hayız ile bitmiş olur. BEHÇE,
106
Zeyd sıhhatmda karısı Âyise
(hayızdan kesilmiş) Hind'i bâyin talakla boşayıp sonra Hind'in iddeti içinde
Zeyd ölse, Hind'in iddeti, iddeti vefata münkalib olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
Bu surette Hind'in iddeti
boşanma gününden itibaren üç ay tamamında bitmiş olur mu?.. ELCEVAP... Olur.
NETİCE, 83
Hind'in kocası Zeyd, başka
memlekette ölse, Hind'in iddeti zevcin vefatı gününden mi itibâr olunur, yoksa
haber vâsıl olduğu günden mi itibar olunur?.. ELCEVAF... Vefatı gününden itibâr
olunur. Ali Efendi, Ciltl, Sahife 102
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, dâhil olduğu karisi
Hind'i talâkı bâyinle boşadıktan sonra Hind iddeti içinde kendini Amr'e
nikâhlasa ve Arar Hind'e duhûl (cima) edip sonra nikâhın fesatlığına binâen
Amr'den tefrik olunsa, Hind Amr'-
den (iddeti içinde vardığı
kimseden) iddeti bitmeden kendini başka (kocaya) nikâhlamaya kadir olur mu?,.
ELCEVAP... Olmaz. FEYZİYE, 102
Zeyd, dâhil olduğu karısı
Hind'i boşadiktan sonra Amr (başka ~bir erkek) Hind'in iddeti bitti
iddiâsiyle Hind'i nikâhlasa sonra üç ay geçtiğinde. Hind hilkati
belli bir Ölü cenin düşürse, Amr'in nikâhı sahili olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz. FEYZİYE, 103
Hind'in kocası Zeyd, başka
memlekette iken Amr Hind'in kocası olduğunu bilmemesi ile Hind'i nikâhlasa ve
cima ettikten sonra Zeyd gelip Hind'i Amr'den tefrik ettirse, Hind'e Amr'den
iddet lâzım olur mu?.. ELCEVAP... Olur. ALİ EFENDİ, 102
Hind'in kocası Zeyd, başka
memlekette iken Zeyd'in ölümü şayi olmakla iddet bittikten sonra kendini Amr'e
nikâhlasa, Amr'de Hind'i cima ettikten sonra Zeyd hayatta olarak gelip Hind'i
(karışım) Amr'den tefrik ettirse, Hind'in iddeti bitmeden Zeyd'e Hind'i cima
etmesi caiz olur mu?.. ELCEVAP. . Olmaz.
Ali Efendi Cilt 1, Sahife 101
Müslüman
Zeyd'den küfür kelimesi sâdır olsa, karısı Hind bâyin olur
mu?.. ELCEVAP... Olur.
Bu surette Zeyd ve Hind'in
araları tefrik olunmak için murafaa ve hâkimin hükmüne muhtaç olur mu?..
. ELCEVAP... Olmaz. NETİCE, 87
Hatta zevç zevcesinden uzakta veya gâibde olsa ve
zevcin bo-şadığı haber kadına üç hayızı gördükten sonra yetişse veya zevcin ölüm
haberi dört ay on gün geçtikten sonra kadına yetişse, iddeti^ bitmiş olur.
Haberin yetiştiği zamana
itibâr olunmaz.
İLGİLİ VETVA
Bir belde halkından
Zeyd, başka memlekete gittikten sonra dâhil olduğu karısı Hind'i o memlekette
bâyin talâkla boşasa, Hind'in îddeti, talâkı gününden mi itibar olunur, yoksa,
Hind'e haber vâsıl" olduğu günden mi itibar olunur?.. ELCEVAP.... Talâkı
gününden itibar olunur. FEYZİYE, alOl
Hind'in kocası Zeyd, başka
memlekete gidip bir müddet durduktan sonra Zeyd geldiğinde Hind Zeyd'den «sen
beni dört ay evvel başka memlekette bâyin talâkla boşadın» diye dâva ve Zeyd
inkâr edip Hind iddiasına delil (ve şahit) dikmekle talâk hükmolunsa, Hind'in
iddeti talâkın vâkî olduğu günden mi itibar olunur, yoksa talâkla hükmolundu-ğu
günden mi itibar olunur?.. ELCEVAP... Talâk'ın vâkî olduğu günden itibar olunur.
FEYZİYE, 101
Zeyd, karısı Hind'i bırakıp
başka memlekete gidip bir müddet geçtiğinde gelip Hind'e «üç ay evvel seni üç
talâk ile boşamışdım, iddetin bitti» dese, Hind de tasdik etse, tarafeynin karı
ve kocanın) kabul etmeleri ile amel olunur ve Hind'in iddeti talâk gününden,
itibâr olunur mu?.. ELCEVAP... Olunur. İBNİ NÜCEYM, 52
Yâni yeminiyle beraber kadın tasdik olunur. Zira hayzın
olması kadının bilgisine âiddir. Başka kimselerin bilgisi olamaz.
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, hayız sahibi olan dâhil
olduğu karısı Hind'i bâyin talâkla bo-şadıktan sonra altmış gün tamamında Hind
kendini Amr'e nikahlamak istediğinde «üç hayız görüp iddetim bitti» dese,
Amr Hind'e inanınca Hind'i nikahlaması caiz olur mu?., ELCEVAP... Olur.
Ali Efendi, Cilt İ, Sahife 102
Zeyd ,hayız sahibi olan dâhil
olduğu karısı Hind'i talâkı bâyinle bo-şadıktan sonra altmış gün tamamında Hind
kendini Amr'e nikahlamak istediğinde «üç hayız görüp iddetim bitti» demekle, Amr
inanıp Hind'i nikahladıktan sonra Hind «kendimi Amr'e nikahladığım vakitte henüz
iddetim bitmemişdi» dese, sözüne iltifat olunur mu?..
ELCEVAP... Olunmaz.
FEYZİYE, İ00
Zeyd, hayız sahibi olan dâhil
olduğu karısı Hürre Hind'i talâkı bâyinle boşadıktan sonra Hind altmış (60)
günden az vakitte «üç hayız jgö-rüp iddetim bitti» dese, tasdik olunur mu?..
ELCEVAP. . Olunmaz. FEYZİYE, 100
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, Hind'i nikahladıktan
sonra ve duhul (cima') ve halvedden evvel Hind'i boşasa, iddet lâzım olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz. Ali Efendi, Cilt 1,
Sahife 101
Nikâhdan sonra cima' ve
halvet bulunması olmadığından rahmin temizlenme meselesi de olmaz. Binâenaleyh
rahmin temizlenme meselesi olmayınca iddet de lâzım gelmez.
( Zimmî (vatandaş) Zeyd,
(nikahlanmak sahih olmadığı halde) müslüman Hind'i nikahlayıp dâhil olduktan
(cima' ettikten sonra Hind Zeyd'-den tefrik olunsa, Hind'e iddet lâzım olur
mu?..
ELCEVAP... Olmaz. (Zira nikâh
bâtıldır, bu sebeple iddet lâzım olmaz).
BEHÇE, 107
Zimmî (vatandaş)
Zeyd, karısı Nasrânî (Hıristiyan) Hind'i boşasa, Hind'e
iddet lâzım olur mu?.. ELCEVAP... îtikadlarmda olmamak üzere ise, olmaz.
FEYZİYE, 101
Nasrâniye (Hıristiyan)
Hind'in kocası zimmî (vatandaş) Zeyd, ölüp sonra Hind şerefi İslâm ile
müşerref olsa, Hind'in iddeti bitmeden Hind kendini Müslüman Amr*e nikâhlamaya
kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz. FEYZİYE, 101
Bu fetvada zevcinden
ayrılınca Müslüman olması ile imameyne göre iddetin lüzumu olan hüküm
zikredilmiştir. İmam'ı Azam (R.A.) bu hükme muhâlfet ederek iddetin lâzım
olmadığını beyan ediyor.
Zimmî olan Zeyd, Öldüğünde
hâmile (yüklü, gebe) olan karısı Nasrâniye
(Hıristiyan) Hind hamlini (yükünü) doğurmadan kendini
başkasına nikahlamak istediğinde, Hind hamlini doğuruncaya kadar evlenmeden
men olunur mu?.. ELCEVAP... Olunur. FEYZİYE, 101
Zimmî Zeyd'in dâhil olduğu
karısı Nasrâniye Hind, şerefi İslâmla müşerref olup sonra Zeyd'e İslâm arz
olunduğunda Zeyd çekinmekle Hind Zeyd'den tefrik olunsa, Hind iddet çekmeyince
kendini başkasına ) başka bir kocaya) nikâhlamaya kadir olur mu?.
ELCEVAP... Olmaz. (Zira
müslüman olunca müslüman kadınların bek-e lemesi şarttır).
FEYZİYE, 102
Zeyd, Hind'i
nikahladıktan sonra duhul ve halvetten evvel Hind'i boşasa,
Hind'e iddet lâzım olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz. FEYZİYE, 102
Erkeklerin İddeti:
Buraya kadar geçen metin ve
izahlarda kadınların bekliyecekleri iddetten bahsedilmiştir. Binâenaleyh burada
da lüzumlu olduğundan Mehmed Zihni merhumun «NİMETİL - İSLÂM» adlı eserinde
zikrettiği erkeklerle ilgili iddet hükümlerini açıklıyarak zikretmeyi uygun
gördüm ve maddeler hâlinde şöyle sıralıyahm :
1 - Dört karısı olan
kimse birini boşadığında onun iddeti çıkmadıkça diğerini nikâhlıyamaz. Zira
iddet bekleyen kadın iddet bitinceye kadar onun demektir. Bu sebeple boşanan
kadının iddetinde nikâhlanması beşinci karısı olacağından haram ve caiz
değildir.
2 - Boşadığı kadmıri kız
kardeşini, veya teyzesini yahut halasını almak istiyen kimse, o kadının iddeti
çıkmadıkça kız kardeşini ve diğerlerini alamaz. Karısının ölümü bu hükümlerden
müstesnadır (Yâni Ölümü ile alır.)
3- Hürre kadın üzerine
cariyeyi nikâhlıyacak kimse hürre kadını boşasa dahi, onun iddeti baki oldukça
başkasının mülkünde olan cariyeyi kendisine nikâhlayamaz.
JVIuharramat babında geçtiği üzere cariyeyi hürre üzerine
nikahlamak haramdır. Binâenaleyh hürre kadın boşansa, iddeti bitinceye kadar
boşayan kimse cariyeyi nikâhlıyamaz, iddetin bitimini beklemesi lâzımdır.
4 - İddeti olan kadın iddeti
bitmedikçe diğer kocaya varamadığı gibi ona rağbet eden diğer koca da, onu
nikahlamak için iddetin bitmesini bekler.
5 - Karısı üç talâkla
boşanmış olan kimse, onu nikahlamak isterse, iddetinin bitiminden sonra fahlilin
(helâllama ve hüllenin) olmasını bek-beklemesi lâzımdır.
6 - Câriye satın alan kimse
bir hayız veya bir ay beklemedikçe, onu döşeğe alamaz ki buna «istibra» tâbir
olunur.
7 - Birinin kendinden
hâmile olan cariyesini nikahlayan kimse, câriye hamlini doğurmadıkça onu cima'
edemez.
8 - Harbiye olan (gayri
müslim memleketli olan) koca sahibi bir kadın müslüman olarak
bizim memleketimize -hicret etmek suretinde hâmile olmadıkça,
beklemek lâzım değilse de hâmile olduğuna göre hamlini (yükünü)
doğurmadıkça onu nikahlamak helâl olmaz. Alacak olan adam o müddeti bekler.
9 - Dâri harbden (kâfir
memleketinden) esir alınmış olan kadında bir hayız görmedikçe ve hayız sahibi
değilse bir ay geçmedikçe, cima' olunamaz.
10 - Mürted olan kadının keza
puta ve ateşe tapan veseniye ve me-cûsiyenin nikâhı için müslüman olmaları
beklenir.
11 - Zinada iddet
olmadığı için hâmile bulunan Zâniyeyi (zina yapılan kadını) nikâhlamakta beis
yok ise de, hamlini (yükünü) doğurunca-ya kadar onu cima etmek helâl olamaz.
Zina olunan kadınların
nikahlan ile ilgili hükümler «Muharremat babında» uzunca izah edilmiştir. Tekrar
birinci cilde müracaat edip okumak faydalı olur.
Hayız yahut nifaslı olan
kadının nikâhına mâni yok ise de, o haller cîmâa mâni olduğundan temizlik hâlini
beklemek lâzım gelir.
