İkrah  Bahsi 2

Hacr Bahsi 6

Bulûğa Ermeyi Beyan Eden Fasıl8

Köle'ye  Ticari İzin  Bahsi8

Sabî Ve Bunakla İlgili Fasıl :10

Gasb  Bahsi11

Gasbolunanın Değişmesiyle İlgili Fasıl :13

Gasb Edenin Tasarrufu İle İlgili Fasıl :14

Şüf'a  Bahsi16

Şüf'anın İhtilâfı İle İlgili Fasıl :17

Şüf'a Vâcib Olan  Olmayan Ve Şüf'ayî İptal Eden Şeyler Bâb'ı18

Şüf'anın Bâtıllığı İle İlgili Fasıl18

Kısmet  Bahsi 19

Kısmetle İlgili Fasıl21

Kısmette Nöbetleşme İle İlgili Fasıl:22

Zirâat Ortaklığı Bahsi 23

(Zirâi Ortaklığın Sahih Olanları:)24

(Ziraî Ortaklığın Bâtıl Olanları)25

Musakat (Bostan'i, Meyveyi Ortağa Vermek) Bahsi 27

Hayvanları Kesme Bahsi 28

Eti Yenen Ve Yenmeyen Hayvanlar Faslı32

Kurban Bahsi 34

Kerâhiye Bahsi38

Yemek Yeme Faslı 38

Kazanç   Faslı 40

Elbise Gîyinme Faslı41

Bakmak Ve Emsali İle İlgili Fasıl :44

Cariyenin Temizlenmesini Bekleme Faslı:47

Bazı Şeylerin Alış Verişi İle İlgili Fasil47

Müteferrik Meseleler Faslı49

Sahipsiz Yerlerin İhyası Bahsi54

Su Hissesi Faslı 56

Su Hissesi İle İlgili Fasıl :57

Su  Hıssesi İle   İlgili   Fasıl57

İçkiler Bahsi58

Av Bahsi 62

Rehin Bahsi 65

Rehin Almak Ve Rehin Vermek Caiz Olan Ve Olmayan Babı67

Âdil Bir Ele Rehin Koyma Bâb'ı70

Rehinde Tasarruf, Rehnîn Cinayeti Ve Rehin Üzerine Cinayet Babı71

İkrah  Bahsi [1]

 

O (ikrah) : insanın başkasına zarar kasdı ile cepren işlediği bir işiirki, o iş (ikrah ve zorlama) sebebi ile o ikrah yapılan insa­nın maşı fevt olur ve ehliyetinin baki olmasıyîe beraber ihtiyar ve arzusu (irâdesi) bozulur.

İkrahın şartı (dörttür) :                    

İkrah eden kimse, ister saltanat ve yetki sahibi olsun3 ister hırsız (ve cani) olsun tehdit ve tahvil ettiği şeyi icrasına kadir ol­masıdır.

Ve ikrah olunan kimsenin, ikrah eûen kimsenin ikrah ettiği şeyi yapacağından korkması şarttır.

Ve ikrah olunan kimsenin, ikrah olunduğu şey kendi hakkı veya başkasının hakkı veya şeriatın hakkı olduğu için daha evvel ikrah edici tarafından men olunmuş olması şarttır.

Ve ikrah olunan kimse, ikrah edici tarafından ikrah olunanın nefsi (bedeni, şahsı) veya bir azası veya rızasını yok edici bir gam ve keder îcâp eden tehdidin olması şarttır. [2]

Binâenaleyh eğer bir kimse, bîr şeyi satmak veya almak veya kavlamak yeya ikrar etmek üzere öldürülmek, veya şiddetli dö­vülmek veya uzun müddet hapsolunmakla ikrah edilse (ve bunlanda cebir karşısında işlese, sonra) bunları feshetmekle imza ele­mek arasında muhayyer kılındı ve mah ikrahla satın alan kimse, eğer malı teslim alırsa fâsid (ve kötü) lükle mülke mâlik olur [3]

Şu halde ikrahla malı satın alan kimse, aldığı köleyi azat eder­se, azadı sahih olur ve o kölenin kıymetini ödemesi lâzımdır.

Ve ikrahla, satan kimsenin, parayı kendi istek ve iradesiyle teslim alması veya ikrahla satılan malı kendi iradesiyle teslim et­mesi, alış verişe izindir (zh*a onun o halleri rızâsına delildir).

Fakat bu parayı almak ve mah teslim etmek ikrah ve zor kar­şılığında olması, alışverişe izin değildir. Ve bir şeyin bağışlanması üzerine ikrah edildikten sonra, kendi rızâsı ile bağışlamakda izin değildir.

Binâen aleyh eğer satılan mal, mükreh olmayan (zorlanmı- i yan) müşterinin elinde helak olursa, ona (ikrahsız satın alan müş- | teriye) kıymeti lâzım olur.                                                                 

İkrahla satan kimse için, ikrah edici ile müşterinin her hangi | birisine tazmin ettirmesi caizdir.

Şayet ikrahla satan kimse, o helak olan şeyi ikrah ediciye tah­min ettirirse, o, helak olan şeyin kıymeti ile o müşterinin üzerine rucû, eder.

Eğer o ikrahla satılan, bir elden diğer ele tedavül ettikten son­ra müşteriye tazmin ettirse, tazmin edenin alışından sonra vâki olursa, nafiz (geçerli) olur. Fakat tazmin edenin satın almasından evvel vâki olursa, nafiz (geçerli) olmaz [4]

Eğer ikrah olunan kimse, alış verişlerde pazarlık ve alışverişe izin1 verirse, evvelce olanda câiıg olur.        

Şayet mükreh olan kimse, ah§ verişi feshederse, (ikrahla alı­nan1 mal müşterinin elinde îse) gerisin geri reddetmesi lâzımdır=

Bir kimsenin diğer bir kimseyi kamçı ile dövmesi ve bir gün hafi etmesi ikrah değildir. Ancak makam ve ma as ıh sahibi oldu-ğui:âan bîr kırbaç ve günlük hapis sebebiyle mutazarrır olan kim­se hakkında ikrahtan sayılır.

İEğer bir kimse, murdar ölmüş hayvanın veya hınzırın etini ve­ya kanı yemeye veya şarabı içmek üzere dövmekle veya hapset­mekle veya bağlamakla ikrah olunursa, bunları yemek ve içmek helal olmaz,

Fakat öldürmek veya bir âzamn kesilmesiyle ikrah okunursa, bu takdirde onları yemek ve içmek helal olur ve telef (öldürülmek) üzere ikrah olunduğundan mahmasa (mundar) hâlinde olduğu gibi yeme ve içmenin mubahîığını bilirde yemeyifc sabretmesinle gü­nahkâr olur [5]

Bir kimse, küfür etmesi veya peygambere sövmek üzere Ölüm veya bir azasının kesilmesiyle ikrah olunursa, (bunları küfür veya pyegambere sövmeyi) izhar etmek suretiyle söylemesine onun kal­bi îmanla mutmain olduğu halde ruhsat verilmiştir. Telef olunmalı üzere sabretmesiyle ecrisevabâ nail olur. Bu ikisinden (Ölüm ve azanın kesilmesinden) başkasında ruhsat-ı şer'î yoktur [6]

Eğer bir kimse, bir müslümanın malını telef etmek üzere ölüm­le veya bir azasının kesilmesiyle ikrah olunsa o ikrah olunan kimse için telef etmek ruhsatı vardır. Fakat o telef edilen malın tazmin edilmesi, ikrah edici kimseye aittir [7]

Ve eğer bir kimse, bir müslümam öldürmek veya bir azasını kesmek üzere ikrah olunursa, o ikrah olunan kimse için müsiüma­nı Öldürmesi ve azasını kesmesine ruhsat yoktur.

Şayet ikrah olunan kimse, müslümam Öldürürse, kısas ikrah eden kimseye lâzımdır. [8] (ikrah olunana lâzım değildir. Zira hu kimse kılıç ve hiçak yerin de Ölüme bir âlettir.) İmâmı Ebû Yusuf a (R. A.) göre, hiç birine kısas vâcib değildir.

Eğer bir kimse, başka bir kimseyi kendisini dağdan atmak üze­re ikrah etse' ikrah olunanda kendini dağdan atsa onun diyeti: ikrah edicinin âkilesine lâzımdır.

İmâmı Ebû Yusufa (R. A.) göre, diyet: ikrah edicinin malın­dan lâzım olur.

.   İmâmı Muhammede (R.A.) göre, ikrah edicinin üzerine kısas lâzmı olur.

Eğer bir kimse, ölümle ikrah lounarak yüksek yerden atmaya veya kendini ataşe atmaya yahut bir suya atmaya ikrah olunsa ve bunların her biriside helak edici olsa İmamı Azama göre) bu ikrah olunan kimse için kendisim atmakla sabredip atmamak arasında muhayyerlik vardır.

İmameyn dediler ki, o ikrah olunan kimseye sapretmek lâzım­dır (zira kendi nefsini atmakla nefsini katilliğe mübaşeret etmiş olur).

Eğer bir kimse, bir gemide olsa ve o gemiye ateş düşse ve ateyanar ve eğer kendisini denize atsa batar boğulur

İmamı Azama göre, bu kimse isterse sabreder, geminin içinde du­rur, isterse kendisini denize atar ikisi arasında muhayyerdir.

İmamı |Muhammede göre, gemide sabru sebat etmesi lâzım­dır,           

Eğer bir kimse, karısını boşamak veya köleyi azat etmek üze­re ikrah olunsa veya ikisinden birimi icra etmek üzere ikrahla vekil etmesi zorlansa bunları ikrah karşısında işlerse nafiz ve sahih olur. Ve ikrah kar s ıs mı! a ikrah olunan kimse âzad ettiği kölenin kıyme­tini ikrah edici üzerine rucû eder [9]

Keza yine ikrah olunan kimse, duhuldan (zifafa girmezden) evvel talak verirse, mehrin yarısını almak üzere ikrah ediciye mü­racaat eder, Duhulden (aifafdan) sonra talak vâkî olursa, ikrah ediciye rucû etmek yoklvır.

Miikreh olan kimsenin yemini, nezri ve zıharı sahilidir. Ve bu şeyler sebebiyle borç verdiği şeyi almaya rucû edemez ve mükre-hin (ikrah olunan kimsenin) talakı rıe'î istilası, iladan rucû'u ve islamı (yani, ikrahla müslüman oluşu) sahihdir. Lâkin ikrahla İs­lama gelen kimse, mürted olursa Öldürmek yoktur.

İkrah karşısında bir kimsenin ibrası ve mürted olması sahih olmaz. Binaenaleyh ikrahla mürted olan kimsenin karısı kendinden bâyin olmaz (ayrılmış olmaz.) [10]

Şu halde eğer zevce kendi zevcinin (kocasının) izhar ettiği rid~ detin vâki loduğunu iddia etse ve zevce olan kimsede kalbi îmanla mutmain olduğunu iddia etse, hu surette tasdik olunur (zira irti-dat Allah muhafaza buyursun İtîkata taalluk eder. itikat ise, ik­rahla teğayyur etmez).

E^er bir kimse, devlet reisi tarafından ikrah olunmadıkça baş­kası tarafından zinaya ikrah olunsa ve zinayıda yapsa, (İmâmı Aza­ma göre) had olunur.

İmamcyne (Ebû Yusuf ve Muhammede) göre, o kimse üzerine had yoktur. Fetvada bununladır [11].

Hacr Bahsi [12]

 

O (Hacr): söz ile olan tasarrufun geçerliğinin men olunması-

Hacrin (ticarî söz yetkisini men etmenin) sebebleri, küçüklük, delilik ve kölelikdir.                                                                    

Binaenaleyh velînin ve efendinin yetki verme izni olmadan çocuğun ve kölenin tasarrufu sahih olmaz.               

Deliliği galip olanın tasarrufuda hiç bir halde sahih olmaz [13]

Ve hu zikrolunan kimselerden birisi bir şeyi pazarlıkla ke-sinleştirse, halbuki o kimse pazarlığa aklıda erse (bilse), bu tak­dirde o kimsenin velisi pazarlığın cevazı ile ret etmesi arasında muhayyerdir.

Eğer bu kimselerden (çocuk, deli ve kölelerden) birisi bir şeyi telef etse, o telef edilen üzerine tazmin etmesi lâzımdır (zira bun­lar fiillerinde nehyolunmuş değillerdir. Ancak sözlerinde nehyolun-mak vardır).

Küçük çocukla delinin talakı, azatları ve ikrahları sahih olmaz. Kölenin talakı ve kendi nefsi hakkında ikrarı şahindir. Efen­disinin hakkındaki ikrarı sahih değildir.

Binâenaleyh bir köle, bir kimseye bir mal ikrar etse, âzad olunduktan sonra mal lâzım olur.

Eğer köle hadle (ceza ile) veya kıtal cezası ile ikrar ederse, derhal ikrar ettiği şey lâzım olur.

Sefih olan kimse, ticaetten men edilmez. Velevki malını telef eden israf edici ol şada.

Eğer küçük olup reşid olmadığı halde bir kimse baliğ olsa, o kimsenin yaşı yirmibeşe (25 yaşma) erişmedikçe malı ona teslim olunmaz. Şayet yirmi beş yaşına erişirse ona malı verilir.

Yirmi beş yaşma erişen kimse, reşîd hâli müşahede ve ünsiyet ol un m asada malı ona verilir.

Eğer yirmi beş yaşına varmazdan evvel reşîd olmayan kimse o malda tasarruf etse tasarrufu geçerlidir.

İmameyne (Ebû Yusuf ve Mubammede) göre, sefih olan kim­se, tasarrufdan men olunur. Ve reşidliği müşahede olunmadığı müddetçe malı ona verilmez. Ve tasarrufu sahih olmaz.

Eğer bir küçük çocuk ve sefih bir kimse, bir şeyi satsa, alış verişi sahih ve geçerli olmaz.

Şayet onda (o alış verişde) m salaha t ve bir fâide var ise, Hâ­kim ona izin verir ve geçerli sayar. Eğer sefih olan kimse bir kö­lesini âzad etse, geçerli ve sahih olur ve sonra o köle kıymeti mik-darmda çalışıp bedeli öder. Ve eğer sefih olan kimse kölesini mü-debber etse, sahih ve geçerli olur.

Eğer sefih olan efendi reşid olmazdan evvel ölse, köle olan kimse, müdebber olduğu halde kendi kıymeti karşılığında çalışır (zira sefih efendinin ölümü ile müdebber olduğu halde âzad olmuş

Reşid olmayan sefih kimsenin mehri misille nikahlaması sa-hihdii1. Eğer mehri misilden fazla bir şey konuşulursa, bâtıl olur (zira ziyade ve fazlalığa zaruret yoktur).

Mal sahibi olan sefihin malının zekâtı çıkarılıp verilmelidir (zira vâcibdir). Ve sefih olan kimsenin malından kendine ve nafa­ka vermesi üzerine lâzım olan kimselere infak etmek gerekir. Kâdî (Hâkim) olan kimse, o sefihin malından verilecek kadarim çıkarıb zekâtını kendi eliyle ehline vermesi lâzımdır. Ve. Hâ­kim olan kimse, sefihin üzerine bir emin kimseyi vekil etmesi ge­rekir, tâki o zekâtı fakirlere, miskinlere ve diğer sınıflara eda edip teslim etmesi sağlanmış olsun.

Binâenaleyh eğer sefih olan kimse, hacca gitmek isterse, (Hâ­kim) onu hacca gitmekten men etmez (zira farzdır) ve bir sefere mahsus olmak üzere umre haccından da men olunmaz. Ve hacca giden sefihin nafakası itimat edilen bir kimseye verilir. Tâki yolda o sefih infak etsin. Sefihin kendisine infak olunmaz.

Sefih olan kimsenin Âllâha yaklaştırmaya vesile olan iyi amel ve ibâdetlere ve çeşidli hayır bablarına malının üçte birinden vasi­yet etmesi sahih olur.

Miiftiyi macin (yâni halka hile yollarını tâlim eden köşe müf-tisi denilen kişi), câhil doktor ve hayvanı olmadığı halde insanlara hileli yolla kira ile hayvan veren (keza diğer vasıtalardada hile ile kiralayan)' kimseden ittifakla men olunurlar [14]fâsik ve fetâneti az olan kimse, mâlini muhafaza edici olduk­ları vakitte ticaretten men olunmazlar ve borçlu kimsede men olun­maz.

Hâkim borçlunun malını borcu karşılığında satmaz, belki borç­lu kendisi malını satıp borcunu ödeyinceye kadar hapseder.

Şayet borçlunun mevcud olan malı bcrcu cinsinden olursa Hâ­kim o borcu o maldan eda eder. Ve eğer o borçlunun borcu dirhem olup mahda dinar (yâni borcu gümüş olur elindekide altın) olur­sa (veya bunun zıddı olursa) Hâkim iki nakdin (paranın) birini îstihsânen diğer kimseye satar.

Imâmeyne göre eğer alacaklı kimse onu (elde olan parayı) is­terse satışı men olunur.

Ve borçlu olan kimse ta sar ruf d an ve kendi malından başka bir kimseye borcu yahut bir şeyin aynını ikrar etmekten men olu­nur. Ve Hâkim olan kimse, o borçlunun malını satıp alacakları ara­sında kıssaları mîkdarınca taksim eder.

Eğer borçlu olan kimse yaklaşma zamanında bir kimseye bir şey ikrar etse, borçlarını ödedikten sonra o ikrar ettiği şeyi eda et­mesi lâzım olur. Hemen o anda lâzım olmaz.

Müflis olan borçlunun malinden kendine ve kendisinin nafâkasını te'min etmesi lâzım gelen kimselerin üzerine infâk olunur (zira borçlunun ihtiyacı alacaklıların üzerine mukaddemdir).

Fetva ise, borçlu müflis malım satmakdan çekilmesi halinde imâmeynin kavli üzeredir.

Eğer borçlunun borcu eda edilmek istenirse, evvelâ altın ve gümüş gibi para cinsinden olanlar satılır sonra ev, bağ, dükkân gi­bi akar cinsinden olan satılır.

Ve eğer borçlunun elbisesi satılmak istenirse, ona kendi bede­ninin elbisesinden bir kaç elbise terk edilir. Ve bir rivayette iki kat elbise terk edilir denildi.

Eğer bir kimse, iflâs etse ve o iflâs eden kimsenin yanında bir adamın bir eşyası bulunsa o eşyayıda o adamdan satın almış olsa, bu takdirde o malın sahibi diğer alacaklılarla beraberdir. (Yâni, mal sahibi o sattığı malın tamamını alamaz. Diğer alacaklılarla beraberdir (Yâni, mal sahibi o sattığı malın tamamını alamaz. Di­ğer alacaklılarla aralarında müsavi olarak taksim ederler). [15]

 

Bulûğa Ermeyi Beyan Eden Fasıl

 

Erkek çocuğun baliğ olması, ihtilam olmakla veya meninin in­zal olması ile veya kadını hâmile yapması hâlinde hükmolunur.

Binâenaleyh bu zikredilenlerden bir şey bulunmazsa bu tak­dirde imâmı Azama göre erkek çocuk on sekiz yaşına ve câriye on yedi yaşına eriştiği zaman bulûğu ile hükmolunur.               

İmâmeyne göre her ikiside onbeş (15) yaşını tamamladığı va­kit baliğ hükmünde olurlar. Bu İmâmeynin kavilleri Ebû Hanife-den rivayet olunmuştur. Ve fetvada bununladır.

Bulûğun en aşağı müddeti, erkek çocuk için on iki senedir. Câ­riye içinde dokuz senedir [16]

Eğer erkek çocukla câriye mürâhik olsalar (yâni bulûğ çağı­na erişseler) ve baliğ olduk deseler, tasdik olunurlar. Ve bu ikisi hükmen baliğ gibi olurlar. [17]

 

Köle'ye  Ticari İzin  Bahsi

 

İZİN : Bir kölenin üzerinde olan Ticarî yasaklığı kaldırmak ve hakkı iskât etmektir. Sonra köle ehliyet ile tasarruf eder. Bi­nâenaleyh me'zun olan bir köle bir şcy'i satın alsa, ağa olan kimse­ye o köle'nin satın aldığı şeyin tazminini vermesi lâzım olmaz ve izin, muvakkat bir vakitle mukayyet değildir.

Şu halde efendi olan kimse, kendi kölesine günlerden bir gün­de izin verse, devamlı izinli hükmündedir. Tâki tekrar izinden ya­saklanıp men etmesi ile izin kalkar ve o efendinin verdiği izin bir nev'i şey'e tahsis olunmaz.

Eğer efendi olan kimse, kendi kölesine ticaret nevilerinden bir nevîsine izin verse, diğer nevîlerde me'zun olur.

Ve izin, hem sarahat ve hem de delâletle sabit olur.

Meselâ: Kendi kölesini alış veriş yaparken görünce sussa, ge­rek alış veriş efendinin olsun ve gerekse başkasının olsun, gerek emriyle olsun ve gerek emri olmadan olsun, gerek alış veriş sahih olsun ve gerekse fasit olsun (bu hallerin hepsi izinle yapılmış de­mektir).

Umûmi izinle me'zun olan kölenin, alış verişi caiz ve sahihtir. Fakat muayyen bir şeyin satınalınmasma memur olan kimseye veyahut yemek için bir Taamın satın alınmasına veya giymek için bir elbisenin satın alınmasına memur olan kimseye satması ve alması caiz; değildir.

Me'zun olan köle, alış verişde vekil tâyin eder. selem verir (Pe­şin para ile verir) ve Selem kabul eder, Rehin verir ve Rehin kabul etmesi caizdir ve me'zun olan köle, başka birisi ile Ziraat ortaklığı yapar ve Ekin ekmek için tohum satın alır.

Me'zun olan köle, Şirketi inan Ortaklığında bulunur ve bir ma­lı Şirketi mudârebeye verir.

Me'zun olan kimse, malını Ticarî bir kâr karşılığında başkası­na verir, ariyet olarak verebilir, zimmetinde olan bir borcu,- emâ­net bir şeyi ve gasben alınmış bir şeyi ikrar eder.

Eğer me'zun olan kimse, bir metâ'ı Gabni fahiş ile alır-satarsa, (imâmı Âzam R.A.'a göre) caizdir. îmameyn için muhalefet var-

Eğer Ticarete me'zun olan kimse, kendi ölüm hastalığında bîr kimse ile alış verişte eksik satsa ve alsa eğer üzerinde bir borç yoksa bütün mallarda sahih olur. Şayet borcu varsa, baki kalanın hepsindedir. (Meselâ: Mezun olan kimse bir adama 200 dirhem de­ğerindeki bir köleyi 100 dirheme satsa ve o adamdan 200 dirheme değer bir köleyi 100 dirheme satın alsa, sahih olur).

Eğer o me'zun olan kimse üzerinde borç kalmaz ise, müşteri olan kimse, bütün noksanlığı ona verir, edâ eder veyahut satın alı­nanı (satılanı) reddeder.

Ticarete me'zun olan kimse için, alış verişde bulunduğu ada­mı davet edip yemek yedirmesi caizdir. (Zira Tüccarların âdetin-dendir). Me'zun olan köle, sattığı malda ayıp meydana geldiğin­de parasından bir miktarını kaldırır.

Me'zun olan kimse, Ticarete me'zun olan diğer bir kölesine, izin verir.

Lâkin kendi nefsini yahut kölesini, yahut cariyesini nikahlamak caiz değildir.£Zira Ticaretten değildir).

İmam'ı Ebû Yusuf için muhalefet vardır ve Bedeli Kitabete kesmeside caiz değildir. Bir mal üzerine olsa da köleyi azâd etmesi de caiz olmaz. Ödünç vermesi veya Bir şey karşılığında olsa da hi­be etmesi, caiz olmaz.

Me'zun olan kimse, hediye de etmez. Ancak Taam'dan az bir miktar hediye etmek caiz olur.

Ticaretten men olunan kimse, taamdan az bir şey olsada he­diye edemez.

Ebû Yusuf'dan rivayet olunmuştur ki, efendi olan bir kimse, Ticaretten yasaklanan kimseye bir günlük rızkını verse, ve men olunan kimse arkadaşlarını davet edip beraber yeseîer, bu şekilde beis yoktur. Şayet bir aylık rızkını verirse, geçen meselenin hilâ-fınadır.

Fukaha dediler ki, bir kimsenin karısı, Çörek, Tuz ve Soğan gibi yeneceklerde az bir miktarını tasadduk etmesinde beis yok­tur. .

Her hangi bir şey ki, borç kısmından olup, Ticarete me'zun kimseye lâzım olsa ve Ticaret sebebiyle yahut Ticaret mânasında olan şey'in sebebi ile alış veriş, îcâra verme, îcâra tutma, gasbet-me, emâneti inkâr etme ve satın alıp cima ettikten sonra hak sahibi olunan cariyenin ukuru gibi olan şeyler, me'zun olan kimsenin kö­lesine tealluk eder. Binâenaleyh, bu takdirde o me'zun olan köleden ağası feda etmese, o köle satılır.

Ticarete me'zun olan köle, kendisi kazanıp elinde olan şey, ister borçdan evvel olsun, ister borçtan sonra olsun, ister bağış yo­luyla kazanmış olsun kendi'elindeki olan şeyle satılıp parası ala­caklılar arasında hisselerine göre taksim olunur.

Me'zun olan kimsenin üzerinde baki kalan şey, âzad olunduk­tan sonra ondan istenir.

Ve her hangi bir şey ki, efendisi borcundan evvel ondan almış olursa, geri red olunmaz.

Ve ağası için, kendisinin izinli kölesinden borçdan evvel aldı­ğının ecri mislini alması caizdir. O ecri mislinden fazla olan mik-dar alacaklılarındır.

Ticarete me'zun olan köle, eğer kaçarsa veya efendisi ölürse, veya efendisi zır deli olursa veya efendisi mürted olarak dârî har­be lâhik olursa, yine evvelki hâli gibi ticaretten men olunur. Ve­yahut ticaretten men olunmuş olsa ve çarşı halkının ekserisi de ti­caretten men olunduğunu bilse, ticaretten men olunur.

Me'zun olan Câriye'nin efendisi, Câriye'den doğum talep etmek üzere-'istîlât etse, Ticaretten men olunmuş olur. Fakat Câri-ye'yi Müdebber kılarsa, meri olunmuş olmas. Cariye'nin istîlâdı suretinde ve Müdebberliği suretinde yapmış olduğu Borçlar için alacaklılara efendi, kıymetini tazmin eder.

Ticaretten men olunan kimse, men olunduktan sonra bir bor-s« ikrar etse veya elinde bulunan şey'in emanet veya gasbedilerek alındığım ikrar etse, ikrarı sahilidir. Imââmeyn için muhalefet var-

Eğer Ticarete me'zun olan kimsenin borcu kendi bedelini ve elinde olan şey'i kablayıp ihata etse, efendi olan kimse, onun elin­de olan şey'e mâlik olmaz.

Binâenaleyh eğer o me'zun olanın efendisi olan kimse, o me'-zumın elinde olan şeyle o köleyi âsad etse, (İmâm'ı Azam'a göre) sahih olmaz. İmâmeyne göre. o şey'e mâlik olur ve köleyi âzad et­mesi de sahih olur.

Eğer o me'zun olan kölenin üzerindeki olan borç, bedeli ile malını karşılamaz ve kablamazsa, o- ağanın âzad etmesi ittifakla sahih olur.

Ticarete me'zun olan kimsenin, kendi efendisine bir şey'in kıy­metinin misli ile satması sahilidir. Ama kıymetinin mislinden azı ile satması sahih olmaz. Ve efendisinin me'zun olan kölesine bir şey'i kıymetinin misli ile satması sahilidir. Kıymetinin ekserisi ile satması sahih değildir.

Binâenaleyh ticarete me'zun olan kölenin efendisi, kölesine kıymetinin mislinden çok kıymetle bir şey satsa, o ziyade olan miktar kaldırılır veya alış-veriş bozulur.

Ticarete me'zun olan kölenin efendisi, o satılan malı köleye parayı almadan teslim etse, parası sakıt olur. (Zira efendi için kö­le üzerine borç vâcib olmaz). Efendi için, parasını alıncaya kadar sattığı malı kölesine teslim etmeme hakkı vardır.

Efendi olan kimse, o ticarete me'zun olan kölesini borçlu ol» duğu halde âzad etse, o me'zunun kıymetinden ve borcundan az olan miktarı tazmin eder ve o me'zun olan kölenin kıymetinden ziyâde olan borcu ile âzad olunmuş olduğu halde taleb olunur.

Eğer efendi olan kimse, me'zun olan köleyi satsa, halbuki o me'zun olan kimseyi borcu ihata etmiş olsa ve onu müşterisi olan kimse gâib etse, alacaklılar için o satışa izin verip parasını alması caizdir veyahut efendisi ile müşterinin herhangi birisini isterler­se kıymetini tazmin ederler.

Eğer alacaklılar, o me'zun olanın kıymetini efendiye tazmin ettirseler sonra o köle bir ayıb sebebiyle red olunsa ve efendi olan kimse kıymetiyle o alacaklıların üzerlerine rucû etse, o alacaklı­ların hakları o köleye avdet edip rucû eder.

Eğer efendi olan kimse, o me'zun olan köleyi satsa, satın alan kimseye o me'zun olanın borcu olduğunu bildirse, alacaklılar için o satışı eğer onlara satılanın parası vâsıl olmaz ise, red etmeleri caizdir. (Zira alacaklıların hakları ona taalluk etmiştir).

Eğer para vâsıl olursa, satışda noksanlık olmaz (ve vasıl ol­madığı için) o satışı red etmezler.

Eğer satan kimse gâib olsa, satın alan kimse borcu inkâr etse dahî satm alan (alacaklılara) hasım olmaz. İmamı Ebû Yusuf'a gö­re, satın alan kimse, hasımdır ve o hasımlara - (alacaklılara) borç ödenir.

Bir kimse, «ben falan kimsenin kölesiyim» diye ikrar etse ve bir kısım hakla alış veriş etse, onun hükmü me'zun olan kölenin hükmü gibidir. Ancak (ben falan kimsenin kölesiyim) diyen kim­se, efendisi kendisine izin verdiğini ikrar etmedikçe borç da satıl­maz. [18]

 

Sabî Ve Bunakla İlgili Fasıl :

 

Sabî (küçük çocuk) olan kimsenin tasarrufu, Müslümanlığı, Hibes'i ve Sadaka'yı kabulü gibi menfaath şeylerde velisinin izni olmadan sahihdir.

Eğer o çocuğun tasarrufunda talâk ve âzad etme gibi zarar ola­cak bir şey varsa velisi izin versede yine sahih olmaz. Eğer o ço­cuğun tasarrufunda menfaat ile mazarrat ihtimali olursa, meselâ: alış veriş gibi, Velisinin izni ile sahih olur. İzinsiz sahih olmaz.

Eğer o çocuk olan kimseye babası veya babasının olmadığı va­kit dedesi ticaret etmeğe izin verse veya birisinin Vâsî-si olan kim­se izin verse veya Hâkim olan kimse izin verse, hu takdirde bu ço­cuğun hükmü, me'zun olan kölenin hükmü gibidir. Fakat (çocu­ğun, me'zun köle hükmünde olması) satışın mülkiyeti kaldırdığına ve almanın mülkiyeti celbettiğine aklının ermesi şarttır.

Binâenaleyh eğer akıllı olan çocuk, elinde kendi kazancından olan şeyle yahut ona hâsıl olan mirasla başka bir kimseye ikrar et­se, sahih olur.

Bunak olan şahıs da, küçük çocuk menzilindedir.

Yetim olan kimsenin kölesine, vâsinin veya Hâk im in izin ver­meleri sahihdir. [19]

 

Gasb  Bahsi[20]

 

O (Gasb): Hak sahibi olan bir kimsenin elini (yetkisini) gi­derip bâtıl (ve haksız olan) kimsenin elini (yetkisini) isbat edip koymasıdır.

Binâenaleyh bir kimsenin (rızası olmadan) kölesini hizmet­te kullanmak, ve hayvanına bif şey yüklemek gasbdır. Ama halısı (kilimi, keçesi) üzerine oturmak, gasb değildir.

