|
|
(Tablo 58) Burada meselenin
aslının 24 olduğu açıktır. Çünkü meselede 1/8 vardır, onun mahreci sekizdir,
1/6 vardır, onun mahreci de 6'dır. 6 ile 8 arasında da tevafuk vardır. Burada
kadına 1/8 verilir, bu 3 paydır. İki kıza malın 2/3'si verilir, bu da 16 paydır
(her kıza 8 pay verilir). Anneye 1/6 verilir, bu da 4 paydır. Ana-bababir olan
kardeş ise asebe olması nedeniyle geriye kalan bir payı ahr. Terekenin 4800 lira
olduğu farzedilirse, yapılması gereken işlem şudur: Tereke, meselenin aslı
üzerine taksim edilir, sonra çıkan netice her mirasçının payı ile çarpılır. Örnek: 4800/24=200
lira, 1 pay 200 liradır. Bu durumda kadına 3x200-600 lira, iki kıza
16x200=32000 lira, anneye '4x200=800 lira, kardeşe 1x200=200 lira verilir.
İşte bu payların toplamı olan 4800 lira terekenin kıymetidir. Başka bir yol
da'şudur: Her mirasçının payı terekenin tamamı ile) çarpılır, çıkan sonuç
meselenin aslı üzerinden taksim edilir. Bunuri misali de Tablo 59'da olduğu
gibidir.
(Tablo 59) Burada meselenin aslı
12'dir. Çünkü meselede annenin payı ile zevcenin payı arasında tebayün vardır.
Anne 1/3 alır, bu 4 pay eder. Zevce 1/4 alır, bu da 3. pay eder. Geriye kalan
malı da asabe yoluyla amca alır, bu da 5 pay eder. Terekenin 100 dinar
olduğu farzedilirse, . Annenin payr=
4x100=1/3-33 12 -Zevce'nin payı= 3/100=25 . . 12 Amcanın payi=
5x100=2/3-41 12 '
(Tablo 60) Burada ölenin geride
kocası, ana-bababir olan kızkardeşi ve oğlunun kızı kalmıştır. Koca 1/4 alır, bu
1 paydır. Kız malın yarışını alır, bu da 2 paydır. Aha-bababir olan kızkardeş
ise asabe yoluyla geriye kalan 1 payı alır. Çünkü o başkasıyla beraber bulunan
asabedir. Meselenin aslı 4'tür. Kızın payının mahreci olan 1/2 ile kocanın
payının mahreci arasında tedahül vardır. Terekenin 44 lira olduğunu farzedersek
kocanın payı 1x44=44/4= 11 lira, kızın payı ise 2x44=88/4=22 lira olur. Mirasta Meşhur
Olan Meseleler
.Mirasta meşhur olan
birtakım meşelere bazı lakablar verilmiştir. O meseleler feraiz âlimleri
arasında bu lakablarla bilinmektedir. Bu meselelerin bu lakabları almalarının
sebebi, ya orada ihtilaf olduğu için, ya sorulduğu âlime nisbet edildiği için,
ya da o meselede hüküm veren âlimin lakabı olduğu içindir. Yukarıdaki
bahislerde feraiz ilminin kaidelerini açıklarken bu meselelerin bir kısmı
zikredilmişti. Burada ise bir başlık altında bu meselelerin en meşhurlarını
beyan edeceğiz ki feraiz ilminin kaynak kitaplarını okuma imkânına sahip
olmayanlar onları öğrenebilsinler. 1. el-Müşerreke Meselesi
Bu meseleye aynı
zamanda eî-müştereke ve'I-himariyye ismi de veri -lir. Bu mesele, Kardeşler
bahsinde geçmişti. Bunun misali Tablo 6l'de olduğu gibidir. (3) .
(Tablo 61) Bilindiği gibi Hz.
Ömer bu meselede önce hüküm vermiş: Asabe oldukları için ana-bababir olan
kardeşleri iskat etmiş, paylar dağıtıldıktan sonra onlara birşey kalmamıştır.
Sonra bu hükmünden vazgeçerek onları sanki hepsi anabir kardeşlermiş gibi kabul
ederek anabir kardeşlerle ortak yapmış, babalarını ilga etmiştir. 2. el-Umeriyyeteyn Meselesi
Hz. Ömer bu iki
meselede hüküm vermiş olduğundan bunlara umeriyyeteyn adı verilmiştir. Nitekim
bunu daha önce söylemiştik. Burada eşlerin payından sona anneye 1/3
verilmiştir. Bu iki meselenin misalleri Tablo 62 ve 63'dedir.