Mustafa Uysal, İzahlı Multeka El Ebhur Tercümesi,
Merhaba Ofset Yayınları 2/139-150.
Metindegeçen «talâkı bâyinle boşanan»
tâbiri, talâk veya hujîû veya îlâ veya lîan veya başka ayrılma sebeplerinden
biri ile cimâdan sojıra ayrılma hâlinde zînet ve süsü terk eder ve yas tutar.
Aksi takdirde duhûlden evvel boşanana ve ric'î talâkla boşanan kadına zînet ve
süsü terk etmek vâcib değil, belki zevcin rağbeti için talâk'ı rıc'î de kadının
zînet ve süslenmesi müstehahbdır. DÂMAD, 479
Zînet ve süsü terketmek
gerektiğini beyan eden bir Hadis-i Şerif meali şöyledir:
«Bir kadın kocasına tuttuğu
dört ay on gün (yas) müstesna hiç bir ölü için üç günden fazla yas tutamaz. Asib
müstesna hiç bir boyalı elbise giyemez. Sürme çekinmez, koku dahi sürünemez;
Ancak temizlendiği zaman kust (Bir nevi güzel, bahar ve öd ağacı) ve azfardan
bir parça müstesnadır.» Buharı, Müslim.
Bu gerçek Kur'an-ı Kerîm'de meâlen şöyle beyan
edilmektedir :
«(Vefat iddetini bekleyen)
kadınları nikâhla isteyeceğinizi çıtlatmanız da yahut böyle bir arzuyu
gönüllerinizde saklamanızda Üzerinize bir vebal yoktur...» Bakara, 235.
>
İddet bekleyen kadının iddet
bitinceye kadar kocasının evinde karar edeceğini şu mealdeki âyetler beyân
etmektedir.
«(Boşanan) o kadınları,
gücünüzün yettiği kadar ikâmet ettiğiniz yerin bir kısmında oturun. (Evleri)
başlarına dar etmek (onları çıkmaya mecbur kılmak) için kendilerine zarar
yapmayın. Eğer onlar yüklü iseler, yüklerini (gebeliklerini) koyuncaya
(doğuruncaya) kadar nafakalarını verin.» Talâk Sûresi, Âyet: 6.
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, karısı Hind ile bir
evde sakinler iken Zeyd Hind'i üç talâkla bo-şasa, bu ev geniş ve Zeyd Sulahâdan
olup aralarında sütre var iken Hind iddeti bitmeden bu evden şer'î bir cihet
olmadan çıkmağa kadir olur mu?. ELCEVAP... Olmaz. BEHÇE, 103
Zeyd'in dâhil olduğu karısı
Hind, Zeyd'in evinde sakin iken Zeyd Hind'i boşasa, Hind
iddeti bitinceye kadar bu evde sakin olmayıp meşru bir cihet olmadan başka eve
çıkmağa kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz. FEYZİYE, 98
Ölen Zeyd'in karısı Hind, Zeyd'in vefat zamanında sakin
olduğu Zeyd'in evinde iddeti bitinceye kadar şer'î şerifin hakkı ile sakin olmak
isteyip lâkin Hind mal ve kendisi üzerine korksa, Hind iddet bitmeden evvel o
evden çıkıp anası Zeyneb'in evinde sakin olmaya izni şer'i var mıdır?..
ELCEVAP... Vardır.
Bu surette Zeyd'in babası
Amr, Hind'i Zeyneb'in (anasının) evine gidip sakin olmaktan men etmeye kadir
olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
BEHÇE, İ0&
Zeyd ve karısı Hind, Zeyd'in
evinde sakinler iken Zeyd ölse, Hipd iddeti bitinceye kadar o. evde gecelemeyip
meşru bir sebep olmadan başka eve çıkıp gecelemeye kadir olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
BEHÇE, İOD
Mustafa Uysal, İzahlı Multeka El Ebhur Tercümesi,
Merhaba Ofset Yayınları 2/151-153.
Nesebin sübut müddetinin en azının altı ve en çoğunun
da iki sene oluşunu fukahâ şöyle beyan etmiştir :
Evvelâ en az müddetinin altı
ay oluşu şu mealdeki âyeti celîylelerle anlaşılmaktadır :
«Onun (çocuğun) bu (Anasının
karnında)» taşınması ile sütten kesilmesi (müddeti) otuz aydır.» Ahkâf Sûresi,
Âyet: 15.
Anneler çocuklarını iki bütün
yıl emzbirler.» Bakara Sûresi, Âyet: 233.
Bu her iki âyet-i celîyleyi
karşılaştırdığımız zaman birinci âyetteki, hâmile ve emdirme müddeti otuz ay
(ikibuçuk sene) beyan ediliyor. İkinci âyet-i celiylede de emdirme müddetinin
iki sene olduğu beyan edildiğine göre, iki buçuk seneden iki senesi çıkınca
çocuğun neslinin sabit olması için en az hamilelik müddeti altı ay kalmış
oluyor.
Hanefî mezhebinin görüşü
gereğince hamilelik müddetinin en çok müddeti de iki senedir. Fakat diğer mezhep
sahiplerine göre hamilelik müddetinin en çoğu dört senedir. Hattâ başka
imamlardan hikâyeler naklederek dört seneden fazla olduğunu söyleyen fakihler de
mevcuttur.
Rahimde çocuğun karar etme
müddeti alelekser dokuz ay olduğu malûmdur;
NESEB: Ana baba tarafından
olan iştiraktir. Binâenaleyh çocuğu doğuran anadan çocuğun nesebi sabit olur.
Fakat babadan sabit olmayabilir.
Metinde ve yukarıda îzâh
edilen müddetler nesebin tâyini için tahdit edilmiş müddetlerdir.
Ncseb, nikâhla sabit olur.
Zina ile sabit olmaz. Çocuk döşek sahibi için (yâni anası) içindir. Zâni
mahrumdur. Fakat zina ettiği kadını nikâhla aldıktan sonra doğan çocuğun
kendinden olduğunu ikrar ettiği takdirde neseb sabit olur.
İLGİLİ
FETVALAR
FEYZİYE, 104
Hamilelik müddetinin en az
müddeti ne miktardır?. ELCEVAP... Altı aydır.
Hamilelik müddetinin ekserisi
ne kadardır?.. ELCEVAP... İki senedir. ALİ EFENDİ ,104
Zeyd, zina ettiği Hind'i
nikahladıktan sonra Hind altı aydan az vakitte bir çocuk doğurduğunda Zeyd
«çocuk mutlaka bendendir» deyip sonra Zeyd ölse, bu çocuğun nesebi
Zeyd'den sabit olur mu?.. ELCEVAP.. :Olur. FEYZİYE, 105
Lâkin fetâvâyı Abdurrahimde,
zina ettiği kadını nikahlayan kimsenin nesebinden sabit olması için altı aydan
çok olması lâzımdır, deniyor.
Zeyd, zina ettiği Hind'i
nikahladıktan sonra Hind altı aydan az va-kıtta bir çocuk doğurduğunda Zeyd
«çocuk bendendir» demese, çocuğun nesebi Zeyd'den sabit olur mu?.. ELCEVAP...
Olmaz.
FEYZİYE, 105
Zeyd, Hind'i
nikahladıktan sonra yirmi yedi (27)
gün geçtiğinde Hind'e duhûl ve cima' vaktmdan beş ay on gün geçmesi
ânında Hind bir çocuk doğursa, o çocuğun nesebi Zeyd'den sabit olur mu?..
ELCEVAP... Olur.
BEHÇE, 102
Zeyd, Hürre Hind'e zina edip
Hind'in bir- çocuğu olsa, o çocuğun nesebi Zeyd'den sabit olur mu?.. ELCEVAP...
Olmaz.
FEYZİYE, 106
Zeyd, bir kimsenin nikâhı
altında ve iddetinde olmayan Hind'e zina edip sonra Hind'i nikahladıktan sonra
Hind evlenmeden itibaren altı aydan az vakitte bir çocuk doğursa, Zeyd, «çocuk
bendendir» deyip Hind'e zina ettiğini demeyince, çocuğun nesebi Zeyd'den sabit
olur mu?.. ELCEVAP... Olur. BEHÇE, 111
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, sahih nikâhla
nikahlandıktan sonra Hind'in cariyesi Zeyneb'i Hind'in üzerine nikahlayıp ve
duhûl edip ve dâhil olduğu vakitten altı
ayın tamamında Zeyneb bir
çocuk doğursa, o çocuğun nesebi Zeyd'den
sabit olur mu?..
ELCEVAP... Olur.
BEHÇE, 111
Bu fetvadan anlaşıldığı üzere
nikâh-ı sahihle çocuğun nesebi sabit olduğu gibi nikâh-ı fasitle de neseb sabit
olur. Zîra burada Hind'in nikâhı üzerine cariyenin nikâhlanması sahih olmadığı
halde çocuğun nesebinin subûtu beyan edilmiştir.
Zeyd, karısı Hind'in üzerine
Hind'in kız kardeşi Zeyneb'i nikahlayıp ve cima' edip Zeyneb Zeyd'den bir çocuk
doğursa, bu çocuğun nesebi Zeyd'den sabit olur mu?.. ELCEVAP... Olur. ALİ
EFENDİ, 104
Bu fetvada da nikâhı fasitle
nikâhlandığı baldızından olan çocuğun nesebi zina etmiş olan Zeyd'den sabittir.
Zeyd, karısı Hind'i üç
talâkla bogadiktan sonra Hinde hülle ettirmeden nikahlayıp ve cima' edip sonra
Hind cima' vaktinden altı ay geçmesi neticesinde bir çocuk doğurursa, bu çocuğun
nesebi Zeyd'den sabit olur mu?.. ELCEVAP... Olur.
ALİ EFENDİ, 103
Yukarıdaki fetvaların hükmü
gereğince nikâhı fasitle olan nesebin subûtunu beyândır.
Yâni iddet bekleyen kadın boşandığı zamandan sonra
iddetinin bittiğini söylese ve bu ikrardan sonra altı aydan az vakit içinde
çocuk da-ğursa, iddetinin bitmesi ile ilgili sözünün yalanı çocuğun doğumu ile
meydana çıktığında, o çocuğun nesebi iddetini beklediği talâk veren koca için
sabittir. Fakat; kadının iddetinin bittiğini söyledikten sonra altı ay geçince
çocuk dünyaya gelirse, çocuğun nesebi boşayan zevceden sabit olmaz.
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, dâhil olduğu karısı
Hind'i talâk-ı bâyinle boyadıktan sonra yüz gün geçince Hind «hayız ile iddetim
bitti» diye ikrar edip ve nefsini Anır'e nikahlayıp sonra ikrar vaktinden dört
ay onbeş gün tamamında Hind bir çocuk doğursa, Hind'in iddetinin bitmesi ile
olan ikrarı ve kıyılan bu nikâh bâtıl olur mu?.. ELCEVAP... Olur.
Bu surette bu çocuğun nesebi
Zeyd ve Amr'in hangisinden sabit olur?..
ELCEVAP .. Zeyd'den sabit
olur. (Yâni boşayan ve iddetini beklediği ilk kocadan sabit olur. Zira kadının
yalanı meydana çıkmıştır). BEHÇE, 110
Zeyd, dâhil
olduğu karısı Hind'i talâkı bâyinle boşadıktan sonra Hind'
altmış gün geçtiğinde «üç hayız ile iddetim bitti» deyip sonra ikrar vaktinden
altı aydan çok vakıtta bir çocuk doğursa bu çocuğun nesebi Zeyd'den sabit olur
mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
BEHÇE, 111
AÇIKLAYICI FETVALAR:
Zeyd, dâhil olduğu karısı
Hind'i talâkı bâyinle boşadıktan sonra Hind iddetinin bittiğini ikrar etmeden
iki seneden az vakitte bir çocuk doğursa, bu çocuğun nesebi Zeyd'den sabit olur
mu?..
ELCEVAP... Olur.
Ali Efendi, Cilt 1, Sahife 102
Zeyd, dâhil olduğu karısı
Hind'i talâk-ı bâyinle boşayıp sonra Hind iddetinin bittiğini ikrar etmeden iki
sene geçmesiyle bir çocuk doğurduğunda «çocuk Zeyd'dendir» diye Zeyd
iddia etmese bu çocuğun nesebi Zeyd'den sabit olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
Zeyd, dâhil olduğu karısı
Hind'i talâkı bâyinle boşadıktan sonra Hind iddeti içinde kendini Amr'e
nikâhlasa, kıyılan bu nikâh sahih olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
Bu surette Amr bu yazıldığı
üzere Hind'i nikâhlasa ve cima' etse sonra Hind İddetinin bittiğini ikrar
etmeden Zeyd'in boşamasından iki seneden az vakitte ve Amr'in nikahlamasından
altı aydan çok vakitte bir çocuk doğursa, Hind kendini Amr'e nikahlama vaktinde
Zeyd'in iddeti altında olduğu malûm olunca bu (doğan) çocuğun nesebi Zeyd ve
Amr'in hangisinden sabit olur?.. ELCEVAP... Zeyd'den sabit olur.