Gasbın hükmü: Gasb eden kimse, günah olduğunu biliyorsa günahkârdır ve eğer gasbettiği şey elinde mevcut ise, aynı gasbet-tiği yerde aynısını gerisin geri reddetmek vaciptir. Şayet gasbet­tiği şey, helak olmuş ise, aynısını tazmin eder. [21]

Binâenaîey gasbolunan, kile, tartı ve adet gibi biri birine ya­kın olanların mislinden vermek vâcib olur. Eğer o mislî olan mev­cut olmazsa, o günkü eda etme gününün kıymetinden vermek vâcib olur. İmâm'ı Efaû Yusuf (K.A.) gasbedîldiği günün kıymetinden vâcib olur dedi. İmâm'ı Muhammed (R. A.) mislinin mevcut ol­madığı gaybolduğu günün kıymetinden vermek vâcib olur dedi.

Kıymeti ile alınıp satılanlardan gasbolunduğunda, bir birine yakm olan adedi olanlar ve arpa ile karışık buğday gibilerde İmânı'-larm ittifakı ile gasbolduğu günün kıymetinden vermek vâcib olur. (Zira misli yoktur) [22]

Eğer gasbeden kimse, gasbolunan şey'in helak olduğunu iddia ederse, hapsolunur. Tâki elinde baki olduğunu izhâr etmesi sağla­nıp ve bilinip sonra onun bedeli ile ona hükmolunur.

Gasb, ancak menkul olan şeylerde tasavvur olunur. Binâena­leyh eğer bir kimse bir akarı (bağı, bahçeyi, dükkân ve evi) gasb edip elinde helak olsa, (İmâm'ı Âzam R.A.'a göre) onu tazmin et­mek lâzım olmaz (zira bunları gasbetme ve helak etme tasavvuru yoktur). İmâm'ı Muhammed (R. A.) için muhalefet vardır. (Buna göre onların da kıymeti vâcibdir).

Herhangi bir gasbolunan şeyde gasbedenin kendi fiili ile nok­sanlık meydana gelirse, gasb ile alıp oturduğu evde ve gasbeden alıp ektiği tarlada noksanlık meydana gelmek gibi bir şey olsa, İmamların ittifakı ile o gasbedip noksanlaştıran tazmin eder ve o araziyi gasbedip ziraatçılık yapan kimse kendi sarfettiği ma­lının (tohumunun) esasını, (anasını, sermayesini) alır, fazla olanı­nı tasadduk eder. İmâm'ı Ebû Yusuf (R. A,)'a göre tasadduk et­mez [23]

Keza yine gaspolunmuş olan köle, bir iş işlese ve o iş onu nok-sanlaştırsa (Meselâ : Gasbeden kimse, gasbettiği köleyi îcare ver­se, kar sebebiyle parası, kıymeti noksanlaşsa) o noksanı tazmin eder. Yahut ariyet olarak aldığı şeyi bir kimseye îcâra verse ve îcar sebebiyle noksanlaşsa, o noksanı tazmin eder. Gelir ve ücret­ten fazla olan şeyi (İmâm'i Azam R.A.'a ve Imâm'ı Mulujmme(l R.A.'a göre) tasadduk eder. İmâ m's Ebû Yusuf için muhalefet var_ dır.

Eğer gasbeden kimse, gasbettiği şeyde yahut yanında emanet olan şeyde tasarruf etse ve ona kâr meydana gelse, halbuki gasbo-lunanla emânette bir şeyle tâyin olunmuş olsalar, bu takdirde kâr'i tasadduk eder, İmâm'ı Ebû Yusuf için yine muhalefet vardır.

Şayet o gasb olunanla emânet olanlar tâyin edilmiş olmazlar ve onlara işaret edip parasını sayarsa, yine kâr'ı tasadduk olunur.

Eğer o gasbolunan ile emanetten başkasına işaret edip onlara parayı sayarsa yahut onlara işaret edip başkalarına parayı sayar, yahut mutlak söyleyip parayı verirse, ittifakla o kâr ona tıyb (He­lâl) olur, Fetvada bununla denildi. Muhtar olan ise, mutlak surette tıyb olmaz.

Eğer gasbeden kimse, gasbettiği bin dirheme ve bin dirhem değerinde bir emanete ikibin dirhem değerinde bir câriye satın al­sa ve onu başka bir kimseye bağışlasa, yahut bir kimsenin taamı­nı gasbedip yese, hiçbir şey tasadduk etmez. [24]

 

Gasbolunanın Değişmesiyle İlgili Fasıl :

 

Eğer gasbeden kimse, gasb ettiği şeyi bir yolla (sebeple) tağ­yir edip (veya herhangi bir sebeple tağyir olunup) ismi ve men-faatlanmanın büyüğü yok olup, perişan olsa, gasbeden kimse onu tazmin eder ve o mala da mâlik olur.

Ve gasbeden kimse, o ayn: değişen şey'i tazmin edip sahibine eda etmeden evvel ondan menfaatlanamaz. Meselâ; Bir koyunu kesip pişirmek veya kebap yapmak veya parça parça etmek gibi (şekilleri yapamaz). Ve buğdayı öğütmek veya onu yere saçıp zi­raat yapmak ve unu ekmek yapmak gibi, taze üzümü yahut zeyti­ni sıkmak gibi, pamuğu eğirmek ve eğrihniş ipliği dokumak, de­miri kıhç yapmak, sarı bakırı kap yapmak, saç ağacının üzerine veya kerpiç üzerine bina yapmak gibi (bütün bu suretlerde gasb-edilen tazmin edilmezden evvel menfaatlanmak helâl olmaz) [25]

Eğer gasb eden kimse, kasb ettiği gümüşü yahut altını dir­hemler veya dinarlar veya çanak yapsa, yine o gasbolunan tağyirde olunmuş ise (İmâm'ı Âzam R.A.'a göre) hiç bir şeysiz sahibi mâ­lik olur.

İmâmeyne göre, gasbeden kimse mâlik olur. Ve sahibine kıy­metini vermesi lâzım olur.

Eğer gasbeden kimse, gasbettiği koyunu kesse, sahibi olan kim-se? isterse o koyunu gasbedene bırakır bedel ve kıymetini tazmin ettirir. İsterse o koyunu alır ve noksanını ona tazmin ettirir.

Keza gasbeden kimse, gasbettiği koyunun ön ayaklarını ke­serse, hüküm yine bu geçen hüküm gibidir.

Yahut gasbeden kimse, eti yenmeyen bir hayvanın bir azası­nı kesse veya bir elbiseyi şiddetli bir şekilde yaksa ve elbisenin bazısı yok olsa, bazısının da menfaatlanma şekli yok olsa, hüküm yukardaki hüküm gibidir. (Yâni, sahibi muhyayerdir).

Fakat elbise az bir şekilde yanarak nakışlanır ve menfaatlan­ma şekli de yok olmazsa, bu tkadirde gasbeden kimse, o elbisenin noksanını tazmin eder (elbise de sahibinin olur).

Bir kimse, başka bir kimsenin arazisine izinsiz bina yapsa ya-yut bir ağaç dikse o yaptığı binanın ve diktiği ağacın sökülmesi ve o arazinin sahibine red olunması ile emrolunur.

Eğer o arazinin, içinde olan ağacı koparıp sökmekle araziye noksanlık âriz olsa, sahibi için o araziyi gasbeden kimseye o arazi­nin üzerindeki binayı ve ağacı söktürmeye memur olduğu halde arazinin kıymetini tazmin ettirir. (Ve o ikisi gasbeden kimsenin olur).

Binâenaleyh o gasbolunan arazi ağaçsız yahut binasız kıymet­lendirilir ve o iki şeyin (ağaç ve binanın) biriyle sökmeye müste-hak olduğu halde kıymetlendirilir. Sonra sahibi olan kimse fazla olan miktarda tazmin eder (Meselâ: Arazinin kıymeti bin dirhem olsa ve o sökülen ağacın kıymeti yüz dirhem olsa o ağacı yerden koparmanın ücreti on dirhem olsa, o ağacın kıymetinden ihraç olunur. Pahası doksan dirhem olur. Bu takdirde bu fazla olan dok­san dirheme mâlik olan kimse tazmin eder) [26]

Eğer gasbeden kimse, o gasb ettiği elbiseyi kırmızıya yahut sarıya boyasa yahut onu yağla kavursa bunların sahibi olan kim-se> isterse o gasbolunan elbisenin parasını beyaz olduğu halde onun mislini tazmin ettirir, isterse onları alıp o boya ile yağın ziyâdeli-ğini tazmin eder ve malına sahip olur.

Eğer o gasbeden kimse, o gasbettiği şey'i (elbiseyi) siyaha bo­yasa, malın sahibi olan kimse muhayyer olur. İsterse, ona kıyme­tini beyaz olduğu halde tazmin ettirir, isterse birşey reddetmeksi-zin onu alır. Zira o siyah renk (İmâm'ı Âzam R.A.'a göre) nok­sanlıktır.

İmâmeyn'e göre, siyah olan renk, başkası gibidir. (Yâni, diğer renklerle fark yoktur) ve bu ihtilâf zaman ihtilâfıdır. [27]

 

Gasb Edenin Tasarrufu İle İlgili Fasıl :

 

Eğer gasbeden kimse, gasb ettiği şey'i ayıplarsa ve kıymetini tazmin etse, gasbettiği zamanın kıymetini tazmin ettiği halde o mala mâlik olur. Ve gasbetme müddetinde o gasbolunandan tahsil olunan kazançlar gasbeden kimseye teslim olunur. Fakat gasb za­manında tahsil edilen evlâd teslim olunmaz (Zira evlât kazanca tâbi değildir).

Şayet gasb olunan şye'in kıymetinde niza vâki olsa, söz gasb eden kimsenindir. Yeminiyle beraber o gasbolunan şey'in kıyme­tinde malın sahibi olan kimse, ziyadeliğine delil ve şahit getirme­diği takdirde ve ziyadeliğine de delil getirse, söz onundur.

Eğer gasb olunan şey gaibde iken meydana çıksa, halbuki kıy­meti sabit olan kıymetten ziyâde olsa ve gaib olan kimse, gasb olu­nan sahibinin sözüyle yahut delil getirmesiyle yahut gasbedenin çekinmesiyle tazmin etmiş olsa, o ziyadelik gasbeden kimsenindir ve malın sahihi için muhayyerlik yoktur.

Eğer gasb olunan şeyi gasbeden kimse, kendi sözüyle tazmin etse, malın sahibi olan kimse muhayyerdir. İsterse o tazmin olu­nanı kabul edip cevaz verir. İsterse, o gasb olunanı alıp karşılığını Reddeder.

Eğer malın sahibi olan kimse ile* gasbeden kimseden her bîri diğerinin yanında o gasbolunanm aynısı helak olduğuna delil ge­tirseler, gasbeden kimsenin delili evlâdır. İmâm'ı Ebû Yusuf için muhadefet vardır.

Bir kimse, diğer bir kimsenin kölesini gasbedip satsa, sonra kölenin sahibi olan kimse, o kölenin kıymetini ona (Gasbedene) taz­min ettirse, alışveriş geçerli ve sahih olur.

Eğer gasbeden kimse, o gasbettiği köleyi âzad etse, sonra onu tazmin ettirse, azadı geçerli ve sahih olmaz.

Ve gasbolunan şey'in gasbedenin yanındaki ziyadelikleri gasb­eden kimse onda bir tecavüzde bulunmadığı müddetçe veya onu sahibinin istemesinden sonra menetmediği müddetçe tazmin oîisn-maz. İster o hâsıl olan ziyâdelikler güzellik ve yağlılık (Şişman­lık) gibi muttasıl olsan, ister çocuk ve meyve gibi ayrı olsun (Yi­ne tazmin olunmaz).

Eğer gasbolunan câriye gasbeden kimsenin elinde çocuk do* gurup ve doğum sebebiyle kıymeti noksanlaşsa, gasbeden kimse noksanı tazmin der. Ve o doğan çocuğun kıymetini vermekle cebro-lunur. Veya câriye ölürse, o çocuğun ğurrası (diyetin onda birinin yarısı olan beşyüz dirhemi) vermekle cebroîtmur.

Bir kimse, gasbettiği cariyeye zina edip hâmile olsa ve onu hâmile olduğu halde sahibine reddetse, red olunduktan sonra ham­lini doğurup vefat etse, bu gasbeden kimse o cariyenin Cim'â etti­ği günde olan kıymetini tazmin eder. Hürre olan kadın, cariyenin hilafınadır. (Yâni, ikrahla bir hürre kadını zina etse sonra hâmile olup hamlini doğursa, tazminat olmaz). îmâmeyn'e göre, cariyede de tazminat yoktur.

Eğpr gasb eden kimse, gasb ettiği o cariyeyi sıtma hastalığına mübtelâ olduğu halde sahibine red edip sonra vefat etse, tazmin etmez (ancak sıtma hastalığının noksanlaştsrdığı şey'i tazmin eder).

Keza gasb olunan cariyeye gash eden kimse, zina etse sonra o cariyeyi sahibine red etse, red olunduktan sonra celde (değnek) vurulsa, ondan sonra da vefat etse tazmin etmez (zira zinanın had­di olan değnek onu telef edici olmamıştır).

Bir kimse, gasb ettiği evde ister otursun, ister oturmayip bom­boş bıraksın evin menfaatlarını tazmin etmez. Ancak gasb ettiği ev vakıf olduğu zamanda menfaatini tazmin eder.

Müslüman $>lan kimsenin şarabını ve hınzırını telef etmekle tazmin etmek yoktur (Zira şarap ve hınzır müsîüman hakkında mâli mütekavvem değildir). Eğer telef eden kimsenin telef ettiği şarap ve hınzır zimnıî (vatandaş) olan ehli kitabın ise, onlar m kıy­metini tazmin eder (zira bu ikisi zimmî hakkında mâli mütekav-vemdir).

Eğer zimmî olan kimse, kendisi gibi zimmî olan kimsenin gasb ettiği şarabını telef etse, o döktüğü şarabın mislini tazmin eder. Ve  bir kimsenin murdar ölmüş bir hayvanını telef ettiğinde velevki o murdar hayvan zimmîiûn olsun tazminat yoktur. (Zira murdar hiç bir dinde mal değildir) [28]

Bilerek Besmele terkedilib - kesilen hayvani telef etmekle tazmin etmek yoktur. Velevki o hayvan besmeleyi terketmeyi caiz ve mubah gören kimsenin olsun.

Eğer bir kimse, bir müslümanın şarabını gasb edip onu kıy­meti olmıyan şeyle sirke etse (Meselâ: Onu gölgeden güneşe, gü-neşden gölgeye nakletmekle sirke olsa), sahibi onu bir şeysiz alır. (Sirke yapmak, bir elbiseyi temizlemek kabilindendir).

Binâenaleyh eğer gasbeden kimse, gasb ettiği şarabı sirke edip telef etse, onu tazmin eder. Fakat o kendi kendine telef olursa taz­min etmez.

Eğer gasb eden kimse, o gasb ettiği şarâba bir mikdar tuz at­makla şirke yapsa (İmâmı Âzam R.A.'a göre) ona mâlik olur ve üzerine bir şeyde lâzım gelmez.

İmâmeyn'e göre, sahibi olan kimse isterse o şarabı alır ve o sirkeye atılan tuzun tartısı kadarını red eder.

Binâenaleyh eğer gasb eden kimse, o sirke olan şarabı dökse (İmâm'ı Âzam E.A.Ja göre), tazmin etmez. İmâmeyn için muha­lefet vardır.

Eğer şarabı gasb eden kimse şarabın içine sirke dökmek su­retiyle sirke yapsa, ona mâlik olur ve İmâm'i Âzam'a (R.A.) göre, mâlik olan kimseye bir şey yoktur.

Keza İmâm'i Muhammed'e göre, o şarab saatmda hemen sirke olmuşsa, mâlik olan kimseye bir şey lâzım gelmez.

Şâ>et o şarab o saatta sirke olmaz ise. o sirke sahibi ile gasb edenin arasında milkiyetleri miktarmca taksim olunur.

Eğer murdar Ölmüş bir hayvanın derisini gasb edip kıymeti olmayan bir şeyle dibâğat edip temizlese (Meselâ: Toprak ve güneş gibi şeylerle temizlerse), sahibi olan kimse onu bir şeysiz alır.

Binâenaleyh eğer gasb eden kimse, o dibâğatîanmış deriyi te­lef etse kıymetini tazmin eder.

Eğer gasb eden kimse, o gasb ettiği murdar hayvan derisini kıymeti olan bir şeyle (şap ve tuz gibi) dibâğat edip temizlese, ma­lın sahibi onu alır ve dibâğatın ziyâde ettiği şey'i reddeder. Ve gasb eden kimse, hakkını alıncaya kadar o gasb olunan şey'i hapsetmek hakkı vardır.

Eğer gasb eden kimse, o murdar deriyi telef ederse (îmâm'ı Azam R.A.'a göre), tazmin etmez.

İmâmeyn'e göre, o deriyi dibâğatîanmış olduğu halde tazmin eder. Ancak dibâğatın ziyâde ettiği miktarı tazmin etmez.

Eğer gasb olunan murdar deri, kendisi telef olsa, bütün imam­ların ittifakı ile gasb eden kimse, tazmin etmez.

Bir kimse, bir müslümanın sazını veya davulunu veya zurnasun veya defini kırsa, veya sarhoşluk namına olan şarabını veya kaynatmak suretiyle maddei asliyesinin yarısı giderek şarap ya­pılanı dökse, bunlar îehviyat için olmadıkları takdirde kıymetini tazmin eder. (İmâm'ı Âzam R.A.'a göre), bu eşyaların satışı sahih-dir.

tmâmeyn dediler ki: Bunları kıran ve döken kimse, tazmin etmez ve bunların alış verişi de caiz değildir. Fetvada bunun üze­rinedir.

Bir kimse, diğer bir kimsenin müdebber olan cariyesini gasb edip vefat etse, bütün imamların ittifakı ile kıymetini tazmin eder. Eğer bir kimsenin Ümmü Veled'ini gasb edip elinde vefat etse, (İmâm'ı Âzam'a göre) tazmin etmez. İmâmeyn için muhalefet var­dır.

Bir kimse bir kimsenin tulumunun (küp ve şişesinin) içindeki şarbaım dökmek için tulumunu yarsa, İmâm'ı Ebû Yusuf R.A.'a göre, tazmin etmez. İmâm'ı Muhammed (R.A.) için muhalefet var­dır.

Bir kimse, diğer bir kimsenin kölesinin ayağında olan bağını çözse ve hayvanım bağlayacağı ipini çözse veya içinde hayvanı olan ahırını açsa veya kuş olan kafesini açsa, onun üzerine tazminat yok­tur. İmâm'ı Muhammed (R.A.) için kuşla hayvanda muhalefet vardır.

Bir kimse, kendine ezâ edip rencide eden kimseyi Sultana (Devlet Reisine) koşup şikâyet etse, halbuki o ezâ eden kimse Sul­tana koşup şikâyet etmeyince def edilmese yahut bir kimse, faşık­lığı son bulmayan kimseyi gidip şikâyet etmesiyle tazmin etmek yoktur.

Şayet o sultanın âdeti dâima halka ceza çekdirmek ve ödet­tirmek ise, o gidip şikâyet eden kimse o çekilen cezayı tazmin eder.

Keza bir kimse, haksız yere ve hiçbir sebep olmaksızın bir sultana gidip şikâyet etse, İmâm'ı Muhammed Rahimehullâh'e gö­re o kimsenin ceza ve men etmek içîn tazmin etmesi lâzımdır.

Bir taamı gasb eden kimse, gasb ettiği taamı sahibine yedirse ve yediği taamı kendinin olduğunu sahibide bilmezse, gasb eden kimse tazminattan kurtulur (Zira kendi malı kendisine vâsıl ol­muştur). [29]                                                     

 

Şüf'a  Bahsi[30]

 

O (Şüf'a) : Akar olan şeyi müşterisine satın alman paha ile cebren temlik etmekdir. Şüf'a satişdan sonra vâcib olur ve şüf'a şâhid dikmekle sabit ve lâzım olur. Şüf'a Hâkimin hükmü yahut rıza ile alınmakla temlik olunur.

Şüf'a, ancak satılan şeyde taksim eden arkadaşı (ortak) için vacip olur (Meselâ: iki ortağın birisi hissesini yabancıya satması gibi hâlinde evvelâ almak hakkı ortağındır. O almadığı takdirde yabancıya satılabilir ).

Binâenalyh eğer karıştıran ortak mevcut olmasa veya olsa lâ­kin hissesini teslim etse, bu takdirde yine şüf'a ortağın olur. Sa­tılanın hakkında şirbi has, içinde gemi yürümeyen ırmak ve hususi yol ise, geçerli olmayan (çıkmaz) yol gibi.

Şüf'a, ortağa vâcib (ve müstehaklık) olduktan sonra o akara (eve, bağa, bahçeye ve emsali şeylere) bitişik olan komşu için sa­bit ve vâcibdir (Yâni alma hakkı onundur). Velevki kapısı başka sokak (ve yol) da olsun (Yine komşunun alma hakkı sabittir). [31]

Bir kimsenin şüf'a ile alınacak evin duvarı üzerinde direkleri olmuş olsa veya o duvarın üzerinde olan direkde ortak olmuş olsa, o kimse komşudan sayılır ve eğer o direk duvarın kendisinde olup üzerinde olmazsa, ortakdan sayılır. (Zira ortaklık gayri menkûl olan akardadır, menkûl olanda değildir.)

Bu (şüfa), bir evde mevcud olan ortakların her birinin ade-dince taksim' olunur. Sehim üzere taksim olunmaz. (Meselâ: üç kimse, bir eyde müşterek olsalar ve birinin yarı, birinin üçte bir diğer birinin altıda bir ortaklığı olsa, yarı sahibi olan kimse ya­rısını satsa, üçte bir sahibi ile altıda bir sahibinin aralarında bera­ber taksim olunur. İmâm'ı Şâfi-î Rahimehullah, İmâm'ı Mâlik ve İmâm'ı'Ahmed Rahimehulla'ha göre, sehim üzere taksim olunur. (Meselâ: bir ev üç kimse arasında müşterek olup birinin yarısı, bi­rinin üçte biri ve birininde altıda bir ortaklığı olsa, altıda bir hak­kı olan kimse kendi hakkı olan altıda birini satsa, yarı hak sahibi beşte birin üçünü alır ve üçte bire ortak olanda beşte birin ikisi­ni alır.) [32]

Şefî olan kimse, o satılan malı bilir ve muttali olursa bilip ha­beri olan meclisde şüfaya talip olduğuna şâhid diker ve bu şekilde ki şüfaya acele olarak almak talebinede, talebi muvâsebe (Sur' atle sıçrayıp o şüfaya talip olduğuna şâhid dikmek) denir»

Şefî olarak bilgi hâsıl olan meclisde şâhid diken kimse, akarın yanında satılan var ise, onun üzerine şâhid diker.

Binâenaleyh şefî olan kimse, şüf'a taleb edip şâhid diktiği za­man: «bundan evvel falan kimse bu evi satın almış idi ve ben bun­dan o şüfayı talep etmiş idim, şimdi de talep ediyorum sizler, şüf'ayı talep ettiğime şâhid olunuz» der ve bu şekildeki şüf'a tale­bine de, takrir ve şâhid dikme talebi denir.

Şüf'a talebinde bulunan kimse, şüf'a talebinde bulunduktan sonra şüf'ayı Hâkim huzurunda talep etse «falan kimse evi satın almış idi ve ben o evin şefi'i idim. Falan sebepden dolayı şimdi müşteri olan kimseye emret ve bana o evi teslim etsin» der. Bu şekildeki şüfaya, talebi husûmet ve talebi temlik ismi verilir.

Zahiri Mezheb de şüf'a yi talep eden kimsenin şüf'ayı tehir etmesiyle Özrü olsun, olmasın mutlaka şüf'a bâtıl olmaz. Fetvada bunun üzerinedir.

Ve bir rivayette İmâm'ı Muhammed (Rahimehullah'in: Şefî olan kimse eğer Şüf'a talebini özürsüz bir ay tehir ederse, bâtıl olur kavli ile fetva verilmiştir.

Eğer şefî olan kimse, o şüf'a ile talep edeceği evin satın alın­masını iddia etse ve şüf asını taleb etse, Hâkim olan kimse, dâva olunandan (müşteriden) sorar, eğer ikrar ederse veya mülkiyetini bildiğine dâir yemin etmekten çekinirse, yahut şefî olan kimse o şüf'a olunanın mülkiyetine delil dikse. Hâkim olan kimse, bu tak­dirde hasım olan kimseye satın aldığından sorar.

Binâenaleyh eğer bu hasım olan kimse, sorulduğunda satın al-dığını ikrar ederse, yahut satın almadığına yemin etmekten kaçı­nırsa, yahut bu talep olunan şüfaya müstehak olduğuna yemin etmekten kaçınırsa, yahut şefî olan kimse, delil dikse, o şefîolan kimseye (Hâkim) bu eşyaların biri ile hükmeder.

Şüf'a ile.talep olunan evin parasını dâva vaktinde hazır etmek şart değildir. Şayet Hâkim, dâva olunan kimseye Şüf'ayı hükme­derse, bu takdirde paranın huzura getirilmesi lâzımdır ve satın alan kimse de vin parasını teslim almak için, evi hapsetmek hak­kı vardır.

Şefî olan kimse, şüf'a ile alacağı evin parasını ödemesine emr olunduktan sonra parayı tehir etmekle şüf'ası hatıl olur ve eğer o sattığı ev satan kimsenin elinde ise, şefî için satana husûmet et­me hakkı vardır.

Ve satın alan kimse gâib olsa, Hâkim olan kimse, o satan kim­senin üzerine şüf'a ile hükmeder. Tâki müşteri (Satın alan kimse) hazır oluncaya kadar. Müşteri hazır olduktan sonra Hâkim satışı müşterinin huzurunda feshedip şüf'a ile satan kimseye hükmeder. Ve şefî olan kimse, o şüf'a ile alman evin hukukunu o satanın üze­rine kılar.

Satın almağa vekil olan kimse, şefî olan kimseye satılan malı müvekkile teslim etmedikçe hasım olur.

Şefî olan kimse için, görme ve ayıp (Kusur) muhayyerliği var­dır velevki satın alan kimse, kusursuz olması üzerine şart koşsun. [33]

 

Şüf'anın İhtilâfı İle İlgili Fasıl :

 

Eğer şüf'a ile satın alınan evin parasında şefî ile satın alan kimsenin arasında ihtilâf vâki olsa, söz satın alan kimsenindir.

Eğer şefi ile satın alanın her ikisi de şâhid (delil) dikseler (İmâmı Âzam ve İmâm'ı Muhammed Rahimehullah)*a göre, söz şefînindir. İmâm'ı Ebû Yusuf (Rah.)'a göre, söz satın alan kim­senindir.

Eğer satın alan kimse, falan mikdar parayı dâva edip satan kimse de o miktardan az olduğunu dâva etse, bu takdirde o satı­lan evin parası teslim alınmazdan evvel olursa, o evi şefi olan kimse satan kimsenin dediği paha ile ve eğer parayı aldıktan sonra ise, satın alanın dediği paha ile alır.

Eğer aksini söylersen (Meselâ: Satan kimse satın alanın dâva ettiği miktardan ziyâde dâva etse), bu takdirde parayı teslim al-dıkdan sonra ise, satın alanın sözüne itibar olunur ve eğer parayı teslimden evvel ise, satan ve alanın her ikisine de yemin ettirilir.

Binâenaleyh hangisi yemin etmekten çekinfrse, diğerinin sö­züne itibar olunur.

Eğer satan ve alanın her ikisi de yemin ederlerse, alış veriş fesh olunur ve şefi olan kimse, o satılanı satanın dediği paha ile alır.

Eğer satan kimse, alanın üzerindeki paranın bâzısını kaldırıp (düşük) pahaya verse, şefî olan kimse o satılanı baki kalan paha ile alır ve pahanın (paranın) hepsini kaldırıp üzerinden düşerse, paranın hepsi ile alınır (zira bütün parasını kaldırmak, parasız sa­tılmış olur. O şekilde ki satış ise, bâtıldır).

Eğer o sefer de bir yarısını kaldırır, sonra diğer bir yarısını kaldırırsa, o diğer yarısı ile alınır.

Eğer satın alan kimse, o satılanın parasına bir şey ziyâde et­se, o ziyâde edilen şey Şefîa lâzım olmaz (zira şefîa zarar vardır).

O satılanın pahası misli ile olsa, şefî olan kimseye o mislinin misli lâzım olur ve eğer o satılanın pahası (akar olanlar gibi) kıy­met ile olursa, kıymeti lâzım olur.

Eğer o satılanın parası te'cilli olsa, onu o hâli ile alır. Yahut şüf'ayı o halde talep eder ve satılanı te'cil vakti geçtikten sonra alır.

Satan kimse, satın alanın üzerinde olan para ile şefî olan al­dığı takdirde acele etmiyerek alır.

Eğer şefî olan kimse, şüf'a talebinden sükût etse, o te'ciî olan vaktin bulunması^hâlinde şüf'ası bâtıl olur. İmâm'ı Ebû Yusuf (Ra-himehullah) için muhalefet vardır.

Eğer bir zimmî (vatandaş kâfir), bir akarı (evi, bağı, bahçeyi, dükkânı) şarabla yahut hınzırla satm alsa, yine zimmî olan şefî o akarı şarabın misli ile ve hınzırın kıymeti ile alır, müslüman olan şefî ise ikisinde de kıymetini alır (zira şarab ile hınzır m usluma-nın yanında mâli mütekavvem değildir).

Eğer satın alan kimse, satm aldığı arazide yapı yapsa, veya ağaç dikse şefî olan kimse o araziyi satın alman paha ile ve içinde olan bina ile ağaç yerlerinden söküldükleri halde evvelki paha ile alır, gasb ile almanda olduğu gibi, yahut şefî olan kimse, satın ala­na o bina ile ağacın sökülmesini teklif eder.

Eğer satın alınıp şüfa ile alınan arazide şefî olan kimse, bir duvar yaptıkdan sonra ve ağaç diktikden sonra bir adam müstehak olsa, şefî olan kimse, satın alanın üzerine ancak pahası ile rucû eder (bina ve ağacın kıymeti ile rucû etmez).

Eğer arazide dikilen ağaç" kendiliğinden kurursa, yahut o ya­pılan bina satın alanın yanında yıkılsa şefî olan kimse isterse sa­tın alanın, onu paranın tamamı ile alır (zira ikisi de araziye tâbidir). İsterse terk eder (Zira temlik edip alması cebrolunmaz).

Eğer satın alan kimse, o arazideki binayı yıksa şefî olan kim­se, o binadan boş olan arsayı paradan olan hissesi ile alır. Satın alan kimse, yıkılan şeyi alması yoktur. (Zira araziden ayrılmıştır).

Eğer satm alan kimse, araziyi meyvası olan bir ağaçla yahut meyvasız bir ağaçla alıp kendi yerinde meyva verse, şefî olan kim­se ağaçla beraber araziyi alır (Zira meyva muttasıl olmakla ona tâbi olur).

Eğer satmalan kimse, o ağaçda olan meyvayi çekip kesse, şefî olan kimse için onu alması caiz değildir (Zira meyva ağaçdan ay­rılmıştır) ve şefî olan kimse, birinci akidde, meyva veren ağaçdan başkasının hissesi ile alır. Ağacın meyva vermemesi halindeki ikin­ci akid de ise, paranın tamamı ile alınır. [34]

 

Şüf'a Vâcib Olan  Olmayan Ve Şüf'ayî İptal Eden Şeyler Bâb'ı

 

Şüf'a, mal mukabilinde olan ve akarda şüf'a kasdı bulundu­ğunda vâcib olur ve değirmen, hamam ve kuyu gibi taksimi müm­kün olmayan akarda olursa da, bu takdirde metâda ve gemide şüf'a vâcib olmaz.

Arsa ve arazisiz satılan bina ile ağaçda da şüf'a vâcib değildir. (Zira menkulât kısmmdandır. Şayet bina ile ağaç, arsa ve arazi ile beraber satılırlarsa, şüf'a vâcib olur).

Ve mira s da, sadakada ve bir karşılık şartı olmayan hibede şüf'a vâcib olmaz.