(Tablo 62)
(Tablo 63) 3.
el-Mübahele Meselesi Bunun misali Tablo
64'de olduğu gibidir. (Avl)
(Tablo 64) Burada malın yarısı
kocaya verilir, bu 3 paydır. Malın 1/3'i anneye verilir, bu 2 paydır. Malın
yarısı da ana-bababir olan kızkardeşe verilir, bu da 3 paydır. Meselenin aslı 6
olduğundan ve mirasçılara paylaştınla-macağından, mesele 8fe avledilmiştir. Bu,
İslâm'da avledilen ilk meseledir. Bunu daha önce söylemiştik. Bu meseleye
mübahele isminin verilmesinin sebebi, Hz. Ömer'in hilafete geçtiği dönemin
başında olmasıdır. Bu mesele hususunda Hz. Ömer sahabe ile istişare etmiş, Hz.
Abbas da terekeyi paylarının oranı nisbetinde onlara taksim etmesini söylemiş,
diğer sahabîler de buna muvafakat etmişlerdir. Başka bir rivayete
göre Hz. Ömer bu mirasçılara 'Ben Allah'ın Kitabı'nda sizin için bir pay
göremiyorum. Allah Teâlâ'nın hanginizi takdim edip hanginizi tehir ettiğini de
bilmiyorum ki ben de ona göre davranayım. Fakat bu konuda bir görüşüm vardır,
eğer doğruysa Allah'tan, yanlışsa bendendir. Benim görüşüme göre her payın
eksiltilmesi (avledilmesi) gerekir' diyerek paylarda avl yapmış ve terekeyi
taksim etmiştir. Bu hususta
ashabdan hiçbiri ona
muhalefet etmemiştir. Hz.Osman
halife olunca Abdullah b. Abbas bu hususta muhalefet ederek 'Eğer oniar
Allah'ın takdim ettiğini takdim, tehir ettiğini de tehir etselerdi, payların
avledilmesine gerek kalmazdı' dedi. Bunun üzerine İbn Abbas'a 'Allah kimi
takdim, kimi tehir etti?' diye soruldu. İbn Abbas şöyle cevap verdi: 'Koca,
zevce, anne ve nine takdim edilir. Oğulun kızları, ana-bababir olan ve bababir
olan kızkardeşler de tehir edilir. Onlara bazen pay verilir, bazen de asabe
olurlar. Avl ise ancak paylardan geriye kalan mal hakkında yapılır'. Bu hususta
sahabîler İbn Abbas ile tartıştıklarında1 İbn Abbas 'Kim istiyorsa onunla
mübahele edelim. Aliç çölünün kumlarını sayan kişi dahi malda iki yarım pay,
bir de 1/3 pay çıkarmaz1 dedi. Bunun üzerine sahabîler 'O halde neden bunu Hz.
Ömer zamanında söylemedin?' dediler. İbn Abbas [Hz. Ömer'den korktuğum için
söylemedim' diye cevap verdi Buradaki Aliç, çok
meşhur bir çölün adıdır. İbn Abbas'm 'Kim istiyorsa onunla mübahele edelim'
sözü şu ayete işarettir: (Ey Muhammedi) Sana
gelen ilimden sonra, seninle tartışacak olurlarsa, de ki: 'Gelin çocuklarımızı
ve çocuklarınızı, kadınlarımızı ve kadınlarınızı, kendimizi ve kendinizi
çağıralım. Sonra da lanetleşelim.
Allah'ın lanetinin yalancıların üzerine olmasını dileyelim'. (Âlu
İmran/6l) İşte bundan ötürü buna el-mü'hahele meselesi denilmiştir. 4. el-Minberiyye Meselesi
Bu mesele Tablo 65'de
olduğu gibidir. (Avl)
(Tablo 65) Burada meselenin aslı
24'tür. Çünkü bu meselede' bulunan paylardan 1/8 ile 1/6'in mahreçleri arasında
tevafuk vardır. Bu durumda mesele 27'ye avledilir. Zevce 1/8 ahr, bu 3 paydır.