BEHÇE, 10i»
Zeyd, dâhil olduğu Hind'i
boşadıktan sonra Hind iddetinin bittiğini ikrar etmeden dokuz ay geçmesiyle bir
çocuk doğursa, çocuğun nesebi Zeyd'den sabit olur mu?.. ELCEVAP
Olur. FEYZİYE, 104
İLGİLİ FETVALAR
Ölen Zeyd'in karısı Hind'in
hamileliği belli olup Hind iddetinin bittiğini ikrar etmeden Zeyd'in ölümünden
iki seneden az vakitte bir çocuk doğursa, çocuğun nesebi Zeyd'den sabit olur
mu?.. ELCEVAP... Olur. FEYZİYE, 105
Hind'in kocası
Zeyd, öldükten sonra Hind iddetinin bittiğini ikrar etmeden
Zeyd'in ölümünden yirmi beş ay geçmesinde bir çocuk doğursa, çocuğun nesebi
Zeyd'den sabit olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz. FEYZİYE, 104
Hind'in kocası
Zeyd öldükten sonra Hind iddetinin bittiğini ikrar etmeden
Zeyd'in ölümünden iki seneden az vakıtta bir çocuk doğursa, o çocuk Zeyd'e vâris
olur mu?.. ELCEVAP... Olur. Ali Efendi, Cilt 1, Sahife 103
Ölen Zeyd'in karısı Hind,
iddetinin bittiğini ikrar etmeden Zeyd'in ölümünden on altı ay geçmesiyle bir
çocuk doğursa, bu çocuğun nesebi sabit olur mu?..
ELCEVAP... Olur. ALİ
EFENDİ, 103
Ölen Zeyd'in karısı Hind, Zeyd'in ölümünden sonra
«Zeyd'den hamileliğim yoktur, hâmile değilim» diye ikrar edip sonra Zeyd'in
ölümü, vaktinden onbir ay geçmesiyle Hind: «Zeyd'den hamileliğim vardır»
de^ yip bir çocuk doğursa, Hind tasdik olunup o çocuğun nesebi Zeyd'den sabit
olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz. (Zira
yalancılığı aleni görülmüştür). BEHÇE, 111
Zeyd, ölüp karısı Hind'i
vesâir veresesini terkettiğinde Hind'in hamileliği belli olmayıp sonra onbir ay
geçmesiyle bir erkek çocuk doğursa «çocuk Zeyd'dendir» diye kadın iddia etse,
diğer verese o çocuğun Zeyd'den olduğunu inkâr etseler çocuğun nesebi Zeyd'den
sabit olması hususunda doğum zamanında kabile - (ebe ve doğum yaptıran kadın)
olan Zeyneb'in doğuma şahitliği kifayet eder mi, yoksa iki erkek yahut bir
erkekle iki kadının doğuma şahitlik etmeleri lâzım mıdır?..
ELCEVAP... Lâzımdır.
Bu surette iki erkek yahut
bir erkek ile iki kadın «bu çocuğu Hind doğurdu» diye hâkim huzurunda şahadet
etseler, şahadetleri makbul olup, o çocuğun Hind'den doğumuna ve Zeyd'den
nesebin sabit olmasına hük-molunur mu?.. ELCEVAP... Olunur. BEHÇE, 113
Zeyd, başka memlekette iken
ölümü şâyî olmakla karısı Hind iddeti bittikten .sonra kendini Amr'e
nikahlayıp Amr'den çocuk doğurduktan sonra Zeyd diri olarak gelip Hind'i
Amr'den tefrik ettirse, o çocuk Zeyd ve Amr'den hangisine hükmolunur?..
ELCEVAP... Amr'e hükmolunur. ALİ EFENDİ, 104
Hür olduğu bilinmeyen köle hakkında metinde hüküm
geçmiştir. Fakat nesebi bilinmiyen çocuğa «bu çocuk benimdir» diyen kimse o
çocuğun babası ve neseb o kimseden sabit olur mu, yoksa olmaz mı?..
Bu hususa ait hüküm fıkıh
kitaplarında uzun uzun münakaşa ve fetva şekilleri beyan edilmiştir. Biz de
burada birkaç kelime ile nakledelim.
Nesebi bir kimseden sabit ve
malûm olmayan bir şahsı, yaşı onun babası olmağa müsâid bulunan bir kimse «benim
oğlumdur» diye ikrar ederse o şahıs (yâni nesebi belli olmayan kimse) onu gerek
tasdik etsin ve gerek etmesin nesebi ondan sabit olur've aralarında veraset
hükümleri câri olur. NÎ'METÜLİSLÂM
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, nefsinden
tâbire kadir olup doğumunda nesebi
meçhul ve Zeyd'e oğul olmağa sâlih olan küçük Amr
için «oğlumdur» diye ikrar edip Amr de tasdik edip sonra ölse,
Amr'in nesebi Zeyd'den sabit olup Zeyd'e vâris olur mu?.. ELCEVAP...
Olur. Abdurrahim, Cilt 1, Sahife 211
Bir kimsenin nikâhı altında
ve iddetinde olmayan Hind doğumunda nesebi meçhul olup kendine kız olmağa yaşı
müsait olan Zeyneb için «benim kızımdır» diye ikrar edip (nesebi belli olmayan
küçük) Zeyneb de tasdikten sonra bu hal üzere devam ederlerken (evlâdım diyen)
Hind Ölse, Zeyneb'in nesebi Hind'den sabit olup Hind'e vâris olur mu?..
ELCEVAP... Olur. Abdurrahim, Cilt 1, Sahife 211
Yukarıdaki izah ve fetva
gereğince nesebi belli olmayan çocuğa «benimdir» diyen kimselerin sözleri kabul
ediliyor ve çocuk onların olmakla veraset hükümleri de. câridir.
Mustafa Uysal, İzahlı Multeka El Ebhur Tercümesi,
Merhaba Ofset Yayınları 2/155-161.
Hıdâne: Lügatta, kucağa almak ve kuluçka olmak demektir
ki; besleyip büyütmek üzere bulundurmak mânâsına şâmildir.
Çocuğun malî ihtiyacını baba
karşılamaya daha kadir olduğundan, ona mahsustur. Fakat bedenî terbiyeye analar
kadir ve daha lâyık olduğundan çocukların bedenî terbiyeleri analara mahsus ve
onların hakkıdır. Lâkin babalar malî infâka mecburdur. Valideler ise, bedenî
bakım-mânâsma olan hıdâneye mecbur değildirler.
Hıdâne Kitap, Sünnet, İcma'ı
Ümmet ve Kıyası Fukaha olan şer'î delillerle sabittir ve daha geniş îzah
metinde devam edecektir.
Kitabı İlâhîden olan delilin
meali âlisi:
«Kendinizi ve çoluk
çocuğunuzu (cehennem) ateş (in) den koruyun». Tahrim Sûresi, 6.
«Eğer (boşanan kanlarınızın
kendilerinden olan evlâtlarınızı) sizin fâideriize emzirirlerse, onlara
ücretlerini verin. Aranızda (Bu hususta) güzelce müşavere edin. Eğer (ya baba
ücretten kaçınmak, yahut ana emzirmemek gibi suretlerle) güçlüğe uğrarsanız o
halde (çocuğu) onun (babasının hesabına) bir başka (kadın) enızirecektir. (Zira
ana çocuğunu emzirmiye zorlanamaz)». Talâk Sûresi, 6.
Sünnetten olan delilin meali:
Bir kadın; «Ya Rasûlallah
(S.A.V.) şüphesiz ki; şu oğlum için karnım bir kap, memem su tulumu ve sînem de
bir muhafaza merkezi idi. Şimdi babası beni boşadı ve beni ondan çekip almak
istedi», demiş. Bunun üzerine Rasûlullah (S.A.V.) o kadına şu mealde cevap
vermiştir :
«Sen nikahlanıp kocaya
varmadığın müddetçe çocuğa (bakmaya ve sahip olmaya) daha haklısın» Ebû Dâvud,
Hâkim, FETHUL KADİR.
Zîra ananın çocuğa bakmaya lâyık Müslüman bir kadın
olması, çocuğa karşı babadan daha şefkatliliğidir
İLGİLİ FETVA
Zeyd, karısı Hind'i
boşadıktan sonra Hind Zeyd'den olup dört beş yaşında olan
küçük oğlu Amr'i Hıdâne hakkı ile alıp terbiye etmek istediğinde Zeyd, «ben
yanımda tutmaya evlâyım» diyerek vermemeye kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
Ali Efendi, Cilt 1, Sahife 107
İLGİLİ FETVALAR
Dört beş yaşında olan küçük
Zeyd'i anasının anası Hind Hidâne (terbiye
ve bedenî bakımına) hak sahibi olarak terbiye etmek üzere iken Hind'den hidâne
hakkı sakıt olmadan Zeyd'in babası Amr
(küçük) Zeyd'i Hind'den almağa kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
Ali Efendi, Cilt 1, Sahife 107
Küçük Zeyd'in, terbiye ve
muhafaza hakkı babasının anası Zeyneb ile ana-baba bir kız kardeşi Hatice'den
hangisinindir?.. ELCEVAP... Zeynebindir. BEHÇE, 114
Küçük Zeyd'in, terbiye ve
muhafaza hakkı ana-baba bir dayısı Amr ile ana-baba bir amcası Bekir'den
hangisinindir? ELCEVAP... Bekir'indir. BEHÇE, 114
Küçük Hind'in terbiye ve
muhafaza hakkı, anasırım anasının anası Zeyneb ile babasının anası Hatice'den
hangisinindir?.. ELCEVAP... Zeyneb'indir. BEHÇE, 114
Küçük Hind'in
anasının anası ve Hidâne sahibi olan Zeyneb âmâ (kör)
olup küçüğü terbiyeye kadir olmasa, terbiye hakkı, (küçük kızın) babasının anası
Hatice'min olmakla küçük Hatice'yi hâkimin karariyle
Zeyneb'den alıp terbiyeye kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olur Ali Efendi,
Cilt 1, Sahife 108
Üç, dört yaşında olan küçük
Hind'in terbiye hakkı Hind'in anasının ana-baba bir kız kardeşi ilebabası
Zeyd'den hangisinindir?., ELCEVAP... Zeynebindir.
FEYZİYE, 106
AÇIKLAYICI FETVALAR
Hind, ölen kocası Zeyd'den
olan küçük kızları Zeyneb ve Hatice'yi terbiyeye
muhafaza hakkı ile yanında durdururken kendini, küçük kızla-
ra yabancı olan Amr'e
nikahlayıp küçük kızların kadınlardan başka terbiye" ve muhafaza edenleri
olmasa, küçük kızların en yakın asabaları olan babalarının babası Amr küçük
kızları (yabancı ere varan anaları) Hind-den almağa
kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olur.
FEYZİYE, 107
Küçük Hind'in anası ve bedenî
muhafızı Zeyneb kendini küçük kızına yabancı olan erkeğe nikahladığında küçük
kızın anasının anası (nenesi) Hatice deli olup küçük kızı terbiyeye kadir
olmamakla Haticenin anası (nenesinin anası) küçük kızı Zeyneb'den (yabancı
erkeğe varan küçük kızın anasından) alıp terbiye ve muhafazaya kadir olur mu?.
ELCEVAP... Olur. ALİ EFENDİ, 109
Küçük Zeyd'in anasının anası
Hind, terbiye ve muhafaza hakkı ile yanında tutmak üzere iken Hind kendini
(küçük) Zeyd'in mahremi olan yakın akrabası Amr'e nikâhlasa, Hind'den terbiye ve
muhafaza hakkı sakıt o3muş olur mu?, ELCEVAP... Olmaz.
ALİ EFENDİ, 109
Küçük Zeyd'in anası ve bedenî
muhafızı Hind, küçük Zeyd'e yabancı ve Zeyd'in süt babası olan Amr'e nikâhlasa,
küçük Zeyd'in anasının anası Zeyneb küçük Zeyd'i terbiye etmek hakkı ile
Hind'den almağa kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olur.