Ve ortaklar arasında taksim olunmayan ücretin konusunda, yahut bedeli hulûda, yahud âzad bedelinden yahut amden adam öldürmenin kan bedelinde yahut sulh bedelinde yahut bir kadına mehir konulan eşyalarda velevki o mchriıı bazısı mukabilinde olur­sa da yine şüf'a vacip olmaz. (Meselâ: Bir kimse, bir kadını bir evin üzerine nikâhlasa ve kadın ona bin dirhem red etmek üzere muka­vele olsa, bu takdirde zikrolunan meselenin hepsinde şüf'a sabit olmaz). İmâmeyne göre, mal hissesinde şüf'a vâcib olur. (Meselâ; Mehir mukabilinde verilen evin kıymeti bin dirhem olsa, bin dir­hem mukabilinde hesap olunur ve o teslim alman bin dirhemde şüfa vâcib olur).

inkâr ve sükutla yapılan sulhlâşmada şüf'a vâcib olmaz. Me­selâ: Bir kimsenin evini dâva edip dâva olunan adam o esnada inkâr veya sükut etse, sonra aralarına sulhcu girip o dâva oluna­nı bir mikdar mal ile sulh etse, o evde şüf'a vâcib olmaz).

Ama yalnız dâva olunanın sukutu ile yahut yalnız inkârı ile davacının sulh olduğu evde şüf'a vâcib olur.

Ve şüf'ası teslim olunup sonra görme muhayyerliği ile yahut muhayyerlik şartı ile yahut ayıb muhayyerliği ile hâkimin hükmü neticesinde red olunan eşyada şüf'a vâcib olmaz.

Fakat hangi bir satış ayıp muhayyerliği ile Hâkimin hükmü olmadan red olmuş veya cayılmış olursa, bu takdirde şüf'a vâcib olur.

Ve şüf'a, yalnız başına yüksek mekânda yüksek mekân sebcbi ile alçak olan mekânda da vâcib olur ve satın alanın muhayyer­liği ile satılan şeyde şüi'a vâcib olur.

Eğer muhayyerlikle satılan evin yanıbaşmda bir ev daha sa-tdsa, bu takdirde o evde şüf'a muhayyerlik sahibi olan kimsenin­dir. İster muhayyerlik sahibi satıcı olsun, ister alıcı olsun ve o şüf'-ayı istemek satm alan kimseden satışa izin olur ve birinci şefî için, evvelki evi alması caizdir. İkinci evi almak caiz değildir.

Eğer bey'i fasitle satılan evin yanında bir ev daha satılsa, bu takdir de o evin şefi'i satıcıdır ve eğer bu ikinci evi teslim almış olursa, bu takdirde satın alan kimse, o evi satana hüküm olunduk­tan sonra teslim almış olunca da şüf ası bâtıl olmaz.

Eğer ev satılsa, satm alanın teslim almasından sonra şüf'a müşteri (satın alan) içindir.

Eğer satan kimse, o satılan evi satın alana şüf'a ile hükmolun-mazdan evvel gerisin geri reddini taleb etse, şüf ası bâtıl olur.

Eğer satan kimse, o satılan evi hükm olunduk tan sonra red­dini talep ederse, o ikinci ev satın alanın hükmü üzerine olur.

Müslümanla Zimmî, şüf ada müsavidirler.

Keza müslümanla zimmî gibi, hür olan kimse, ticârete me'zun olan köle ve bedeli kitabete kesilmiş olan köle de şüf ada beraber­dirler.

Şayet şüf'a efendinin (ağanın) sattığında olursa, aksi gibidir (Yani, ticarete me'zun olan kölenin ve bedeli kitabete kesilen kö­lenin sattığındaki malda olması gibidir). [35]

 

Şüf'anın Bâtıllığı İle İlgili Fasıl

 

Şüf'a talep olunan şeyin hepsini, yahut bazısını vekilden de olsa, teslim almak ve kaldırmayı talep etmemek yahut takrir et­meyi talep etmemekle şüf'a bâtıl olur (Zira şüî'anm talebinde yüz çevirmek vardır). Ve şüf'ayı istemeden evvel muayyen bir karşı­lık bedel ile sulh olmakta şüf'ayı bâtıl kılar ve o muayyen olan karşılığı alankimsenîn üzerine reddetmek vardır. (Zira rüşvettir).

Keza eğer bir kimse, muhayyer bıraktığı karısına muhayyer bıraktığını «bin dirhemle feshi terket» deset yahut înnin (hadım) olan kimse karısına böyle dese, karısı da ihtiyar etse, muhayyer olarak tercihi bâtıl olur. Ve o zikrolunan muayyen karşılık vâçib olmaz.

Şefî olan .kimseye, şüf'a ile hükmolunmazdan evvel şüf'a olu­nan şey satılsa, şüf'a bâtıl olur ve şefî olan kimsenin ölmesiyle de şüf'a bâtıl olur. Satın alan kimsenin ölmesiyle şüf'a bâtıl olmaz.

Satan kimse içinde şüf'a yoktur.. Yahut onun için satılan şey­de de (evde) şüf'a yoktur. Veya şefî olan kimse,, o satılan evin za­rarını satın alana tazmin etse yahut satm alman kimseden o evin satışı yahut icarını pazarlık edip taleb etse, şüf'a bâtıl olur (Zira müşterinin mülkü sabit olmasına rızadır).

Bir evi vekâlet yoluyla bir -kimseye satın alan kimseye yahut kendisi için alınan kimseye şüf'a vâcib olur.

Eğer şefî olan kimseye bir evi meselâ: Bin dirheme satıldı de­nilse, şefî olan kimsede bu mikdara satıldığını teslim etse, sonra bin dirhemden aza satıldığı meydana çıksa yahut kile ile tartı ile veya birbirine yakın olan adedi şöyle ki, kıymeti bin dirhem olanla veya bin dirhemden daha çok kıymetle satıldığı meydana çsksa; o teslim eden kimse için şüf'a talep etmek vardır (Zira kendinden vâki olan teslim, mahalline erişmemiştir).

Eğer o ev bin dirhem kıymetinde bir eşya ile yahut ksymeti

bin dirhem olan dinarlarla satıldığı meydana çıksa, o şüf'a yoktur.

Eğer şefî olan kimseye «evi satmalan falan kimsedir» denilse o da teslim edip sükut etse, sonra satın alan kimse falandan başka kimse olduğu meydana çıksa o şefî için şüf'a vardır.

Eğer şefı'in iskât ettiği malum olup lâkin başkasıyla satm al­dığı meydana çıksa, bu takdirde şefî olan kimsenin o başkasının hissesinde şüf'ası vardır.

Eğer şefî olan kimse, şüf'a ile alacağı evin yarısı satıldığı ha­beri vâsıl olduğunda tasdik edip sonra hepsi satıldığını bilse, o şe­fî olan kimse için şüf'a vardır.

Eğer bir kimse, evini satsa lâkin şefî olan kimsenin evinin uzu­nu taralından bir arşın mıkdarını satsa, o şefî oîan kimse için şüf'a yoktur. (Zira komşuluk kesilmiştir).                                   ;

Eğer bir kimse, bir evden bir sehim satın aldıktan sonra baki kalanı satın alsa, bu takdirde şüf'a, ancak yalnız satın aldığı sehimde vardır.

Eğer o evi parası ile satın alıp ve o para mukabilinde elbise verse, şefî olan kimse o evi muayyen para ile aîır ve o elbisenin, kıymeti ile almaz (bu da şüf'ayı düşürmede bir kurtuluşdur)»

Şuf'ayı iskât etmede hiyle (mahlası serî ve kurtuluş) İnıâm'ı Ebû Yusuf (Rahimehullaha) göre mekruh değildir ve şüf'a vâcib olmaz­dan evvel fetva mekruh olmamak üzeredir. (Şüf'a vâcib olduktan sonra muhalefetsiz mekruhdur). İmâm'i Muhammed'e görç, mekruhdur.

Şefî olan kimse için, bâzı müşterilerin hissesini alması caizdir.

Ama bâzı satıcıların hissesini alması caiz değildir.

Komşu için, satılan ve taksim olunan müşterek olanın] bâzısı­nı alması caizdir ve her ne kadar o müşterinin hissesi o şefî olan kimsenin yanından başka yerde olursa da.                        ;

Ticarete me'zun ve borçlu olan köle için, kendi ağası sattığın­da şüf'a hakkı vardır. Ve aksinde de vardır, (Yâni, ticarete me'zun ve borçlu olan kölenin sattığında efendinin de şüf'a hakkı var­dır).[36]

Küçük çocuğun babası yahut vâsi olan kimseler, o şefî'in şûr­asını teslim etmesi sahih olur. İmâm'ı Muhammed (Rahimehullan) için kıymeti ile yahut kıymetinden az olarak satılanda muhalefet vardır. İmâm'ı Muhammed'in muhalefeti bir rivayette gabni fa­hişle az olmayandadır. [37]

 

Kısmet  Bahsi [38]

 

O (Kısmet) : Müşterek ve hisseli olanların herbirinîn nasîbi-nî muayyen bir şeyde cemetmektir. (Yâni, her birinin hissesini ayırd etmektir).

Kısmet, ifraz ve mübadele üzerine müştemildir.

Mislî (mekîlat, mevzunat) olanlarda, gâlib ve ekser olan ifraz (ayırdetmek)tir.

Binâenaleyh mekîlat (kile ile ölçülenler) den yahut başkasın­dan bir şey taksim olunsa, ortak olan kimse, kendi haz va nasibi­ni o taksim olunan şeyden kendi ortağının gâib olması hâlinde alır.

Eğer iki ortak olan kimseler, misli olan şey'i satın alıp taksim etseler bu takdirde her birisi için kendi hissesini parasının hisse­sinin kârı ile satmak vardır.

Mübadele: Misli olanlardan başkasında olması ekseridir.

Binâenaleyh o ortağın birisi kendi hissesini ortağının gâibli-ğinde alır ve satın alma ile taksimden sonra hissesini kârla sat­maz.

Ve ortak olan kimse, diğer ortağının talep etmesiyle misli ol­mayanlarda (Meselâ: Koyun ve deve gibi) cinsi bir olan şeyden taksim olunmiyanuı üzerine cebrolunur. Cinsi bir olmayanlarda ortak cebrolunmaz.

Hâkim olan kimse için, taksimatcı bir kimseyi dikmesi men-düptür. O taksimatcmın rızkı ise, ücretsiz taksim etmesi için Bey-tülmaldan'dır.

Şayet hâkim, taksimat yapanı beytüîmaldan ücretsiz olarak taksim etmek için nasbetmezse, taksimciye o ücreti Hâkim tâyin ve takdir eder (ki, kısmet sahiplerinden alınsın). Ve o Hâkimin takdir ettiği ücret (İnıânvı Âzam Rahimehullah'a göre), her kısmet sahibinin adedine göre taksim olunur. İmâmeyne göre, sehim-leri mikdarı üzere tevzi olunur.

Kile ve tartı ile olanın taksim ücreti, .eğer ücretleri taksim olunmamış ise imamların ittifakı ile sehim miktarı üzeredir. Eğer kısmet için olmuş olursa, yukarki meselenin hilaf madır.

Taksimatcimn, âdil, emin ve taksim işlerini iyi bilir kimseden olması vâcibdir.

Bir şehirde olan insanlar, aralarmda vâki olan kısmet için bir tek taksimatcı üzerine cebrolunmazlar.

Taksimatçılar, müşterek olmaları için terk olunmazlar. (Zira ortak olduklarında halka onlardan zarar hasıl olur).

Bir takım kimselerin aralarmda kısmet tâyin edilmiş olsa, ken­di nefisleriyle Hâkimin emri olmadan (birbirinin kısmefinden râ-zi oldukları takdirde) taksimleri sahih olur.

Baliğ olmayan küçük çocuğa taalluk eden kısmeti, velisi olan kimse yahut vâsisi olan kimse taksim eder. Şayet çocuğun velisi ol­mazsa, hâkimin emri lâzımdır.

Vârisler, ikrar ve itiraf ederek «bu akar bize babamızdan kal­dı» diye taksimini talep etseler, ölüme ve veresenin adedi üzere delil getirmedikçe, o akar aralarmda kendi ikrarlariyle taksim olun­maz. İmâmeyne göre, kendi ikrarlariyle taksim olunur.

Akardan başkasında ise, kendi ikrarları olduğunda bütün imam­ların ittifakı ile taksim olunur.

Kısmeti tâlib olan iki kimse, bir akarı kendi yedlerinde oldu­ğuna delil dikip şâhid dikseler ve onu taksim etmek isteseler, ken­di mülkleri olduğuna delil dikinceye kadar taksim olunmaz (Zira kendi yedlerinde olduğu kifayet etmez. Öyle ya yer belki başkası­nın olabilir).

Eğer vâris olan kimseler, kendi vereselerinin ölümüne ve ve­resenin adedine delil getirseler, halbuki akar kendi yedlerinde ol­sa ve kendileriyle mirasa dâhil olan bir gâib kimse yahut bir çocuk olsa o akar olduğu gibi taksim olunur..

Ve Hâkim tarafından o gâib olan kimsenin yahut çocuğun his­sesini almak için, bir vekil ve vâsi nasb olunur.

Eğer o akarın hepsi veya bir mikdarı gâib olan kimsenin elin­de olsa veya gâib olanın veya çocuğun elinde olsa, taksim olunmaz.

Keza vâris olan kimselerden birisi hâzır olsa ve müşteri olan kimseler bir kaç tane olup biri gâib olsa, taksim olunmaz. (Zira hepsinin hazır olması lâzımdır).

Ve ortakların her birisi kendi nasibi ile menfaatlandığında iç­lerinden birisi kısmet talep etse, talebi ile taksim olunur. (Zira kendi hakkıdır. Ona icabet etmek vâcibdir).

Eğer ortakların hepsi taksim olunmaktan mutazarrır olsalar, onların hepsinin rızası olmadığı müddet taksim olunmaz.

Eğer o kısmetten bâzı ortaklar menfaatlanıp diğer bâzısı men-faatlanmazsa o menfaatlanan kimsenin talebi ile taksim olunur. Di­ğer kimsenin talebi ile taksim olunmaz. (Zira evvelkisi menfaat-lanmakla talebi muteberdir) ve esah olanda budur.

Ticaret eşyaları bir dnsden olduğunda taksim olunur. Şayet iki cinsden olup bâzıları diğer bâzısının içinde olursa, kısmet tak­sim olunmaz (meğer ki rızalaşma ile ola) ve cevherler, hamam, kuyu, değirmen, bir tek elbise ve iki ev arasındaki duvar taksim olunmaz. Ancak ortakların rızaları ile taksim olunur [39]

Keza iki ortak arasında müşterek olan kölede (İmâm'ı Âzam KA.'a göre) taksim olunmaz. İmâmeyn için muhalefet vardır.

Bir tek Mısır'da (Şehirde) bulunan evlerde her biri tek başı­na taksim olunmaz. İmâmeyn dediler ki: Eğer biri birinin içinde taksim olunması aslah (daha elverişli) ve evla olursa, bu takdir­de taksim caizdir.

Eğer, her bir ev iki şehirde olursa, İmam'Iarın ittifakı ile her birisi kendi mahallinde tek başına taksim olunur.

Keza bir ev ile bir köy veya bir ev ile bir dükkân olsa, her bi­risi başhbaşına taksim olunur. (Zira cinsi muhtelifdir).

Ve bir mahallede birçok odalar olsa veya odalar müteaddit mahallelerde olsa, bazısı diğer bazısının içinde olmak üzere tak­sim olunması caizdir.

Ve biri birine bitişik olan odalar, evler gibidir (Yâni, evlerin hükmündedirler) bir birine uzak olan odalar ise, evlerin hayatları ile olan durumları gibidir. [40]

 

Kısmetle İlgili Fasıl

 

Taksim eden kimsenin taksim edeceği «ıckânı evvelâ bir kâ­ğıda tasvir edip hudutlayıp taksimi sehimler üzerine tesviye etmesi ve ziraatçı ile arazinin yüzünü ölçüp ziraatı tahmin etmesi ve bi­nayı kıymetlendirmesi lâzımdır. Ve taksim eden kimse, bir mekân sahibi olan kimselerin her birinin hissesini ona taalluk eden yolda ve su alacak yeri ile ifraz (ayırt) etmesi lâzımdır.

Ve taksim eden kimse, taksim ettiğinde her ferdin nasibini tâ­yin edip bu evvelkidir, bu ikincidir, bu üçüncüdür diyerek hepsini sonuna kadar lakaplandırraasi lâzımdır.

Ve taksim eden kimse, o ortakların isimlerini yazıp araların­da kur'a atıp bırakması lâzımdır. Binâenaleyh evvelki nasip, ismi evvel çıkanındır, ikinci nasib, ikinci ismi çıkanın ve üçüncü nasip, üçüncü ismi çıkanındır.

Akarm taksimatında evler dâhil olmaz, ancak o ortakların rı-zalarıylc dahil olur.

Şu halde eğer kısmet olunan akar da ortakların birinin hisse­si diğerinin, nasibinde bir su yolu yahut geçilecek h'it yol olsa, hal­buki taksim zamanında «bu falan kimsenin olsun» diye şart da ko-, şulmasa, eğer sarfı mümkün olursa ondan ilk adedine sarf olunur. Eğer taksimi mümkün olmazsa, (İmamların Icmâ'ı ile) fesholuiıup geri yenilenmesi gerekir.

Ve taksimin mukabilinde aşağı taraftan bir s eh i m taksim eder (Zira aşağı taraf m yakın olması hasebi ile yukarı tarafın menfaat-larından daha çoktur). İmâm'ı Ebû Yusuf Rahmetullâhi Aleyh'e göre, yüksek yerle aşağı olan yer beraberdir. İmâm'ı Muhammed (R.A.)'a göre, her ikiside kıymeti ile taksim olunur. Ve fetvada bu­nun üzerinedir.

Binâanaleyh eğer akar taksim olunup iki kısmet sahibinin bi­risi kendi hissesini alıp ikrar ettikden sonra kendi nasibinin bâzısı­nı yine kendi arkadaşının yedinde olduğunu iddia etse, tasdik olun­maz. Ancak dâvasına delil ve şâhid diktiği zaman tasdik olunur.

Ve ortaklar arasında vâki olan dâvada taksim eden iki ortağın şehadetleri kabul olunur. İmâm'ı Muhammed (Rah. Aley.) için muhalefet vardır.

Eğer o ortaklardan biri «kendi hıssamı teslim aldım. Sonra or­tağım bâzısını aldı» dese, bu ortağa sorulur, şayet inkâr ederse ye­min ettirilir.

Eğer o ortakların biri hıssasını aldığını ikrar etmezden evvel o dese ki, «bana falan mikdar isabet etti, lâkin bana teslim olunmadı». Diğer ortakda onu tekzib edip teslim olunduğunu s'öylese, ikisi de yemin ederler ve aralarında kısmet fesh olunur.

Eğer ortakların birisi, kısmette aldanmış olduğunu iddia etse, alış verişde sözüne itibar olunmadığı gibi bu s özü ne d e itibar olun­maz. Ancak kısmet hâkimin hükmü ile ve gabnı fahişle olduğu za­man fesh olunur.

Eğer ortaklardan bâzısı nasiblerinden muayyen bir mikdarı-na müstehak olduğu meydana çıksa (İmamların ittifakı ile) kıs­met fesh olunmaz. Belki ortak kendi adaleti ile diğer ortağının his­sesinden almaya rücu eder.

Keza umumî olan akar da bâzısına müstehak olsa (İmâm'ı Âzam Rah. Aleyh'a göre) taksim olunmaz. İmâmı Ebû Yusuf'a (Rah. Aleyh)'e göre fesh olunur.

Taksim olunan akarın hepsinde ortakların her birinin nasibin­de taksimi yapılmıyana müstehak olsa, imamların icma'ı ile kıs­met fesh olunur.

Eğer ölen kimsenin üzerine kısmetten sonra malını ihata eden bir borç meydana çıksa o kısmet nakz olunur (Zira alacakların hakkı Tereke'ye tealluk eder). Keza borç terekeyi ihata etmezse yine kısmet nakz olunur (bozulur). Ancak kısmetten sonra o Ölü­nün borcunu ödeyecek bir şey baki kalsa, p takdirde nakz olunmaz (Zira nakz olunmaya hacet kalmaz) [41]

Eğer alacaklılar, o ölüyü kendi haklarından ibra etseler veya vâris olan kimseler o borcu kendi mallarından ödeseler, o kısmet mutlaka bozulmaz.  [42]                   

 

Kısmette Nöbetleşme İle İlgili Fasıl:

 

Ortak olan kimselerin bir kısmet üzerine rızalaşmaları caizdir. Ve ortak olan kimse rızalaşmaları için bir kısmet üzerine cebrolu-nur ki, bir ev olup iki ortağın birisi bâzısında sakin olup diğer bi­risi de diğer kısmında sakin olsa yahut biri yukarda diğer birisi aşağıda sakin olsa, bu şekil üzere kısmet caizdir,

Rızalaşma mekânda olduğu gibi zamanda da caizdir. Meselâ: küçük bîr'odada bir ortak bir ay sakin olsa, diğer bir ortakda bir ay sakin olsa (Caiz olur). [43]

Ye nöbet sahibi için, o mekânı icara verip kendi nöbet günle­rinde ücretini alması da caizdir.

1 Eğer nöbetleşme bir kölede olursa, iki kölenin biri bu ortağa hizmet eder, bir günde o bir ortağa hizmet eder.

Eğer nöbetleşme iki kölede olursa, iki kölenin biri bu ortağa ve o bir kölede diğer ortağa hizmet eder.

Eğer o iki kölede iki ortaklardan   her birisi kendine hizmet eden kölenin nafakası yine kendine olmak üzere ittifak etseler, is-tihsânen caizdir. Elbise de işe, muhalefet vardır.

Ve iki ortak olan kimseler, iki evde şu şekilde nöbetleşmeleri: birisi bu evde sakin olmak, diğeride o evde sakin olmak üzere an­laşmaları caizdir. Fakat iki ortağın bir hayvanda veya iki hayvan­da nöbetleşmeleri caiz değildir. Ancak ikisi kendi aralarında rıza-laştılarsa caizdir. İmânı ey n için muhalefet vardır.

Bîr evin veya iki evin ücretlerinde (yâni, icara verilip ücret­lerini almakta) «bu kimse bu evi şu kimseye şu evi icare vermesi» şeklinde olması caizdir.

Fakat müşterek olan bir köleyi veya bir hayvanı nöbetleşe icara vermek caiz değildir.

Ve iki köleyi icara vermede bu ortak bu köleyi ve bu ortak di­ğer köleyi nöbetleşe icara vermek (İmâm'ı Âzam Rahmetullahi Aleyh'e göre) caiz değildir, înıâmcyn için muhalefet vardır.

Yukardaki iki köledeki ihtilaflı hüküm, iki hayvandada aynı­dır.

Ve bir ağacm meyvesinde veya bir koyunun sütünde veya yav­rularında nöbetleşmek caiz değildir.

Ve bir köle ile bir evde iki ortağın nöbetleşe köleyi kullan­mak ve evde oturmak caiz olur.

Keza menfaatları muhtelif olan eşyada da nöbetleşmek caiz olur (Meselâ: bir kısım evlerde oturmak ve bir kısım yerlerde zi­raat etmek gibi).

iki ortak arasmda olan nöbetleşme, birisinin ölmesiyle yahut ikisinin ölmesiyle bâtıl olmaz.

Eğer iki ortağın birisi kısmet talep etse, nöbetleşmek bâtıl olur. [44]

 

Zirâat Ortaklığı Bahsi [45]

 

O (Zirâi ortaklık), araziden yetişip çıkan şeyin bazlsı ile ziraat yaptırmaktır    (Meselâ: Bir kimse, yerden" hâsıl olan gelirin üçte biri ile yahut dörtte biri ile icara vermek veya ortak olmak şeklin­dedir) [46]                                                                         

(İmâm'ı Âzam R.A.'a göre) o (Ziraî ortaklık) fasittir. İmâ-meyne göre, caizdir. Fetvada bununla (İmâmeynin kavilleri ile) dir, (Zira Peygamber S.A.V. Hayber halkına kendi hurmalarını ve kendi yerlerim hâsıl olan şey'in yarısı ile ortaklığa vermişlerdi).

İmâm'ı Husayri (R.A.) dedi ki: İmâm'ı Âzam Ebû Hânife (R.A.) bu meseleleri kendi usulü ve kaideleri üzere teferruatı ile beyan edip tedvin etmedi. Zira insanlar, kendi kavlini alıp amel etmiyeceklerini bildiği için (öyle beyan etmiştir).

(Ziraî ortaklığa cevaz verenlere göre ortaklık şartları):

a)  Zirâi ortakhkda arazinin ziraata elverişli ve kabiliyetli olması şarttır. (Zira ortaklıktan maksad, ziraatın = Hububatın ha­sıl olmasıdır.)

b)  Ziraî ortaklık yapan kimselerin anlaşmaya ehil kimseler­den olmaları şarttır. (Zira anlaşmada esas ve muteber olan ehil ol­malarıdır).

c)   Anlaşma   zamanının   müddetinin   tâyin   edilmiş   olması şarttır.

d)  Ortaklardan tohum sahibinin tâyin olunması şarttır (Zi­ra tohum sahibi .tâyin olunmazsa münazaa meydana gelir).

e)   Ziraat olarak ekilecek   tohumun cinsîni beyan   etmekte şarttır.

f)   Diğer birinin (Yâni, ortaklardan tohum sahibi olmayan kimsenin) nasibini (ne kadar ajacağmı) beyan etmekte şarttır.

ğ) Zirâi ortakhkda araziyi (tarlayı) sürüp ekecek olan kim­seye böş olarak teslim etmekte şarttır.

h) Araziden (tarladan) hâsıl olan şeyde (ekin, ot, buğday, arpa ve emsali şeylerde) ortak olmakta şarttır.

Binâenaleyh eğer iki ortağın birine bir kaç kile tâyin ve tah­sis edilerek şartlanan ziraî ortaklık fâsid olur. (Zira araziden hiç bîr şey'in bitmemesi de caizdir. Veya o tayin edilen mikdar kadar bitip fazla olmaması da olabilir).

Veya ırmakdan küçük sularla ve küçük arklardan sulanan yer­ler gibi muayyen bir yerden biten şeyin iki ortakdan birine şart koşuîmasıyla zirâi ortaklık fâsid olur.

Veya iki ortağın birisi araziden çıkan şeyden tohum veya ha­raç mikdarım içinden alıp kalanını taksim etmeyi şart koşsa, ziraî ortaklık fâsid olur (Zira şart koşulan m ik d ardan başka da çıkmaya bilir. Bu takdirde ortaklardan birisi tamamen mahrum olur) [47]

Veya iki ortağın birine ekinden çıkan saman şart koşulup di­ğer birine de çıkan dâne (buğday, arpa ve emsali dâne) şart koşu-lursa, bu ziraî ortakhkda fasittir. (Zira hâsıl olan ekine bir âfet isa­bet edip, dâne telef olup, ancak saman kalabilir. Bu takdirde de or­taklardan biri mahrum olur).

Veya araziden çıkan hububat iki ortağın aralarında taksim olunup, hasıl olan samanda tohum sahibinden başka ortağa (yâni, tohumu vermeyen ortağa) şart koşulsa, ziraî ortaklık fasit olur (Zi­ra ziraî ortaklık şartlarını iktiza eden hükümlerin hilâfınadır) [48]

Veya ziraî ortaklık yapılan araziden hasıl olan saman iki or­tağın aralarında taksim etmek üzere olup, yetişen hububat iki or­takdan birine şart koşulsa, ziraî ortaklık fâsid olur.

Eğer o araziden çıkan dâne iki ortağm aralarında olması ve çıkan saman tohum sahibinin olması şart koşulsa yahut o çıkan ekinden onda birin (1/10) verilmesi şart koşulsa ziraî ortaklık sa­hih olur.

Eğer zirâi ortaklık anlaşması zamanında o çıkan samana taar­ruz olunmak ise, iki ortağm aralarında tohum tasdik olunur. (Zira âdet bu şekilde carî olmuştur). '    Bir rivayette denildi ki, o saman sahibinindir.

Ekilen ekin yetişdiğinde*ekini kimsenin, tarladan harman ye­rine getiren kimsenin, harman yerinde düven süren kimsenin (Bi­çerdöver, makina süren, harman maki naşı ve işçilerinin) ücreti iki ortağın üzerlerine hisseleri itibarı iledir.

Şayet yukardaki zikrolunan ücretleri ziraî ortaklık anlaşma zamanında âmil (çalışan ve emek sahibi) olan kimsenin üzerine şart koşulsa, bu şekildeki ziraî ortaklık fasit olur (zira fasit şart­lar vardır).

İmâm'ı Ebû Yusuf (R.A.)'den rivayet olunmuştur ki, o zikro­lunan (çalışan yapılan) şart sahihdir. Ve hu sözlerin en doğrusudur ve fetvada bunun üzerinedir [49]

Yukarda zikrolunaıı ücret, arazi sahibi üzerine şart koşulursa, bu ziraî anlaşmayı bütün imamların ittifak* ile ifsad edicidir.

Ekin ermezden (yetişip olgunlaşmadan) evvel sulama ve hıf­zetme gibi îazim olan şey (ücretler), şart koşulmasa dahi çalışan kimse üzerinedir. [50]

 

(Zirâi Ortaklığın Sahih Olanları:)

 

1- Eğer tohum ile arazi iki ortağın birinin, çalışma ile Öküz (motor) diğer ortağın olsa, ziraî ortaklık sahih olur [51]

2 - Veya arazi birinin olsa, diğer şeylerde    (tohum, öküz, motor ve çalışmada) diğer ortağın üzerine olsa, ziraî ortaklık sa­hih olur [52]

3 - Veya çalışmak birinin olsa, diğer şeylerde (öküz, tohum ve arazi) öbür ortağın olsa, zirâi ortaklık sahih olur [53]  

 

(Ziraî Ortaklığın Bâtıl Olanları)

 

1 - Eğer arazi ile öküz (motor, pulluk) birinin olsa, tohum ile çalışma öbürünün olursa, zirâi ortaklık bâtıldır [54].

2  - Keza tohum ile öküz (at, motor, pulluk) ortaklardan bi­rinin olup arazi ile çalışmada diğer ortağın olsa, ziraî ortaklık bâ­tıldır [55]

3- Veya toruum birinin olup diğer şeyler (çalışmak, öküz ve arazi gibi şeyler) diğer bir ortağın olursa, ziraî ortaklık bâtıl olur [56]

Binâenaleyh ziraî ortaklık sahih olursa, o ziraattan hâsıl olan şey anlaşmadaki şart üzere taksim olunur.

Şayet araziden hiç bir şey bitmez ve çıkmazsa, çalışan için bir şey yoktur. (Zira şart, tarladan biten üzerinedir. Tarlada bir şey olmayınca onunda hiçbir hakkı yoktur).

Bir kimse ziraî anlaşmadan sonra akdolunan şeyin üzerine de­vam etmekten imtina etse (Kaçınsa, çekinse), o şeyi işlemek üzere cebrolunur. Ancak tohum sahibi cebrolunmaz (zira tohum sahibi hakkında ziraî ortaklık lâzım değildir. Çünkü o adam nasıl olsa to­humu atmıştır).

Eğer ziraî ortaklık fasit olursa, o araziden çıkan şey tohum sabibinin olur (Zira kendi mülkünün geliridir), ve diğer ortak içinde kendi çalışmasının değerini alması vardır ve eğer tohum çalışan kimsenin ise, arazi sahibi için arazinin ecri mislini (değer ücretini) alma hakkı vardır.

(İmâm'ı Âzam ve İmâm'ı Ebu Yusuf R.A.'a göre) taksim olun­mada şart koşulan miktarın üzerine ziyade olunmaz. İmâm'ı Mu-hammed (R.A.) için muhalefet vardır.

Eğer iki ortağın arasında vaki olan ziraî ortaklık fasit olursa arazi ile öküz (at, motor) iki ortakdan yalnız birinin olduğunda o arazi ile öküzün ecri misli lâzım olur, sahih, olanda budur.

Ziraî ortaklık fasit olduğu vakit halbuki tohum arazi sahibi için olsa, bu takdirde araziden yetişen (biten ve hasıl olan) şeyin hepsi o arazi sahibi için helâl olur (Zira kendi tohumunun geli­ridir).