Anne 1/6 alır, bu da 4 paydır. Baba 1/6 alır,
bu da 4 paydır. İki kız ise malın 2/3 alır, bu da 16 paydır. Bu
meseleye el-minberiyye denmesinin
sebebi, Hz. Ali'nin minberde hutbe irad
ederken bu mesele hakkında hüküm vermesidir. Hz. Ali sözünü 'Hamd o Allah'a
mahsustur ki her nefsi işledikleriyle cezalandırır' diye sürdürdü. Bu mesele kendisine sorulduğunda çok çabuk
bir şekilde 'Zevcenin 1/8 olan hissesi burada 1/9 olmuştur. Bu nedenle mesele
avledilir' dedikten sonra hutbesine devam etmiştir. Bu, Hz. Ali'nin ne kadar
zeki ve bilgili olduğunu göstermektedir. 5. el-Harka Meselesi
Bu mesele Tablo 66rda
olduğu gibidir. (3)
(Tablo 66) Burada anneye 1/3
verilir, geriye kalan mal ise dede ile kizkarde-şindir; dedeye 2, kızkardeşe 1
pay verilmek suretiyle paylaştırılır. Meselenin aslı 3 olduğundan tashih
edilerek 9'a çıkarılması gerekir. Böylece anneye 3 pay, dedeye 4 pay, kızkardeşe
de 2 pay düşer. Bu meseleye el-Harka adı verilmesinin sebebi, ashabın bu
meseleyi yırtmış/parçalamış olduğunun düşünülmesi veya bu meselenin ashabın
ittifaklarını parçalamasıdır. Çünkü ashab bu meselede yedi görüşe ayrılmıştır.
Bizim zikrettiğimiz şekil ise Şafii mezhebinin kabul ettiği görüştür. 6. el-Ekderiyye Meselesi
el-Ekderiyye'nin
mânâsını daha önce beyan etmiştik. Bu mesele Tablo 67'de olduğu gibidir.
(Tablo 67) . Burada avl yapılarak
kocaya malın yarısı, anneye 1/3'i, dedeye 1/6'i, kızkardeşe malın yarısı
verilir. Bu durumda meselenin aslı olan 6, avledi-lerek 9'a çıkarılmıştır. Avl yapıldıktan
sonra dede ile kızkardeşin payları birleştirilerek erkeğe 2,' kadına 1 olmak
üzere aralarında taksim edilir. Çünkü birinin payı olan 1/9 ile diğerinin payı
olan 3/9, onlara -erkeğe 2, kadına 1 pay yerilmek suretiyle- taksim edilemezdi.
Bu nedenle onların sayısı alınarak -çünkü paylan arasında mübayenet vardır-
meselenin aslı ile çarpılmış ve mesele 27 ile tashih edilmiştir. Bu durumda
kocaya 9 pay, anneye 6 pay, dedeye 8 pay, kızkardeşe de 4 pay verilir. Bu
meseleye el-Ekderiyye denmesinin sebebi, bu meselenin Zeyd b. Sabit'in görüşünü
üç yönden bulandırmış olmasıdır. Zira İbn Mes'ud, dededen ötürü avl yaparak
kızkardeşe pay ayırmış, payların tamamını cemedip asabelere taksim etmiştir.
Kızkardeşi pay sahiplerinden kabul ederek onu asabe'den saymamış, zira ona
birşey kalmamıştır. Terekenin taksim edilmesine de imkân yoktur, çünkü o
dedenin payı olan 1/6'de azaltma yoluna gidiyordu. 7, el-Yetimetan Meselesi
Bu meseleler Tablo 68
ve 69'da olduğu gibidir.
(Tablo 68)
(Tablo 69) Bu iki meselede koca
malın yarısını alır, geri kalan yarıyı da kızkar-deşler alır. Feraiz ilminde bu
iki mesele dışında hiçbir meselede tereke iki eşit paya ayrılmaz. 8. Ümnü'l-Furûh Meselesi
Bu mesele Tablo 70'de
olduğu gibidir. (Avl)
(Tablo 70) Burada koca malın
yansını, anne 1/6'ini, anabir olan iki kızkardeş malın 1/3'ini, ana-bababir
olan iki kızkardeş de 2/3'sini alır. Meselenin aslı olan 6, avl yapılarak 10'a
çıkarılmıştır. Bu meseleye ümm'ül-furûh adı verilmesinin sebebi, bu meselede,
avl yapılmış diğer meselelerden daha fazla alınmasıdır ve bu dört fazlalığın
yavrulara benzet ilmesidir. (Çünkü furûh, ferh'in cem'idir, ferh ise yavru
mânâsına gelir). Aynı zamanda bu meseleye eş-Şureyhiyye adı da verilir. Çünkü
bu mesele hakkında ilk hüküm veren kişi Kadı Şureyh'Lir. 9. Ümmü'l-Eramil Meselesi
Bu mesele Tablo 71'de
olduğu gibidir. (Avl)
(Tablo 71) Burada hanımların
herbirine birer pay olmak üzere 1/4 verilir-ki bu 3 paydır. İki nineye birer
pay olmak üzere 1/6 verilir, bu da 2 paydır. Anabir olan kızkardeşlere birer
pay olmak üzere 1/4 verilir. Ana-bababir olan kızkardeşlere de 2/3 verilir ki
bu da 8 paydır. Meselenin aslı 12'den 17'ye avledilmiştir. Bu meseleye
ümm'ül-eramil adı verilmesinin sebebi, mirasçıların tamamının kadın olmasıdır
ve bu mesele şu şekildeki bir problemle ifade edilir: bir adam ölür ve geriye
17 dinar ve 17 zevce bırakırsa, her zevceye 1 dinar düşer. 10. el-Mervaniyye Meselesi
Bu mesele Tablo 72'de
olduğu gibidir. , .