ALİ EFENDİ, 109
İLGİLİ FETVALAR
Küçük Zeyd'i, anasının anası
Zeyneb terbiye ve muhafaza hakkı ile tutmak üzere iken Zeyd yedi yaşını tekmil
edip istiğna hâsıl olsa, Zeyd'in babası Amr Zeyd'i Zeyneb'den almağa kadir olur
mu?.. ELCEVAP... Olur. ALİ EFENDİ, 112
Hind, mutlak kocası Zeyd'den
olan küçük kızı terbiye hakkı ile terbiye üzere iken Zeynep dokuz yaşını tekmil
edip şehvet sahibi olsa, Zeyd Zeyneb'i Hind'den almağa kadir olur mu?.,
ELCEVAP... Olur. ALİ EFENDİ, 112
Yedi yaşında olan küçük
Hind'in terbiye ve muhafaza hakkı anasının anası Zeyneb ile* babası Zeyd'den
hangisinindir?..
ELCEVAP... Zeynebindir.
FEYZİYE, 108
Hind, mutlak kocası Zeyd'den
olan küçük oğlu Amr'i terbiye hakkı ile tutmak üzere iken Amr yedi yaşını tekmil
edip istiğna hâsıl olmakla Zeyd Amr'i Hind'den alıp kendi memleketine götürmek
istese, Hind Zeyd'i menetmeye kadir olur mu?.. ELCEVAP. . Olmaz.
FEYZİYE, 109
Zîra çocuğun anası terbiye1 ve muhafaza etmekten âciz
olabilir. Ancak çocuk anasının memesinden: başka kadının memesini almazsa, bu
takdirde ve çocuğun başka yakım olmadığı takdirde anasının emzirmesi zarurîdir.
. İLGİLİ FETVA
Hind, boşayan kocası Zeyd'den
olup emici olmayan küçük Amr'i muhafaza hakkı ile terbiye ve yanında tutmak
için ücret nâmına Zeyd'den bir şey almağa kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
BEHÇE, 117
Yehûdiye Hind, boşayan kocası müslüman Zeyd'den olan
oğlu küçük Amr'i muhafaza hakkı ile tutmak üzere iken yedi yaşını tekmil ve
İslâm sebebi necat (kurtuluş sebebi) olduğunu bilip dîne
aklı ermekle Zeyd gaip olan müslümandan kimse akrabası olmayıp küfür ülfeti
(telkini) korkulmakla hâkim küçük çocuğun Salih
kimselerden müslüman Bekir'in yanında durmasına karar verince, Bekir küçük
çocuğu Hind'den alıp terbiye ve yanında tutmaya kadir olur mu?..
ELCEVAP... Olur BEHÇE, 116
Yâhûdi ve hıristiyan
kadınların müslüman erkekle nikâhlanmaları-nın cevazı nikâh bahsinde geçti.
Oraya müracaat lazımdır.
Hind, boşayan kocası Zeyd'den olan küçük kızı Zeynebi
muhafaza hakkı ile yanında tutmakta olup küçük kız yaşım tekmil etmeyip ve
Hind'den muhafaza hakkı sakıt olmadan Zeyd küçük kızı Hind'in rızâsı olmadan
alıp sefer müddetinde uzak olan başka memlekete götürmeye kadir olur mü?..
ELCEVAP... Olmaz.
(İstiğna olmadığındandır. Aksi taktirde götürür).
BEHÇE, 117
Mustafa Uysal, İzahlı Multeka El Ebhur Tercümesi,
Merhaba Ofset Yayınları 2/163-167.
Nafaka, insanların muhtaç oldukları yiyecek, içecek,
giyecek ve oturacakları gibi şeylerdir.
Bu bahiste, zevcenin,
evlâtların, ana ve babaların, yakın akrabaların, köle ve cariyelerin nafakaları
ile ilgili şer'î hükümler beyan edilecektir.
Umum: mânâda nafakanın-
meşrûiyyetini nâtık olan şer'i delillerin
mealleri:
«{Hâli vakti) geniş olan,
nafakayı genişliğine göre versin. Rızkı kendisine daraltılmış bulunan (fakir) de
nafakayı Allah (C.C.)'m'ona verdiğinden (o miktara göre) versin. AHâh (C.C.) hiç
bir nefse, ona verdiğinden başkasını yüklemez. Allah (C.C.) güçlüğün arkasından
kolaylık ihsan eder.» Talâk Sûresi, 7.
«Ey îman edenler! gerek
kendinizi, gerek ailelerinizi öyle bir ateşten koruyunuz ki, onun yakacağı
insanla (kâfirlerle) ve taş (kiprittaşı) dır.» Tahrim Sûresi, 6.
.
Hadisi şerif meali;
«Nafakasını verdiği kimseyi
ihmaî» etmesi, kişiye günah' cihetinden kâfidir,» >'esaî.
Ebû.Hüreyrev(R.Â.)'den
rivayet olunmuştur. Demiştir ki; Peygamber (S.A.V.)'e bir adam geldi ve :
— Yâ Resûlel'iah
.(S.A.V.) bende bir dînar yar (onu ne yapayım?)
dedi' Resûlullah (S.A.V.):.'
— Oı.a kendin için
harca! Buyurdu. Adam :
— Bende bir başkası var
dedi. .Peygamber (S.A.V.)
— Onu çocuklarına
harca! Buyurdu. Adam:
— Bende bir başkası var
'dedi. Râsulüllâh (S.A.V.)
— Onu ailene harca! Buyurdu.
Adam :. "
— Bende bir başkası var
Peygamber (S.A.V.) :
— Onu hizmetçine harca!
Buyurdu. Adam:
— Bende bir başkamı var
dedi. Fahri Kâinat (S.A.V.) :
— Sen bilirsin;
buyurdular. Ebû Dâvud, Nesâi,.Hâkim, Selâmetyol-ları Cilt S, Sahife 483.
«Yüksek el (veren el) alçak
elden (alan elden) hayırlıdır. Biriniz nafakası kendisine âîd olanlardan
(vermeye) başlar. Kadın, beni ya doyur veya boşa, der.»
DAREKUNTI
Kocanın karısına bakmasının vâcipljği kitap ve sünnette
uzun uzun be"- in edilmiştir,
Kitabı İlâhîden delilin
meali:
«Onların (çocukların
analarının yâni zevcelerin) ma'ruf şekilde yi yeceği, s^yeceği, çocuk kendisinin
olan (babaya - kocaya) aittir. Kimse takatinden ziyadesiyle mükellef tutulmaz.»
Bakara, 233.
Sünnetten olan delillerin
mealleri :
«Sizin üzerinizde onların
(karılarınızın) mâruf şekilde (urful â let gereğince ve doğru şekilde) yiyecek
ve giyecek haklan vardır.» Müsl m,
Ashabdan bir zât; «Yâ
Resûlellah (SA.V.), bizden birimizin kai .sının kocası üzerinde ne hakkı var?»
diye soruyor. Resuîullah (S.A.V.) de şu mealdeki sözleriyle cevap veriyor :
«Kendin yediğin zaman onu
doyurman, giydiğin zaman onu djj ğiy-dirmendir.» Ahmet Bin Hambel, Ebû Dâvud,
Nesi.
İLGİLİ FETVALAR
Zengin olan Hind'in nafakası
kocası Zeyd üzerine vacip olur rrju?.. ÎEVAP... Olur.
Küçük Zeyd'in karısı Hind'in
nafakası Zeyd üzerine lâzım oluk1 3 iu?
ELCEVAP... Olur. BEHÇJE,
Zeyd, Amr'in büyük kızı
Hind'i nikahlayıp kendi evine nakletn duhûlden (cimâdan) evvel Hind'in nafakası
Zeyd üzerine lâzım olur rlu?. ELCEVAP... Olur. İBNİ NÜCE™, 7
Cimâa takati olan küçük
Hind'in nafakası kocası Zeyd üzerine' lizım olur mu?
ELCEVAP... Olur.
Abdurrahim, Cilt 1, Sahıfe 281
Cimâa takati olmayan küçük
Hind'in nafakası kocası Zeyd iizejrine lâzım olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
Abdurrahim, Cilt 1, Sahifel 281
Hind, boşayan kocası
Zeyd'den olup terbiyesinde olan küç^k
kızı Zeyneb'in malı almamakla Zeyneb için Hind, Zeyd üzerine'hâkiirİtmiruf
miktar nafaka takdir ettirse, derhal Hind takdir olunan nafakayı [zjyJ*-den
(boşanan kocasından) alıp küçük kızma infâka kadir olur rmj?J^( ELCEVAP...
Olur.-
Zeyd, kapsı Hind'in
nafakasını edâ etmeden kaçınırsa, Hâkimi Zeyd'i Hind'in nafakası için hapsetmeye
kadir olur mu?..
ELCEVAP... Olur. İBNİ NÜCEYM,
86
îzahı yapılan yerden buraya kadarı geçen
cümleleri açjklayıcı fetvalar şöyledir :
Zeyd, Hind'i «şu kadar
(belli miktar) para mehri muaccel (peşin
mehir) konuşmasiyle nikahlandıktan sonra Zeyd Hind'e mehri muaccelini
vermemekle Hind kendini Zeyd'e teslim etmeyip kendi evinde sakin olsa, Hind'in
nafakası Zeyd üzerine lâzım olur mu?.. ELCEVAP... Olur. Ali Efendi,
cilt 1, Sahife
Zeyd, karısı Hind'i nafakasız
bırakıp başka memlekete gittiğinde Hind hâkime varıp Zeyd üzerine kendine mâruf
miktardan ziyâde yevmiye şu kadar para nafaka takdir ettirse, Zeyd geldiğinde
mâruf miktardan ziyâde olduğu meydana çıkınca Zeyd ziyâdeyi vermemeye kadir
olur mu?.. ELCEVAP... Olur. Ali Efendi, Cilt 1,
Sahife 117
Zeyd, karısı Hind'i nafakasız
bırakıp başka memlekete gitmekle Hind hâkime varıp Zeyd üzerine kendine mâruf
mikdar yevmiye (gündelik) şu kadar para nafaka takdir ettirip sonra -bir müddet
kendi mâliyle geçinse, Zeyd geldiğinde Hind takdir olunan nafakayı Zeyd'den
almaya kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olur. ALİ EFENDİ, 117
Cimâa kudreti olup, ahlaksız
olmayan Hind'in kocası Zeyd üzerine nafakası lâzım olur mu?.. ELCEVAP... Olur.
ALÎ EFENDİ, 117
Hind'in kocası Zeyd üzerine şer'an lâzım gelen nafaka
ve elbisesi ikisinin hallerine nazarla mıdır, yoksa her birinin hâline nazarla
mıdır?.. ELCEVAP... İkisinin hallerine nazarladır. BEHÇE, 119
Fakir Zeyd üzerine karısı Hind'in cariyesi Zeyneb'in
nafakası lâzım olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
NETİCE, 100
Kadının kocası zengin olur ve
kadının da hizmetçisi olursa, o kocanın üzerine o hizmetçinin nafakası farzdır.
Fakat bu şekil hizmetçisi olan kadın hürre olduğu vakittedir. Binaenaleyh kadın
câriye olursa, hizmetçinin nafakasını almaya- müstahak olmaz.
Hindiye, Cilt 1, Sahife 547
İçtimaî adaletin örneklerinden biri beyan edilmiş
oluyor. Binaenaleyh İslâmm her hükmü, idrak eden ve inananlar için böyledir.
Hâkim, zevce için daha evvel
zevci üzerine fakir nafakası ile hükmedip sonra zevç zenginlese ve kadın dâva
etse, hâkim kadına zengin nafakasını tamamlamak üzere hükmeder.
Hindiye Cilt 1, Sahife 548
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, karısı Hind'e nafaka
vermeyip ezâ ve cefâ etmekle Hind hâkime varıp Zeyd'in huzurunda kendine Zeyd
üzerine mâ'ruf mikdar yevmiye şu kadar (belli mikdar) para nafaka takdir
ettirip o kadar parayı Zeyd'den istediğinde Zeyd hiç bir cihet olmadan vermemeğe
kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz. FEYZİYE, 121
Bu fetvada, zamanımızda
şehvetine mağlûp olup karısına ezâ ederek bakmayıp gayri meşru yollara sapan
veya zulüm yolu ile karısına bakmayanların yakasından sarılıp karısı hakkım
alabileceği beyan edilmektedir..
Hind, kocası Zeyd'in
zimmetinde toplanmış olan mukarrar nafakasını hâkim huzurunda Zeyd'den
istediğinde Zeyd ikrar edip edâ etmeye kudreti olmadığım dâva etse ve zenginliği
de sabit olmazsa, Zeyd yemini ile tasdik olunur mu?.. ELCEVAP... Olunur.