Eğer tohum çalışan ortak için olursa, tohumdan fazla olan ve arazinin ücretinden ziyâde olanı tasâdduk eder (Zira kendi tohu­mundan hâsıl olmuştur).

Tohum sahibi olan kimse zirâi ortaklık anlaşmasından çekin­meden ısrar ederse halbuki çalışan kimse de, o araziyi islâh edip (sürüp) ekin ekmiş olsa, o çalışan kimseye Hâkimin hükmü cihe-tiyle bir şey yoktur. Dîni cihetten mal sahibi o çalışan kimsenin rı­zasını alması lâzımdır.

Ziraî ortaklık, ortaklardan birinin ölmesiyle bâtıl olur ve zi-zâî ortak icarda olduğu gibi özürler sebebi ile fesh olunur.

Binâenaleyh tohum sahibi olan kimse, arazide olan nebatatın bitmesinden evvel'o arazinin satışını iktiza eden bir borca eda et­mek lâzım olsa, zirâi ortaklık fesh olunur. Fakat ekin bittikten sonra böyle şey zuhur ederse, hâsılat biçilmedikçe ziraî ortaklık fesholunmaz.

Eğer o araziyi islâh edip çalışan kimse, ekin ekti ise veya o arazi de olan ırmakları kazıp sularını akitsa, o çalışan kimseye bir şey yoktur (Zira anladıkları şey yoktur).

Eğer ziraî ortaklık müddeti, ekinin bitip yetişmesinden evvel tamam olsa, çalışan kimse (emek sahibi kimse)ye ve kendi o ara­ziden ekin yetîşinceye kadar hissesinin ecri mislini alma hakkı var­dır (alır).                

İki ortağın ektikleri ekinin nafakası, iki ortağın hisseleri mik-darmca biçilip harman yerine getirinceye kadar iki ortağın üzeri­nedir. Her hangi birisi diğer ortağın izni olmadan ve hâkimin izni olmadan infak 'ederse, teberru olarak infak etmiş olur.

Arazi sahibi olan kimse, arazideki ekin taze iken alması caiz değildir.

Eğer ziraî ortak olan kimse, arazide olan ekini taze iken al­mak istese, arazi sahibine denir ki, «Arazi de olan ekini ikinizin arasında olmak için biç, sök» veya ziraî ortak olan kimseye denir ki, «Arazi sahibine kendi nasibinin kıymetini yahut arazide olan ekine nafaka ve masraf et, sonra ziraat eden kimsenin hissesine infak ettiğin şey ile rûcû et» (Ziraat eden kimse çalışmaktan çe­kinse, cebrolunmaz).

Eğer arazi sahibi olan kimse vefat etse, halbuki o arazide olan ekin taze ve ermemiş olsa, bu takdirde âmil olan kimsenin üzerine o ekin yetişip erinceye kadar hizmet etmek ve amel etmek vardır.

Eğer çalışan (emek sahibi olan) kimse vefat etse, vârisi olan kimse de «ben vâris olunan kimse için ekin yetişip biçilinceye ka­dar çalışıp hizmet ederim» dese, ona çalışmak vardır. Her ne ka­dar arazi sahibi olan kimse o vârisin çalışmasından çekinip kaçı­nırsa da (yine vâris olan kimse için çalışmak vardır. Zira arazi sa­hibine bu hususda zarar yoktur). [57]

 

Musakat (Bostan'i, Meyveyi Ortağa Vermek) Bahsi [58]

 

O (Musakat), Bir bahçenin ağacım ıslah edib timar eden kimşeye, ondanf hasıl olan meyvenin bir kısmını verip teslim etmek­tir. [59]

O (zikroîunan musakat), hükümde, ihtilaf da ve şartlarda ziraî ortaklık gibidir. Fakat müddet tâyin etmekte onun gibi değildir. Zira musakat, müddet zikretmeden sahih olur. Ve musakat evvelce hâsıl olup, çıkan meyvenin üzerine vâki olur.

Yaş olan yoncada musakat etmek, tohumluk kuru yoncaya ka­dar vâki olur ve musakat anlaşmasında meyvenin yetişip çıkmı-yacağı zaman zikrolunsa, musakatı ifsad eder.

Eğer o meyvenin çıkmasına ve çıkmamasına ihtimâli olan bîr zaman zikrolunsa, musakat caiz olur.

Binâenaleyh eğer zikroîunan müddetin esnasında meyve çıkıp meydana gelse, anlaşmada şart olduğu üzere beyinlerinde taksim olunur. Eğer meyve zikroîunan zarardan tehir ederek çıksa, mu­sakat fasit olur ve çalışan emek sahibi için ecri misil vardır.

Keza yine herhangi bir yerde musakata fasit olursa, çalışan emek sahibi için ecri misil vardır.

Eğer o musakat olmuş ağaçdan yahut araziden bir şey bit­mezse, o çalışan emek sahibi için bir şey yoktur (Zira âfetin isabet etmesiyle zail olmuştur).

Hurma ağacında, bağ çubuğunda ve diğer meyva ağaçlarında, sebzelerde ve patlıcan köklerinde musakat sahih ve caizdir (Zira her fert ona muhtaçtır).

Binâenaleyh eğer o musakat vâki olan ağaçda meyve ol­sa, eğer o ücretinin çalışması ile meyve artarsa, musakat sahih olur. Şayet meyve ziyâde olmazsa, musakat sahih olmaz.

Keza zirâi ortaklıktaki hüküm gibi, musakatm hükmü de bir kimse, başka bir kimseye araziye ziraî ortaklık olarak verse, ve arazide bazı sebze olsa, o sebze icara tutan ve çalışan kimsenin eme­ği ile ziyâde olup artsa, ziraî ortaklık sahih olur ve eğer ziyâde ol­mazsa sahih olmaz.

Herhangi bir çahşmaki, meyvenin yetişip olmasından evvel lâzım olsa, ağaçları sulamak, hurma ağaçlarını ıslâh etmek ve ba­ğı, bahçeyi hıfzetmek gibi, o çalışanın üzerinedir (Zira kendi ame­linden meydana gelmiştir).

Ve herhangi bir amel ki, meyvenin olgunlaşmasından sonra lâ­zım olsa, meyvayı kesmek ve hıfzetmek gibi, o ikisinin üzerinedir.

Eğer meyvenin olgunlaşmasından sonra lâzım olan amel yal­nız çalışan kimse üzerine şart kılınsa, imamların ittifakı ile musa­kat fasit olur. Ve musakatın anlaşmasını yapanların birinin Ölme­siyle musakat bâtıl olur (Zira icar gibidir).

Eğer musakat anlaşması yapanlardan birinin Ölümünde ağa­cın meyvası ham olsa yahut müddetin tamamlaşması zamanında ham olsa, amel eden kimse, yahut ölünün varisi o meyvenin üze­rine olgunlaşıncaya kadar kâim ve mülâzım olur. Velevki defeden kimse arazi sahibi veya ölünün varisi olup imtina ederse de.

Eğer âmil olan kimse, yahut varisin âmili (çalışan adamı) o hurmanın meyvesini ham iken kesmek isterse, diğer biri veya di™ ger kimsenin varisi olan kimse muhayyer olur. İsterlerse keserler ve aralarında vâki olan şart üzerine taksim ederler. İsterlerse ni­fak ederler. İsterlerse çalışanın nasibinin kıymetini verirler. İster­lerse ziraî ortaklıkta olduğu gibi meyvenin üzerine rucû ederler.

müsakat, (icarda fesh olunmadığı gibi) özrü şer'i olmadığı müddetçe fesh olunmaz. Ve çalışan kimse, hastalanıp müsakat ça­lışmasından âciz olması özürdür [60]

Keza çalışan kimsenin, meyveyi yahut yaprağı çalınmasından korkulursa hırsız olması özürdür.

Eğer bir kimse, geniş bir araziyi malum bir müddete kadar araziyi ihya edip içine bir kısım ağaç diken kimseye verip teslim etse ve o verilen arazi içinde hâsıl olan ağaç ikisinin arasında ol­mak şartı ile sahih olmaz (Zira istikbaldaki şey yoktur. Yok olan üzerindeki şart ise, bâtıldır). Ağaç dikilip hâsıl olup mevcut olduk­tan sonra arazi sahibi olan kimsenindir. (Zira kendi arazisinde rı­zası ile hâsıl olmuştur). Ve o ağacı diken kimse için diktiği ağacın kıymeti ile kendi amelinin ücretini almak hakkı vardır. [61]

 

Hayvanları Kesme Bahsi [62]

 

Zebîhâ: Hayvandan boğazlanan (kesilen) şey'in ismidir. Zebh'i ger'i: İki şah damarları (yemek borusu, nefes borusu ve şah damarları ile. beraber) kesmektir.                     

Müslümanin ve ehli kitabın (ilâhî bir kitaba inanan kimse­lerin) boğazladığı hayvan helâldir. Gerek o ehli kitab zimmî olsun, gerekse harbî olsun [63]

Boğazlayan (kesen) kimse, gerek kadın olsun, gerek çocuk ve gerekse deli olsun boğazladıkları helâl ve caizdir. Yalnız çocuk ile delinin besmele ile kesildiğinde helâl olabileceğini ve kesme şartla­rını bilmesi şarttır [64]

Boğazlayan kimse, gerek dilsiz olsun ve gerekse sünnetsiz ol­sun boğazladıkları yine helâl ve caizdir.

Vesenî olanın (putperest olanın), mecusi olanın (ateşperest olanın) ve mürted olan (dininden irtidat eden) kimselerin, boğaz­laması, helâl değildir. (Zira bunların muayyen bir milleti yok­tur) [65]                                                                 

Besmeleyi kasden terk eden kimsenin (ister müslüman olsun, ister ehli kitab olsun) boğazlaması, helâl değildir. Besmeleyi seh­ven ve unutarak terk ederse, kestiği hayvan helâl olur (eti ye­nir) [66]

Keseceği zaman, Hak Teâlamn ismiyle başkasının ismini âtıf-siz mevsul olarak (arkasına uluyarak) söylemek mekruhtur. (Bis-millâhi*MuhammedürrasülulIâh gibi).

Hayvanı boğazlayan kimse, «Bismillâhi Allahümme tekabbel minfülânın-Alîah C.C.'ın ismi şerifi ile başlıyorum. Ey Allahim C.C. falanın namı hesabına bu kurbanı kabul et» derse, boğazlama mekruh olur. (Zira besmelede müşareket = ortaklık vardır).

Boğazlayan kasab «Allahümme tekabbel» sözünü hayvanı ya­tırmadan önce veya besmeleden önce veyahutta hayvanı kesdikten sonra söylese, mekruh olmaz.

Boğazlayan kimse, keseceği zamanda «Bismîllâhi ve fülânin» «Allahın (C.C.) ve fülânm ismiyle başlıyorum» deyip, falan lafzını esre okumakla lafzatullaha atfetse, (şerik.koşmak olduğu için) kes­tiği hayvanın etini yemek haram olur.

Hayvanı boğazlayan kasap, bir koyunu yatırsa ve besmele çekse ve o besmele ile başka bir koyun kesse, o kestiği hayvan haram olur. (Zira besmele evvelki koyunun üzerine çekilmiştir). [67]

Yatırdığı koyunun yanında hazır bulunup besmele çektiği bı­çaktan başka bir bıçakla kesse, (âletin ihtilâfına itibar olmadığın­dan) kestiği hayvanın eti helâl olur.

Bir kimse, bir oku (kurşunu, mermiyi, silâhı ve emsali şeyi) besmele çekerek bir ava atsa ve o okda besmele çektiği avdan baş­kasına isabet etse, o avın eti yenir. (Zira muteber olan o oku ata­cağında besmele çekmektir).

Fakat, atacağı okla besmele çekerde, başka birine atarsa, o av yenmez. (Zira besmele çektiği ok isabet etmemiştir).

Talimli köpeği ava göndermek, (besmele hususunda) oku* at­mak gibidir [68]

Boğazlanan hayvanın üzerine besmele çekmekte şart olan (duâ v.s. den hâli olarak) zikri hâlistir [69]

Avcı olan kimse, «Allahümmağf irli - Ey Allah C.C! beni mağ­firet et» deyip, (okunu ve silâhını) atsa, o av helâl olmaz, (zira duâ etmiştir. Zikri hâlis değildir).

Fakat, «Elhamdülillah ve Sübhânallah» demekle hayvanın eti helâl olur. (Zira zikri hâlistir).

Kasap (veya avcı) aksırsada, bu aksırığına karşılık «Elham­dülillah» deyip, hayvanı boğazlasa veya (ava okunu atsa, bu tak­dirde) o hayvanların etini yemek helâl olmaz.

Deveyi boğazlamada sünnet olan: Nahır (hayvanın göğsü üs­tünden bıçak vurup boğaz damarlarım kesmek )dir.

Sığır ve koyunu (keçiyi) boğazlamada sünnet olan: Zebh (hayvanın nefes borusunu yemek ve içmek borusunu ve bunların arasında bulunan iki şahdamarını kesmek suretiyle yapılan boğaz­lama) dır.

Bu zikrolunan suretin aksi yâni: Deveyi» Zebh» edip, sığır ile koyunu «Nahr» etmek mekruhtur. Fakat (maksut olan kan akıt­mak hâsıl olduğundan, kerâhatle beraber) helâl olur.

Zebhi şer'i (ki yâni, hayvanın şer'i kesimi), boğaz ile göğüsün başlangıcı arasındaki bulunan yerdir ki, gerek boğazın yukarısın­da, gerek ortasında, en aşağısında olsun.

Bir rivayette denildi ki, boğazın yukarısında olan ukdenin (düğümün - boğumun) üzerinden boğazlamak caiz değildir.

Boğazlamada kesilen damarlar dörttür: 1 — Hulkum (Nefes borusu), 2 — Merî (Yemek ve içmek borusu), 3 — Ve 4 — Vedeç ki boğazda bulunan şahdamarları (boğazın iki tarafındaki kan bo­rularadır.

Yukarda zikredilen dört damardan üçünün kesilmesi (herhan­gisi olursa olsun İmâm'ı Âzam R.A.)'a göre kâfidir.

İmâm'ı Muhammed (R.A.)'e göre: bu dört şeyden herbirinin ekserisi kesilmiş bulunması lâzımdır. Bu (îmâm'ı Muhammed'in sözü), İmâm'ı Âzam (R.A.)'dan bir rivayettir.

İmâm'ı Ebû Yusuf (R.A.)Ja göre ise, nefes borusu ile yemek borusu ve o iki şahdamarm birini kesmek lâzımdır.

Denildi ki boğazlamak hususunda, damarlarını kesip kanları­nı akıtarak hükmü icra eder, herhangi bir âlet ile yapılması câîz ve şahindir. Gerek o âlet kenarı keskin taş, gerek keskin kamış, ge­rekse (yerlerinden sökülmüş olan) diş ve tırnak olsun. (Şu kadar var ki, bu âlet hayvana zahmet vermeyecek bir halde keskin ol­malıdır.) Fakat, diş ve tırnak sökülmemiş (yerinde bağlı) olursa (hakkında neh'i vârid olduğu cihetten) caiz ve sahih olmaz [70]

Hayvanı boğazlıyacak olan kimsenin, hayvanı yatırmadan Önce bıçağını bile yapması (keskinle tmesi) raenduptur. Hayvanıj ya­tırdıktan sonra bıçağı keskinletmek mekruhtur [71]            

Kesilerek hayvanı mezbahaya kadar ayağmdan sürüyüp çek­mekte mekruhtur. (Zira hayvana eziyettir).

Bıçağı birden hayvanın boynunda bulunan iliğe saplamak, hayvanın kafasını soğumadan kesip derisini yüzmek ve hayvanm boynunun altından değilde, üstünden kesmekde mekruhtur. (Çün­kü bu hareketlerin hepsi hayvana karşı eza ve cefadır).

Kafadan (enseden) boğazlanan hayvan, eğer damarları keşi» linceye kadar sağ kalırsa yenmesi helâl olur. Şayet sağ kalmazsa helâl olmaz.

Aslında vahşi olup-sonra ünsiyet peyda eden (evcilleşen) hayvanm boğazlanması lâzımdır (evde beslenen.geyik gibi).

Aslında ehli olup sonra vahşileşen (deve ve koyun gibi) hay­vanın elde edilmesi müşkül bulunca veya kuyuya düşüpte boğaz­lanması mümkün olmazsa, cerh (yaralamak) suretiyle (meselâ, kurşun ile yarahyarak) öldürülmesi caiz olur [72]

Hayvanın karnında olan yavru anasının hoğazlanmasıyle he­lâl olmaz. Gerek yavrunun kılı bitsin gerek bitmesin.

îmâmeyn (R.A.) dediler ki, Hilkati (bütün azalan) tamam ol­du ise, etini yemek helâl olur. Azaları tamamlanmadı ise, helâl ol­maz [73][74]

 

Eti Yenen Ve Yenmeyen Hayvanlar Faslı

 

Azı dişi bulunan (yırtıcı ve et yiyici) her hayvanın veya yır­tıcı tırnağı olan her kuşun veya yırtıcı hayvanın etini yemek ha­ramdır. Velevki haram olan yırtıcı hayvan sırtlan ve tilki ise de ha­ramdır. (Zira bunların da kurt gibi dişleri vardır). Ev himarları (ev merkepleri) ve katırları, fil, yaban keleri, yaban faresi, gelin­cik, eşek arısı, kaplumbağa ve diğer yerde yetişen haşarat (yılan, akreb, böcek ve bunlara benzer şeylerin) eti haramdır. (Zira bu hayvanlar diğer hayvanlar gibi habâistendir) [75]

Alaca karga, büyük kuzgun, akbaba kuşu (kartal) ve saka kuşunun yenmesi mekruhtur. (Zira bunlar tırnaklıdır ve jcîfe yerler).                                                   

Atların yenmesi sahih kavilde (îmâm'ı Azam R.A.'a göre) tahrimen mekruhtur. (Zira cihad âletidir).

İmâmeyn (R.A.)a'ya göre ise, atın yenmesi mekruh değildir. (Zira Pyegamber S.A.V. efendimiz Hayber'de ehlî olan Merkebi nehyedip, atların yenmesine müsaade etmiştir).

Kuşlardan saksağan ve ekin yiyen kuzgun (kara karga) ve tavşanın yenmesi helâl olur [76]

Su hayvanlarından balıkdan başkası yenilmez. Balık bütün çeşitleri ile suvan ve yılanbahğı gibilerde beraber yenilir [77]

Su içinde ölüp, sırt üstü su üzerine çıkan balık yenmez.

Su içinde olan balık çok sıcak veya çok soğuk sebebiyle ölse, onda iki rivayet vardır. Bir rivayette yenmesi helâldir ve diğer bir rivayette ise haramdır.

Balıkla   çekirgenin   boğazlanmadan   yenmesi   helâldir. «iki ölünün ki, balıkla çekirgenin yenmesi helâldir» diye vârid oi-muştur).

Bir kimse, hayatı bilinmiyen (yani ölü veya diri olduğu anla­şılmayan) bir koyunu kesse, kestikten sonrada koyun hareket et­se veya o koyundan dirisinden çıkan kan gibi kan çıksa, yenmesi helâl olur.

Eğer ki hareket etmeyip, kanıda diri kani gibi akmazsa, yen­mesi helâl olmaz. Eğer keserken diri olduğu bilinse, mutlaka (ge­rek hareket etsin, gerek etmesin, gerek diri kanı gibi kan aksın, ge­rekse akmasın) eti helâl olur [78]

 

Kurban Bahsi [79]            

 

Kurban gününde, (esah olan kavilde kurban kesmek) vâcıbtir. İmâmı Ebû Yusuf (R.A.)'e göre ise, sünnettir [80]

Denildi ki, İmâm'ı Ebû Yusuf (R.A.)'in bu kavli, İmâm'ı hammed ile İmâm'ı Ebû Yusuf (RA.)'in (Yâni İmâmeyn'in) villeridir.

Kurban, ancak, hür, müslüman, mukim ve zengin olan kimse üzerine kendi nefsinden Ötürü vâcıb olur [81]. Zengin kimsdnin müslüman olan çocuğuna kurban kesmesi vâcib değildir.    (Köle, müsafir ve kâfirler üzerine de kurban vâcib oîmaz) [82].

Bir rivayette denildi ki, mükellef olmayan çocuğa kurban vâ-cibdir.

— Ve yine denildi ki, çocuk için babası veya vâsisi olan kim­se, çocuğun mahndan kurbanını keser.

İmâra'i Muhammed (R.A.)'e göre ise, baba kendi malından çocuk için keser. Çocuk için kurban kesildiği takdirde o etten müm­kün olan miktarı yiyip, geri kalanını babası veya velisi olan kimse, elbise gibi aynın istifade edecekleri bir şey ile mübadele eder (de­ğiştirir) [83]

Kurbanda kâfi olan miktar: Bir koyun, veya bir deve veya devenin yedi de biri (İ/7) sidir. (Meselâ bîr kimse, altı kişi ile bir sığırda yahut bir devede ortaklaşarak kurban kesmeleri gibi kî, bu) yedi oriakdan her birisi hür ve müslüman olup, kendi hissesini hak rızası için kurban kesecek olmalı ve yedi ortağın her birinin hıssa-5i yedide birinden noksan olmamalıdır.

Yedi ortakdan biri hıssasmı et almak istese veya yedi ortak-dan biri kâfir olsa veya hıssası yedi de birden (1/7 den) az olsa, o kurban hiç birinden caiz olmaz.

Bir deve veya bir sığırda yedi ortakdan aşağı iştirak etmek caizdir. İki kişinin kesmesi bile caizdir. (Yedi caiz olunca az olan­da evlâ bittariktir Sekiz kişi olsalar, hakkında nas olmadığı için caiz olmaz).

Yedi kişi ortaklaşarak bir deve veya bir sığır kurban kesseler, etini tartı ile taksimat yapmalıdırlar. Tahminen taksim etmeme­lidirler. Yalnız ayaklarını veya derisini etiyle karış t ir sal ar tahmini taksim Sfcâiz ve muteber olur (bey, alışverişte muteber olduğu gibi).  '  

Bir kimse, kurban niyyetiyle bir deve satın alsa, sonra altı ki­şi daha ortak olsalar, istihsânen caiz olur. (Ve kıyas; caiz olma­maktır.   Zira evvelâ tekarrub için satın alınmış idi, sonra satılsa caiz değildir).

Deve ve sığırda ortak olunmak iktiza ederse, satın alınmadan ortağa girmek daha sevimlidir [84]

Kurban kesmenin vâcib olmasının ilk vakti: Kurban Bayramı gününün şafağından sonradır. Fakat şehirde ve bayram namazı kı­lınan yerlerde ise, bayram namazından evvel kesilmez.

Kurban kesmenin vâcib olmasının son vakti ise, Kurban Bay­ramının üçüncü gününün gurubundan (güneş batmasından) evvel­dir.                               .

Fakir ile zengin hakkında, doğum ve ölüm hususunda kurban kesilecek günün son vakti itibar olunur. (Meselâ: bir kimse, Kur­ban Bayramının evvelinde fakir olsa, kurban vâcib olmaz.   Ve iki kimse Kurban Bayramının evvelinde fakir olup sonunda zengin ol­sa, kurban vâcib olur) [85]                                                 

Bir kimse, Kurban Bayramının son gününde doğsa (çocuğa kurban vâcibliğini beyan edenlere göre vâcib olur, fakat sori gün­de ölse vâcib olmaz.)                                                                

Kurban kesmek hususunda, Kurban Bayra'mınm ilk gününde kurban kesmek, ortasında ve son gününde kesmekten evlâdır.

Kurbanı gece vaktinde kesmek mekruhtur (caizdir, fakat gece vakti kesme hususunda hata edilebileceğinden mekruhtur).

Kurban kesmenin vakti geçip, kurbanda kesilmemiş olsa, ne­zir olunmuş hayvanın kendisini diri olarak tesadduk vâcib olur.

Fakirin kurban için satın aldığı hayvanda böyledir. (Yâni, hayvanı diri olarak ta s ad d uk eder. Zira fakire, kurban satın al­makla vâcib olmuştur).

Zengin olan kimse ise, o kurbanlık hayvanın kıymetini tasad-duk eder, gerek satın almış olsun gerekse olmasın. (Zira zengine mücerret nezir ile vâcib olur) [86]

Kurbanlıkta koyun nevinden kâfi olan (altı ayını tamamlamış yedinci aya girmiş ve bir yaşındaki gibi olan kuzudur) koyundan ve keçiden olan senî şudur (ki, bir seneyi doldurup ikinci seneye girmiş olan hayvanthr.) Sığır, iki seüeyi doldurup üçüncü seneye dâhâî olmalı, devede ise, beş senesi bitmiş olup, altıncı seneye dâ-hîl olmalıdır. Ve bu yaşlardan yukarı olan diğer hayvanların hep­sinden kurban kâfidir.

Kurbanlık hayvanın boynuzsuz (kabak) olmasında, burma bir halde bulunmasında, deli olmasında, uyuzlu olup, yağlı olmasında (beis yoktur. Yâni, bu ayıplar kendisinde bulunan hayvanları kur­ban etmek) caizdir.

Fakat, iki gözü veya bir gözü kör olan, kemikleri içinde iliği kalmamış zayıf olan, aksak olup ayağını yere basıp —kesileceği yere kadar gidemiyecek halde topal olan, Ön veya arka ayağı kesik olan, gözünün ekserisi arızalanmış veya kulağının ekserisi kesilmiş olan, veya kuyruk veya kalçasının kaba etlerinin ekserisi yok oîan hayvanı kurban etmek caiz değildir [87]

Bu zikrolunan azanın yarısı helak olmada, (yok olmada) iki rivayet vardır. Bir rivayette caiz, diğer bir rivayette ise caiz de­ğildir.

Bu azanın yarısından azı helak olsa (kurban yapılması) caiz olur.

Bir rivayette denildi ki, azanın üçte birinden çoğu helak olur­sa, kurban yapılması caiz değildir.

Kurbanın kesilmesi ânında izdırap ve hareketi sebebiyle ayıp­lanmış olması (istihsanen) zarar vermez.

Bir deve veya bir sığır da ortak olan yedi kişiden biri ölse ve ölen adamın vârisi, diğer altı ortağa «siz bu hayvanı kendiniz ve Ölen kimse nâmına kesiniz» dese, hepsinin nâmına kesilmesi sahih olur.

Bir bedene (deve veya sığır) kurban, haccı temettü ve hacci kıran için kesilse (yâni, üç adam bir deve veya sığırı birisi kurban, diğeri temettü kurbanı ve diğer biri de kıran kurbanı olarak kes­seler) yine hepsinin nâmı hesabına kesilen bu kurban sahih olur.

Kurban sahibi, kestiği kurbanın etinden yer, zengin ve fakir­den istediği kimseye de yedirir.

Tasaddûk ettiği miktar, kurbanın üçte birinden eksik olma­ması ve kurban etinin bir kısmını da ehli iyâlinin nafakasının ge­nişlemesi için alıkoymak mendüptiir.

Kurban sahibi, eğer kesmeyi güzel yapabiliyorsa, kurbanını kendi eliyle kesmesi mendüptür. Şayet kesmeyi iyi yapamazsa, başka birine kesmesini emreder ve kendisi de başında bulunur.

Kurbanı kitabî olan zimmînin kesmesi mekruhtur, caizdir) [88]

Kurbanın derisini tasadduk eder veya o deriyi dağarcık, ve­ya mest veyahutta kürk gibi evde kullanılacak bir âlet yapılır ve­ya o deri ile evde kullanılıp helak olmıyacak bir şey satın alır. Me­selâ: Kalbur ve bıçak gibi, fakat, sirke, pekmez ve yoğurt gibi he­lak olacak ve bozulacak şeylerin satın alınması için verilmez [89]

Kurbanın eti ile veya derisi ile helak olacak bir şeyi değişse, et veya deriden aldığı parayı tasadduk eder.

Bir kimse, başka bîr şahsın kurbanını müsaadesi olmadan kes-se, (istihsanen) caiz olur. (Fakat kıyasta caiz değildir).          

İki kimse yanlışlıkla bir birinin kurbanını kesecek olsalar, her­kesin kestiği hayvan, sahibinin kurbanı olmak üzere câte oluv [90] ve bir birine bir şey borçlu olmazlar. Sonra birbirleriyle helâlla-şırlar. Eğer bu iki kimse rıza gostermeyip cimrilik ederek («Benim kurbanım seninkinden. büyüktü veya parası fazla idi» gibi itiraz­larla) münazaa etseler, her biri diğerine ait kurban etinin kıymeti­ni tazmin eder ve bu halde öbüründen aldığı bu kıymeti de tesad-duk eder.

Gasb olunan koyunu, kurban kesmek sahihdir. Fakat emane­ten" konan koyunu kurban kesmek sahih değildir. (Evvelkinde sa­hih olubda ikincide sahih olmamasının sebebi: Gasbolunan şeyde mülkiyet, gasb edildiği vakitten itibaren sabit olmuştur. Fakat ema­neten konanda kesmekle gasb olur). Binâenaleyh herhangisini ke­serse, tazmin eder. [91]

 

Kerâhiye Bahsi

 

Mekruh olan şey (İmâm'i Âzam ile İtnâm'ı Ebû Yusuf R.A.'a göre) harama çok yakındır.

İmâm'ı Muhammed (R.A.)'e göre ise, mekruh olan her şey haramdır. Ve İmâm'ı Muhammed (R.A.) mekruh hakkında kafi nas bulmadığı için haram lafzı ile teleffuz etmedi (yâni mekruh hakkında haram lafzını söylemedi) [92][93]

 

Yemek Yeme Faslı [94]

 

Yemek, dört kısma ayrılır.

Birincisi; farzdır, yemekte farz olan miktar ölmeyecek kadar yemektir. (Zira vucüdün bekası, yemek-gıda iledir. Bir kimse, yemeyi ve içmeyi terk etse ve bu sebepten ölse asilik etmiş olur. Zira nefsini tehlikeye atmış olur. Bu ise Kur'an'ı Kerîm ile men edilmiştir)[95]

İkincisi menduptur. Yemekte mendup olan miktar: farz mik­tarından ziyâde olup, namazı ayakta iken kılmak mümkün olması ve orucunu kolaylıkla tutabilmesi için yenen miktardır.

Üçüncüsü; mubahdır. Yemekte mubah olan miktar: doymak­tan ziyâde yemektir ki, bununla kuvvetlenmek gayesi var. (Bun­da ecir var ve zarar yoktur).

Dördüncüsü ise, haramdır. Yemekte haram olan miktar ise, doymaktan ziyâde bedenin kuvvetlenmesini kasdederek yemektir. (Zira bunda hem taamı zayi etmek var ve hem de bu kadar çok yemek vucüda zarardır). Meğer ki doymaktan ziyâde yemek, oruca kuvvet bulmak için olsun veya yanındaki müsafirin çekinmemesi için yesin yine bu takdirde beis yoktur. Lâkin aklen ve şer'an mez-mum olan fiillerdendir.

Gıdayı terk etmekle ve az yemekle ibâdet etmekten âciz ve za'if düşürecek şekilde riyazet (perhiz) yapmak caiz değildir. (Zi­ra ibâdeti terk etmek caiz olmadığı gibi, ona sebep olan şeyde caiz değildir) [96]

Bir kimse, açlık zamanında meyte (ölü hayvan eti) yemeden imtina edip (çekinip kalsa, veya oruçlu olup, ölümüne sevk edin­ceye kadar bir şey yemese) günah işlemiş olur. (Zira kendi nefsini telef etmiştir) [97]

Fakat, hasta olupta ilâç kullanmaktan imtina ve tehallû mekle (çekinip vazgeçmekle) Ölse, yukarıdaki meselenin hiîâ dır, yâni günah işlemiş olmaz, zira ilacın ona şifa verici olduğı sin olarak malum değildir [98]

Çeşitli meyvelerle yemiş yemekte beis yoktur. Fakat böyle çeşitli meyveleri, yemiş yemeyi terk etmek efdaldır. (Derecesi noksanlaşmamak içindir). Bir kaç çeşit yemek hazırlatmak israf­tır.

Sofra üzerine ihtiyaç miktarından fazla ekmek koymak da is­raftır.