: . . (Avl)
(Tablo 72) Burada avl yapılarak
malın yansı kocaya verilir ki bu 3 paydır. Ana-bababir olan iki kızkardeşe
2/3'si verilir, bu da 4 paydır. Bababir olan iki kızkardeş ise ana-bababir olan
iki kızkardeşle hacbedilir, çünkü malın 2/3'sinden sonra geriye birşey
kalmamaktadır. Anabir olan iki kızkardeşe 1/34 verilir, bu da 2 paydır.
Meselenin aslı olan 6 avledilerek 9'a çıkarılır. Bu meseleye Mervanİye
denilmesinin sebebi, Mervan b. Hakem zamanında vukûbulmasıdır. Bu meseleye
el-Ğarra adı da verilir. Çünkü âlimler arasında meşhur olmuş bir meseledir. 11. el-Hamziyye Meselesi
Bu mesele Tablo 73'de
olduğu gibidir. (12)
(Tablo 73) Bu mesele Şafii
mezhebi üzerine avdet edilen meselelerdendir. Çünkü ana-bababir olan kızkardeş,
bababir olan kızkardeşi dede üzerine sayarak dedeyi işin içinden çıkardıktan
sonra, bababir kızkardeşin payını da alır. Bu meselenin aslı 6'dır. Nineler 1/6
alır ki bu 1 paydır. Dede ve iki kızkardeş ise geriye kalan 5 payı alır. Anabir
olan kızkardeş dede ile hacbedilir (mirastan mahrum edilir). Ninelerin sayısı ile
payları arasında mübayenet olduğu için onların payları aralarında kesirsiz
olarak taksim edilemez. Bu durumda ninelerin sayısı alınır, dede ve iki
kızkardeşin payları 5, sayılan ise 4'tür, çünkü dede iki kızkardeş gibi
sayılır. Burada da payların sayısı ile fertlerin sayısı arasında tebayün
vardır. Fertlerin sayısı hacbedilip ninelerin sayısı ile dede ve kızkardeşlerin
sayısına -bu sayı 4'tür- bakıldığında onların mütebayin oldukları görülür. Bu
durumda bir grubun sayısı Üe diğer grubun sayısı çarpılır (4x3=12) ve çıkan
sonuç da meselenin aslı ile çarpılır (12x6=72). Ninelere 12x1=12 düşer, her
nineye 4 pay verilir. Dede ve kızkardeşlere 12x5=60 düşerse, yarısını dede alır
ki bu 30 paydır. Geriye kalan 30 pay da ana-bababir olan kızkardeşlere verilir.
Bu meseleye el-Hamzİyye adı verilmesinin sebebi, bu meselenin Hamzatu'z-Zeyyad
isimli bir kişiye sorulması ve onun da bu cevabı vermesidir. 12. ed-Dinariyye Meselesi
Bu mesele Tablo 74'de
olduğu gibidir. (25)
(Tablo 74) Bu meselede tereke 600
dinar, meselenin aslı ise 24'ür. Bu meselede, erkek kardeşlerle kızkardeşin
payları ile sayıları arasında tebayün olduğundan tashih yapılması gerekir. Bu
durumda meselenin aslı ile fertlerin sayısı çarpılır (24x25=600), çıkan sonuç
meselenin tashihidir. Böylece kadın 1/8 alır ki bu 75 dinardır, nine 1/6 alır,
bu da 100 dinardır. İki kız malın 2/3'sini alırlar, bu da 400 dinardır. Bababir
olan erkek kardeşlerle bababir olan kızkardeşler de geriye kalan 25 dinarı;
erkeğe 2, kıza 1 dinar olmak üzere paylaşırlar. Bu yüzden meseleye ed-Dinariyye
meselesi denilmiştir. Bu mesele şu şekildeki bir problemle ifade edilmiştir;
bir adam 600 dinar bırakır ve 17 tane erkek ve kadın mirasçısı olursa, herbiri
1 dinar alır. 13. el-İmtihan Meselesi
Bu mesele Tablo 75'de
olduğu gibidir.