Bu surette Zeyd^n zenginliği
Şer'i Şerifin beyanı üzerine sabit olmadıkça Hind Zeyd'i hâkime hapsettirmeye
kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz. İBNİ NÜCEYM, 66
' Zeyd,
karısı Hind'e yevmiye şu kadar para, elbise paha takdir edip Hind de râzi
olduktan sonra Hind hâkim huzurunda takdir olunan şeyden rücû edip «hâline
münâsip kâfi mikdar Zeyd'den elbise isterim» demeğe kadir olur mu?.. ELCEVAP...
Olur.
İBNİ NÜCEYM, 86
Zeyd'in karısı
Hind'in, zengin Zeyd'e zenginliği miktarı şu kadar (belH
inikdar) para nafaka takdir olunmasını dâva ettiğinde Zeyd, «ben fakirim,
üzerime ancak fakir nafakası lâzımdır» diye dâva edip Zeyd'in
zenginliği delil ile sabit olmazsa, söz Zeyd'in olur mu?.. ELCEVAP... Olur.
İBNİ NÜCEYM
Zeyd, karısı Hind'in elbisesi
için belli mikdar her ay için şu kadar takdir etse, lâkin Hind râzi
olmazsa, Hind bir müddet geçtikten sor
ra o müddette toplanmış ve
takdir olunmuş parayı Zeyd'den almağa kadir
olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz. (Zîra o
takdir edilene rızası yok idi).
İBNİ NÜCEYM, 71
Kadın, hâkimin kararı
verilmezden evvel ve kara ile koca arasında bir mikdar nafaka üzerine
rızalaşmadan evvel geçen zaman için zevcin-' den nafaka alma dâvasında bulunduğu
vakit, biz (Hanefîlere) göre bu şekilde geçen zaman için.hâkim
nafaka hükmü ile hükmetmez.
Hindiye, Cilt 1, Sahife 551
Bu izahat gereğince daha
evvel karı-koca bir mikdar nafaka üzerinde yevmiye veya aylık nafakanın
tâyinini beyân ederek anlaştılarsa, geçen zaman için kadının nafaka alma hakkı
vardır. Fetâvâyı Abdurrahim-de de bu hüküm aynen mezkûrdur. Nitekim bu izahat
hemen ilerde metinde gelecektir^
Bu paragrafta beyan edilen altı sınıf ve şekilde
bulunan kadına kocası nafaka vermekle mükellef olmadığı ve böyle kadınların da
nafaka almaya hakları bulunmadığı açıklanmaktadır.
a) Haksız yere kocasının
evinden çıkan veya giden âsî, itaatsiz ve ahlâksız kadının şer'an nafaka almaya
ve istemeye hakkı yoktur. Zîra suçludur. Fakat, kadın haklı olarak çıkarsa,
nafaka hakkı sakıt olmaz. Meselâ: mehri muacceli (peşin mehri) verilmemesi
hâlinde olduğu gibi.
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd'in karısı Hind, Zeyd'in
evinden Zeyd'in izni olmadan haksız olarak çıkıp bir müddet kardeşi Amr'in
evinde âsî olarak sakin olsa, Hind o (sakin olduğu) müddette nafakaya müstehak
olur mu?.. ELCEVAP . Olmaz.
Ali Efendi, Cilt 1, Sahife 116
Zeyd'in karısı Hind, Zeyd'in
evinden Zeyd'in izni olmadan haksız olarak çıkıp başka kocadan olan oğlunun oğlu
Amr'in evine vardığında (kadın) hâkime Zeyd üzerine nafaka takdir ettirip bir
müddet Amr'in evinde âsî olarak sakin olsa, Hind o (sakin olduğu) müddette
takdir olunan nafakayı Zeyd'den almağa kadir olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz. ALİ EFENDİ,
}16
Zeyd, karısı Hind ile Hind'in
evinde sakin iken Zeyd başka evq nakledip Hind'i o eve götürmese, Hind
nafakasını Zeyd'den istediğinde! Hibd Zeyd'in evine gitmekten çekinmez iken
mücerred «evinde sâkinsiijl» Şe-yip nafakasını vermemeye kadir olur mu?.,
"ELCEVAP... Olmaz.
FEYZIY
Bu son fetvada kadının hiçbir
taksiratı olmayıp kocası kadın, sizlik ve hakaret ettiğinden başka evde sakin
olsa da kadının nafak ki sakıt olmaz ve alması hakdır.
b)
Borcundan dolayı hapsolunan kadın da kocasından nafaka alamaz. Zîra suç ve
taksîrât kadının kendindendir. Kocasının taksîr|tı ve suçu yoktur.
İLGİLİ FETVA
Zeyd, Amr'in karısı Hind'in
zimmetinde olan şu kadar (belli bili mikdar) para hakkını Hind'den istediğinde
Hind'in edaya kudreÜ va| iken tehir edip vaktini- geçirmekle Zeyd Hind'i bir
müddet hapsettirse bık (jıa-pis) müddetinde Hind'in nafakası
(kocası) Amr'in üzerine lâzırii olurmu?..
ELCEVAP... Olmaz.
NETİCE, İ02
c) .Zifafa
girmemiş hasta kadın için de nafaka hakkı yoktur. Zira zevcin
menfaatlanması için kadın evinden zevcin evine intikâl etnfienjiiş, dolayısiyle
rabıta kurulmamıştır. Bu hal zifafa hiç bir mâni sebep lolijıa-dığı haldedir.
Aksi takdirde nikâh kıyılır, meşru mazeret yok ikerj zifaf olmazsa nafaka lâzım
olur.
İLGİLİ FETVA
Zeyd, erkeklerin maslahatına
lâyık olan (cima' yapılabilecek) kü< ük kızı Hind'i sahih nikâhla
Amr'e nikahladıktan sonra Amr Hind'i bir müddet
istemeyip Zeyd'in (babasının) evinde sakin olsa Hind'in buj müd dette Amr
üzerine nafakası lâzım olur mu?.. ELCEVAP.,, Olur.
BEHÇE
d) Zorla alınmış ve
götürülmüş kadın için de nafaka yoktur! 2îra zevciyet haklarının taallûku
için sahih nikâhı îcabettiren rıza ye
devamlı âilelik şartı lâzımdır.
e) Cima
edilmiyecek kadar küçük kız çocuklarının nikahlanmadı hâlinde karı-koca
muamelesi olamıyacağmdan onun da nafaka alma hakkı yoktur..
İLGİLİ FETVALAR
Cimâa takati olmayan küçük
Hind'in nafakası kocası Zeyd üzerine lâzım olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
İBNİ NÜCEYM, 65
Zeyd, iki üç yaşında olan
küçük kızı Hind'i Amr'e nikâhlasa, Hind'in nafakası Amr üzerine lâzım olur
mur?.. ELCEVAP... Olmaz.
Ali Efendi, Cilt 1, Sahife 116
Zeyd, altı yaşında olan küçük
kızı Hind'i Amr'e nikâhlasa, Hind erkeklerin maslahatına (cima' edilmeye) sâlih
olmadan (büyümeden) Hind in nafakası Amr üzerine lâzım olur mu?.. ELCEVAP...
Olmaz. ALİ EFENDİ, 116
f) Kadın kocası olmadığı
halde hacca gitse, hattâ mahremlerinden biri ile gitse dahi seferde ihtiyacı
olan nafakası kendi malından sarfedil-mesi lâzımdır. Kocasına lâzım değildir.
Kocası ile olursa evindeki nafakadan fazla sarfetmek mecburiyeti de yoktur.
Fakat zevç isterse dilediği kadar teberru edebilir.
İLGİLİ FETVA
Hind, kocası Zeyd ile farz
olan haccı ıskat etmek için Kâbe-i Mü-kerretneye giderken Zeyd Hind'i hazarı
(memleketteki) nafaka ile infak ederken Hind kanaat etmeyip «hazardaki
sarfedilen nafakadan ziyâde beni infak et, kira, binitlerimi ve diğer sefer
levazımını mâlinden ver» diye Zeyd'e cebretmeye,kadir olur mu?.. ELCEVAP...
Olmaz.
BEHÇE, 42
Yâni fakir olan kocanın karısı Hâkim tarafından
beyinleri ay-rılmayıp kadına kocası nâmına ödünç nafaka alıp sonra zevcinin
malından ödenmesi için zevcine havale eder ve böyle yapılmasını hâkim kadına
emreder. Şayet zevç ölür veya boşarsa onun malından alınmak üzere müracaat
olunur.
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, karısı Hind'i nafakasız
bırakıp başka memlekete gitmekle Hind hâkime varıp Zeyd üzerine kendine mâruf
mikdar yevmiye şu kadar para nafaka takdir edip ve Ödünç almaya izin alıp bir
müddet ödünçle geçindikten sonra ödünç nafakayı almadan Zeyd Ölse, Hind ödünç
alınan nafakayı Zeyd'in terekesinden almağa kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olur.
ALİ EFENDİ, 118
Zeyd, karısı Hind'i nafakasız
bırakıp başka memlekete gitmek istediğinde Hind nafakası için Zeyd'denkefil
talebine kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olur. İBNİ
NÜCEYM, 65
Zeyd, boşanmış kârısı Hind'e iddet nafakası şu kadar
para takdir edip ve borç etmeye izin verse, Hind de iddeti bitinceye kadar
ödünçle kendisine infak edip iddeti bittikten sonra ödünç alman nafakayı
Zeyd'den almaya kadir olur mu?..
ELCEVAP... Olur. İBNİ
NÜCEYM, 63
Zeyd, karısı Hind'i nafakasız
bırakıp diğer memlekete gittikten sonra Hind hâkime varıp Zeyd üzerine kendine
şu kadar para nafaka takdir edip ve ödünç almaya izin alıp lâkin Hind ödünç
almayıp (borç etmeyip) bir müddet kendi maliyle geçindikten sonra Hind takdir
olunan nafakayı Zeyd'den almadan Zeyd Hind'i talâk-ı bâyinle boşasa, bu nafaka
sakıt olur mu?.. ELCEVAP,.. Olur. BEHÇE, 122
Yâni zevç zevcesini kendi oturduğu ve iyi komşularla
çevrili
evde oturtması lâzımdır.
Nitekim bu gerçek Kur'an-ı Kerîm'de meâlen şöyle beyan ediliyor :
«O kadınları, gücünüzün
yettiği kadar ikamet ettiğiniz yerin bir kısmında oturtun. (Evleri) başlarına
dar etmek (onları çıkmaya mecbur kılmak) için kendilerine zarar yapmayın.» Talâk
Sûresi, 6.
Yâni bir evin kaç odası olur ve her odanın ayrı ayrı
kapısı ve kilidi olursa, zevcenin itirazı nazara alınmaz. Oradaki odalardan
birinde oturması lâzımdır.
İLGİLİ FETVA
Zeyd, bir belde halkından
Hind'i o beldede nikahlayıp Hind'in evinde Hind ile sakin olup ve peşin mehrini
Hind'e vermiş iken Hind Zeyd'i evine girmekten menetse, Hind'in Zeyd'i
girmekten men'i «senin mülkün olan evine giderim yahud benim için bir ev kirala
seninle onda oturalım» demek için olmasa (yâni böyle meşru bir sebep olmadığı
halde evlendikleri evine kocasını koymasa), Hind kocasına âsî olmuş olur mu?..
ELCEVAP... Olur. BEHÇE, 121
Kadın, hâkime kocasını
«dövüyor» diye şikâyet edip iyi insanların yanında sakin etmesini talep etse,
eğer hâkim böyle olduğunu bilirse kocasını tekdir eder. Fakat komşularının iyi
olduğunu bilirse hiçbir şey emretmez. Kocası orada iskân ve karar ettirir.
Şayet komşuları kötü olursa, iyi kimselerin yanında iskân ettirmesini emreder.
Kocanın evinden (meşru bir
sebep yok iken) çıkarak kocasına âsî olan kadın nafakaya müstehak olmaz. Haksız
olarak çıkması, kocasının izni olmadan evinden çıkıp gitmesidir. Eğer kocasına
öfkelenen ve kocasını tersleyen kadın kocasının evinden çıkmış olmazsa, cima'
etmek imkânı mevcut olduğundan nafaka sakıt olmaz ve kadın âsîden sayılmaz.