Parmaklarım ve bıçağı ekmeğe silmek mekruhtur, (ancak sil­dikten sonra yerse mekruh değildir) ve tuzkabını ekmek üzerine koymakda mekruhtur. Zira bu fiilde ekmeğe ihanet vardır. Bİz ise, ekmeğe ikram ile memuruz.)

Taam yemenin sünneti:

Evvelinde «Bismillâhirrahmanirrâhim» ve sonunda «Elhamdü­lillah» demek, yemekden evvel ve sonra ellerini yıkamaktır.

Yemekten evvel ellerini yıkamağa gençlerle başlanmalı (yâni gençler daha evvel yıkamalı) yemekden sonra ise, ihtiyarlarla baş­lanmalı (ihtiyarlar evvel yıkamalıdırlar).

Dişi merkebin sütünü yemek helâl değildir. (Zira etten müte­vellit - meydana gelicidir. Bu takdirde etin hükmünü süt almış olur ve kısrağın sütü İmâm'ı Âzam R.A.'e göre eti gibi mekruh­tur.)

Devenin bevli (idrarı İmâm'ı Âzam' agöre) helâl değildir. (îmâm'ı Ehû Yusuf R.A.'a göre ise, tedavi için kullanılması helâl­dir. Hadîsi. İrniyyin ile temessük etmiştir.)

Altın veya gümüş kap kullanmak, erkek veya kadın için helâl değildir.

Akîk (siyah kıymetli bir taş Hindistan'dan gelir ve Yemen diyarında olur), billur, zücâc (cam ve sırça) ve kalaydan yapılmış kapları kullanmak helâldir. [99]

 

Kazanç   Faslı [100]

 

Kesbiin (kazancın) en efdalı, cihad (cenk) tir. (Zira cihat da kazanç ile dîni aziz kılmayı cem etmek fiili vardır.) [101] Cihaddan sonra kazancın efdalı ticaret, bundan sonra ziraatçılık yapmak, bundan sonra ise san'atlardir.

Kazançtan bir kısmı farzdırki, bu farz olan kazanç, kendi nef­sine, ehlü iyâline ve borcunu ödemeğe kifayet edecek miktardır.

Kazancdan bir kısmı müstehaptır ki, bu kesb kifayet miktarı üzerine ziyâde olan miktardır. O ziyâde ile fakire yardım etmek veya akrabai teallükâtına yardım etmek için olan ziyâde kazanca çalışmak müstehaptır.

Kazancdan bir kısmı mubahtır ki, mubah olan kazanç zînet iz­harı ve nîmetlenmek (yâni giyinmek ve yiyip içmek) için kazanı­lan ziyâdeliktir.

Kazancdan bir kısmı mubahtır ki, bu mubah olan kazanç zî­net izharı ve nîmetlenmek (yâni giyinmek ve yiyip içmek) için kazanılan ziyâdeliktir.

Kazancdan bir kısmı da haramdır ki, bu haram olan kazanç ise, böbürlenmek ve kibirlenmek için topladığı malın kazancıdır. O kazanç helâlden olsa dahi, (zikrolunan şeyler için topladığından dolayı haramdır).

Kazandığı maldan israfsız ve noksansız nefsine ve ehli iyâli­ne infâk eder (harcar) [102]

Çalışıp kazanç yapma kudreti olan kimseye, (dilenmeden he­lâlinden) kazanç yapmak lâzım (farz) dır.

Eğer ki çalışıp kazanmaktan âciz olursa, o kimseye dilencilik yapmak lâzımdır. (Zira dilencilikte kazancın bir nevidir. Fakat kazançtan âciz olmadığı takdirde dilencilik helâl olmaz).

Kazanç   yapmağa kudreti  olmadığı halde   dilenciliği bırakıpölse, günahkâr olur. (Zira nefsini tehlikeye atmıştır. Böyle yerde dilenmek zillet değildir).

Eğer ki dilencilikten de âciz olursa, bunun dilencilikten âciz olduğunu bilen kimse üzerine o kimseyi doyurmak farzı ayındır veya yedirmeğe kudreti yoksa, yardım edecek başka bir kimseye delâlet etmesi farzdır. (Eğer ahvâline vâkıf olduktan sonra kudre­ti var iken kendisi yardım etmese veya kendisinin kudreti olma­yıp, başkasına da delâlet etmezse, dilenmekten âciz olan kimse de açlıktan ölse, günahta ortak olur).

Mescitte dilenmeler, (tahrimen) mekruh olur. Denildi ki, di­lenci insanların boyunlarına basarak geçmezse ve namaz kılarken önlerini kesmezse mekruh değildir. (Ve muhtar olan da budur) [103]

Zâlim olan ümerânın (âmirlerin) hediyesinin kabulü caiz de­ğildir, (Zira galip olan ihtimal, mallarının haram olmasıdır). Me­ğer ki malının ekserisi helâldan olduğu malum olsun. (Meselâ: Ti­caret ehli ve ziraatçı olmalı ve topladığı mâlinin ekserisi, bu nevi kazançtan olursa, hediyesini kabul etmekte beis yoktur).

Köyde bulunan bir evi (mecûsiler için) ateş evi veya (Yahu­diler için) kenise (havra) ve (nasaralar için) bî'â (kilise) yapma­ları için icara vermek veya o evde şarap satılmak için icara ver­mek (İmâm'i Azam'a göre) mekruh değildir. İmâmeyne göre ise, mekruh olur. (Zira mâsiyet icara tutanın fiilindedir ve muhtar olan kavil de budur).

Fakat, şehirde bulunan bir evi yukarda bahsedildiği üzere icara vermek, icmâen mekruhdur.

Şehirde mekruh olduğu gibi, Ehli İslâm galip olan köyde dahi mekruhtur.

Bir kimse, ücret ile bir zimminin şarabını götürse,    (İmâm'ı Âzam R.A.'a göre) o ücret hamala temizdir [104] İmâmeyne jgöre ise, mekruhtur. (Zira kötülüğe yardımdır).         

Me'zun olan kölenin hediyesini kabul etmefcv dâvetine icabet etmek ve binit hayvanım ariyet olarak almakta beis yoktur. Mfe'zun olan kölenin tam takım olan elbisesini, altın ve gümüşten olan diyesini kabul etmek mekruhtur.

Muamelatta (alışverişte) bir adamın sözü makbul olur. levki o, fert kadın veya köle veya fâsık veya kâfir olsun.

«Şereytüllâhnıe min müslîmîn ev kitâbiyyin — Müslüman ve* ya kitabi— Yahudi veya Hıristiyandan et satın aldım» sözü gibi: ki, bu takdirde ferdin sözüyle helâl olur. Fakat mecûsi sözüyle ha­ram olur.

Kölenin, cariyenin ve sabinin sözü hediye ve izinde kabul olu­nur. (Meselâ: köle, câriye ve sabiden her biri hediye getirip «fa­lan kimse size göndermiştir» dese, hediyenin kabulü helâl olur).

Diyâneten (dîni bakımdan hüküm vermede), âdil (doğru, gü­venilir) bir şahs olması şart kılındı, suyun necisliğinden haber gibi.

Eğer suyun necis olduğunu adaletli bir Müslüman —kadın veya köle de olsa— haber verse, o kimse ab dost almayıp teyem­müm eder.

Eğer haber eden kadın, fâsık veya hâli kapalı (bilinmiyecek) olursa, (suyun necisliğini) araştırır. Bundan sonra da zannı galip ile) amel eder. Eğer haber veren kimsenin sözünde doğru olduğuna zannı galibi olursa, teyemmüm eder. Eğer zannı galibi yalan söyle­diğine ise, teyemmüm etmez. Yalan tarafını tercih ettiği için Ab-dest alır. Eğer necistir denilen suyu dökse, haber verenin doğrulu­ğuna zannı kâlibi bulunduğunda o kimse teyemmüm eder. Eğer suyu dökmeyib, haber verenin yalancı olduğuna zannı galibi bu­lunduğu zamanda ise, o sudan abdest alır ve teyemmüm eder, ihti­yat olan da budur. (Hülâsa-i kelâm, doğruluk ve yalancılıkdan hangi taraf gâlib olursa onunla amel edilir). [105]

 

Elbise Gîyinme Faslı

 

a)    Kisveden (giyinmekten) bir kısmı farz olur.

Farz olan kisve miktarı: (Erkek ve kadın) avret mahallini ör­tecek sıcak ve soğuktan gelecek olan (her çeşit) zararı def edecek miktarda giyilen elbisedir [106]

Giyinmekte evlâ olan elbisenin pamuk veya ketenden olan, bunların en iyisi ile en kötüsü arasında bulunandır.

b)    Giyinmekten bir kısmı müstehap olur.

Müstehap olan giyinmek: (Avret yerini kapatıp, sıcak ve so­ğuktan koruduktan sonra) zinet için alınan ve hakteâlânın nimeti­ni (giyerek üzerinde) izhar etmek için giyilen elbisedir [107]

c)    Giyinmekten bir kısmı mubah olur.

Mubah olan giyinmek: Cuma, bayram v e insanların toplanacağı yerlerde (düğün, konferans ve emsali yerlerde) zinet-için alı­nıp giyilen elbisedir [108]

d)    Giyinmekten bir kısmı mekruh olur.

Mekruh olan giyinmek: Tekebbür (kibirlenmek, başkalarına gösteriş ve çalım satmak) için giyilen elbisedir [109]

Beyaz ve siyah elbise giymek müstehaptir.   Kırmızı ve usfür ile boyanmış elbise giymek ise, mekruh olur. (Zira Peygamberimiz S.A.V. nehyetmişlerdir) [110]

Sünnet olan; sangın (tülhentin) bir tarafını bir karış miktarı iki omuz arasına salıvermektir. Denildi ki, sarığın bir tarafım arka­nın ortasına kadar salıvermektir. Ve yine denildi ki oturulacak ye­re kadar salıvermektir. (Fakat hadisi şerif ve fıkıh kitaplarında esah olan rivayetlerde, iki omuz arasına salıvermektir) [111]

Sarığı yeniden sarmak istediğinde, sarıldığı gibi tedrici olarak bozar (hepsini birden çekiveripte yere atmaz. Zira Peygamberimi­zin fiili şerifinden böylece nakil olunmuştur).

Kadınlar için ipekli giymek helâldir. Fakat, erkekler için he­lâl değildir. Ancak erkeklere dört parmak miktarı haram değildir. Alâmet ve bellilik için olduğu gibi bu miktar ipeğe ruhsat verilmiş­tir. Bundan ziyâdesi ise haramdır [112]

Evde ipekten yastık yapmakta ve döşek yapmak ta (İmâm'ı Âzam R.A.'e göre) bir beis yoktur. İmâmeyn için muhalefet vardır.

Ersi, ibrişim olup, argacı ise, başka şeyden olan elbisenin gi­yilmesinde beis yoktur. Fakat, aksi (yani argacı ibrişim olup, ersi başka olan elbise) giyilmez. Ancak harbte (cenkte) giyilir, (zira cenkte giymek zaruridir ve silâhın zararını ziyadesiyle def eder.) [113]

Harbte safi ipek giymek (İmâm'ı Âzam R.A.'a göre) mekruh­tur, İmâmeyn için muhalefet vardır.

Kadınlar için altın ve gümüş ile bezenmek (zinetlenmek) câizdir. Fakat erkekler için caiz değildir. Ancak gümüşten, yüzük, ku­şak ve (gümüşten süslenmiş) kılıç zineti erkekler için caizdir [114]

Yüzük kaşında altın mismar (kaş - zinet) caizdir. (Fakat mis-kaiden ziyâde olmamak gerekir).

Elbiseyi altın veya gümüş ile yazdırmak caizdir. (Zira bun­lar elbiseye tâbidir. Bunlara mahsus hüküm yoktur.)

Dişi gümüş ile bağlamakta caizdir. Fakat, dişi altın ile bağ­lamak (îmâm'i Âzam R.A.'a göre) caiz değildir. İmâmeyn için mu­halefet vardır [115]

Taş, tunç ve demirden yüzük takınmak caiz değildir. Ve de­nildi ki yeşim taş ile (yeşim dedikleri sarıya meyli olan meşhur taşdan) yüzük takınmak mubah olur.[116]                           

Padişah ve hâkimden başkaları mühür kullanmayı terk etme­si efdaldır, (zira bu iki kimseden başkaları için mühüre ihtiyaç yok­tur, ihtiyaç halinde taşırlar).

Gümüş ile zinetlenmiş (süslenmiş) çanakdan yemek ve içmek caiz olur ve gümüş ile süslenmiş divan üzerine oturmak-caiz olur ve lâkin yeme ve içme de ağzını ve otururken makâdım gümüş olan yerden sakınmak şartıyla diye cevaz   (İmâm'i Azam R.A.'a gürdir).

İmâm'ı Ebû Yusuf (R.A.)'e göre (mutlaka) mekruh olur, İmâmı Muhammed (R.A.) den ise, iki rivayet vardır, (hii

vâyeti, îmâm'ı Âzam R.A.'dan olup, ittifak şartıyla mekruh olm amak ve bir rivayeti ise, İmâm  Ebû Yusuf R.A.'in kavli gibi mutlaka mekruh olur).

Sabiye (küçük çocuğa) altınlı ve gümüşlü kaftan giydirmek mekruhtur.                             

Ter ve sümük silmek veya abdest suyunu silmek için hırka (bez parçası) taşımak, eğer kibirlenmek için olursa, mekruhtur. Eğer ki ihtiyaçtan dolayı taşırsa beis yoktur. Sahih olan da budur.

Retim (bir ihtiyacı hatırlamak için parmağa bağlanan iplikde) beis yoktur. [117]

 

Bakmak Ve Emsali İle İlgili Fasıl :

 

Bir kimsenin avret yerine bakmak haram olur. Ancak zaruret hâlinde haram olmaz. Tabib (doktor), sünnetçi, kadın sünnetçisi, ebe (doğumcu kadın) ve hastaya şırınga yapan kimseler gibi ki, bunların bakması zaruret içindedir. Bunlardan her birerlerinin (bakmaları) zaruret miktarını geçmemek şartı ile caizdir.

Bir erkek diğer bir erkeğin avret yerinden mâada diğer yer­lerine bakması caizdir. Tafsilât namaz bahsinde beyan edilmişti. (Erkeğin avret mahalli, diz ile göbek arasındaki bulunan yerdir, göbek avret mahalli değildir),[118]

Müslüman bir kadının diğer bir kadına bakması, bir erkeğin diğer bir erkeğe bakması caiz olan mahalle bakması caizdir, eğer (kadın) şehvete emin olursa (fakat kalbinde şehvet var ise, gözünü yumup, bakmaması ve görünmemesi) müstehaptır [119]

Bir erkek, hanımının vücudunun her tarafına ve cimâı helâl olan câriyesininde vücudunun her tarafına bakabilir (caizdir) [120]

Bir erkek, mahremlerinin (ehediyyen kendisine nikâh düşme­yenlerin) ve başkasının cariyesinin, yüzüne, hasma, göksüne, in­ciklerine ve koluna bakabilir (zira bu azalar bakılması caiz olan zi­net yerleridir) [121]

Mahremlerinin ve başkasının cariyesinin, bakması helâl olan mahalline messetmesinde (dokunmasında) beis yoktur. Lâkin bak­mak ve dokunmakta şehvetten emin olmak şartiyledir.

Erkek, kendi mahreminin ve başkasının cariyesinin karnına, sırtına, uyluğuna bakamaz, her ne kadar şehvetten emin olsa da (zira bu azalar zinet mahalli değildir. Bakmanın mubah olması ise, zinet olan yerlerdir).

Erkek, yabancı bir kadına bakamaz. Ancak yüzüne ve iki eli ayasına bakabilir. Eğer şehvetten emin olursa.

Şehvetten emin olmazsa, bakmak caiz değildir. Ancak şâhidlik edeceğinde şahidden başkası için v ehüküm mahallinde hâkimden başkası için, yabancı hür kadına bakmak caiz değildir [122]

Erkek şehvetten eminde olsa, kadın genç ise, yabancı kadın» la musafaha yapması (ve dokunması) caiz değildir [123]

Kadın acuze (ihtiyar) olup, şehvetten kesilmiş ise, musafaha caiz olur veya müsâfaha yapan erkek şeyhi fâni olup nefsinden ve kadından emin olursa, müsâfaha caiz olur.

Erkek, bir cariyeyi satın almak istediğinde veya cariyeyi ni­kahlamak murat ettiğinde şehvet korkusunda olsa yine bakmak ve messetmek (dokunmak) caiz olur.

Köle, seyyidesi ile (efendisinin kızı ile) yabancı gibidir, (Yâni köle bu kıza bakamaz, ancak yabancı bir kadına bakması caiz olan yerlerine bakabilir).

Mecbub (zekeri kesilmiş veya hadım) ve hası (hayaları, yu­murtaları sökülen) kimselerin (hükmü) sağlam erkeğin hükmü gi­bidir. Bunların kadmlar ile karışmaları caiz değildir. (Zira yumur­taları sökülen cima' edebilir, diğeri ise yumuşaklık yaptığınflan fitneden emirdik yoktur).                                                             ;

Bir erkek diğer bir erkeğin (ağzını, elini veya başka azası­nı) Öpmesi veya bir tek avret mahallini örten örtü altında gömlek­siz müâneka etmesi = ellerini birbirinin boynuna dolayıp kucak­laşması (İmâm'ı Âzam ve İmâm'ı Muhammed'e göre) mekruhtur (Haram olur). İmâm'ı Ebû Yusuf E.A.'e göre, mekruh değildir [124]

Musâfaha yapmakta bir beis yoktur. îîmi île âmil olan âlimin ve adaletli sultanın ellerini teberrüken öpmekte beis yoktur. (Ebe­veynin ve sâfih erkeğin ellerini Öpmek t? de beis yoktur) [125]

Bir erkek, cima yaparken cariyesinin izni olmadan menisini dışarıya akıtabilir. Fakat hanımının izni olmadan menisini dışarıya akıtamaz. (Zira cariyenin cimâda hakkı yoktur. Ama hür olan aile­sinin cimâda hakkı vardır). Câriy ebâliğa olduğu zaman sadece gö­beği ile diz kapağına kadar olan elbise ile müşteriye gösterile­mez. Zira cariyenin sırtı ve karnı avret mahallidir. Açılması caiz değildir. [126]

 

Cariyenin Temizlenmesini Bekleme Faslı:

 

Bir kimse, satın almakla veya hibe vesair ile bir cariyeye sa­hip olsa, o kimseye cariyenin cimâı ve devâisi (öpmesi - sıkıştır­ması, boynuna sarılması ve şehvetle fercine bakması gibi şeyler) haram olur. İstibra etmeyince (iddet bekleyip temizlenmeyince bu fiilleri işlemek caiz değildir). Hattâ hayız gören cariyede bir hayız ile istibra etmelidir. Hayız görmeyende ise biraz bekleyip temiz­lenmelidir [127]

Hayız kesilen cariyede iyas sle (60-70 yaşında acuze ile) değil  üç ay istibra iledir. (Üç ay beklemelidir).

İmâm'ı Muhammed (R.A.)'e göre dört ay on gün iddet bekler. Bir rivayette dört ay on günün yarısı (65 gün) bekler, demişlerdir.

Hâmile olan cariyenin iddeti,çocuğunu doğuruncaya kadardır. Velevki câriye bakirede olsa temizlenmeden önce cima ve cimânm  devâisi (Öpmek vesair) haramdır. Veya o câriye kadından veya ço­cuk mâlinden veyahut üzerine cima haram olan kimseden dahi sa­tın alınsa, yine temizlenmeden Önce cima vesair haram olur.

Cariyesini satan kimse için, îstîbra etmek müstehabtır. Velâ-kin üzerine vâcib değildir.

İstibra için müşteri sahip olduğundaki hayzi (câriye hay izli iken alındığındaki hayızı) kâmil olmamış olur. Sahih olduktan sonra ve teslim almazdan evvel vâki olan hayız dahs, istibra için kifayet etmez.

Veya gıyabî saüşdan sonra ticarete izinden evvel vâki olan hay i?, d a kifayet etmez. Câriye müşterinin elinde olsa dahi.

Hamile oîan cariyenin istibrasmda mâlikiyet sebebi bulunduk­tan sonra tesliminden evvel hamlini vazetmeside (çocuğunu do­ğurması da) kifayet etmez.

Mecûsi olduğu halde müsjüman olan bir cariyeye teslim alın­dıktan sonra meydana gelen bir hayz kâfidir.

Müşterek olan cariyeye, ortağının hıssasma sahib olduktan sonra istibrâ vacip olur. Kaçan cariyenin dönmesiyle gasbolunan cariyeyi iade ettiğinde icara verilen câriye efendisine geldiğinde ve rehin olan câriye sahibine teslim olunduğu zamanda istibrâ vacip değildir.

İmâm'ı Ebû Yusuf (R.A.)'e göre, istibrayı düşürmek için hile mekruh değildir [128]

İmâm'ı Muhammed (R.A.) için hilaf vardır. Evvelki ile yâni Ebû Yusuf'un kavliyle fetva verilir, eğerki ilk sahibinden cima yapmadığı bilinirse, hile mekruh değildir.

İkinci ile yâni İmâm'ı Muhammed (R.A.)4n kavli ile fetva ve-rilirki, hile mekruhtur. Eğer ilk sahibi ile cimâı muhtemelse.

İstibrânm düşmesinde hile, eğer müşterinin nikâhı altında hür-re yoksa (başka hanım yoksa) o cariyeyi nikâhlar sonra da satın alır.

Müşterinin nikâhı altında başka hanım olursa, satan kimse sat­madan Önce itimat ettiği bir adama nikâhlar.

Veya müşteri pazarlıktan sonra, teslim almadan Önce itimad edilir bir şahsa nikâhlar. Bundan sonra müşterinin satın almasın­dan veya teslim almasından sonra (itimat edilip, nikâh yapılan) kocası (cariyeye yaklaşmadan önce) boşar. Cariye ise müşterisinin emri altında olması gerekir. Bu takdirde istibrâ vâcib olmaz.

Bir kimsenin nikâh cihetile cem'i caiz olmiyan iki cariyesi ol­sa, efendi için ancak birinin cimâı ve devâisi (öpüp sıkıştırması ve-sair) helâl olur. (İkisinide cima ve öpüp sevmek vesair caiz de­ğil, haramdır).

Eğer cariyenin sahibi ikisini cima etse, veya devaiden (öpmek ve şehveti ile sıkıştırmak ve şehvetle fercine bakmak gibi şeyleri) ikisine de yapsa, onlardan her birisinin cima ve devaisî (sevip-sı-kıstırması vesâit) kendisine haram olur. Hattâ ikisinden birini satmakla veya başkasına nikâhlamakla veyahutta azat etmekle ken­disine haram kılar. O zaman diğer câriye kendisine helâl olur. [129]

 

Bazı Şeylerin Alış Verişi İle İlgili Fasil

 

insan pisliğini safi olarak satmak   (alıp satmak)   mekruhtur (zira aynınecistir, mal değildir) [130].(kül ve toprak gibi şeylerle) karışmış olursa, sahih rivayette satılması caiz olur. (Diğer bir riva­yetten ihtirazdır. Zira diğer rivayette insan necisi safi olduğu hal­de satışı caizdir, demişler).

Gübrenin satışı ve onunla intifa (menfaatlanmak- kullan­mak) caizdir [131] (İmâm'ı Şâfi-î caiz değildir, der. Zira aynı necis-tîr. Mal değildir. Halis insan pisliğinden neş'et etmiş olur. İmâm'ı Mâlik ve Ahmed Bin Hanbel'de İmâm'ı Şâfünin sözüne girmişler­dir.)

Bir kimse, bir adamın cariyesini başka bir kimseye, «bu cari­yenin sahibi beni satmaya vekil kıldı» diye söylediğini görse (işit-se) veya o kimse ben bu cariyeyi sahibinden satın aldım veya ba­na hibe etti veyahutta sadaka olarak verdi» diye söylediğini görse (işitse) ve gören (işiten) kimsenin kalbinde bu adamın sözlerinin doğruluğuna kanaat gelirse, o kimseden o cariyeyi satın almak ve sonrada cima etmek helâl olur.

Mekkei Mükerremenin binasını Mekkei Mükerremedeki (ken­disine ait evini) satmak caiz olur. Fakat, arazisini satmak veya ica­ra vermek, (İmâm'ı Âzam E.A.'a göre) mekruh olur.

İmâmeyn için muhalefet vardır (mekruh değildir). Imâmey-nin kavli İmâm'ı Âzam (R.A.)'den bir rivayettir (ve fetvada bura­dadır).

İnsan ve hayvanatın ihtiyacı olan gıda maddelerinde ihtikâr yapmak (gıda maddelerini toplayıp satmamak - saklamak), şehir­de bulunanlara zararı dokunursa mekruh olur, İmâm'ı Ebû Yusuf (R.A.)'e göre ihtikâr, yenilecek şeylere mahsus olmayıp, âmmeye zararı olan şeyin tamamında ihtikâr mekruhtur. Velevki altın ve­ya gümüş veyahutta elbise olsun [132]

İhtikâr yapan kimsenin durumu hâkime haber verilse, hâkim ihtikâr yapan kimseye kendisinin ve ehli iyâlinin ihtiyacından faz­la olan kısmı satmasını emreder.

İhtikâra satmaktan çekinirse, hâkim satar (meselâ: ihtikâr ya­pan kimsenin durumu hâkime haber verildiğinde evvela o adamı ihtikârdan kaçınması için nehyeder. Hâkimin sözünü tutmazsa, tâ-zir eder ve hâkim tarafından satılır).

Kendi çiftliğinin (kendi arazisinin) mahsulünü satmayıp de­po etmek, ihtikâr değildir.

Diğer bir şehirden toplayıp getirdiği şeyi depo edip, satmamak­ta (İmânı'ı Azam R.A.'e" göre) ihtikâr değildir. Zira âmmenin hak­kı tealluk etmesi, şehirde olan şeyi toplayıp, muhafaza etmek = sat­mamaktır veya şehre yakın gelen şeyi karşılayıp almaktır). İmâm'ı EM Yusuf (R.A.)'e göre ise ihtikâr mekruh olur.

İmâm'ı Ebû Yusuf (R.A.)'e göre mekruh olduğu gibi, İmâm'ı Muhammed (R.A.)'e göre de, o beldeden şehre celbolunmak âdet olduğu zamanda mekruh olur (zira âmmenin hakkı taalluk eder) ve celbolunan belde fenâi Mısır (şehrin etrafı) menzilinde olmuş olur ve îmâra'ı Muhammed (R.A.)'ın kavli fetvaya muhtardır (fet­va vermek için tercih edilen kavildir).

Şarap yapan kimseye şıra satmak eâiz olur (zira şıranın kendisi mâsiyet makamına kaim olmaz. Fakat fitneci kimselere silâh sat­mak bunun hilâfına yani caiz değildir) [133]

Bir Müslüman, borcunu ödemek için şarâp satsa, alacaklıya içkiden kazanılan parayı almak mekruh olur. (Zira müslümanın şarap satması bâtıl ve parası haramdır).

Borçlu olan kimse zimmî ise, alacaklı kimse için şarapdan ka­zanılan parayı almak mekruh değildir. (Zira zimmî hakkında şa­rap, malî mütekavvimdir) [134]

Narh vermek mekruh olur. Meğer ki taam sahipleri kıymet­te fahiş bir artış ile arttırsalar, bu takdirde selâhiyet sahibi olan kimselerin meşveretiyle (müşavere ve karara varmalarıyle) narh vermekte beis yoktur. (Meselâ: on kuruşa alıp yirmi kuruşa sat­mak gibi böyle olunca âmmenin zaruretini def için narh vermek caiz olur) [135]

Tıflm (küçük çocuğun) kardeşi, amcası, annesi ve mültekıdı (atılmış çocuğu alan kimse), eğer çocuk muhafazaları altında ise, çocuk için lâzım olan şeyi satınalıp, çocuğun bazı şeyini satmak caizdir (eğer çocuğa lâzım olmayan şeyini satmazlarsa, çocuğa za­rarı dokunmak lâzım gelir).

Sabiyi (küçük çocuğu) sadece annesi ücretle hizmet ettirir (annesinden başkalarının ücrete vermeğe hakları yoktur. Yalnız san'ata verebilirler). [136]

 

Müteferrik Meseleler Faslı

 

Ok i!e, at ile, merkeplerle, katırlarla, deve ile ve yaya olarak müsabaka (yarış, koşu) yapmak caizdir [137].

Koşu da bir taraftan cu'l (ücret) şart kılınırsa, (Meselâ: Birisi diğerine «sen beni geçersen sana falan şeyi vereceğim, ben seni geçersem senden bir şey istemem» gibi) veya üçüncü bir kimse on­larla koşuya girmeyip, (bunlara «herhanginiz geçerse, falan şeyi ona vereceğim» diye şart koşsa, o vâ'd ettiği şeyi müsabakayı ka­zanan kimseye vermek) caiz olur.

Fakat, şart iki taraftan olursa, haram olur. (Meselâ: «sen beni geçersen falan şeyim senin olsun, ben seni geçersem falan şeyin benim olsun» diye şart koşulsa haram olur, zira bu kumar olur. Ku­mar ise, haramdır) [138].

Meğerki müsabaka esnasında o iki atın arasına bir at daha gi­rerde bu atın diğer ikisini geçme ümidi bulunurda, üçüncü at di­ğerlerini geçerse ücret olan şeyi ikisindende alır (böyle oluncada kumar olmaz, helâl olur).

Eğer diğer ikisi üçüncüyü geçerlerse, üçüncü koşucu onlara iîir şey vermez ve ikisi arasında herhangisi geçerse, diğerinden üc-, reti alır. Araya diğer koşucunun girmesiyle kumar olmaktan çıkıp, alınması caiz olur.

Yukarda geçen mesele gibidir ki, iki âlim bir mesele de ihtilâf edip, fâzıl bir şeyha (âlime) gitmeye karar verseler ve bunun üze­rine bahse girip bir şeyler adasalar, bu bahisleri bir taraftan olur­sa caiz olur, İki taraftan olursa caiz olmayıp, kumar olur. (Meselâ: «Mesele senin dediğin gibi olursa, falan şey senin olsun» dese, di­ğeri de «senin dediğin gibi olursa, falan şey senin olsun» derse, bu takdirde iki taraftan olduğu için caiz olmayıp, kumardır. Fakat, bir taraftan olursa caizdir).

Düğün yemeği, devam eden sünnet(lerden)dir. Bir kimse dü­ğün veya başka yere davet olunduğunda icabet etsin. İcabet etmez­se, günahkâr olur [139]

(Davetli olan kimse), düğün yemeğinden hiç bir şeyi kaldıra­maz    (götüremez)    ve isteyiciye de düğün yemeğinden veremez.

Ancak sahibinin izni ile verebilir. (Zira düğün yemeğinde izin, ye­mek içindir, yoksa götürmek ve başkasına vermek için değildir).

Davet edilen kimse, düğün ocağında oyun - çalgı olduğunu bi­lirse icabet etmez. Çalgı olduğunu biîmiyere^ düğün evine varsa, çalgıyı men etmeğe muktedirse, men eder.[140]

Çalgıyı men etmeğe muktedir değilse, fakat kendisi (gazi, müf­tü, vaiz, imam ve eşrafdan birisi gibi) sözü tutulan kimse ise, veya çalgı, yemek yenen evde olursa oturmaz [141]

Davet edilen kimse, sözü sayılanlardan değilse ve çalgı da ye­mek yenen evde değilse, sofraya oturup yemesinde beis yoktur.

İmâ m'i Âzami (R.A.) hazretleri bir kerre çalgı ile iptilâ olun­dum: (İmtihan olundum) sabrettim (oturdum ve çıkmadım)» bu­yurmuştur. Lâkin İmâm'ı Âzam (R.A.)'in bu sözü kendisi mük-tedâbih (Önder ve meşhur olmadan önce) karşılaştığın» hamlolu-nur.

İmâm'ı Âzam (R.A.)'in iptilâ olundum sözü, bütün çalgı âlet­lerinin haramlığma delâlet eder. Zira iptilâ, haram olan şeyde kul­lanılır [142]

Kelâmın (söylemenin) bir kısmı ile me'cur olunur, (ecir ve se­vap verilir). Teşbih ve benzeri (tahmid, tehlil, tekbir, selavatı şe­rife, Kur'an okumak, Peygamberimiz (S.A.V.)'in hadisi ve" fıkıh il­mi) gibilerde bazanda o teşbih ile günahkâr olur ki fısk meclisinde o kelâmı söylediğinde halbuki kendisi fışkı işlese (zira bu çeşit yer­de bu kelâm ile konuşmak istihzayı = alaya almayı ve muhalefeti icab eder).