(Tablo 75) Bu mesele 24 ile
tashih edilir. Zevcelere 1/8 verilir, bu 3 paydır. Ninelere 1/6 verilir, bu da
4 paydır. Kızlara 2/3 verilir, bu da 16 paydır. Geriye kalan da asabe yoluyla
kızkardeşlere verilir, bu da 1 paydır. Çünkü kızkardeşler başkasıyla beraber
bulunduklarında -ki burada ölenin kızı ile beraberdirler- asabe olurlar.
Grupların sayıları ile payları arasında tebayün olduğundan payları kesirsiz
olarak taksim edilemez. Bu nedenle bir grubun fert sayısıyla diğer grubun fert
sayısı çarpılır, çıkan sonuç -ki 1260'dır- ile de meselenin aslı olan 24
çarpılır (1260x24=30.240), çıkan sonuç meselenin tashihidir. Sonra her
mirasçının payı, payın parçasıyla çarpılır: Zevceler: 3x1260=3780
Nineler: 4x1260=5040 Kızlar: 16x1260=20160 Kızkardeşler: 1x1260=1260 Toplam: 30.240 Feraiz'in Çeşitli Konularında
Tahlil Edilmiş Meseleler
Feraiz ilminin -hesap
bahsine girmeden önce- hükümlerinin çoğunu serdetmiştik. Ancak bu hükümleri,
feraiz âlimlerinin her konuda yaptıkları hesap şekilleriyle birlikte zikretmem
iş tik. Miras meseleleriyle ilgili bu tablolar, hükümlerin daha iyi anlaşılıp
terekenin mirasçılara nasıl dağıtılması gerektiğini göstermek için
yapılmıştır. Bu meseleleri geciktirmemizin sebebi, hesap ilminin kaide ve
kurallarını beyan etmeden önce çalışmamızı feraiz ilminde meçhul bulunan
elliden fazla mesele üzerine bina etmekten korkmamızdı. Nitekim önce hesap
meselelerini beyan etmekle makul bir yol tuttuğumuz anlaşılmıştır. Hatta bu
yolun takip edilmesi zaruri idi. Şimdi daha önce beyan edilip halledilmiş
meselelerden birtakım numuneler alacağız ki bu ümin kaide ve kuralları,
öğrenmek isteyenlerin zihinlerinde iyice yerleşsin. Allah Teâlâ'dan dileğimiz
bu meseleleri hepimiz için yararlı kılması ve bizi doğru yola iletmesidir. O
bizim tek dayanağımızdır ve O ne güzel vekildir. Feraiz Meselelerinin Hallinde
Âlimlerin Umumiyetle Takip Ettikleri Yol
Meselelerin
halledilmesinde bilinmesi gereken birtakım usûller bulunmaktadır. Bunları
şöyle sıralayabiliriz: 1. Mirasçıları, doğru bir çizgi çizerek yazmak. 2. Her varisin farz veya asabe veya hacb yoluyia
müstehak olduğu konumu verese'nin sağ yanına onlara mahsus bir çizgiyle
belirtmek. 3- Meselenin
aslını, çizginin üstüne ve sol tarafına yazmak. Blinu daha önce
meşelerin aslının istihracı konusunda görmüştük. 4. Mesele avledilmişse, onu aslın üstüne koymak. 5. Meselenin tashihini, meselenin asıl
çizgisinin üst sol tarafına yazmak. Meselelerin nasıl
tashih edildiğini daha önce belirtmiştik. 6. Her mirasçının payı onun tam hizasına
meselenin altına yazılmalı, ayrıca meselenin tashihinin de altına yazılmalıdır. 7. Sehmin parçası, meselenin aslının sağ üst
tarafına konulmalıdır. 8. Feraiz âlimleri genellikle asabclere ayn harfiyle, hacbedilen kişiye de mira ( f )
harfiyle işaret etmişlerdir. Pay Sahipleri ile
Asabeler Hakkındaki Birtakım
Meseleler
(Tablo 76) Bu meselede koca
tereke'nin yarısını (1/2) alır; zira karısının, miraç -sısı olacak bir çocuğu
yoktur. Anne terekenin 1/3'ni alır. Çünkü mirasçı olacak bir evladı olmadığı
gibi, ayrıca birkaç kardeş de bulunmamaktadır. Anabababir erkek kardeşe
gelince, o terekenin geri kalanını asabe yoluyla alır. Çünkü o bu meselede
zikredilen erkekler içerisinde onların en çok hak sahibi olanıdır, üstelik
kendisini hacbedecek kimse de yoktur. Bu meselenin aslı
6'dır. 1/2'in mahreci olan 2, 1/3'in mahreci olan 3 ile çarpılmıştır (2x3=6).
Netice itibariyle terekenin bütün paylan 6'dır ve mesele yukarıda izah edildiği
şekilde tevzi edilir.