Bezaziye, Cilt 1, Sahife 195
Hind, kocası Zeyd ile yevmiye
şu kadar para nafakaya rızalaştıktan sonra Hind Zeyd'in evinden Zeyd'in izni
olmadan şer'î bir özür yok iken çıkıp (oğlan) kardeşinin evinde sakin olsa, Zeyd
Hind'i hâli üzere (o şekilde) terkedip başka memlekete gittiğinde Zeyd o
memlekette iken Hind Zeyd'in evine dönüp Zeyd'in evinde dâim ve durucu olunca
Zeyd'in üze-rinde kararlaşmış olan nafakasına döndüğü zamandan î'tibaren
müste-hak olur mu?,.
ELCEVAP... Olur. İBNİ
NÜCEYM, 77
Zeyd'in evinin müteaddit
odaları olmakla karıları Hind ve Zeyneb'i kapısı ve kilidi başka olan birer
odada iskân ettirmek istediğinde Hind razı olmayıp Zeyd'e «beni müstakil başka
evde iskân et» diye cebretmeye kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz. FEYZİYE, 61
Bu cümlelerin ifade ettiği
hükümlerin daha genişi birinci cildin karı - koca arasında haklarla ilgili
fetvalar bölümünde geçmiştir.
Zeyd'in karısı Hind'in anası ve babası her cumada
Hind'i (kızlarını) ziyaret için Zeyd'in evine geldiklerinde Zeyd'in izni
olmadan evinde yatmaya kadir olurlar mı?.. ELCEVAP... Olmazlar. B£HÇE, 71
Zeyd'in karısı Hind, cumada
bir,kere anası Zeyneb'in evine varıp (anası) Zeyneb'i görmek
istediğinde Zeyd Hind'i meşru bir sebep yok iken
menetmeye kadir olur mu?.. . ELCEVAP... Olmaz.
Ali Efendi, Cilt 1, Sahife 61
Zeyd'in karısı
Hind'in anası Zeyneb, her cumada bir kere
(kızı) Hind'i görmek istediğinde Zeyd (karısının anası) Zeyneb'i hiçbir
sebep yok iken menetmeye kadir olur mu?., ELCEVAP... Olmaz.
ALİ EFENDİ, 61
Zeyd, karısı Hind'in
evlâtları ve ana babalarından başka olan yakınlarım senede bir kereden başka
evine girmekten menetmeye kadir olur mu?..
ELCEVAP... Olur. BEHÇE, 70
Zeyd'in karısının ana - baba
bir (oğlan) kardeşi Amr her gün Zeyd'in evine varır olsa, Zeyd razı olmayıp
Amr'i senede bir kerreden başka evine girmekten menetmeye kadir olur mu?..
ELCEVAP Olur. FEYZİYE, C0
Gâib olan erkeğin karısının, ana ve babasının ve
çocuklarının hakları onun mâlinden teminine bağlıdır. Her türlü ihtiyaç ve
nafakaları onun nerede ve ne surette olursa olsun mutlaka onun malından
karşılanması farzdır.
Metindeki bu cümle, kansı ile
beraber çocuklarının, ana ve babalarının hakları birlikte zikredilmiş oluyor.
Karısını bırakıp gidenler için de İslârmn gerekli hükümleri beyan edilmektedir.
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, karısı Hind'i nafakasız
bırakıp diğer memlekete gitmekle Hind hâkime varıp Zeyd'in emanetçisi Amr
yedinde (elinde, yanında) olan parasından nafaka takdir ettirmek istese, Amr bu
parayı ve zevciyeti ikrar edince hâkim Hind için bu paradan mâruf mikdar nafaka
takdir etmeye kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olur. İBNİ NÜCEYM, 87
Zeyd, karısı Hind'i nafakasız
bırakıp başka memlekete gitmekle Hind hâkime varıp Zeyd'in, Amr'in zimmetinde
karzdan (ödünç verdiği ve ZeyaVe ait) olan parasından nafaka takdir ettirmek
istese, Amr bu parayı ve zevciyeti ikrar edince hâkim Hind için bu paradan
mâruf mikdar nafaka takdir etmeye kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olur.
FEYZİYE, 114
Hindin kocası Zeyd, başka
memlekete gittiğinde Hind Zeyd'in kardeşi Amr'e mücerred kardeşi olmakla (yâni
yanında kardeşinin malı ve sâiresi olmayıp sâde kardeşlik olmakla) «Nafaka
ve elbisem için mâlinden bana şu kadar para ver» diye Amr'e cebretmiye kadir
olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz. FEYZİYE,
115
Zeyd,
karısını nafakasız bırakıp başka memlekete gittikten sonra
Hind Zeyneb'in kendinde emânet olan parasından nafakasına mâruf mikdar şu kadar
para sarfetse, Hind'e (o sarfettiğini) tazmin etmesi lâzım olur mu?,. ELCEVAP...
Olmaz. ALİ EFENDİ, 119
Zeyd, karısı Hind'i nafakasız
bırakıp başka memlekete gitmekle Hind hâkime varıp Zeyd'in mudarebi (mudarebe
yoluyla ortağı) Amr'in yedinde olan parasından nafaka takdir ettirmek istese,
Amr bu parayı ve zevciyeti ikrar edince hâkim Hind için bu paradan mâruf mikdar
jıafaka takdir etmeğe kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olur. ALİ EFENDİ, 119
Zeyd, kansı Hind'i nafakasız
bırakıp başka memlekete gidip sonra Zeyd gâib olup hayatı ve mematı bilinmemekle
hâkim Zeyd'in menkûl mallarını hıfz için satmış olsa, hemen parasını
Hind'in nafakasına sarfet-meye kadir olur mu?,. ELCEVAP... Olur.
Abdurrahim, Cilt 1, Sahife 283
Bu paragrafta herhangi bir meşru sebeple boşanan
kadının id-deti bitinceye kadar nafaka hakkı olduğu, fakat kadının kendisi
tarafından işlenen kötü halden dolayı boşanır veya ayrılık hâsıl olursa, bu
takdirde iddet müddetinde nafakanın vâcib olmadığı beyan edilmektedir.
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, hayız sahibi olan
karısı Hind'i boşadıktan sonra Hind «hayız görmedim, hamileliğim var» diye onbir
ay Zeyd'den şu kadar (belli mikdar) .para iddet nafakası alıp sonra Hind
«hamileliğim var zannetmiştim, yok imiş, hayız gördüm» dese, Zeyd bu müddette
iddet nafakası nâmına verdiği bu meblâğı Hind'den geri almağa kadir olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz.
;i.
Bu surette Hind bu (onbir ay)
müddetten sonra üç hayız ile iddeti bitinceye kadar Zeyd'den nafaka almağa kadir
olur mu?.. ELCEVAP:.. Olur. BEHÇE, 120
Ölen Zeyd'in karısı Hind,
iddet nafakası nâmına terekeden bir şey almaya kadir olur mu?.. ELCEVAP...
Olmaz.
ALİ EFENDİ, 120
Zeyd'in boşanmış karısı Hind,
Zeyd'in üzerine nafaka takdir ettirmeden iddeti bitse, Hind Zeyd'den iddet
nafakası nâmına bir şey almağa kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz. ALİ
EFENDİ, 120
Şu fetvaîardaki îslâmî
hükümlere bakalım, bir de bulunduğumuz asadaki kadınların
haksız yere aylarca, hattâ senelerce haram olan nafaka alışlarına ve yiyişlerine
bakalım. İslâm ne diyor, müslümanız diyen haksız sapıklar ne yapıyor?
İddet bekleyen Hind, boşayan
kocası Zeyd üzerine hâkime mâruf mikdar yevmiye şu kadar para iddet nafakası
için takdir ettirse (yâni üç hayız görme müddeti veya hamileliğin bitme müddeti
için nafaka takdir ettirse) Hind bu parayı Zeyd'den alıp nafakasına sarfetmeğe
kadir olur mu?.. ELCEVAP.. Olur. ALİ EFENDİ, 121
Zeyd, ölen Amr'in iddet
bekleyen karısı Hind'e nefsini kendine (Zeyd'e) nikahlamak şartı ile nafakasına
sarfetmek için bir mikdar para gönderip, Hind de sarfettikten sonra iddetinin
tamamında nefsini Zeyd'e nikâhlamaktan kaçınsa, Zeyd bu gönderdiği parayı Hind'e
tazmin ettirmeye kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olur. ALİ EFENDİ, 121
Ölen Zeyd'in karısı hâmile
Hind, Zeyd'in terekesinden iddet nafakası nâmına bir şey almağa kadir olur
mu?.. ELCEVAP... Olmaz. Abdurrahim Cilt 1, Sahife, 182
Zeyd, karısı hâmile Hind'e
talâk-ı bâyinle boşadığmda Hind hamlini doğuruncaya kadar iddet nafakasını
Zeyd'den talep edip almağa kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olur.
Abdurrahim, CÜt 1, Sahife 282
Zeyd, karısı hâmile
Hind'i boşadığmda Hind hamlini doğuruncaya kadar Zeyd üzerine hâkime mâruf
miktardan ziyâde yevmiye şu kadar (belli mikdar) para iddet nafaka hakkı takdir
ettirse, Zeyd ziyâdeyi hâkime kaldırtmaya kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olur.
FEYZİYE, 119
Zeyd, karısı hâmile Hind'i
boşadıktan sonra Hind Zeyd'den çocuk doğurduğunda çocuğun malı olmakla Zeyd'in
(babasının) üzerine hâkime mâruf mikdar yevmiye şu kadar para takdir ettirip ve
ödünç olarak verilmesine izin alıp iki sene küçük çocuğun terbiye hakkı ile
terbiye edip ödünç olarak infak etse, hemen Hind takdir olunan nafakayı Zeyd'den
talep ettiğinde Zeyd «mücerred çocuk emdirme müddetinde süt emip taam yememekle
nafaka lâzım olmaz» diye vermemeğe kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz. FEYZİYE,
118
Son fetva ile ilgili geniş
îzâhat «Hıdâne babında» geçmiştir.
Mustafa Uysal, İzahlı Multeka El Ebhur Tercümesi,
Merhaba Ofset Yayınları 2/169-182.
Bu bölümde de, nafaka hususunda diğer yakınlar
zikrediliyor. Ve bu cümlede, fakir küçük çocuğun nafakası bil icmâ babasının
üzerinedir İster baba fakir olsun, ister zengin olsun. Fakat, fakir baba
üzerine kâfi mikdar farzdır, zengin baba üzerine ise, hâkimin takdir ettiği
mik-dar lâzımdır. Şayet baba çalışıp infaka kadir ise, çalışır ve kazanır sonra
infak eder. Eğer infak imkânı olduğu halde infakdan kaçınırsa hapsolu-nur. Anne
ise hapsolunmaz.
Baba olmadığı takdirde veya
baba infâka kadir olmadığı takdirde küçük fakir çocuğun nafakası, zengin ve
infaka kadir annesi üzerine farzdır.
Metinde, «küçük» kaydı
zikredilmekle baliğ ve mükellef çocuğun nafakası ileride geleceği üzere bâzı
sebepler olmadığı takdirde farz olmayacağına işarettir.
«Fakir» Helimesi ile de,
zengin çocuğun nafakası kendi malından lâzım olduğunu beyandır.
DÂMAD
Fakir baha ve annenin
nafakasının evlâtlarına ve kadının nafakasının da kocasına farzlığmda ve infak
edilmesinde başka hiçbir ferdin iştirakine lüzum olmadığı gibi, küçük fakir
çocukların nafakasında da başka hiçbir ferdin iştiraki olmadan doğrudan doğruya
bahası ve anası üzerine lâzımdır.
İLGİLİ FETVALAR
Küçük fakir Zeyd'in nafakası,
babası Amr üzerine şer'an lâzım olur .mu?... ELCEVAP... Olur.
FEYZİYE, 119
Küçük Hind'in, babasının Zeyd
ile anası Zeyneb'den başka kimsesi olmayıp lâkin (dedesi) Zeyd zengin olup
(anası) Zeyneb fakir olsa, Hind'in nafakası yalnız Zeyd üzerine mi lâzım olur,
yoksa Zeyneb üzerine de lâzım olur mu?..
ELCEVAP... Yalnız (babasının
babası = dedesi) Zeyd üzerine lâzım olur.
FEYZİYE, 116
Hind, fakir ve muhtaç olup
anası zengin Zeyneb'den başka kimsesi olmasa, Hind'in nafakası (anası)
Zeyneb üzerine lâzım olur mu?.. ELCEVAP... Olur.