Eğer o teşbih ibret için ve {âşıkların fiillerini inkâr için olur­sa güzeldir (müstehaptır) [143].                                                 

Tacir (satıcı) taifesi metâını açtığı vakit «Lâilahe illallah ve­ya subhânellah veyahutta Ellâhümmesalli Aîâ Muhammet!» dese tahrimen mekruh (günahkâr) olur [144]

Kur'an'ı Kerîmi okumakta tcrcî, (sesini indirip sonra yükselt­mek) mekruhtur. Ve tercî ile olan kıraati dinlemek dahi mekruh­tur.

Denildiki, Kuranın kıraatında tercî de beis yoktur (Zira, Pey­gamberimiz S.A.V. «Kur'anı s âdâlarınızla zînetlendiriniz» buyur­muştur).

Peygamberimiz (S.A.V.) den rivayet olunduki Kur'an oku­nurken sesi yükseltmeyi cenaze götürülme zamanında harpte vaiz meclisinde sesi yükseltmeyi mekruh görmüşlerdir [145]

Şimdi Vecd ismi verdikleri her hangi (haram olan) teğanni yanında ses yükseltmeye senin zanın nedir?.

İmâmı Âzam (R.A.) Kahir üzerinde Kur'an okumayı kerih görmüştür, (Kabir ehli cifedir. Ve Kahir üzerine oturmayıda ke­rih görmüştür. Zira Kahrin tavanı ölünün hakkıdır. Üzerine otur­mak ise ihanettir).

İmâm'ı Muhammedi (R.A.) Kabir üzerinde tecviz etti (caiz kıldı). Ve İmâsn'j Muhammetİ'-j fetva verilir.

Kelâmdan bir kısmının ne eciri ve ne de günahı vardır, «kalk, otur (yedim, içtim)» Lâfzı gibi, bu kelâm ne ibâdet ve ne de mâ» siyettir.                                                                                       

Denildiki bu çeşit sözleri konuşan kimsenin üzerine yazılmaz (çünkü ne ecir ne de ikâp vardır).                                          

Kelâmın bir kısmında günahkâr olunur ki yalan, gıybet, nemi­me ve sövmek gibi (Zira bunların hepsi haramdır.) [146]

Yalan (söylemek aklen ve naklen) haramdır. Ancak Muhare­bede (düşmana - kâfire hile yapıp aldatmak için) yalan haram de-ğildir.iki adam arasım islâh etmekte (düzeltmekte)^bir kimsenin ehlini (hanımını) kocası ile razı etmekte (aralarmdaki anlaşmaz­lığı düzeltmekte) ve zâlimin zulmünü def etmekte yalan haram de­ğildir. (Zira niyeti hâlisası islâh içindir).

Yalan söylemekle kapalı konuşmak mekruh olur. Ancak bir hacet için olursa, mekruh olmaz. (Meselâ; Bir kimseye «gel bizim­le yemek ye» dese, o kimse de «yedim» diye yalan söylese, fakat muradı dünkü gün yemek yedim demek olsa eğer bir hacet için ise mekruh değildir).

İnsanlara Dil'i (sözü) ve fiili ile zulmeden kimse için olan ke­lâm gıybet değildir ve o zalim hakkında uğraşıp (durumunu Hâ­kim'e bildirmekte) günâh değildir... (Belki sevap işlemiş olur. Çün­kü nehyi anıl münker babındandır.) [147]

Gıybet ancak malum için olur. Bilinmiyenler için gıybet ol­maz. Böyle olunca bir Karye (Köy) ehlinin gıybeti (ayıpları ko­nuşulması) gıybet değildir. (Zira murat olan meçhuldür.)

Tavla oynamak, satranç, ondört taş (Yahudilerin oynadığı do-kurcan isminde bir oyundur) Ve bütün oyunları (oynamak) haram­dır. [148]                              

Hayaları sökme işinde hizmet etmek, tahrimen mekruhtur [149]. Herhangi bir kılı insan kılma ulamak mekruhtur (gerek insan kı­lı olsun gerekse başka kıl olsun birdir. Bunda gaye: zamane kadın­ları saçlarımız uzun ve çok olsun diye başkasının saçını kendi saçla­rına ularlar. Bu hususu da Peygamberimiz S.A.V. efendimiz şid­detle men etmiştir). [150]

Du'â eden kimsenin duasında «Es'elüke bimek'adil izzi min arşike-Arşından olan izzet makamın sebebi ile» ibarelerini söyle­mesi (İmâm'ı Âzam R.A. ve İmâm'ı Muhammed R.A.'e göre) mekruhtur. (Zira ceıiab'ı hakkın izzeti, Arşa müteallik olmuş olur, Arş ise Hadistir, Hâdise müteallik olan şeyin de Hadis olması-sonra-dan meydana gelmesi gerekir^ Allah C.C.'ın izzet sıfatı ise, Hâdis-likten münezzehtir).

İmâm'ı Ebû'Yusuf. (K.A.) için muhalefet vardır. (Yâni dua da böylece söylemekte bir beis yoktur. Zira Peygamberimiz S.A.V. Bu şekilde dua da bulunurlardı). Ve dua eden kimsenin «Es'elüke bihakki enbiyaike ve rusulike-Nebsİer ve Kastilerinin hakkı için senden isterim» ibareleri ile söylemesi mekruhtur. (Zira mahlûkun Allah C.C. üzerine hakkı yoktur). [151]

Oyun (çalgı) aletlerini isteyerek dinlemek haramdır [152]

Mushaf'ı şerife tâşir etmek (on bölük etmek ve her on âyette hir işaret yapmak) ve harekelemek mekruhtur. Ancak acemler (Arabdan başkaları için) tâşir ve harekelemek güzeldir.

Mushaf'ı şerifi zînetle bezemek (süslemek) te bir beis yoktur. (Zira bezeme ve zînetlemede tazim vardır).

Zımnimin mescidi harama girmesinde mahsur yoktur. (Yal­nız Şâfi K.A. ve İmâm'ı Mâlik R.A. Hz. leri zimmî'nin mescidi ha­rama girmesini kerih görmüşlerdir) [153]

Zimmî'nin ziyaretine gitmekte dahi mahzur yoktur. (Zira Nebi A.S komşusu olan bir Yahudi hasta iken ziyaretine varıp baş ucun­da oturdu ve Kelime'i şahadet teklif ettiğinde hasta olan Yahudi babasma baktı babası da «Ebcl Kasım'a icabet et» diye söyledi. Bu­nun üzerine hasta olan Yahudi icabet edip Keîîme'i Şahadeti ge­tirdikten sonra öldü).

Behîmeyi (dört ayaklı hayvanları, koyun-kuzu vesaire gibile­ri belli olmak için) inlemek caizdir.

Eşeği at üzerine çekmekte mahzur yoktur. (Zira bunlardan katır meydana gelir).

Erkek ve kadınlar için şırınga vurmakta beîs yoktur (BU icma mubahtır).

(Şırınga vurmak tedavi için caizdir). Lâkin şarap ve şarap'a müşabih olan haram şeyle caiz değildir [154]

Beytülmâi'den (Hazine'den) hâkim için kifayet miktarı Rızık (Maaş) alma ve vermekte beis yoktur. Fakat şartsız olması gerek* tir, (Yâni şart koşulmaması icâbeder. Zira Beytülmâl Müslümanla­rın maslahatı içindir. Hâkim ise Müslümanların maslahatı için mahbustur. Vazifeye bağlanmıştır ve hapis ise nafaka sebeplerin­dendir.)

Câriye ve Ümmû veledin mahremsiz sefere çıkmasında beis yoktur. (Zira câriye ve ümmû veled erkeklere mahrem menzilin* dedir.)

Câriye ile Halvet: Bir kavilde mubahtır denildi, diğer bir ka­vilde ise mubah değildir denildi. (Zaruret olmadığı için ve fetva mubah olmamak üzerinedir.)

Kölenin boynuna kılâde (kaçan kölenin boynuna takılan de-, mir toka) bağlamak mekruhtur. Lâkin takyid etmek (bent-bağla-inak) mekruh değildir.

Bakkala Dirhemi = Parayı ödünç verip ihtiyaç olan şeyi o dir­hemin bedelini kapsayınca ya kadar (dolduruncaya kadar) bazı ih­tiyaçlarını almak mekruhdur.

Tırnakları kesmek, koltukta olan kılları yolmak, edep yerini tıraş etmek [155], bıyığını tıraş etmek sünnettir ve bıyığı kısaltmak ise güzeldir [156]                                           

Erkek ve kadınların hamama girmelerinde beis yoktur. (İki şartla avret yerlerini peştemal ile kapatıp gözünü başkasmuı avret yerine bakmaktan men ettiği zamanda).

Evlere su taşımak için kaplar bulundurmak müstehaptır. Am­ma kapların topraktan yapılmış olan testi ve çömlek olmaları da­ha efdaidır.

Evin duvarını soğuktan muhafaza etmek için keçe ile kapat­makta beis yoktur. Fakat zînet için olursa, mekruhtur.

Ev üzerine perde sarkıtmak (perde takmak eğer soğuk için olursa mekruh değildir. Zînet için olursa) mekruhtur.

Nafaka, kisve ve bunlardan başka (farzlardan başka) farzları eda eder de güzel yüzlü cariyelerle ten'im etmeği (cima etmeği) severse, bunda bir beis yoktur.

Kifayet miktarının en aşağısı ile kanâat etmek ve baki olan şe­yi âhirette menfaati dokunacak şeye sarfetmek evlâdır. Zira Allah C.C.'ın içinde olan şey, daha hayırlı ve bakidir. [157]

 

Sahipsiz Yerlerin İhyası Bahsi

 

Arzı Mevat [158] : Kendisiyle devamlı şekilde âdeten menfaat-lanılmayan, veya Müslümanların zamanında sahibi olup (bilâhare unutulup, hâli hazırda) Müslüman ve zimmîden muayyen bir sa­hibi olmayan (Hâlî} Çorak) arazidir.

İmâm'ı Muhammed (R.A.)'e göre, her ne kadar (Müslüman ve zimmî için) mülkiyet yapılsada, henüz muayyen sahibi yoksa, o arazi, harap (çorak) arazi sayılmaz.

İroâm'i Ebû Yusuf (R.A.)'e göre çalıştırılmayan arazinin ça­lıştırılan yerlerden uzak olması şart kılındı. Çalıştırılan arazinin nihayetinden seslenildiğinde, işletilmeyen arazi de ses îşitilmeme-lidir.

İmâm'ı Muhammed (R.A.)'e göre ise, mâmur olan arazi sa­hipleri (o beldenin sakinleri) işletilmeyen araziden faydalanamaz­lar. Velevki çalıştırılmayan arazi çalıştırılan araziye yakın olsada, (yalnız köy halkının mer'ası veya ormanlığı olursa kullanmak caiz­dir).

Bir kimse, İmâmın (Devlet Reisinin) veya naibinin (vekilinin) izni ile hâli (boş) araziyi ç al ıştır sa, çalıştıran kimse zimmî de olsa, o hâli araziye sahip olur.

Fakat imâm ve vekilinin izni  olmadan  çalıştırırsa  (İmâmı Âzam R.A.'e göre) sahip olamaz. İmâmeyn için muhalefet vardır. (Yâni, izinsiz çalıştırsa sahip olur) [159]

Mâmur olan araziye yakın olan hâli (boş) araziyi ihya etmek caiz değildir. Belki o belde ehli için mer'a olarak bırakılır veya har­man yer! olarak bırakılır [160]

Kendisine Fırat suyu ve Fırat'a benzeyen Dicle misilli sular uğrasalar ve suyun avdet etmesi (suyun çekilmesi) ihtimali de bu­lunan arazinin ihyası caiz değildir.

Eğer avdet etmek (suyu geri çekilmek) ihtimali olmasa ihyası caizdir. Bu takdirde ihya edenin müikii olmuş olur.

Bir kimse, hâli (boş) olan bir araziyi üç seneye kadar tahcir et­se (dört tarafını taşla veya tahta ile çevirse) fakat mâmur etmese, o arazi alınıp başkasına verilir.

Bir kimse, hâli (boş) olan arazide bür kuyu kazsa, kasmış oldu­ğu kuyunun etrafları ihya edenindir. Eğer .'İmâmın (Devlet Reisi­nin) izni ile kazdı ise.

İmâmeyne göre, izinsiz dahi kazmış ise, kuyunun etrafı kuyu­yu kazan kimsenindir.

Kuyunun ve havuzun etrafında deve çöküp duracak yerin hariiui (etrafları) dört taraftan kırk zira (arşın)dir. (Yâni bir kimse etrafına deve çöküp eliyle su çekip deveyi sulamak için kuyu kaz­sa, her yandan kırk arşın etrafı kuyuyu kazan kimsenindir), sahih olan da budur [161]

Suyu deve ile çekilen kuyudan, kuyunun harimi (etrafı) de (el ile çekilen kuyunun harimi) gibidir.

İmâmeyne göre, suyu deve ile çekilen kuyunun harimi altmış zîrâdır (arşındır).

Su çıkan yerin (su kaynağının) harimi ise, dört etrafından beş-yüzer zîrâdır. (Zira kaynakta ziyâde mesafeye ihtiyaç vardır. Ve su ziraat için çıkarılır. Bir miktar yer dönüp-dolaşmak için bir mik­tar su toplamak için ve bir miktar yerde ziraate dönüp dolaşmak için lâzımdır. Bu cihetten ziyâde ile takdir olundu).

(Bu üç surette de) başka bir kimse o kuyunun hariminde (et­rafında) kuyu kazmaktan men edilir. Fakat, harımın ötesinde ku­yu kazmaktan men edilmez, (Zira harimin ötesinde hakkı yoktur).

Bir kimse, başka bîr kimsenin hariminin içine.kuyu kazsa, ev­velki kazılan kuyunun noksanını, sonraki kazan şahıs tazmin eder ve sonraki kazılan kuyu toprak ile doldurulur.

Bir kimse, başka bilinin hariminin ötesinde (nihâyetinde) bir kuyu kazsa, onun için tazminat yoktur. Ve ikinci kazılan kuyuda harim vardır. (Yalnız birinci kuyunun hariminin hemen yanına kazmış ise, ikinci kuyunun diğer üç taraftan harimi vardır. Birinci kuyu tarafından harimi olamaz).

Kâriz (Sarnıç) içinde, kendisine ihtiyaç olacak miktarda hari­mi vardır.   (Zira kârize-sarnıca çamur, taş-kum girmemesi için) denildiki, sarnıç için harim yoktur. Suyu iyice yer yüzüne çıkar­madığı müddet.

İmâmeyne göre, sarnıç, kuyu gibidir. Kğerki suyu iyice yer yüzüne vurursa, icmâ'en kaynayıp, çıkan pınar gibidir ki. harimi beşyüz zira takdir olunur.

Başkasının arazisinde akan nehir için (nehrin sahibi için) ha­rim yoktur. Ancak harimi olduğuna beyyine (delil, şâhid) dikerse.

İmâmeyne göre, nehir için sınır vardır. İmâm'ı Ebû Yusuf (R.A.)'e göre her tarafından nehir eninin yarısı miktarı yer, hari-midir. (Meselâ, nehrin eni üç zira ise, bir tarafından bir buçuk zira harim olur).

İmâm'ı Muhammed (R.A.)'e göre ise, nehrin eni miktarı bir narinidir (Meselâ: bir nehrin üç zira eni olsa, her yanı başından üç zira yer harim olur). İmâm'ı Muhammed'in kavli nehir sahibi­ne erfek (daha rıfıkla muamele)dir.

Halbuki meydana gelen sınır bir kimsenin elinde değildir, (İmâm'ı Azam'a göre) arazi sahibi olan kimsenindir. Böyle olunca da nehir sahibi sınıra bir şey ekip dikemez. Nehrin toprağını sını­ra atamaz ve üzerinden dahi geçemez.

Denildiki, nehir sahibi için haddi tecâvüz etmediği müddet geç­mek ve toprağı sınıra atmakta vardır.

İmâmeyne göre, sınır nehir sahibinindir. Böyle oluncada, sını­ra ekip dikmek, nehrin çamurunu atmak ve sınırdan yürümek-geç-mek nehir sahibinin hakkıdır.

Fakih Ebû Cafer dedi ki, ekip dikmede İmâm'ı Âzam (R.A.)Jın kavli île almıştır ve nehrin çamurunu sınıra atma hususunda ise, İmâmeynin kavli ile fetva vermiştir.

Bir kimse, hâli (boş) olan arazide bir^ğaç dikse, onun harimi her taraftan beş (5) zîrâdır.

Başka kimse onun hariminde ağaç dikmekten men olunur. [162]

 

Su Hissesi Faslı [163]

 

Şirb : Sudan insan oğlunun ve hayvanatın nasibi (içme hak­kı )dır.

Fırat, Dicle (Ceyhan, Seyhan ve Nil) gibi büyük nehirler bir ferdin mülkiyeti (altında) değildir.

Büyük nehirlerde her ferdin, içmek, abdest almak, değirmen kurmak ve kendi arazisine dilediği şekilde kanal yapmak hakkı vardır, eğer âmmeye zararı dokunmazsa [164]

Mülkiyet olan küçük nehirlerde, havuzda, kuyuda ve sarnıç da her birinin şefe hakkı (yâni herkesin içme ve hayvanlarını su­lama hakkı) vardır (zira nehirler, kuyular ve havuzlar, suyu sak­lamak için konmamıştır. Ve mubah olan şeye ancak saklanmakla mâlik olunur). Eğer kesreti mevâşi için (hayvanların çokluğu se­bebiyle) nehirler, havuz, kuyu ve havuzun etrafı tahrif olmaktan korkulmazsa veya bütün suyun, üzerine gelmesinden korkusu ol­mazsa men olunmaz [165]

 

 

Herkes için (mülkiyet hakkı olan nehirler, havuz, kuyu ve sar-nıçdan), arazi ve ağaç sulamak hakkı yoktur. Ancak sahibinin izni ile sulayabilir.

Herkes için mülkiyet olan nehirler, havuz, kuyu ve sarmçdan abdest için, çamaşırlarını yıkamak için ve evinde ekib, dikmiş ol­duğu ağaçları ve yeşillikleri desti ile sulamak hakkı, esah olan ri­vayette vardır.

Küp ve bardak ve bunlara benzer şeylere doldurulmuş sudan alınmaz. Ancak sahibinin rızâsiyle alınır. (Küp, testi vesair kaplar içerisinde muhafaza edilen suyun) sahibi için o suyu satmak hak­kı vardır.

Bir kimsenin kendi mülkünde kuyu ve pınar veya nehir bulu­nursa, o mülk sahibi için şefe (su içmek veya hayvanlarını sula­mak v.s.) isteyen kimseyi mülküne girmekten men etmek hakkı vardır. Eğer ona yakın bir yerde su bulunursa su içmek, veya hay­van sulamak isteyen kimse o sudan başka yerde bulamazsa, mül­künde su olan kimsenin, isteyen kimseye su çıkarması lâzımdır ve­ya adama suyun yanına girmesine izin verir.

Suyun sahibi suyu çıkarmasa ve adamın girip almasınada im­kân vermezse, halbuki susuzluktan adamın kendisinin ve hayvan­larının ölmesinden korkutursa, o kimse ile silâh ile mukâtele (kavga) eder. (Zira su, kuyu, pınar ve nehirler mubahtır ve sahipsiz­dir).

Fakat, küp, testi vesair gibi kaplar içerisine konan sularda ise, silâhsız niza yapılır. Nitekim Hâli mahmesada (açlıktan bunalmak­ta) taamda olduğu gibi, (Meselâ, küp, testi v.s. lerde muhafaza edi­len su, ihtiyaçtan fazla ise, vermeyi men ettiğinde silâhsız mukâte­le olunur. Çünkü hacet mikdarı vermeğe me'murdur. Vermemekle emre muhalefet edip, günâh işler diğerinden onunla silâhsız mu­kâtele, tâzir menzilindedir). [166]                                                     

 

Su  Hıssesi İle   İlgili   Fasıl                                       

 

Büyük nehirlerin kazılması, (kanalının yarılması) Beytülmâ-le mahsustur. (Zira nehirlerin kazılması bütün insanların faydası içindir. Beytulmâlda umum insanlar içindir. Böyle olunca da, ha­raç ve cizyenin parası o nehre sarfolunur, ama öşür ve sadakalar ona sarf olunmaz. Zira bunlar — Öşür ve sadakalar fakirler içindir).

Eğer Beytülmâlde bir şey yoksa, bu kazma, umum insanlar üzerinedir (İmâm bir gÖzetleyici ve kontrol edici görevlendirip halkı o kanalı yarmasına cebreder. Zira terkinde insanlara zarar vardır).

Mülkiyet olan nehir kazılması (yarılması) erbabı (ortakları) üzerinedir. Ehli Şefe (su içmek veya hayvanlarını sulamak istiyen kimse) üzerine değildir.

Nehrin ortaklarından, kanal yapmaktan çekinip çalışmayan kimse, kazmak için cebrolunur ve meûnet, zahmet ve sıkleti (yâni harç ve masrafı) nehrin âlâsından (yukarısından itibaren) ortakla­rı üzerinedir.

Nehir kanalı bir adamın arazi içerisini geçse (araziden ilerde olsa) o adamdan kanal masrafları düşer.

Kanal arazisini tecavüz eden (geçen) kimse için, ortaklar ge-ridekinden vaz geçmedikleri takdirde kendi arazisini sulama hakkı yoktur. Denildiki, o adam için arazisini sulamak vardır. (Yardımı sakıt olmasıyle, sulamaya hak kazanmıştır).

İmâmeyne göre, Meûnet (Kanal masrafları) nehrin evvelin­den sonuna kadar bütün sûr aka sı (ortakları) üzerine şirbin (suyu kullananların) hıssaları miktarıdır.

Arazisiz Şirbi dava etmek (İstihsaneh) sahih olur. (Yoksa kı­yasta sahih olmaz).

Bir kimsenin nehri diğer bir kimsenin arazisinden aksa ve ara­zi sahibi de o nehrin akmasına mani olmak isterse, arazi sahibinin menetme hakkı yoktur.

Eğer o nehir sahibinin elinde olmazsa, veya o nehir akmasa, (nehrin elinde olması onu kazmak, iki tarafına ağaçlar dikmek gibi ve buna benzer şeylerdir), nehir sahibi olan o nehir kendisinin ol­duğunu dâva etse ve o nehrin aktığını kast etse, şâhidsiz dâvası dinlenmez. Ve dâvada şehâdet şöyle olmalıdır: «O nehir davacı olan kimsenindir. Veya o nehirde davacı için akıtma hakkı vardır» böy­le olursa dâvası dinlenir.

Şirb dâvasında mezkûr olan yol üzeredir. Nehirde musab (dök­mek) dâvası veya tavan damlası dâvası (meselâ: bîr kimse «şu ne­hir benim nehrimin dökülenidir diye veya şu tavan damlası benim akıntımın musabbıdır» diye iddia etmesi), mizâb (oluk) dâvası ve başkasının evinde geçit dâvası (Meselâ: «Şu nehir benim oluğu­mun döktüğüdür. Ve başkasının evinde şu yer benim yürüyecek ge-çidimdir» diye dâva etse, şâhidsiz dâvası dinlenmez. Ve şehâdetin şu şekilde olması gerektir. «O nehir ve tavan damlası onundur ve­ya dökme hakkı veya yürüme hakkı vardır» demeli).

Bir topluluk kendi aralarında bulunan nehirden Şirb (nevbet ile su alma) hususunda niza' yapsalar, o şirb, herbirinin arazisi miktarı taksim olunur. (Zira şirb'den maksat, arazinin sulanması-dır. Buna ise herkesin ihtiyacı arazinin çokluk nisbetindedir.)

Nehrin yukarı tarafını ortaklarının rızası yokken set yapmak­tan (kapatmakdan) men olunur. Her ne kadar o kimsenin arazisi sedsiz sulanmasada, yine men olunur. (Zira yukarısını kapatmak, aşağıda olanın menfaatini keser. Fakat ortakları râzi olup hıssasi miktarını sulamak için kapatırsa, rıza ile olanda men yoktur. Her­kes nevbetinde set yapmak için anlaşma yapsalar, caizdir).

Ortaklardan biri için, müşterek olan nehirden, başka hir nehre kanal yapma hakkı yoktur. Veya diğer arkadaşlarının izni olmadan, o nehir üzerine değirmen veya dolap kurmak veyahutta ağaç köp­rü yapmak hakkı yoktur. Ancak, kendi mülkünde nehir ve suyu­na zarar olmamak üzere değirmen kurması caizdir.

Ortaklardan biri için ağzını genişletmek ve günlere taksim et­mek veya bir ağacı delerek içinden akıtmak suretiyle nehri ikiye bölerek (arazi sulamak) hakkı yoktur. Ortaklardan biri için pen­cere açmak ve ağaç delerek ziyâde etmek hakkı yoktur. Diğerleri­ne zarar yapmasada. O nehrin parça yollarının bazısını dahi nok-sanlaştırnıa hakkı yoktur.

Ortaklardan bîri Şirbi'ni (Nevbetle su kullanma hakkını) o ne­hirden Şirbi olmayan diğer bir araziye sevkedip akıtmak hakkı da yoktur. Eğer ki, diğer arkadaşları (zikrolunan naks, ziyâde, gün­lerle taksim işi ve diğerlerine) rıza gösterseler, caizdir.

İcazet (izin) veren arkadaşlar için İcâzet'ten sonra, noksan­la ş t ir m ak hakkı vardır. (Zira ırmak yolu ile taksimat tamam oldu. O taksimatı bozmak yoktur. Bu taksimatın aksine anlaşmışlarsa da kendileri ve vereseleri ruc*û eder, zira âdeten lâzım olmayandır).

Şirb (Nevbetleşerek su kullanmak), miras olur ve Şirbin in-tifaı ile vasiyet dahi olur.

Şirb, satılmaz ve hibede olunmaz, icara verilmez ve onunla (alınan) icarla tasadduk edilmez ve mchir olarak verilmez. Bedeli sulh da olmaz.

Bir kimse kendi arazisini su ile doldursa, o suda komşusunun arazisine sızıp, ziraatını hasara uğratsa, tazmin etmez.

(Zira kendi arazisinde işlediği fiil mubahtır. Bir şeyi helak olsa, tazmin etmez).

Bu mesele mûtâd üzere = her zamanki gibi suiadığmdadır. Fa­kat, mû'taddan ziyâde arazîsi tahammül edemeyecek miktar sular­da gelen su ile komşusunun arazisindeki mahsul zarara uğrasa, o zaman tazmin eder. Zira haddi tecâvüz etmiştir).

Bir kimse, müsâadesi yokken başkasının şirhinden (nevbetle kullandığı su hıssasından) kendi arazisini sulasa, tazmin etmez. Bu Hâher zadeye göredir ve fetvada buradadır. Fahrul İslâm Pez-deviye göre ise, tazmin eder). [167]

 

İçkiler Bahsi

 

Hamr (şarap içmek, nassı şerif ile) haram kılındı (bir damla dahi olsa) [168]

Hamr (şarap) üzümün şırasından olan ham maddedir ki, bu şıra kendiliğinden körv-^üğü zaman ve şiddetlendiğinde (yâni se-kir vermeye-sarhoşîatmaya elverişli olduğunda) haram olur. (İmâ­mı Âzam R.A.'e göre), köpüğünü dışarı atması şarttır, İmâmeyn için muhalefet vardır, (yâni köpüğünü dışarı atması şart değildir).

Ham üzüm şırası da haram olur. O Tılâ: üçte ikisinden daha azı gidinceye kadar kaynatılmış şıradır.

Eğer kaynatıldığında yarısı yok olursa,    münassaf  (yarılanmış) ismi verilir. Eğer yarısından az bir kısmı eksilinceye kadar kaynatılırsa, bazik denir. Kendiliğinden köpürüp şiddetlendiği za­man (sarhoşluk verdiği zaman) haram olur [169]

Sarhoş eden şeker dahi (haramdır). O şeker: Yaş hurmanın şı­rasından olan ham maddedir ki, bu şıra kendiliğinden köpürdüğü zaman sarhoşluk verdiğinde haramdır.

Kuru üzümün katılaşması, kendiliğinden köpürüp sarhoşluk verdiği zaman haram olur. Fakat (köpürmez ve şeker de sekir ver­mezse, haram olmaz).

Kuru üzüm, yaş üzüm ve yaş hurma şırasında, köpüğünün dı­şarı atmasının şart kılınması (İmâm'ı Âzam ile İmâmeyn'in arasın­da şarapta) vâki olan ihtilâf üzeredir. .

Yukarıda zikrolunan şeylerin hepsi haramdır. Ve bu zikrolu-nanlarin haramlığı, şarabın haramhğından aşağıdır (zira şarabın haramlığı Kur'an âyeti ile sabittir).

Şarabın necisliği necaseti galîzadır ve zikrolunan şıraların ne­casetinin galîza ve hafife oldukları hususunda ihtilâf olunmuştur.

 (Bir rivayette necaseti galîza, diğer rivayette ise, necaseti hafife­dir).

Şarabı helâl îtikâd eden kâfir olur, (zira haramlığı kafi de­lil ile sabittir). Fakat, diğer şıraları (içkileri) helâl itikat eden ise, kâfir olmaz (zira haramîığı içtihat yoluyladır) [170]

Şaraptan bir damla içmekle had yapılır. Her ne kadar sekir (sarhoşluk) vermese de (zira haramlığı kafi delil iledir). Fakat zikrolunan diğer içkiler ise, bunun hilâflnadır. (Yâni sekir verme­diği müddet azı ile had olunmaz. Zira haramlığı içtihad yoluyla­dır).

Yukarda zikri geçen şeylerin (kuru üzümün, yaş üzümün ve yaş hurma şıralarının) bey'i (alınıp satılması) caiz olur ve telef eden dahi (İmâm'ı Azam R.A.'e göre) tazmin eder. İmâmeyn için hilaf vardır, (zira bunlara göre, şarap gibi haramdır).

Şarapta ise, alıp satmasının caiz olmaması ve telef edildiğinde müctehidlerin icma-ı ile tazmin edilmemesidir [171].

Şarap ve haram kılınan diğer içkiler kendiliğinden şiddetle köpürdükteh sonra pişirilse, helâl olmaz. Üçte ikisi eksilse dahi (zira pişirimek haramhğı sabit olmasın diye yasaklamak içindir. Yoksa, haramhğı sabit olduktan sonra defi için değildir. Pişirmek­le haramhk giderilmiş olmaz).

Lâkin denildiki, sekir    (sarhoşluk)    vermediği müddet, içen kimse had olunmaz.

Hurma ve kuru üzüm sırası az kaynatıldığında katılaşırsa dahi sarhoşluk vermediği müddet, helâl olur.

Bal, incir, buğday, arpa ve darı şırası (ekşimiş hoşafı) ve üzüm­le hurmanın karışması gerek pissin, gerek pişmesin yine helâldir.

Keza Müselles de helâl olur. Müselles: Taze üzüm şırası ki, üç­te ikisi gidip, üçte birisi kalıncaya kadar kaynadığında, katılaşırsa dahî (îmâm'ı Âzam ve İmâm'ı Ebî Yusuf R.A.'e göre) helâl olur. (Fakat İmâm'i Muhammed, İmâm.ı Mâlik ve İmâm'ı Şâüî R.A. ha­ram cihetini savunmuşlardır.)

(Taze üzüm şırası, bal, incir, buğday, arpa, darı ve üzümle hur­ma karışımının ekşimiş hoşafından) sarhoş olmakla had yapmak­ta, iki rivayet vardır. Bir rivayet had olmamak, diğer rivayet ise, had olmaktır. Sahih olan haddin vâcib olmasıdır. (Zira zamanı­mızda haram kılınmış olan içkilerin içilmesine akın ettikleri gibi, bunlarada akın ederler. Bu sebepten sarhoşluk verdiği zaman müf-sitliği cebreder. Fâsitliğe sebep olan maddeyi yok etmek veya azalt­mak için had vacip olur).