(Tablo 77) Bu meselede kızın payı
1/2, yani terekenin yarısıdır. Çünkü kız burada tek basmadır ve onu asabe
yapacak kimse yoktur. Annenin payı 1/3'dir. Çünkü ölenin mirasçı olan bir kızı
bulunmaktadır. Hanımın payı 1/8'dir, zira mirasçı olan çocuğu vardır. Geriye
kalan mal ise asabe yoluyla ana-bababir olan kardeşindir. Bu meselenin aslı
24'tür. Çünkü 1/8 ile 1/6'mn mahreçleri mütevafıktır, yani hem sekiz, hem de
altı kesirsiz olarak ikiye bölünebilir. Birinin yarısı ile diğeri
çarpıldığında, çıkan sonuç meselenin aslı olur. Yarının mahreci ise hem 1/8'in,
hem de 1/6'in mahrecine dahildir; yani 6'da üç tane 2, 8'de ise dört tane 2
vardır. Bu bakımdan yarının mahreci bırakılır. Bu durumda terekenin paylarının
toplamının 24 olduğu açıktır. Bunun nasıl taksim edileceği yukarıdaki meselede
izah edilmişti. Başka bir misal olarak
da Tablo 78'deki meseleyi ele alalım:
(Tablo 78) Burada oğuiun kızma
terekenin yansı, yani 1/2 verilir. Çünkü ölen kişinin çocuğu bulunmamaktadır.
Ayrıca oğuiun kızı tek başına bulunmaktadır, onu asabe yapacak kimse yoktur.
Kocaya malın 1/4'i verilir,, çünkü mirasçı olan bir dal (fer) vardır. Anneye
1/6 verilir, çünkü mirasçı olan varis vardır. Geriye kalan mal ise bababir olan
erkek kardeşe asabe yoluyla verilir. Meselenin aslı 12'dir. Çünkü 1/4 ile
1/6'in mahreçleri arasında tevafuk vardır. 1/4'in mahreci 4, 1/6'in mahreci
ise 6'dir. Her ikisi de kesirsiz olarak ikiye bölünebilir. Bunlardan birinin
yarısı diğeriyle çarpıldığında (4x3=12), çıkan sonuç meselenin aslı olur. Başka bir misal olarak
da Tablo 79'daki meseleyi ele alalım:
(Tablo 79) Burada ana-bababir
olan kızkardeş terekenin yansını (1/2) alır. Çünkü tek basınadır, onu hacbeden
ve asabe yapan kimse de yoktur. Zevce 1/4'ini alır, çünkü ölen kişinin oğlu
yoktur. Anabir erkek kardeş 1/6'ini alır, çünkü' ölen kişinin kardeşi
bulunmamaktadır. Geriye kalan malı ise ana-bababir olan kardeşin oğlu asabe
yoluyla ahr. 1/4 iie 1/6'in mahreçleri arasında tevafuk olduğundan meselenin
aslı 12'dir. Bu bakımdan 4 veya 6'mn yansı ile diğeri çarpılır, elde edilen
sonuç meselenin aslı olur. Açıkça görüldüğü gibi burada terekenin paylarının
toplamı 12'dir ve meselede açıklandığı gibi taksim edilir. Başka bir misal olarak
da Tablo 80'deki meseleyi ele alalım:
(Tablo 80) . . Burada bababir olan
kızkardeşe terekenin yansı (1/2) verilir, çünkü tek başına bulunmaktadır.
Ayrıca onu hacbedecek ve asabe yapacak kimse de yoktur. Anneye 1/6 verilir,
çünkü ölen kişinin erkek kardeşi yoktur. Anabir olan kızkardeşe de 1/6 verilir,
çünkü o da tek basmadır ve onu hacbedecek kimse yoktur. Ana-bababir olan amcaya
ise asabe yoluyla geriye kalan malın tamamı verilir. Meseleninn aslı 6'dır.