FEYZİYE, 116
Zeyd, karısı Hind'i ve küçük
çocuklarını nafakasız bırakıp başka memlekete gidip harçlık da göndermezse,
Zeyd'in babası zengin Amr Zeyd'e rücû etmek üzere (yâni vereceği nafakaları oğlu
Zeyd'den almaya hakkı olmak üzere) Hind'i ve çocukları infak etmeye cebrolunur
mu?. ELCEVAP... Olunur. NETİCE, 102
. Küçük Hind'in malı olmayıp
babası Amr de fakir ve kazanmaktan âciz olup Amr'in babası küçük (Hind'in baba
babası - dedesi) Bekir zengin olsa, .küçük Hind'in nafakası (dedesi) Bekir
üzerine lâzım olur mu?.. ELCEVAP... Olur. NETİCE, 103
Fakir ve bâliğa olan Hind'in
nafakası babası Zeyd üzerine lâzım olur mu?..
ELCEVAP... Olur. Abdurrahim,
Cilt 1, Sahife 273
Zeyd'in küçük çocuklarının
anaları ölen Hind'den intikâl eden malları var iken nafakaları Zeyd üzerine
lâzım olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz. Abdurrahman, Cilt 1, Sahife 273
Küçük çocukların nafaka ve her türlü ihtiyaçları
babalara aittir. Metinde geçtiği üzere süt emme zamanında emdirme hususunda anne
mecbur değildir. Ancak başka süt anne bulunmadığında veya çocuk annesinden
başka kadının memesini emmediği takdirde, annenin emdirmesi lâzım oluyor.
Emdirme ve annenin çocuğu terbiye edip muhafaza hususunun yedi veya dokuz
yaşına kadar yanında bulundurabileceği ve muhafaza hakkının olduğu yukarda
«hıdâne babında» geçmiştir.
Zengin olan. Zeyd'in oğlu büyük Amr, hasta olup kâr ve
kazanca kadir' olmayıp fakir olsa, Amrin nafakası (zengin babası) Zeyd üzerine
lâzım olur mu?..
,
ELCEVAP... Olur. ALİ EFENDİ,
122
Kocası olmayan fakir bâliğa
Hind'in nafakası babası Zeyd'ir üzerine lâzım olur mu?.. ELCEVAP...
Olur.
ALİ EFENDİ, 122
Âma (kör) olup fakir ve
muhtaç olan Zeyd'in babasının babası zengin Amr'den başka kimsesi olmasa,
Zeyd'in nafakası (dedesi) Amr üze~ rine lâzım olur mu?.. ELCEVAP... Olur.
-
NETİCE, 106
Kocası olmayan fakir Hind'in
babası zengin Amr ile zengin olan oğlu Bekir ve kızı Zeyneb'den başka kimsesi
olmayan, Hind'in nafakası Bekir ve Zeyneb üzerine lâzım olur mu?..
ELCEVAP... Olur. NETİCE, 103
Bu parağrafda da, fakir olan ana, baba ve bunların
yukarıya doğru çıkan büyük ana ve babaların nafakaları evlâdları üzerine
farzdır. ve bu farziyet ve evlâdlann mâlî durumları farksız veya cüz'î bir
farkla iseler, ana ve babaların nafakaları aralarında müsavi olmak üzere
farzdır. Hattâ mâlî durumları arasında fazla miktarda fark olsa dahi nafaka
farkının olmadığı da beyan edilmiştir.
Bakıma muhtaç olan ana ve
babalara sahip çikıp her türlü ihtiyaçlarını karşılamanın lüzumunu beyan eden
birkaç islâmî hüküm meali;
«Biz insana ana ve babasını
tavsiye ettik (onlara itaat etmesini tavsiye ettik). Onun anası kendisini zâf
üstüne zâf (gebelik zahmeti, ağrı zahmeti ve doğurma zahmeti) ile taşımıştır.
Sütten ayrılması da iki yıl (sürmüştür) Bana, ana ve babana şükret. Dönüşün
ancak banadır (dedik)...»
«Eğer onlar sence (dîni
bakımından) ilimde (yeri) olmadık her hangi bir şeyi bana eş tutman üzerinde
seni zorlarlarsa kendilerine itaat etme onlarla (ana ve babalarınla) dünyada
iyi geçin (kendilerine iyilik yap, muhtaçlara infak et, sılâ'ı rahm et). Bana
dönenlerin yoluna uy. N'hâyet dönüşünüz ancak banadır.» Lukman Sûresi, 14, 15.
«Onlar (Mü'minler) hangi şeyi
nafaka olarak vereceklerini sana sorarlar. Deki: Maldan vereceğiniz şey
(öncelikle) ananın, babanın, akrabanın, yetimlerin, yoksulların ve yol oğlunun
(müsafirin hakkı) dır.» Bakara, 215.
Behz bin Hâkim'den o da
babasından o da dedesinden (R.A.) işitmiş olarak rivayet edilmiştir. Dedesi
demiştir ki;
— Yâ Rasûlallâh (S.A.) kime
ihsan edeyim? dedim:
— Annene; buyurdular:
— Sonra kime? dedim:
.
— Annene; buyurdular:
— Sonra kime? dedim, (yine) :
— Annene: buyurdular:
— Sonra kime? dedim :
— Babana! ondan sonra
en yakın akrabana, ondan sonra müteakiben gelen en yakın akrabana;
buyurdular» Ebû Dâvud, Tirmizi.
İLGİLİ FETVALAR
Fakir ve muhtaç olan
Zeyd'in küçük oğlu zengin Amr'den başka kimsesi olmasa, Zeyd,
(küçük oğlu zengin) Amr'ın malından kendi nafakasına yetecek mikdar
sarfetmesi -caiz olur mu?.. ELCEVAP... Olur.
ALİ EFENDİ, 122
Fakir Zeyd'in oğlu Amr'den
başka kimsesi olmayıp lâkin Amr'de fakir olup kâr ve kazanca
kadir olmasa, Zeyd'in nafakası Amr üzerine lâzım olur mu? ELCEVAP... Olmaz.
ALİ EFENDİ, 123
Bu fetvada beyan edildiği
üzere muhtaç babamn oğlu hem fakir ve hem çalışma ve kazanma imkânı yoktur.
Kendisi zâten muhtaç ve âcizdir.
Zengin Hind'in nafakası oğlu
Zeyd üzerine lâzım olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
ALİ EFENDİ, 121
Fakir ve muhtaç olan Zeyd'in,
zengin oğullan Amr ve Bekir'den başka kimsesi olmasa, Zeyd'in ve karısı Hind'in
nafakaları Amr ve Bekir üzerlerine lâzım olur mu?.. ELCEVAP... Olur.
BEHÇE, 123
Fakir olan Hind'in nafakası
zengin olan oğlu Amr ile kızları Zeyneb ve Hatice üzerlerine ne şekilde lâzım
olur? ELCEVAP... Hepsine beraber (müsavi) lâzım olur
Abdurrahim, Cilt 1, Sahife
272
Fakir olan Zeyd'in nafakası
zengin olan oğlu Amr üzerine lâzım olur mu?.. ELCEVAP... Olur.
ABDURRAHÎM, 272
Hind'in kocası Zeyd, zengin
iken Hind oğlu Amr'den nafaka nâmına bir şey almağa kadir olur mu?.. ELCEVAP ..
Olmaz. FEYZÎYE, 117
AÇIKLAYICI FETVALAR
Fakir Hind'in kızı Zeyneb ile
oğlunun oğlu ZeycTden başka kimsesi olmasa, Hind'in nafakası yalnız üzerine mi
lâzım oîur, yoksa Zoyd'e de lâzım olur mu?..
ELCEVAP... Yalnız Zeyneb
üzerine lâzım olur. (Zira Zeyneb daha yakındır).
FEYZİYE, 120
Fakir Hind'in kocası olmayıp
sakin olmak için eve ihtiyacı olmakla küçük oğlu Zeyd'in evinde sakin olmak
istediğinde Zeyd'in vâsisi Amr, «râzi o mam» deyip Hind'i men etmeye kadir olur
mu?.. ELCEVAP... Olmaz. (Zira en yakınının evinde sakin olmak hakkıdır).
FEYZİYE, 115
Fakir olan Hind'in oğlunun
kızı Zeyneb ile kızının kızları Hatice zengin olup bunlardan başka kimsesi
olmasa Hind'in nafakası bunlar üzerine lîızım olur mu?..
ELCEVAP... Olur. (Zira bunlar
yakınlıkta beraber olduklarından nafaka aralarında müsavidir).
FEYZİYE, 108
Kocası olmayan fakir Hind'in
nafakası Hind'in kızı Zeyneb ile ana baba bir kardeşi Amr üzerine ne şekilde
lâzım olur?.. ELCEVAP... Yalnız kızı üzerine lâzım olur. Abdurrahinı, Cilt
1, Sahife 272
Malı olmayan fakir Zeyd'in
nafakası, zengin olan kızı Hind ile oğlunun oğlu Amr üzerine ne şekilde lâzım
olur?..
ELCEVAP... Yalnız (kız) Hind
üzerine lâzım olur, (zira o daha yakındır) ABDURRAHİM, 272
Müslüman Zeyd, fakir ve
muhtaç olup zengin ve zimmî (gayri müs-lim vatandaş) olan oğlanları
Amr ve Bekir'den başka kimsesi olmasa, Zeyd'in .nafakası (vatandaş olan
oğlanları) Amr ve Bekir üzerine lâzım olur mu?.. ELCEVAP... Olur.
Ali Efendi, Cilt 1, Sahife 123
Fakir olan Zeyd'in nafakası,
yalnız zengin olan oğulları Amr ve Bekir üzerine mi lâzım olur, yoksa oğlunun
oğlu Beşir üzerine de lâzım olur mu?..
ELCEVAP... Yalnız Amr ve
Bekir'in üzerine lâzım folur.(Zira bunlar daha yakındır). ALİ EFENDİ, 104
Muhtaç olan akraba ve âcizlere yardımda Bulunarak her
türlü ihtiyacını karşılamak yakınları üzerine farzdır. Bul
gerçeğin böyle olduğunu beyan eden birkaç şer'i delil meali şöyledir: |
«Hısıma, yoksula ve yolda
kalmışa haklarını ver» İsra, 26 «Şüphesiz ki, Allah
(C.C.) adaleti, iyiliği ve (bilhassa)
akrabaya (muhtaç oldukları şeyleri) vermeyi emreder.» Nahl Sûresi, 90
İLGİLİ FETVALAR
Fakir ve muhtaç olan Zeyd'in
oğlunun oğlu zengin küçük Amr'den başka kimsesi olmasa, Zeyd'in nafakası Amr'in
(torunun) malından lâzım olur mu?.. , ELCEVAP... Olur.
HAMİŞİ BEHÇE, 123
Pîri fâni olup kâr ve kazanca
kudreti olmayan fakir Zeyd'in ana baba bir oğlunun kardeşinin
oğlu zengin Amr'dan başka kimsesi olmasa, Zeyd'in nafakası Amr üzerine lâzım
olur mu?,. ELCEVAP... Olur. FEYZİYE, 120
Küçük fakir Hind'in zengin
olan amcası küçük Amr'den başka kimsesi olmasa, Hind'in nafakası (amcası)
Amr'in malından lâzım olur mu?.. ELCEVAP... Olur.
Fakir Hind'in ana - baba bir
kız kardeşi zengin Zeyneb'den başka kimsesi olmasa, Hind'in nafakası Zeyneb
üzerine lâzım olur mu?.. ELCEVAP... Olur. ALİ EFENDİ, 123
Küçük fakir Zeyd'in nafakası,
fakir ve muzdar olan amcası Amr'in üzerine lâzım olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
ALİ EFENDİ, 123
Hasta olup çalışıp
kazanmaktan âciz olan fakir Zeyd'in ana-baba bir oğlan kardeşinin
kızı zengin Hind ile baba bir oğlan kardeşinin oğlu zengin Amr'den başka
kimsesi olmasa, Zeyd'in nafakasının üçte ikisi Hind'in ve üçte biri Amr'in
üzerine lâzım olur mu?.. ELCEVAP..: Olur.
NETİCE, 106
Fakir olan küçük Zeyd'in anası Hind ile baba bir kız
kardeşi zengin Zeyneb'den başka kimsesi olmasa, küçük fakirin nafakası bunların
üzerine ne şekilde lâzım olur?..
ELCEVAP... Beş sehimden iki
sehim Hind'e üç sehim Zeynep üzerine lâzım olur. FEYZİYE, 122
Küçük fakir Zeyd'in nafakası,
zengin olan anası Hind i,le babasının babası Amr üzerine ne şekilde lâzım
olur?.. ELCEVAP... Üçte biri-Hind'e bakisi Amr'e lâzım olur.