Zikrolunan şeylerden sarhoş olan kimsenin talâkının vukuu, hürmetine (haramlığına) tâbi'dir. (Haram diyenlere göre, talâk vâki olur. Helâl diyenlere göre ise, talâk vaki olmaz, uyuyan kimse menzilinde olmuş olur).

İmâm'ı Muhammed (R.A.)'e göre, zikrolunan (şıra ve hoşaf­ların) tamamı haramdır. (Ve bunlardan sarhoş olup, talâk verse, talâk vaki olur) ve İmâm'ı Muhammed'in kavliyle fetva verilmiş-tir [172]

İmâm'ı Muhammed ile Şeyhayn (İmâm'ı Âzam ve Ebû Yusuf) arasında ihtilâf, şu misilli kimselerdedir ki, içmekten muradı be­denîn kuvvetlenmesi kastı olduğu zamandır. Yoksa, içmekten mu­radı telehhî (zevklenmek ve meşgul olmak) ise o vakit icmâen ha­ramdır.

Şarabdan olan sirke, helâldir velevki ilâç ile sirke olmuş ise de (İlâçdan maksat, sirkenin içine tuz atmakla veya başka şeyi at­makla sirke olur ve sirke oluncada helâl olur) [173]

Taze kabak, yeşil testi, ziftlenmiş küp ve ağaçtan yapılmış (fı­çı gibi) kablarda hoşaf yapmakta beis yoktur.

Şarabın posasmı içmek tarağı posaya bulaştırıp sakal mı tara­mak mekruhtur (şarap posasmın kılları güzelleştirmedeki rolü bü­yüktür),                                                                               

Şarabın tortosunu içen kimse sarhoş yapmadığı müddet; had yapılmaz. (İmâm'ı Şâfi R.A.'e göre ise, sarhoş olmasada tortusunu içen kimseye had olunur. Zira şarapta had; bir damla içmekle va-cib olur. Tortuda ise, nice damla vardır.)                               

Şaraptan faydalanmak caiz değildir. (Zira Necis'ten faydalan­mak haramdır.) Şarap ile bir yarayı tedavi etmekde caiz değildir. (Zira tedavi olmakta, faydalanmaktandır) Şaraptan hayvanın ya­ğırına sürmekte caiz değildir. (Bu da faydalanmaktan sayılır).

Tedavi için Âdemi'ye (İnsan cinsine mensup olanlara) şarap içirilmez velevki o Âdem'i sabide (çocukta) olsa (Zira Cenabı Hak Neciste şifa kümamıştır. Ve şarap ile şırınga vurdurmak ve ihlile-kamişına şarap damlatmakta caiz değildir. (Nihayede mezkûrdurki, herhangi bîr zaman haram olan şeyden başkası île tedavisi müm­kün olmadığı kesinlikle bilindiği zaman da şifalanmak (yani kul­lanmak) caizdir). [174]

Mutlak surette şarab ile hayvan dahi sulanamaz. Denil dik i, hayvanın sulanması istense, şarap hayvana yükletilmemeli, eğer hayvan şarap tarafına götürülürse, beis yoktur. Meyyit (Mundar olan hayvan eti) ile köpekte olan mes'ele gibidir. (Murdar öleni köpeğe götürmek mekruhtur, fakat köpeği murdar ölen tarafına götürmekte beis yoktur). [175]

Şarabın, tortunu sirkeye atmakta beis yoktur, fakat, sirkeyi tor­tuya nakletmek gerekir. Aksi olamaz. (Yani tortu sirkeye nakle­dilmez.)  [176]                                                                             

 

Av Bahsi [177]

 

S ay d : Av avlamaktır. Av avlamak, tâlim edilmiş yırtıcı hayvanlaria (talimli köpek, pars, doğan, şahin ve "atmaca gibi* yırtıcı hayvanlarla ) caizdir [178]

Oktan ve oktan başka (kılıç gibi) keskin olan şey ile eti yeni­len şeyi yemek için avlamak caizdir.                                        

Eti yenilmiyep hayvanın derisi ve kılı (yünleri) için avlanmak caizdir. (Veya mazarratını def etmek için de caizdir).           

Avda elbette yaralamak lâzımdır.                                  

Av hayvanlarını ava gönderen veya oku ava atan kimsenin;el­bette Müslüman olması veya kitabî (semavî kitablardan birine inanmış) olması lâzımdır. Ve hayvanı ava gönderdiğinde veya ûku attığında kasden besmeleyi terk etmemesi lâzımdır. (Besmele unut­makla terk olunursa yenmesinde beîş yoktur).

Ay IıayVanmın (insanlarla ünsiyeti- olmayıp = ehlileşmeyip) vahşi olması lâzımdır.

Avcı olan kimse, av gözünden kayıp* olduktan sonra talebin­den (av avlama isteğinden ve eline geçirmekten) vaz geçip oturma­malıdır.

Talimli hayvanla (köpekle) tâlimsiz (köpek) yardımlaşmama-lıdir. Veya avcı, talimli hayvanı, ava köpeğini göndermesi helâl ol­mayan kimseye yardımcı etmemeli (Mecûsinin köpeği ve kasden besmeleyi terk eden kimsenin köpeği gibi, bunların yardımıyla ol­mamalı).

Avcı, talimli hayvanı ava saldıktan sonra durmasını uzatma-maliki, ava (hile ile zarar yapmayıp, kolaylıkla yakalandiğındaki) gizlenmek için durmasından başka durmasını ger ek tirm emelidir.

Azı dişi bulunan veya tırnaklı (yırtıcı kuşlar gibi) talimli hay­vanların hepsi ile avlamak caiz olur.

Av hayvanlarının tâlimi, (İmâm'i Âzam R.A.'e göre) zannı gâ-lib ile ve tecrübe ehline dönmekle sabit olur.

İmâmeyne göre ki, İmâm'ı Âzam (R.A.)'den bir rivayettir: Azı dişi bulunan hayvanın talimli olması üç defa (üstüste) avladığı hayvanı yememesi ile sabit olur.

Tırnaklı olan hayvan da talimli olmasının subûtu, ava gönder­dikten sonra, çağrıldığında (kendisine, gönderen avcıya) icabet et­mesiyle (emrini yerine getirmesiyle)dir.

Eğer Doğan, yakaladığı avdan yese, o av yenir. Fakat avı kö­pek ve pars tutup yese, av yenmez.

Tâlimlendiğine kanâat geldikten sonra azı dişi bulunan av hayvanı, tuttuğu avı yese (ve tırnaklı olan yırtıcı kuş icabeti terk etse), bundan sonraki avladığı haram olur. Tâ ki tekrar tâlimle-ninceye kadar, (zira köpeğin avını yemesi ve icabeti terk etmesi cehil alâmetidir. Böyle oluncada avı helâl olmaz).

Tâlimlendiğine kanaat geldikten sonra, azı dişi bulunan hay­van tuttuğu avından yese ve tırnaklı hayvan icabeti terk etse, (ye­dikten ve icabeti terk ettikten) Önceki avladığını ve (avcının mül­künde mevcut olan avı) yemekte (İmâm'ı Âzam R.A.'e göre) haram olur. Imâmeyn için muhalefet vardır.

Eğer köpek avın kanından içse veya avı ısırıp etinden bir par­ça koparıp atsa ve avı takiben gitse, o av yenir. Eğer (köpek avlan­dıktan sonra koparılan et parçasını yese de (yine av yenir).

Eğtr köpek avladıktan sonra sahibinin (avdan kendisine) at­tığı şeyi (av etini) yese, veya köpek bizzat kendisi o avdan sahibi ihzar ettikten sonra (vaz geçip bıraktıktan sonra) yese, yine o av yenir.

Eğer köpek avdan kopardığı et parçasını avı avlamazdan önce yese, yukarıdaki mes'elenm hilâfına olarak, o av yenmez.

Eğer köpek, avladığını yaralamadan boğmak suretiyle (öldür­se) yenmez.

Eğer tâlimsiz bir köpek veya Ateşperestin (ateşe tapan mecû­sinin) köpeği veyahutta besmeleyi kasden terkeden kimsenin kö­peği yardım ederse, yine bu şekildeki avlanmış hayvanın eti yen­mez.

Eğer bir Müslüman köpeğini, (besmele ile) kat bir    Mecûsi o köpeği men etse (kandırsa,

ava gönderse, fa-azarlasa) köpekte onun azan ile çekinerek avlamayı yapdığında avın yenmesi helâl olur. Aksi ile (yâni Mecûsi gönderse de Müslüman kandırsa, men etse) haram olur.

Eğer köpeği, hir kimse gondermeyip (kendiliğinden evlandiğı sırada) bir mü si uman veya mü si uman olan başka kimse kandırsa, men etse, itibar, men eden içindir. (Meselâ: Müslüman m zecrettiği av yenir. Eğer Mecûsi zecr ederse, o av yenmez).

Eğer Müslüman avcı, talimli olan köpeğini bir ava gönderse, fakat kasden Besmele çekmese, ondan sonra köpeği men etse ve men esnasında Besmele çekse bu takdirde itibar, gönderildiği hâle­dir (yani. men zamanındaki Besmeleye itibar edilmez. Böyle olun-cada avın eti yenmez).

Eğer avcı, köpeğini bir ava gönderse, köpekde avcının gönder­miş olduğu avı tutmayıp, başka birini tutsa, o avı yemek helâl olur. Gönderdiği istikâmet üzerinde olduğu müddet (Meselâ: Sağa, sola sapmayıp, başka bir av ile meşgul olmamalı. Sâdece avın önüne çık-masiyle tuttuğu av yenir. Eğer bu zikrolunanın aksine olursa he­lâl olmaz).

Avcı köpeğini avların üzerine bir Besmele ile gönderse ve kö­pekte avın hepsini tutsa, yine tuttuğu avların hepsi helâl olur.

Tazı Besmele ile gönderilse ve Tazı avı tutmağa kudreti hâsıl oluncaya kadar gizlense (avı önse), ondan sonra avı tutsa, helâl olur (zira gizlenmek = Önmek tazının âdetidir).

(Eğer köpekde, tazı gibi gizlenmek = sinmek) âdeti var ise, tuttuğu av helâl olur. (Bu takdirde tazı menzilinde olmuş olur).

Avcı köpeğini bir ava gönderse, köpekte avcının gönderdiği avı öldürüp başka bir avı tutsa, ikiside yenir. Nitekim ok atan kimse­nin bir ava ok atıp - iki ava isabet ettiği mesele böyledir. Avcı oku­nu ava atsa ve okunu atarken de besmele çekse, okun isabet ettiği av yenir, eğer ok avı yaralarsa, eğer oku atarken Besmeleyi kasden terkederse o av haram olur.

Eğer ok ava isabet etse ve av oku götürüp gitse, ye gözden kay­bolsa, ve oku atan avcı' da avı bulmak için oturmayıp arasa, sonra avı ölü olarak bulsa, yemek helâl olur, eğer o avda okun yarasın­dan başka yara yoksa. (Eğer ok yarasından başka yara bulunursa, helâl olmaz. Zira ölümüne iki sebep meydana gelmiş olur. Biri helâllığım îcâbettiren, diğeride hara mî iğ mı icâbettiren sebepti.1 Böy­le oluncada haram tarafı galip olur).

Eğer avcı aramadan vaz geçerek oturur da bilâhare (tesadü­fen) Ölüsünü bulursa, yemekliği helâl olmaz.

Köpeğin yaraladığı avın hükmü (zikrolunan şeyin hepsinde), okun yaraladığı avda olan hüküm gibidir.

Avcı, bir ava (ok veya silâhını) attığında av suya düşüp ölse, veya dam üzerine, veya dağ üzerine, veya ağaç üzerine veya duvar veyahutta kiremit üzerine düşse, sonrada yere düşüp ölse, haram olur (eti yenmez).

Eğer avcı oku attıktan sonra (dikilmiş olan) mızrak üzerine düşse veya dikili kamış üzerine düşse, veyahutta kiremidin keskin tarafı üzerine düşse, ve bunlar ilede yaralansa, yine yenmesi helâl olmaz. (Zira zikrolunan eşyanın tesiri o avı Öldürmüş olması ihti­mali vardır).

(Eğer ok atıldığında vurulan av) derhal yere düşse, yenmesi helâl olur.

Eğer taş veya kiremit üzerine düşüp kalsa ve yaralanmasa, yi­ne helâl olur. (Bunların üzerine düşmesi, yer üzerine düşmek gibi­dir). Eğer av suya düşüp ölse haram olur. (Zira avı suyun Öldür­mesi ihtimali vardır).

Eğer su kuşu vurulduktan sonra suya düşse, eğer kuşun yara­sı suya dalarsa (su içerisinde kalırsa), haram olur. Eğer yarası su­dan dışarda kalırsa, helâl olur. (Zira hayvanın Ölüsü sudan olmak ihtimali olup, avcının atmasından olmayabilir ve yarası su alıp, şid­detlenerek Ölümüne sebep olmuş olur).

Mîrâzm (Yeleği olmayan ve doğru gitmeyip, eğri giden okun) enine dokunup öldürdüğü veya Bündüka'nın (Çamurdan ya­pılmış müdevver fmdıkın) öldürdüğü av, haram olur. (Bu mîraz ile Bündüka) avı yaralamamış ise.

Eğer avcı taş ile avı vursa ve taşın keskinliği ile yaralansa, eğer taş ağır ise o av yenmez. Eğer hafif ise, yenir (zira taş avın taham­mül edemiyeceği kadar ağır olduğunda, avı taşın ağırlığı öldürmesi ihtimali vardır). Eğer taş avı yaralamazsa mutlaka (gerek taş ağır olsun, gerekse hafif olsun) yenmez.

Eğer avcı ava kılıç veya bıçak atsa, ve o (kılıç ve bıçağın) arkası veya kabzası isabet ederek avı öldürse, yenmez. (Zira vurmak­la Öldürmüştür).

Cerhte (yaralamada) kanatmak şart kılındı ve bir rivayette de-nildiki, kanatmak şart kılınmadı. Ve eğer yara büyük ise, kanat­mak şart kılınmadı ve eğer yara küçük ise, kanatmak şart kılındı.

Eğer ok, avın tırnağına veya boynuzuna isabet ederde (tırnak veya boynuz) kanarsa, yenmesi helâl olur. Kanamazsa yenmesi he­lâl olmaz.

Avcı bir ava (ok, silâh v.s. sini) atsa, avdan birazını koparsa, o av yenir. Fakat, o koparılan aza yenmez. Eğer avdan bir azasını kesse (kırsa) da kırılan parça bedenden ayrılmasa, eğer birbirine tutturulması (kaynaması), ihtimâli varsa, o âza yenir, kaynama ih­timali olmayıp (âza deride asılı kaldı ise) yenmez.

Eğer avcı, avı vurduğunda (enîne-uzununa), iki parça yapsa ve­ya fazlası kuyruk tarafında kaldığı halde hayvanı üçe parçalarsa, bütün parçaları yenir.

Eğer avın başının yarısını veya yarısından daha çoğunu kes­se, yine tamamı yenir.

Avcı, av hayvanı diri iken yetişse, ama avın hayatı mezbuh (kesilmiş hayvanın) hayatından yukarıda (ziyâde) olsa, elbette boğazlanmak lâzımdır. Eğer boğazlamaya kudreti varken terketse, haram olur (yenmez). (Hayata kudreti olmasa dahi) zahir riva­yette (ya âletin kaybı veya vaktin dar olması sebebiyle) boğazla­mağa kadir olmasa (yine avın yenmesi) haram olur.

Eğer avın hayatından (can namına) bir şey kalmayıp, ancak boğazlanmış hayvanın hayatı misilli kalsa, boğazlanmış hayvanın hayatı demekki, o hayvanda can eserinin baki kalması tevehhüm olunmaz (vehme şüpheye düşülmez). Böyle oluncada o ava diri olarak yetişmemiş olur (Bu babda kesmek lâzımdır).

Ve denildiki, İmâm'ı Âzam (R.A.)'e göre, yukarıdaki mesele de olduğu gibi boğazlamak lâzımdır. Eğer keserse (boğazlarsa) yen­mesi helâl olur. (Hâsılı kelâm, hayat baki kalmayıp, ancak boğaz­lanmış hayvanın hayatı gibi kalsa ve boğazlamağa da kudret kal­masa, rivayet muhtelif olmuştur. Bir rivayette kesilmesi lâzım de­ğildir. Hatta kesilmeden ölse yenir. Zira hükmen kesilmiştir ve îmâm'ı Âzam (R.A.) den bir rivayette boğazlanmak lâzımdır. Bo­ğazlarsa helâl olur).

Eğer yüksek yerden düşüp (eti yenen) hayvanı, boynuzlu hay­vanın vurmuş olduğu hayvanı, ağaç (değnek-sopa) ile vurulan hay­vanı ve kurdun (canavarın) karnını yardığı (parçaladığı) hay­vanları boğazlasa ve bunları her birinde (kesilen hayvanlar gibi) hafif bir hayat (canlılık) veya açıkça hayat (canlılık) belirtileri olsa, (İmâm'ı Âzam R.A.'e göre) yenmesi helâl olur ve fetvada İmâm'i Âzam (R.A.')ûı kavli üzeredir [179]

İmâm'ı Ebû Yusuf (R.A.)'a göre, eğer o hayvan öyle bir hal­de olsaki, bu misilli olan hayvanın sağ kalması mümkün olmaya­cak derecede olsa, tezkiye ile (boğazlanmakla) helâl olmaz. (Zi­ra ölümü, kesmekle olmamış olur). İmâm'ı Muhammed (R.A.)'e göre ise, eğer hayvanın sağlığı kesilen hayvanın sağlığından ziyâ­de olursa kesmekle helâl olur. Eğer kesilen hayvanın hayatmdan ziyade olmazsa, kesmekle helâl olmaz.

Bir kimse, bir ava (ok, tüfek v.s. sini) atıp vursa, ve hayvanı kaçıp (kurtaracak) halden düşürse, bundan sonra diğer birisi ava atıp, ,öldürse, o av haram olur. ikinci atıp öldüren (adam), birinci atana o avın kıymetini yaralı (iken takdir edilen kıymet üzere) öder. (Zira birinci atıcı avı vurup hayvanı kaçmaktan alıkoymuş­tur.)

Böyle olunca o av kendisinin mâli olmuştur. İkinci adam ise, o adamın mâlini telef etmekle tazmin eder. Eğer birinci avcı avı vu­rup, kaçıp (kendi kendini kurtaracak halden) düşürmese, (ve di­ğer bir avcı vurup, öldürse) av helâl olur ve ikinci avcının mali olur.

Bir kimse, köpeğini bir ava gönderse, köpekte ava yetişip vur­sa (kendisini çarpsa) ve yere düşse, sonra yine vurup, öldürse, (o avın eti) yenir.. (Zira bir defa yaralamadan sonra bir defa daha yaralamaktan çekinmek, tâlim şartlarına dahil değildir. Böyle olun­ca av olunur).

Avcı, bir ava iki köpek göndersede birisi avı düşürse ve diğe-ride av düştükten sonra avı Öldürse, yine helâl olur.

iki avcıdan her birisi kendi köpeğini ava gönderse de, köpeğin biri avı yere düşürse ve diğeride öldürse, (o avın) yenmesi helâl olur. Ve o av, kendisini ilk defa yakalayıp yere düşüren (birinci köpeğin sahibinindir) [180]

Birinci köpek avı, yakalayıp düşürdükten sonra ikinci avcı kö­peğini ava gönderse ve ikinci köpekte avı öldürse, avın yenmesi haram olur. Ok atmada olduğu gibi (ikinci, birinciye) kıymetini tazmin eder.

Bir kimse (hafif) bir ses işitse ve insan zannedip (ok, tüfek v.s. sini) atsa, veya köpeğini gönderse, halbuki işitmiş olduğu hafif seste av hayvanının (hışıltısı olsa köpekte, tutup öldürse) eti yenir. (Hakikat hal av olmakla onun zannına itibar yoktur). [181]

 

Rehin Bahsi [182]

 

Rehin : Bir hak mukabilinde bir şey hapsedilmesidir ki; o hak­kın istifası (hakkı almflklığı). mümkün olmalı o hapsolunan şey­den Deyn (borç) gibi, (Zira borç : alınması mümkün olmayan bir hakta, Rehin bâtıl olur. Kısas ve hadlara rehin çA değildir. Sebe1-bi ise, alınması mümkün değildir) [183]

Rehin îcab  (vermek)  ve kabul  (kabullenmek)  iîe münakid  (bağlanmış) olur ve derli toplu, borçlunun mülkünden çıkmış ve ayirdedilmiş olduğu halde rehin, teslim almakla tamam olur. (Me-, huz demekle, meyveyi ağaç üzerinde ve ekini tarlada alarak rehin­den* itirazdır. Mümeyyiz demekle, müşterek olan şeyi rehin koy­maktan ihtirazdır). (Rehin), tahliye ile de tamam olur (yâni men eden kimsenin rehini teslim alabilmesi mümkün olan bir zamana kadar men etmesidir). Bey'de (alıp satmakta) teslim almaktır.

Kâhin (rehin koyan borçlu) için (alacaklı) teslim almadan ev­vel rehin koymaktan rucû etmek hakkı vardır. Mürtehin (alacak­lı) rehni teslim aldığı zaman, borçlu rucûa (dönmeğe kadir olma­yıp) teslim etmesi lâzımdır.

Rehin helak olsa, rehin ve borcun kıymetinden hangisi daha azsa, o az olan mazmundur (yâni, verilmesi kesin olan borçtur).

Eğer (rehin, alacaklı kimsenin elinde iken) helak olsa, rehin kıymeti de borçla eşit ise, alıcı hakkını almış sayılır. (Birbirlerin­den başka bir hak talep edemezler).

Eğer rehnin kıymeti alacaktan daha fazla ise, fazla olan kısım alıcının (alacaklının) elinde emânettir, (Eğer hakaret ederek he­lak olmuş ise, tazmin eder. Fakat hakâretsiz helak olmuş ise, ala­caklıya tazminat lâzım gelmez).

Eğer borç, rehinin kıymetinden daha çoksa, alacaklı rehin miktarını alacaktan düşer, geri kalan (alacağını) borçludan ister (alır).

Helak olan rehinin kıymeti, teslim alındığı günden itibâr olu­nur.

(Rehin olarak bırakılan köle ve câriye helak olduğu zaman) râhinin (borçlunun) zimmetinden gider. Böyle oluncada kefeni borçluya aittir. (Zira borçlunun mülküdür. Alacaklının elinde an­cak emanettir).

Mürtehin (alacaklı) için râhinden (borçludan ne vakit, arzu ederse) alacağını istemek (hakkı) vardır. Ve alacağından ötürü borçluyu hapsettirebilir, her ne kadar rehin, kendi yanında ise de (Hulâsa, alacaklı da rehin mevcut iken borçluyu hapsettirmek hak­kı vardır.)                                                                              

Alacaklı için rehin akdini (sözleşmesini) fesih ettikten sonra, borcunu alıncaya kadar rehni hapsetmek hakkı vardır. Meğerki, alacaktan vazgeçmiş olsun.                                                       

Eğer rehin, alacaklının elinde ise, alacaklı için, borçluya, rehni satıp borcunu îfa etmek için imkân sağlamak (müsaade etmek mec­buriyeti) yoktur. (Meselâ borçlu, alacaklıya «rehni bana verde sa­tıp sana alacağım vereyim» dese alacaklı vermemeye salahiyetli­dir. Zira rehnin hükmü, bqrç ödeninceye kadar dâimi hapistir).

Mürtehin, (alacaklı) için rehin bırakılan şeyden, hizmet ettir­mekle, ücretsiz mesken tahsis etmekle, giymekle, icara vermekle ve ariyet için vermek suretiyle menfaatlanmak (hakkı) yoktur. (Zira rehnin iktizası, borç ödeninceye kadar hapistir).

(Alacaklı kimse, yukardaki zikredilen şeylerle menfaatlandığı zamandan) haddi tecâvüz edici olur (Eğer kullanmak suretiyle he­lak olursa, tam kıymetini tazmin eder. Zira sahibi tarafından söy­lenmiş ve izin verilmiş değildir).

Teaddî (Tecâvüz) ile rehin akdi (sözleşmesi) dahî bozulmaz.

Alacaklı alacağını istediği zaman, kendisine rehni hazır et­mekle emrolunur. (Rehin mevcutmudur, yoksa helak mıdır? dîye malum olmak için hapsetmek lâzımdır). Alacaklı rehni hazır et­tiği vakit, borçluya bütün borcunu evvelâ teslim etmesi için emro­lunur (zorlanır), sonrada alacaklıya rehni teslim etmesi için zorla­nır.

Eğer alacaklı rehin akdolunan beldeden başka yerde alacağı isterse, yine yukardaki mesele gibidir.

Rohnin hami (yük) ve meûneti (meşakketi - zahmeti) yok­sa, alacaklıya rehni «getir teslim et» diye emrolunur. Eğer reh-nin hami (yük) ve meûneti (meşakkati) var ise alacaklı için reh­ni ihsarsız (teslim etmeksizin, getirmeksizin) alacağını borçludan isteyip almak (hakkı) vardır. (Zira alacaklı üzerine vâcib olan tah­liyedir. Yoksa bir yerden diğer bir yere nakil değildir. Lâkin borçlu olan, alacaklı olan kimsenin rehni satmadığına ve zâyî etmediğine yemini billâh eder).

Eğer rehin, borçlunun emri ile âdil bir kimsenin yanında bı­rakılsa, yine hüküm böyledir. Ve rehnin ihzarı (teslimi, huzura getirilmesi) alacaklıya teklif olunmaz. Vte borçlunun emri ile ala­caklının sattığı rehnin parası dahi, teslim oluncaya kadar, parayı teslim edilmeye teklif olunmaz. Eğer borçlu alacaklının alacağının bir kısmını ödese, alacaklı teslim edilen rehnin hıssasmi teslime teklif olunmaz. Tâ ki' kalan borcunu ödeyinceye kadar (Meselâ: bir kimse, kıymetleri müsavi olan iki elbiseyi beşeryüz dirhem kıy­metinde yani, ikisi bin dirhem mukabilinde rehin koysa, borçlu borcun beşyüz dirhemini ödedikten sonra «Elbisenin birini teslim et, diğeri borç mukabilinde dursun» demeğe hakkı yoktur ve ala­caklıya dahi «birini teslim et» diye teklif olunmaz. Kalan borcunu ödemediği müddet).

Mürtehin (alacaklı) için rehni bizzat kendisi muhafaza etme­si, zevcesi (ailesi), çocuğu ve nafakası üzerine âit olan hizmeteisinin muhafaza etmesi lâzımdır.    (Başkasına muhafazasını havale ederse, tecâvüz etmiş olur).

Eğer rehni,( yukardaki zikredilenlerden) başkaları muhafaza etseler veya alacaklı o rehni başka birine emânet koysa, (ve zayi ol»a) bütün kıymetini alacaklı tazmin eder (zira tecâvüz etmiştir).

Eğer alacaklı rehinde haddi tecâvüz etse (kullansa), ve yüzü­ğü sırça parmağına (küçük parmağına) taksa (ve helak olsa) yi-, ne bütün kıymetini tazmin eder. (Zira kullanılmasına izin olma­dığı için tecâvüz temiş olur).

Eğer alacaklı yüzüğü Mi<*îik parmağından başka parmağına taksa, (ve helak olsa) tazmin etmez. (Zira diğer parmaklara yü­zük takmak âdet değildir. Yalnız alacaklı kadın olursa, tazmin eder. Zira kadınların küçük parmaktan başka parmağa yüzük takmak adetleridir).

Rehnin meûnetinin (masrafının zahmet ve meşakkatinin) mu­hafazası, (rehnin kıymeti borçdan fazla ise de) alacaklıya aittir. Ve yine rehnin mürtehinin (alacaklının) eline reddinin (teslimi­nin) meûneti (meşakkati, masrafı) de alacaklıya aittir. (Meselâ: rehin olan köle, firar ettiğinde, yakalayıp alacaklıya teslim ettik­lerinde o kölenin masrafı alacaklıya aittir).

Veya rehnin ücretini reddetmek (Postalamak - göndermek) te, alacaklıya aittir. (Meselâ: rehin olan, ya köle veya câriye olup, gözü ağrısa ve herhangi bir hastalığa tutulsa, bunların tedavisinin ücreti mürtehine = alacaklıya aittir). Nitekim muhafaza edilen evin ve evi muhafaza edenin, ücreti gibidir (Zira bunların ücreti-de alacaklıya aittir). Ama kaçan kölenin masrafı, hastalıklara te­davi için ilâç masrafı (ve yaranın tedavisi ve ücreti) ve cinayet­ten olan fidyeler (Meselâ: Rehin olan köle bir cinayet işlerse, onun için verilen fidyeler) Mazmun (tazmin olnmuş) ve emânet üzeri­ne taksim olunucudur.' (Meselâ: On iki hin lira kıymeti olan köle, beşhin liraya rehin konulsa ve o kölede bir cinayet işlese, cinaye­te mukabil bin lira fidye verseler, bunun beş yüz lirası alacaklıya ve beşyüzü borçluya lâzım gelir.

Zira kölenin onbin lira kıymetinin beşbin lirası tazmiri edil­miş ve beşbin lirası ise emânettir).                                      

Rehnin beka ve ıslâhının meûneti (zahmet ve masrafı) borçluya aittir. Nafaka, kisve, çobanın ücreti ve rehnin çocuğunun, ço­cuğunu emzirenin ücreti gibi (zira bu misaller başkasının masrafı içindir). Ve bostan sulamak, hurma ağacını aşı yapmak, ağaçtan hurma çırpmak ve bostanın îsîâhma (bakımına) hizmet gibi (Mese­lâ: Duvarlarını tamir, hâricinden biten otlarını yolmak gibi ki, bu­na benzer işler borçluya aittir).

Râhin (borçlu) ve mürtehin (alacaklı) den herhangisi sahi­binin üzerine vacip olan şeyi cmirsiz edâ etse, o (eda ettiği) şey te-berrûdur. Ama Gazinin emri ile edâ etse (verse) verdiği şeyi (al­mak için) sahibine müracaat eder (sahibi ister hazır - mevcut ol­sun, ister gâib olsun). İmamı Azam (R.A.) buyurmuşlarki, emir-siz verdiği gibi, eğer sahibi hazır olursa, (verdiğini almak için) mü­racaatta bulunmaz. (İmamı Ebû Yusuf R.A. ise, iki vecihde de yâ­ni, sahibi mevcut veya gayri mevcut iken verdiğini almak için sahi­bine müracaatta bulunur, buyurmuşlardır). [184]

 

Rehin Almak Ve Rehin Vermek Caiz Olan Ve Olmayan Babı

 

Müşterek olan metâm (eşyanın) rehin olması sahih değildir. (Yüzük gibi) taksime ihtimali olmayan şeyden isede (yine müşte­rek olan şeyin rehni sahih değildir. Fakat Hibe de caizdir) veya şe­rikine (ortağına) dahi rehin olursa, sahih değildir. [185]

Eğer irtihandan (Rehin bıraktıkdan, aldıktan), sonra rehinde umumilik ânz olsa (rehnin müşterek olduğu haberi zahir olsa, İma­mı Âzam ile İmamı Muhammed (R.A.'e göre) rehin akdi (sözleşmesi) fasit olur. imamı Ebû Yusuf (R.A.) için hilaf vardır (ona gö­re rehin anlaşması fasit olmaz).

Ağaç üzerinde bulunan meyvenin, ağaçsız rehin olması ve ara­zi de (tarlada) bulunan Ziraatin (ekimin) tarlasız rehin olması sa­hih değildir.

Ziraat ve meyve ile meşgul olan yer ve ağacında (ziraat ve meyvesiz) rehni sahih değildir [186]

(Fakat), eğer ağaç, araziden olan mevzileri ile (etrafları ile) veya ev içinde olan (Metâları) ile rehin olunsa, caizdir.

Hür kimsenin, müdebberin, Ümmü Veledin ve mükâtebin reli­ni caiz değildir [187]

Emânet olan şeylerin rehni sahih değildir. (Emânet ve ariyet gibi rüzgarın götürüp, başkasının evine attığı elbisede emânettir, kasten muhafaza edilmesi için verilir. Emânet, Âmme-Umûmidir her şeye şâmildir).