Çünkü meseleçle iki tane 1/6 pay bulunmakta ve bunların mahreci mütemasildir,
yarımın (1/2) mahreci olan 2, 6'ya dahildir ki bu kızkardeşin payıdır. Bu
bakımdan bu meselede terekenin paylarının toplamı 6'dır ve bu paylar meselede
belirtildiği gibi taksim edilir. Başka bir misal olarak
da Tablo 81'deki meseleyi ele alalım:
(Tablo 81) Bu meselede koca
terekenin 1/4'ini, baba ise 1/6'ini alır; zira onlarla beraber ölenin fer'i
bulunmaktadır. Geriye kalan mal ise asabe yoluyla oğula verilir. Bu meselenin
aslı 12'dir, çünkü meselede bulunan 1/4 pay ile 1/6 payın mahreçleri birbirine
muvafıktır; ikisi de kesirsiz olarak ikiye bölünebilir. Zira 4'ün yarısı 2,
6'nın yarısı ise 3'tür. Bu durumda birinin yarısı diğeriyle çarpıldığında
meselenin aslı 12 olarak ortaya çıkarılır. Bu payların misasçilara nasıl
paylaştırılacağı ise Tablo 81'de açıklanmıştır. Başka bir misal olarak
da Tablo 82'deki meseleyi ele alalım:
(Tablo 82) Bu meselede
kadın terekenin 1/4'ini alır,
çünkü ölenin mirasçı olacak
çocuğu yoktur. Anne
1/6 alır, çünkü onunla beraber ölenin kardeşleri bulunmaktadır. Anabir
kızkardeş de 1/6
alır, zira o tek
basınadır ve onu hacbedecek kimse yoktur. Ana-bababir olan kardeş-ise geriye
kalan malı asabe
yoluyla alır. Meselede
1/6 ve 1/4
pay bulunduğundan, bunların da
mahreçleri mütevakıf olduklarından meselenin aslı 12'dir. Bu
payların mirasçılara taksim edilmesi de yukarıda zikrettiğimiz gibidir. Başka bir misal olmak
üzere Tablo 83'deki meseleyi ele alalım:
. (Tablo 83) Bu meselede koca 1/4 alır,
çünkü ölenin mirasçı olan kızı bulunmaktadır. Kız malın yarısını (1/2) alır,
zira tek basınadır ve onu asabe yapacak kimse de yoktur. Anne 1/6 alır, çünkü
ölenin mirasçı olan çocuğu vardır. Terekeden geriye kalanı ise asabe yoluyla
bababir olan kardeş alır. ıMeselenin aslı 12'dir, çünkü 1/4 ile 1/6'in
mahreçleri mütevakıftır. Banlardan birinin yarısı diğeri ile çarpıldığında,
çıkan sonuç -ki bu 12'dir- meselenin aslı olur. Bu payların mirasçılara nasıl
paylaşLırılacağı da açıklandığından başka bir izaha gerek yoktur. Başka bir misal olmak
üzere Tablo 84'deki meseleyi ele alalım:
(Tablo 84) Bu meselede koca 1/4
alır, çünkü ölenin mirasçısı (oğlunun kızı) vardır' Oğulun kızı terekenin
yarısını (1/2) alır, zira onu asabe yapacak veya hacbedecek kimse yoktur.
Ana-bababir olan kardeşin oğlu ise asabe yoluyla terekeden geriye kalanı alır.
Meselenin aslı 4'ür, çünkü 1/4 ile yarımın (1/2) mahreçleri mütedahildir. Bu
durumda büyük olan mahreç yani 4 esas kabul edilerek küçük olan mahreç dikkate
alınmaz. Bu bakımdan meselenin payları 4'tür ve bunların taksimi de yukarıdaki
gibidir. Başka bir misal olarak
Tablo 85'deki meseleyi ele alalım:
(Tablo 85) Bu meselede
koca 1/4 alır,
çünkü ölenin mirasçısı
olan dalı (oğlunun oğlu) vardır.
Anne 1/6 alır. Baba da 1/6 alır. Geriye kalan malı ise asabe yoluyla oğulun
oğlu alır. Meselenin aslı 12'dir, çünkü 1/6 ile 1/4'in mahreçleri mütevakıftır.
Bu nedenle de birinin yarısı diğeri ile çarpılır, çıkan netice meselenin aslı
olur. Başka bir misal olmak
üzere Tablo 86'daki meseleyi ele alalım:
(Tablo 86) Bu meselede zevce 1/8
alır, çünkü ölenin mirasçı olan dalı vardır. Baba 1/6 alır. Anne de 1/6 alır.
Geriye kalan malı ise asabe yoluyla oğlu alır. Burada meselenin aslı 24'ür,
çünkü 1/8 ile 1/6'in mahreçleri arasında Büyük Şafii Fıkhı tevafuk vardır.