FEYZİYE' 122
Her iki fetvadaki hükümde,
veraset meselesinde vâris olduklaıfı gibi nafakanın lüzumunun da aynı olduğunu
beyan etmektedir.
AÇIKLAYICI FETVALAR
Zeyd, karısı Hind'i ve küçük
evlâdım nafakasız bırakıp gaip olduğunda küçük evlâtlar fakir olup Zeyd'in
babası Amr zengin olsa, Amr, (oğlunun) karısına ve çocuklarına infak etmek üzere
cebrolunur mu?.. ELCEVAP... Olunur.
BEHÇE, İ24
Fakir olan küçük Hind'in
nafakası, babasının ana baba bir amcası oğlu Zeyd üzerine lâzım olur mu?..
ELCEVAP... Olur.
BEHÇE, 124
Zeyd,
karısı Hind'i nafakasız bırakıp başka memlekete gittiğinde
Zeyd'in babası Amr fakir iken (oğlunun karısı) Hind, «Zeyd'e rucû etmek üzere
bana infak et» diye hiçbir sebepsiz cebretmeye kadir olur mu?.. ELCEVAP...
Olmaz.
NETİCE, 104
Yâni dinde ihtilâfları olup bîri kâfir diğeri müslüman
olan kimselerin akrabalık sebepleriyle nafaka vacip olmaz. Ancak dinde
muhalefeti olanların kocası müslüman karısı hristiyan veya yahudi gibi Safir
kadınlardan olursa veya ana - baba ve evlâd gibi usul ve furû ciheti ile
yakınlık olursa, bu takdirde nafaka vacip olur.
İLGİLİ FETVALAR
Nasrâniye (hristiyan) Hind,
fakir ve muhtaç olup zengin olan oğulları müslüman Zeyd ve nasrâni olan Amr ile
zengin olan kızı nasrâniye Zeyneb'den başka kimsesi olmasa, Hind'in nafakası
bunların üzerlerine ne şekilde lâzım olur?.. ELCEVAP... Beraber (lâzım
olur).
ALİ EFENDİ, #4
Zimmî (gayri müslim vatandaş)
olan Zeyd'in karısı Hind, İslama gelmekle
Hind'in Zeyd'den olan (küçük kızı) Zeyneb'in nafakası (zimmî
olan babası) Zeyd üzerine lâzım olur mu?.. ELCEVAP... Olur. ALİ EFENDİ,
123
Fakir Zeyd'in başka memlekette olan zengin oğlu Amr'den
başka kimsesi olmamakla Zeyd hâkime varıp Amr'in üzerine şu kadar (belli mikdar)
para nafaka takdir ettirip lâkin Zeyd takdir edileni almayıp bir müddet
geçtiğinde Amr ölse, Zeyd, «mücerred hüccetim var» diye bu müddetin nafakası
nâmına terekeden bir şey almağa kadir olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz. (Zira
rucû hakkı yoktur). FEYZİYE, 114
NAFAKA İLE İLGİLİ MUHTELİF
FETVALAR
Zengin olan deli Hind'in
nafakası, kocası Zeyd üzerine lâzım olur mu?.. ELCEVAP... Olur.
NETİCE, 107
Zeyd, karısı hâmile Hind'i
boşasa, Hind'in hamlini (gebe ve yüklü olduğu çocuğu)
doğuruncaya kadar nafakası Zeyd üzerine lâzım olur
mu?.. ELCEVAP... Olur. NETİCE, 108
Çocuğun doğumu ile kadının
iddeti ve nafakası bitmiştir. Fakat doğan çocuğun nafakası babasının
üzerinedir.
Zeyd'in boşadığı
Hind'in iddeti uzayıp Hind iddetde oldukça iddet nafakası ile
beraber elbisesi de Zeyd üzerine lâzım olur mu?,. ELCEVAP... Olur.
İBNİ NÜCEYM, 84
Zeyd, karısı Hind'e talâkı
bâyinle boşadığmda Hind, «Zeyd'in zimmetinde hakkım yoktur» diye ikrar
etse, Hind'in iddet nafakası ikrarda dâhil olmayıp Zeyd'e lâzım olur mu?..
ELCEVAP... Olur. İBNİ NÜCEYM, 84
Zeyd'in karısı Hind,
(kocası) Zeyd'e olan borcu için hapsolundu-ğunda Hind
hapisde iken nafakası Zeyd üzerine lâzım olur mu?.. ELCEVAP... Olur.
İBNİ NÜCEYM, 81
Zeyd, Cimâ'a takati olmayan
küçük Hind'i nikahlayıp Hind küçük olup Cimâ'a tahammülü olmadıkça nafaka ve
elbisesi Zeyd üzerine lâzım olur mu?. ELCEVAP... Olmaz.
İBNİ NÜCEYM, 80
JSvlî olan fakir Zeyd'in oğlu
Zengin Amr'den başka kimsesi olmasa, Zeyd'in karısı Hind'in nafakası (oğlu) Amr
üzerine lâzım olur mu?.. ELCEVAP... Olur. İBNİ NÜCEYM, 68
Müslüman Zeyd, fakir ve
muhtaç olup zengin olan oğlu Zimnıî (vatandaş) Amr'den başka kimsesi olmasa,
Zeyd'in nafakası Amr'in üzerine lâzım olur mu?.. ELCEVAP... Olur.
Bu surette
Amr infakdan imtina etse, Hâkim (infak etmesi için)
Zeyd'e cebretmeye kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olur.
İBNÎ NÜCEYM, 65
Zengin olan Zeyd'in nafakası,
Zeyd'in kızı Hind üzerine lâzım olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
FEYZİYE, 22
Zengin Zeyd'in
anası Hind ile babası Amr muhtaç olup bunların Zeyd'den
başka kimseleri olmasa, Hind ve Amr'in nafakaları Zeyd üzerine lâzım olur mu?..
ELCEVAP... Olur. FEYZİYE, 121
Hind, zengin.olup ihtiyacı
yok iken küçük oğlu Zeyd'in malından nefsi için nafaka takdir
ettirip almağa kadir olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
Ali Efendi, Cilt 1, Sahife 122
Zeyd'in karısı Hind,
hasta olsa, tedavisi Zeyd üzerine lâzım olur mu?..
ELCEVAP... Olmaz, (fakat
zevcin evinde hastalaşırsa her türlü ihtiyacını karşılaması gerekir).
Abdurrahim, Cilt 1, Sahife 284 Kâr (etmeye) ve çalışıp kazanmaya kadir olup
talebei ulumdan olmayan büyük fakir Zeyd'in nafakası babası Amr üzerine lâzım
olur mu?.. ELCEVAP... Olmaz. NETİCE, 101
Mustafa Uysal, İzahlı Multeka El Ebhur Tercümesi,
Merhaba Ofset Yayınları 2/184-194.
Bu bahsin girişinde âzâd edilen, ve edilecek köle ve
cariyeler üzerinde birkaç cümle nakletmek yerinde olacağından arz edelim.
Âzâd, köle ve câriye ile
ilgili olduğuna göre, bunların İslâmda varlığını ve bunlarla ilgili pek çok
hükmün olduğunu nâtık âyeti ceiyler lerde beyan edildiğini bilmek ve inanmak
îmanın esas temellerinden demektir. Zira Kur'an'ı Kerîm'in beyân ettiği'
hükümleri istisnasız kabul etmek lâzımdır. Aksi takdirde Kur'an'm hükümlerinden
bir hükmünü inkâr etmek küfürdür.
Binâenaleyh küf farla harp
esnasında esir alınan ve harp de bulunan müslümanlara hıssaları nisbetinde
taksim ve teslim edilen dolayısiyle köle olmuş olan böyle kimselerin durumları,
hakları ve hükümleri pek çok âyeti celilelerde çeşitli sebeplerden için beyan
edilmiştir. Hattâ köle ve cariyelerin mü'min ve kâfir olanları da olur.
Köle ve cariyelik
müessesesinin İslâmda varlığını nâtık olan birkaç âyeti celiyle meali şöyledir:
«(Ey Mü'minler!) Allah
(C.C.)'a eş tanıyan kadınlarla (müşriklerle), onlar îmâna gelinceye kadar,
evlenmeyin, îmân eden bir câriye, müşrik bir kadından, bu sizin hoşunuza gitse
de... Elbet daha hayırlıdır. Müşrik erkeklere de, onlar îmân edinceye kadar,
(Mü'min kadınları) nikahlamayın. Mü'min bir kul (köle) müşrik (erkek) den — O,
sizin hoşunuza gitse de, elbette hayırlıdır» bakara, 221.
«(Harp esiri olarak) sağ
ellerinizin mâlik olduğu kadınlar (Mülkü yemininiz olan cariyeler) müstesna
olmak üzere, diğer bütün kocalı kadınlar (la evlenmenizde size haram edildi. Bu
haramlıklar) üzerinize Al-lâh «C.C.»'m farzı olarak (yazılmıştır)», Nisa, 24.
.
Dâri harpten esir olarak
getirilen kadınların memleketlerindeki zevçleri ile olan nikâhları bozulmuş
olur. O esir kadınları (cariyeleri) zevce olarak almak mü'minler için haram
değildir.
Köle ve cariyenin âzâdı ile
ilgin şer'i delillerin bâzı mealleri de şöyledir :
«Kim bir mü'mini yanlışlıkla
öldürürse, mü'min bir köleyi âzadet-mesi». Nisa, 91.
«Yahut bir köle âzâd
etmektir.» Mâide, 89.
«Kadınlarından
zıhârla ayrılmak isteyip de sonra
dediklerini geri
alacaklar (için), birbiriyle
(zıhâr yapan koca, karısı ile) temas etmezden evvel, bir köle âzâd etmek
(lâzımdır).» Mücâdile, 3.
Hâdis'i Şerif Mealleri:
«Herhangi Müslüman bir kimse,
Müslüman Jbir kimseyi (Müslüman bir köleyi) âzâd ederse, Allah «C.C.»'a (âzâd
olunan) kimsenin her âzası mukabilinde kendisinin (âzâd edenin) bir azasını
cehennemden kurtarır» Buharı Müslim.
«Herhangi bir Müslüman kadın,
Müslüman bir kadım (Müslüman cariyeyi) âzâd ederse, (âzâd edilen) kadın
kendisinin (âzâd edenin) cehennemden kurtuluşu olur (yâni cehennemden
kurtulmasına sebep olur.)» Tirmizi.
İşte bu hükümlerde köle olan
insanları hürriyete kavuşturmanın meziyetini îzah etmektedir.
Köle ve cariyenin âzâdı hakkında da pek çok îzâhât
verilmiştir. Fakat biz kısa keserek birkaç fetvayı da nakletmekle iktifa
edeceğiz.
İLGİLİ FETVALAR
Zeyd, kölesi
Amr için «oğlumdur» dese, Amr âzâd (edilmiş) olur
mu?.. ELCEVAP... Olur. ALİ EFENDİ, 127
Zeyd* cariyesi
Hind için «kızımdır» dese Hind âzâd (edilmiş) olur mu?.. ELCEVAP...
Olur. ALİ EFENDİ, 127
Zeydd, kendisine yaş
i'tibâriyle oğul olmağa sâlih olmayan kölesi Amr için «oğlumdur» dese, Amr âzâd
olmuş olur mu?..
ELCEVAP... Olur.
Abdurrahim, Cilt 1, Sahife 299
Zeyd müslümanların huzurunda
«hâlâı mülkümde olan kölelerim âzâd ölür» diye ikrar etse, Zeyd'in o .ikrar
ettiği günde mülkünde olan köleleri âzâd olur mu?.
ELCEVAP... Olur.
Abdurrahim, CÜt 1, Sahife 299
Zeyd, cariyesi Hind için
«kızım gibidir» dese, lâkin âzâd etmeye niyet etmese, Hinci âzâd olmuş olur
mu?.. ELCEVAP... Olmaz.
Abdurrahim, Cilt 1, Sahife 299
Zeyd, cariyesi Hind için
«kızım gibidir» dese lâkin âzâd niyyet etmeyip tatyip etmek murâd etse^
mücerred böyle demekle Hind'in vat-ı (cima'ı) Zeyd'e haram olur mu?.. ELCEVAP...
Olmaz. Abdurrahim, Cilt 1, Sahife 299
Mustafa Uysal, İzahlı Multeka El Ebhur Tercümesi,
Merhaba Ofset Yayınları 2/196-199.
Mustafa Uysal, İzahlı Multeka El Ebhur Tercümesi,
Merhaba Ofset Yayınları 2/201-203.