Ödek (ve ödeşmek) ile dahi rehin caiz değildir (Meselâ: bir kimse, başka birine bir şey satıp, parasını alsa ve sattığını da müş­teri satılan şeyin hak sahibi çıkmasından korkup verdiği parayı sa­tandan rehin için alsa, bâtıldır ve o satılan şey müşteri yanında emânettir, helak olursa tazminat lâzım gelmez). Başkasının zabtı altında bulunan şeyin rehnide caiz değildir. Satıcının elinde olan ve satılan şey gibi (zira rehin hakikaten ve hükmen borç muka-büindedir. Satanın elinde duran - satılan şey ise, hakikaten ve hük­men borç|değildir. Ne zamanki hclâk-olsa parası sakıt olur).

Kefalet binnefis (bizzat kendisi kefil olmak) ile ve nefiste kısas ile ve nefisten başka olan kısas ile de rehin caiz değildir. (Meselâ: Bir kimse, başka birine bizzat kendisi kefil olsada o kefalete rehin verse, sahih ve caiz değildir ve bir kimsenin üzerine bizatihi kısas ve kendisinden başkasına kısas vâcib olsa, bu kısas mukabilinde rehin koymak caiz değildir);

Şüf'a için (Şüf'a: satılan bir akarı ona komşu olan bir kimse­nin öncelikle alabilme hakkı) de rehin caiz değildir.

Ağlayıcı (yas tutucu) ve teğanni edici (kadının) ücreti muka­bilinde rehin caiz değildir. (Zira bunları icarla tutmak şer'an bâ­tıldır. Rehin ise aynı şekilde bâtıldır. Asla caiz olmayan amel mu­kabilinde olduğu için).

Cinayet işlemiş köle için veya borçlu köle için rehin caiz de­ğildir.

Müslüman için şarabı rehin koymak ve müslümandan veya zim-mî'den (şarabı) rehin almak caiz değildir.

Şarabı rehin olarak koyan Müsîümana, rehin alan kimse taz­min etmez velevki o şarabın mürtehini (rehin alıcısı) zimmî ise de (Meselâ: bir Müslüman bir zimmîye şarap rehin koysa, z im miden de o şarabı zorla alsalar, zimmî o şarabı tazmin etmez. Zira Müslü­man hakkında mâli mütekavim değildir).

(Fakat) eğer müslüman o (şarabı) zimmîden rehin olarak al­mış (ve elinden de zorla almışlar) ise zimmîye tazmin eder. (Zira şarap zimmîler hakkında mâlî mütekavvimdir).

Borç mukabilinde de rehin sahih olur. Velevki o (borç) Mev'ud (Va'd olunmuş) ise de (yani, borçlu alacaklıya bir şeyi rehin koy­sun o da diğerine şu kadar - bin lira) ödünç versin diye vâd etse ve o vâd ettiği (borç mukabilinde) rehin koymak caizdir.

Eğer deyni mev'ud (Vâ'd olunan borç) mukabilinde konan re­hin mürtehinîn (alacaklının) elinde helak olsa, (alacaklı) vâ'd et­tiği şeyi borçluya vermesi lâzımdır, vâ'd edilmiş olan borç rehnin kıymeti kadar veya kıymetinden az ise de.

Selemin sermaye mukabili, sarf fiatı ve selem edilmiş mal mu­kabilinde dahi rehin sahih olur.

Eğer akid meclisinde rehin (verilen selem ve sarf sermayele­ri) helak olursa, alacaklı o alacağını hükmen istifa etmiş (almiş)tır.

Eğer (Selemin reis malı ve sarf fiyatı) nakd ve helak etmezden evvel iftirak etseler (ayırt etseler), akid bâtıl olur. (Zira hakikaten ve hükmen teslimiyet fevt olunmuştur).

Selem akdi fesh olunduğu zaman selem edilmiş mal mukabi­linde olan rehin, reis mah( sermaye) bedeli rehin olur.

Fesihten sonra rehnin helaki, aslı ile helaktir (yâni selem edil­miş mal ile helaktir. Başka şey mukabilinde mahfuz ise de yine as­lı ile helaktir).

Rehin binefsiha âyani mazmune (tazmin olunmuş şeyler) ile sahih olur. Yani misil ve kıymet ile olan âyani mağsub (zorla alı­nan), mehir,bedeli hulû ve demi amidden (kasden öldürülen kan bedelinden) olan bedeli sulh gibi şeylerdir, (Meselâ: Kasbedilen mevcut ise, verilir, mevcut değilse, kıymeti verilir).

İnkârdan bedeli sulh mukabilinde rehin sahih olur, her ne ka­dar müdde'i (davacı) borçlu olmadığına ikrar etsede (Meselâ: bir kimse diğer bir kimsede bin dirhem alacağı olduğunu iddia etse, dâvâlı da inkârdan beşyüz dirhem üzerine sulh olup, beşyüz'dir­heme müsavi bir elbiseyi rehin olarak biraksa, ve rehin de ala­caklı yanında helak olsa, bundan sonra alacaklı «benim sende ala­cak hakkım yoktur» diye ikrarda bulunsa, alacaklı borçluya beşyüz dirhemi tazmin eder. İmamı Ebû Yusuf muhaliftir. Yani buna go-re tazminat yoktur).

Eğer baba (başkasına olan borcundan dolayı) kendi küçük oğ­lunun kölesini kendi borcu için rehin verse, caizdir.

Vâsinin hükmünde (babasının hükmü) gibidir. Eğer rehin ola-raK bırakılan köle helak olsa, (eğer baba rehin koydu ise babaya ve eğer vâsi rehin koydu ise vâsiye) ikisinin borcundan rehin ile sakıt olan şeyde misli lâzım gelir. (Meselâ: Borç bin dirhem olsa, kölenin değeri de ikibin dirhem olsa bin dirhemi öderler. Fazlasını Ödemezler. Fazlaca olan bin dirhem alacaklı yanında emânettir).

Eğer baba küçük oğlunun kölesini kendine ait borcu için rehin koysa veya babanın zikrolunan küçük oğlunun kölesini diğer bir oğluna ait olan borcu için rehin koysa veyahutta babanın bir Tacir (ticarete me'zun olan) ve babaya borçlu olmayan kölesine olan bor­cu için çocuğun kölesini rehin koysa, sahih olur. (Bu zikrolunan mes'ele de) vâsi (Babanın) hilâfınadır. (Yâni vâsi bunları yapsa caiz değildir).

Eğer vâsi, borç ile yetim îçin kisve (giyecek) ve taam (yiyip-içecek) satın alsa, ve o borç mukabilinde yetimin metâ'ım rehin olarak koysa sahih olur.                                                             >:

Tıfıl için baliğ olduğu zaman, zikrolunan şeyde borcu Ödeme­diği müddet rehni bozma hakkı yoktur.

Bir kimse, bir köleyi (satın alıp, bedeli mukabilinde bir şeyi) rehin koysa, o kölenin de hür olduğu meydana çıksa, veya sirke (satın alıp, bedeli mukabilinde bir şey) rehin koysa, halbuki o sir­kenin şarap olduğu meydana çıksa veyahutta (boğazlanmış koyun veya sığır satın alıp, bedeline bir şey) rehin koysa, ve (bunların­da) Meyt'e (kesilmeden Ölmüş) olduğu meydana çıksa, bu takdir­de (üç surette de) rehin mazmundur. (Tazmin edilmiştir. Alacaklı rehni tazmin eder).

Altuı veya gümüşün rehni, Ölçülen ve tartılan her şeyin rehni caizdir. (Zira bunlardan istifade mümkündür.)

 (Bu zikrohınanlar) kendi cinsine rehin konulsa, bu takdirde onların helaki borçtan (ölçü veya tartılı olarak) misli iledir. İyi­liğine (ve kıymetine) itibar yoktur. (İmamı Azam R,A.'e göre, Ri-ba - Faiz mallarının cinsi ile mukabelede iyi ve üstünlükte kıymet yoktur. Vezin - tartı itibariyle değildir).

İmameyne göre ise, (bu zikroluiianların) helaki kıymeti ile­dir. Eğer rehnin tartısı (borcun tartışma) muhalif olsa, alacaklı, cinsi muhalif (ayrı) olan şeyle tazmin eder. Tazmin ettiği şey he­lak olan şeyin yerine rehin kılına*. (Meselâ: Bir kimse diğer birine on dirhem borç mukabilinde on dirhem bir gümüş bilezik rehin koy­sa ve bilezik helak olsa, o borcunun tamamı olan on dirhem hilâf­sız sakıt olur. Eğer bilezik ayarı düşük olmakla sekiz dirhem kıy­metinde olsa ve helak olsa, İmamı Âzam (R.A.) in kavline göre, bü­tün borç sakıt olur. Diğer imamlara göre ise. alacaklı bileziğin kıy­metini başka cinsle tazmin eder).

Bir kimse bir köleyi müşteriye, kölenin bedeli mukabilinde muayyen bir şeyi satmak şartıyla rehin etse, veya muayyen bir kimseyi kefil verse bu akid istihsanen sahih olur (Ama kıyas, sa­hih olmamak idi).

Eğer müşteri rehin vermekten imtina eder ise (kaçınırsa, müş­teriye elbette rehin ver diye) cebredilmez.

Satan kimse için o bey'i (ahş verişi) feshetmek hakkı vardır. Meğer ki müşteri parayı derhal ödesin Veya şart koşulan rehnin kıymetini rehin koysun.

Bir kimse bir şeyi satsa, ve o müşteri satana «Semeni — Bede­li sana verinceye kadar şu şeyi tut dese, o (tut diye verdiği şey İmamı Azam île İmamı Muhammed R.A.'e göre, satanın yanında) rehindir. İmamı Ebû Yusuf (R.A.)'e göre ise, Vedîa (emanet bı­rakılan şey) dir.

Bir kimse bin dirhem mukabilinde iki köle rehin koysa, Râ-hin (borçlu) için kölenin birinin his sasını (binin yarısını) Ödemek­le, iki köleden birini almak hakkı yoktur. Bey'de (alış verişte) olduğu gibi.

Bir kimse, iki adam yanında alacakları mukabilinde bir aynı (bir şeyin kendisini) rehin koysa, sahihtir. Ve o (aynm) tamamı (iki adamdan) her birinin alacağı için rehindir.   (Yoksa yarısı biri için ve diğer yarısı de öbür adam için değildir. Eğer rehin helak olsa), her birinin alacağının hissası üzerine mazmundur. (Ödenmiş­tir, Verilmesi kesin olan borçtur).

Eğer o rehini bırakılan aynın muhafazasında nevbet tutarlar­sa, her biri kendi nevbetinde diğeri hakkında Âdil Racül (adam) gibidir.

Eğer o rehini bırakılan aynın muhafazasında nevbet tutarlar­sa, her biri kendi nevbetinde diğeri hakkında Adli Racül (adam) gibidir.

Eğer borçlu (alacaklı olan iki adamdan) birinin borcunu ödc-se, o (rehin bırakılan aynın) tamamı diğer alacaklının yanında re­hindir.

İki kimse bir kimseye rehin koysa, sahihtir ve o (tek alacak­lı) için ikisinden de alacağının tamamını alıncaya kadar rehni (elin­de) tutma hakkı vardır.

,Rehin koyan iki borçludan her biri «Muhakkak ki şu kimse şu şeyi falana rehin olarak verdi, bu da teslim aldı» diye (Müstckil-len) dâva etse ve iddia ettikleri şey üzerine Burhan (Delil Ve Şâ-hid) dikseler, ikisinin de delili bâtıldır.                               

Eğer (iddia edenler) Râhinin (borçlunun) ölümünden sonra (dâva edip delil ve şahit dilescler), ikisininde delili kabul olunur ve rehnin nısfı (yarısı) her birinin hakkı karşılığında rehin oldu­ğuna hükmolunur, (Cevaz istihsanendir. Yoksa kiyasen değildir). [188]

 

Âdil Bir Ele Rehin Koyma Bâb'ı

 

Eğer râhin (rehin koyan borçlu) ve mürtehin (rehin kabul eden alacaklı) Adaletli bir kimse yanında rehni koymak üzere it­tifak etseler, sahih olur ve adaletli kimsenin rehni teslim almasıy­la rehin akdi (muamelesi) tamam olur.

Borçlu ve alacaklıdan birisi için, diğerinin (haber ve) rızası yokken rehni âdil kimseden almağa hakkı yoktur. (Eğer rehni, tes­lim alan âdil kimse) borçlu ve alacakkdan birine verirse, tazmin eder (öder) ve rehnin (âdil kimsenin) elinde helaki mürtehin (ala­caklı) üzerinedir.

Eğer borçlu borcun (ödeme) vakti geldiğinde (rehni satmaya) âdil kimseyi veya alacaklıyı veyahutta bu ikisinden başka bir kim­seyi vekil yapsa, sahih olur. (Zira rehin, kendi mâli olduğu için dilediği kimseyi vekil yapmak caizdir).

Eğer ki vekâlet, Rehin akdinde (sözleşmesinde) «vekil müvek­kilinin (vekil tutanın) azliyle azledilmiş olmaz ve borçlu alacak­lının ölümüyle dahi vekâletten azledilmiş olmaz» diye şart kılın-sa, vekil için rehni, (borçlunun ölümünden sonra) borçlunun ve­resesinin (satılacak olan rehnin başında) hazır bulunmaksızın sat­mak hakkı vardır (sağlığında vekilin sattığı gibi. Zira sağ olduğu zaman rehin yapan kimsenin bizzat başında bulunması lâzım değil­di. Böyle olunca ölümünden sonrada veresenin hazır bulunması lâ­zım gelmez.)

Vekâlet, vekilin ölümüyle bâtıl olur. (Feshedilir. Vekilia vâ­risleri «biz vekâlet ederiz» demeğe hakları yoktur).

Eğer râhin (verecekli), rehni satmak için âdil bir kimseyi mut­lak olarak (yâni sâdece «sat» dese, fakat peşin ve veresiye kaydını söylemeden) vekil tutsa, vekil olan kimse, o rehni peşin ve ve­resiye satmaya mâlik olur (yâni, iki şekilde de satmaya yetkisi vardır - satabilir).

Eğer rehin akdinden sonra borçlu vekilin veresiye satmaktan men edersede, nehyi muteber değildir (yâni, nehyine itibar olun­maz).

Kâhin (verecekli) ve mürtehin (alacaklı) rehni, diğerinin rı­zası olmaksızın satmağa yetkili değildir. (Zira rehinde ikisininde hakkı vardır. Evvela rehin koyanın mülküdür ve rızası lâzımdır. Ve rehin kabul eden de maliyet cihetinden rehin koyandan ehak-tir Böyle olunca da rızasız bey'a (satmaya) kadir değillerdir).

Eğer ecel hulul eylese (yâni borcun ödenme vakti gelse) hal­buki, verecekli de gâib olsa, o (rehni satmaya) vekil olan kimse (bil ittifak o rehni satmaya) icbar olunur. (Zorlanır). Husûmete vekil olan kimse müvekkili (kendisini vekil tutam) gâib iken (Da­vacının hakkı kaybolmaması için husûmete) cebrolunduğu gibi.

Velevki rehin akdinden sonra (rehni satmaklığa vekâlet) şart kılınmış ise de, yine esah olan rivayette vekil, rehni satmaya ceb-rolunur.

Eğer âdil olan kimse rehni satsa, bu takdirde o rehnin bedeli rehnin makamına kâim olur (yâni, o rehinden aldığı bedel para rehin olur). Ve o (rehnin) bedelinin helaki, rehnin helaki gibidir.

Eğer âdil kimse, rehnin bedelinden (parasından) alacaklıya alacağını verip (borcunu ödese) fakat rehnine müstehik çıksa (başka bir hak sahibi çıksa) o (rehin müşteri elinde) helak olucu sayılır. Böyle olunca da müstehik (rehne m üs i eh ak olan kimse) rehin koyan adama rehnin kıymetini tazmin ettirir (ödettirir).

(Âdil kimsenin) bey'i (satması) ve (alacaklının alacağı karşı­lığında rehnin bedelini rehni satan âdil kimseden) gabzı teslim ahne^ı) sahihtir veya (müstehik olan kimse, âdil kimseye rehnin kıymetini tazmin ettirir. Bundan sonrada (yâni müstehikka taz­min ettikten sonra) âdil kimse muhayyerdir). İsterse rehin bıraka­na tazmin ettirir.

Halbuki (âdil kimsenin rehni satması ve alacaklının rehnin bedelini teslim alması) sahih olur veya (âdil kimse dilerse) ala­caklıya (rehnin bedelini tazmin ettirir) ve o (tazmin ettirdiği bedel) âdil kimseye aittir (zira müstehak olan bizzat kendisi öde-jj misti.)

Mürtehinin (alacaklının rehin bedelini) alması bâtıl olur. Ve] alacaklı kendi alacağını istemek için borçluya müracaatta bulunur;

Eğer rehin (müşterinin elinde) mevcut ise, müstehak olur: (Esas mal sahibi) rehni (müşteriden) alır. (Zira kendi mâlini bul­muştur). Müşteride verdiği parayı almak için (rehni satan âdi] kimseye müracaatta bulunur. (Âdil kimse,parayı müşteriye Ödej dikten sonra (verdiği parayı almak için kendisine vekâletini ve ren) râhine (borçluya) müracaatta bulunur.

Âdil kimse, borçluya verdiği parayı almak için müracaattş bulunsa, alacaklının (borçluya müracaatta bulunmayıp, rehnin) bej delini kabzetmesi (zabdetmesi) sahih olur. Veya âdil kimse (bej deli almak için) alacaklıya müracaatta bulunur. (Alacaklı rehnin bedelini âdil kimseye verdikten) sonra alacağım kurtarmak içi borçluya müracaatta bulunur.

Eğer rehin akdinde tevkil etmek (vekil koymak) şart koşuk mamışsa, âdil kimse( rehnînden sonra) sâdece borçluya müracaatjj ta bulunabilir. (Alacaklıya müracaatta bulunamaz. Zira rehin akj dinden sonra olan tevkil hakkı alacaklıya tealluk etmez), alacaklı rehnin bedelini gerek alsın, gerek almasın (âdil kimse sâdece borç­luya müracaatta bulunur. Bedeli teslim almamanın sureti meselâ p Âdil kimse borçlunun emri ile rehni satsa ve âdil kimsenin elinde tecâvüzsüz rehnin bedeli zâyî olsa sonrada rehin bırakılan şey müstehik çıksa (sonradan hak sahibi çıksa), âdil kimsede rehnin bede­lini müstehikka ödese, bu cihetten âdil kimse Ödediği bedeli j için borçluya müracaatta bulunur.

Eğer rehin alacaklı kimsenin yanında helak olsa, ondan sonrk başka bir hak sahibi çıksa, hak sahibi için o (rehnin) kıymetiijl borçluya tazmin ettirmek hakkı vardır. (Rehin helak olmakla) ali caklı alacak hakkının tamamını almış olur. Müstehik (sonradan hajç sahibi çıkan kimse) dilerse alacaklıya tazmin ettirir (zira alacaktı hak sahibinin hakkını almakla tecâvüz etmiş olur). Bu takdirde alacaklı da borçluya (hak sahibine ödediği rehnin kıymetini almak için) müracaatta bulunur veya alacağım almak için müracaat^ bulunur. [189]

 

Rehinde Tasarruf, Rehnîn Cinayeti Ve Rehin Üzerine Cinayet Babı

 

Kâhinin (rehin bırakan borçlunun) rehni satması mürtehinin (rehin kabul eden alacaklının) icazetine (müsâade etmesine) veya borcunu ödemeye mevkuf (bağlı) dır.

Eğer alacaklı (rehni satmak için borçluya) icazet - müsaade verse, o (rehnin) bedeli, yine satılan rehnin yerine rehin olur.

Eğer alacaklı rehni satmaya müsaade etmese ve bey'i (alış verişi) feshetse, esah olan rivayette bey'i fesh edilmiş olmaz. Müş­teri dilerse, borçluyu rehni alacaklıdan kurtarmcaya kadar bekler veya (müşteri dilerse), emri (vâki olan bey'akdini) bey'i feshet­mesi için kaziye (hâkime) raf eder (intikal ettirir). (Zira bey'i fesh için hâkimin velayeti - selâhiyeti vardır. Yoksa müşterinin kendisi bey'i feshetmeğe kadir, değildir).

Rehin bırakan kimsenin rehni (rehin olarak konan köleyi) âzad etmesi, müdebber kılması (efendisi Ölünce âzad edilecek olan köle) ve istîlât etmesi (çocuk talep etmesi) sahihtir.

Eğer rahin (borçlu) zengin ise, (Rehin bâtıl olduğu cihetten) borcu (alacaklı tarafından) istenir, eğer borç (veresiye olmayıp) peşin ise ve borçludan rehnin kıymeti (alacaklı tarafından) almır ve eğer borç veresiye ise vâdesi gelinceye kadar rehnin yerine, re­hin olarak konur.

Eğer (köleyi âzad eden) borçlu fakir ise, âzad olan köle ala­caklı için (eğer kıymeti borçtan az olursa, kıymeti mukabilinde) çalışır (eğer borç kıymetinden az olursa, borç mukabili) çalışır ve köle alacaklıya çalıştığının bedelini almak için efendisine müracaat­ta bulunur.

Müdebber ve Ümmü Veled (efendisi zengin olduğu zaman da­hî, çalıştığının bedelini efendisinden almak için) müracaat etmek­sizin borcun tamamı için çalışırlar.

Râhinin (borçlunun) rehni telef'etmesi, zengin iken âzad et­mesi gibidir. (Borçludan borç istenir eğer peşin ise, vadeli ise kıy­meti alınıp rehnin yerine rehin olarak konur. Eğer kıymet, rehnin makamına kâim olursa).

Eğer ecnebi (kendisi ve emri altındakiler den başkası) rehni telef etse, alacaklı ecnebiye rehnin kıymetini (telef ettiği günde) tazmin ettirir ve o (elindeki kıymet, telef edilen) rehnin yerine (rehin olarak) geçer.

Eğer alacaklı rehni borçluya (yâni sahibine) ariyet olarak te­berru yoluyla verse, rehin alacaklının zamanından (tazminatından) çıkar (zira tazminat elinde bulunmak itibariyledir. Rehni sahibine vermekle bozulup, tazminat kalktı).

Rehnin alacaklı eline tekrar dönmesiyle (yâni borçlunun ari­yetten vaz geçmesi ile yine) rehnin tazminatı avdet eder. Her ne zaman isterse alacaklı olan kimse için âriyyetten vaz geçmek hak­kı vardır. (Zira rehin akdi bakidir. Nihayet ariyet halinde tazmin etmenin hükmü yoktur).

Borçlu ve alacaklıdan birisi diğerinin izni ile rehni ecnebiye (yabancıya) ariyet verseler, yukarıda geçen mes'ele gibidir. (Taz­min edilmiş olmaktan çıkar). Eğer rehin (borçlu veya ecnebiden) ariyet olarak alan kimsenin elinde helak olsa, meccanen (karşılık­sız) helak olmuş sayılır. (Zira ariyettir. Ariyet ise, tazmin edilmiş değildir).                                                           

Rehni veren ve rehin kabul eden için, ariyet olarak bırakılan rehni   (eskiden olduğu gibi rehin için)    göndermek hakkı vardır.akdi mevcut olduğu için, yeniden sözleşmeye ihtiyaç (Zira rel yoktur). |

Eğer râhin (borçlu), ariyet olan rehni mürtehine (alacaklı'ya) teslim etmezden evvel ölse, alacaklı (ölünün terekesinden rehni) almakhğa diğer alacaklılardan daha ehak (daha evlâ) dır. (Zira rehnin hükmü alacaklının elinde sabittir. Eğer borçlu ölmekle reh­ni, alacaklı alsa gabz (zabdetmek) avdet eder. (Böyle olunca da alacaklı rehne ehak olur).

Eğer alacaklı rehni borçludan ariyet istese veya borçlunun iz­niyle rehni kullansa ve kullandığı zamanda rehin helak olsa, ala­caklıdan zaman (tazminat) sükût eder. (Zira yedi ariyet - ariyet mülkiyeti - sabittir. Ariyet ise rehne muhaliftir. Bu cihetten taz­minat kalkar.)

Eğer rehin alacaklının elinde kullanmasından evvel veya son­ra helak olsa, (alacaklıdan) tazminat sükut etmez. (Zira' ariyet mülkiyeti kalkıp, rehin mülkiyeti avdet etmiş (geri dönmüş) tür. Böyle oluncada tazminat lâzım gelir.

Rehin koymak için bir şeyi istiare etmek (ariyet istemek) sa­hihtir.

Eğer mü'ir (ariyet veren kimse, ne miktarda ve kimin yanında rehin koyacağını tâyin etmeyip) mutlak söylese, müsteîr (ariyet isteyen kimse) ariyet istediği şeyi (az veya çoktan) istediği şey mu­kabilinde istediği adama rehin verir. Eğer ariyet veren kimse, mik­tarını veya cinsini veya rehin kabul eden alacaklıyı veyahutta bel­deyi takyid etse (kayıtlasa), takyid ettiği şey ile mukayyed (ka­yıtlanmış, - kararlanmış) olur. (Meselâ, ariyet isteyene «Bin dir­heme rehin koy» dese ziyâde ve noksana rehiri koymak caiz olmaz. «Falan cinse rehin et» dese de, başka cinse rehin koysa caiz değil­dir. «Falan kimseye rehin koy» dese, başka kimseye rehin koymak caiz değildir. Ve «Bursa'da rehin koy» dese Edirne'de koymak caiz değildir).

Eğer ariyet isteyen, ariyet verene tâyinden sonra muhalefet etse, ariyet veren, isterse ariyet alana tazmin ettirir. Bu takdirde rehin akdi (mukavelesi), borcu ve alacaklı arasında tamam olur. (Zira ariyet alan, tazmin etmekle o şeye sahip olur. Böyle olunca da kendi mülkünü rehin koyduğu meydana çıkar). Veya rehin veren rehin kabul eden alacaklıya tazmin ettirir ve alacaklı da taz­min ettiği şeyi (kıymetten ariyet verene ödediği şeyi) ve deyni (alacağını) almak için ariyet alan kimseye müracaatta bulunur.

Eğer ariyet alan kimse, ariyet verenin (miktar, cins, mürte-hin ve belde de olan tâyini) üzere muvafakat ederde, o (ariyet is­tenen rehin) alacaklının yanında helak olsa, alacaklı alacağını al­mış olur. (Eğer rehnin kıymeti borç kadar veya daha çok ise) veya rehnin kıymeti miktarını almış olur (eğer rehnin kıymeti borçtan) az ise ve alacaklı (rehnin kıymetini aldıktan sonra) geri kalanı­nı almak için rehin veren (borçluya) müracaatta bulunur.

Mulr (ariyet veren) için, borç miktarı veya rehnin kıymetini almak için, Müsteîre (ariyet alan kimseye) müracaatta bulun­mak vâcibdir.

Eğer (ariyet alınan rehin) ariyet alanın yanında rehinden ev­vel veya rehinden kurtardıktan sonra helak olsa, (ariyet alan, ari­yet verene helak olanın kıymetini) tazmin etmez. Her ne kadar (ariyet alan) rehin koymazdan evvel kullandı ise de.

Eğer ariyet veren alacaklının alacağı kendisinden vermekle rehni ayırmak, kurtarmak murat etse, ariyet veren için bu fiili (ya­ni, rehni kurtarma işini) yapmak hakkı vardır. (Ve alacaklı rehni teslim etmekte tereddüde kadir olmayıp, teslim eder ve rehin ve­ren alacaklıya ödediği şeyi almak için) borçluya müracaatta bu­lunur. (Başkasının borcunu ödemekle teberru etmiş olmaz).

Her ariyet alan, «ariyet olan şey benim elimde rehinden evvel helak oldu veya infaktan sonra (rehinden kurtardıktan sonra) he-lâk oldu» dese, ariyet verende (ariyet edilen şey) «alacaklı yanın­da helak oldu» diye iddiada bulunsa, söz (yeminiyle beraber) ari­yet kabul edenindir.

Eğer ariyet verenle ariyet kabul eden (helâktan sonra) rehne koymak için (ariyet verenin ariyet kabul edene) emrettiği şeyin (borcun) miktarında ihtilâfa düşseler, söz, (Yeminiyle beraber) ariyet verenindir. (Zira aslı inkârda söz, ariyet verenindi, vasfı İn­karda ise söz, yine ariyet verenindir).

Borçlunun rehin üzerine cinayeti, mazmûnedir. (Tazmin olun­muştur). (Meselâ: Borç bin dirhem olsa, rehnin kıymeti de iki bin dirhem olsa, borçlunun cinayeti ile rehnin kıymetinden bin dirhem 252 aklı yanında rehin helak olsa, ancak borcun yanoksanlaşsa ve al rısı sakıt olur.)

Alacaklının rehin üzerine cinayeti de mazmunedir. (Tazmin olunmuştur). Böyle olunca cinayeti miktarı alacaklının alacağın­dan sakıt olur. (Zimmetinden düşer. Zira başkasının mülkünü telef etmiş. Böyle olunca telef ettiği miktarım tazmin eder.)

Rehnin cinayeti, râhin (rehin veren) ve mürtehin (rehin ka­bul eden) lere aittir.

Rehin veren ve rehin kabul edenin mâli üzerine olan cinayeti (İmamı Âzam R.A.'e göre) heder (bâtıl) dır. İmâmeyn için rehin kabul eden hakkında hilaf vardır. (Onlara göre rehnin cinayeti, re­hin kabul eden kimse üzerine muteberdir).

Bir kimse bin dirhem kıymetinde bir köleyi vadeli olan bin dirhem (borç) mukabilinde rehin koysa ve (narkın noksanlaştır-masmdan kölenin) kıymeti yüz dirheme düşse ve bir kimse de (zik-rolunan köleyi) öldürse, ve hu (yüz dirhemi) alacaklıları (kefil) çekse ve (vadeli binin) vâdesi gelse, rehin kabul eden yüz, dirhe­mi, hakkını Ödemek için zapteder ve rehin verene (kalan) dokuz yüzü almak için müracaatta bulunmaz.

Eğer rehin kabul eden, rehni yüz dirheme rehin verenin emri ile satsa, yüz dirhem hakkını almak için zapteder ve bakisini (yâ­ni d oku zy üz dirhemi) almak için rehin verene müracaatta bulu­nur.

Eğer bin dirhem mukabilinde (karşılığında) rehin konulmuş olan (köle) yüz dirhem değerinde bir köleyi öldürse ve efendiside rehin alana (katil olan köleyi) maktul olan köleye mukabil verse, rehin veren kimse, (rehin alan kimseye olan bütün borcunu öde­mekle) rehni alacaklının elinden kurtarır.

İmamı Muhammed (R.A.)'e göre rehin veren kimse dilerse, medfû olan köleyi borcu mukabilinde alacaklıya verir (başka bir şey vermez) ve dilerse, cinayet işleyen köleyi rehinden kurtarıp, borcunu öder.

Eğer rehin bırakılan köle hatâen cinayet işlese, rehin kabul edende kölenin cinayeti sebebiyle fidye verse, (köle üzerine lâzım gelen şeyi verir ve rehin kabul eden kimse, verdiği şeyi almak için rehin verene müracaatta bulunamaz). Eğer rehin kabul eden kimse fidye vermekten kaçınırsa, rehin veren kimse, cinayet işleyen köleyi veliyyi cinayete (cinayeti işle­yenin velisine) verir veya (cinayeti işleyenin velisine) fidye ola­rak verir. Ve borç tamamen sakıt olur. (Rehin verenin zimmetin­den düşer. Eğer borç rehnin kıymetinden az ise veya müsavi ise. Eğer borç rehnin kıymetinden çok ise, borç kölenin kıymeti mikta­rı düşer. Kalan kısmı düşmez.)

Eğer rehin koyan kimse ölse. Vâsisi (rehin kabul eden kimse­nin izniyle) rehni satıp, borcu öder. (Zira vâsi ölünün makamına kâimdir).

Eğer ölen râhinin (rehin bırakan kimsenin) vâsisi yoksa, hâ­kim onun için bir vâsi vazifelendirir ve (hâkim vâsiye rehni sat­mak için) emreder. [190]