Birinin yansı ile diğeri çarpılır (6x4=24), çıkan sonuç meselenin aslı olur. Başka bir misal olarak
Tablo 87'deki meseleyi ele alalım:
(Tablo 87) Bu meselede zevce 1/8
alır, çünkü ölenin mirasçı olan dalı vardır. Kız terekenin yarısını (1/2) alır,
bu da 12 paydır, çünkü o tek başına bulunmaktadır ve onu asabe yapacak kimse
yoktur. Anne 1/6 alır, bu da 4 paydır. Baba ise pay olarak 1/6 aldıktan sonra,
terekeden 'geriye kalanı da asabe yoluyla alır, çünkü öicnin kızıyla
beraberdir. Onun payı l+4=5'tir. Meselenin aslı 24'ür, çünkü 1/8 ile 1/6'in
mahreçleri arasında tevafuk vardır. Başka bir misal olmak
üzere Tablo 88'deki meseleyi ele alalım:
(Tablo 88) Bu meselede üç hanıma
1/8 verilir, çünkü ölen kişinin mirasçı olan dah (oğulun oğlu) vardır. Babaya
1/6 verilir. Bunlardan geriye kalanı ise asâbe yoluyla oğulun oğlu alır. Burada
meselenin aslı 24'ür. Meselenin aslının Lesbit edilmesi için 1/8'in mahreci
olan 8 ile 1/6'in mahreci olan 6 çarpılır (8x6=24), böylece meselenin
paylarının 24 olduğu anlaşılır. Bu payların nasıl taksim edileceği de şekilde
açıkça görülmektedir. Başka bir misal olarak
Tablo 89'daki meseleyi ele alalım:
(Tablo 89) Bu meselede iki kız
malın 2/3'sini alırlar, çünkü l'den fazladırlar.. Ayrıca onları asabe yapacak
kimse de yoktur. Ölenin mirasçı olacak bir dalı olmadığı için anne ve babanın
herbiri 1/6 alır. Burada meselenin paylan 6'dır, çünkü 2/3'nin mahreci olan 3
ile l/6fİn mahreci olan 6 mü-tedahildir, yani altının içinde iki tane 3 vardır.
Bu durumda büyük olan rakam esas alınarak meselenin aslı yapılır. Payların
mirasçılara nasıl paylaştırılacağı da yukarıdaki tabloda görü İm ektedir. Başka bir m'isal
olarak Tablo 90'daki meseleyi ele alalım:
(Tablo 90) • Bu meselede oğulun iki
kızı malın 2/3'sini alır,
çünkü birden fazladırlar. Ayrıca
onları asabe yapacak veya hacbedecek
kimse de bulunmamaktadır. Ölenin mirasçı olan dalı olduğu için anne 1/6, zevce
ise 1/8 alır. Tereke'den geriye kalan malı ise asabe yoluyla bababir olan
kardeş alır, zira onu hacbedecek (mirastan mahrum bırakacak) kimse yoktur.
Burada meselenin aslı 24'tür, çünkü 6 ile 8 arasında her ikisinin de kesirsiz
olarak ikiye bölünmesi sebebiyle tevafuk vardır. Bu nedenle birinin yansı diğeri
ile çarpılır (3x8=24) veya (6x4=24), çıkan netice meselenin aslı olur. Bu da
terekenin paylarının toplamıdır. Bu payların mirasçılara nasıl dağıtılacağı da
yukarıdaki tabloda görülmektedir. Başka bir misal olarak
Tablo 91 'deki meseleyi ele alalım:
(Tablo 91) Bu meselede
ana-bababir olan iki kizkardeş terekenin 2/3'sini alırlar, çünkü birden
fazladırlar. Aynca onları hacbedecek veya asabe yapacak kimse de yoktur. Birkaç
kardeş olduğundan anne 1/6 alır. Anabir kızkar-deş de 1/6
aiır, çünkü kendisine
benzer birisi olmadığı
gibi onu hacbedecek kimse de
bulunmamaktadır. Meselenin aslı.
6'dır, çünkü 2/3'nin mahreci olan 3,
1/6'in mahreci olan 6'ya dahildir. Anabir olan kızkardeşin payının mahreci 6 olduğu için o,
meselenin paylarının toplamını teşkil
eder. Böylece ana-bababir olan
kızkardeşlere malın 2/3'si, anabir olan kızkardeşe de 1/6'i verilir. Başka bir misal olmak
üzere Tablo 92'deki meseleyi ele alalım:
(Tablo .92) Bu meselenin aslı
6'dır, çünkü nine ile anabir olan kardeşin paylarının mahreci mütemasildir.
Burada bababir olan iki kızkardeş 2/3 alır ki bu 4 pay eder. Nine 1/6 ahr, bu
da 1 pay eder. Anabir olan kardeş de 1/6 alır, bu da 1 pay eder; bu payların
toplamı 6 olur. Başka bir misal olarak
Tablo 93'deki meseleyi ele alalım:
(Tablo 93) Bu meselenin aslı 12'dir.
Bu, 1/3'in mahreci olan 3 ve 1/4'in mahreci olan 4 çarpılarak (3x4=12) elde
edilir, çünkü bunların arasında mübaye-net vardır; yani 4 kesirsiz olarak ikiye
bölünebilirken, 3 bölünemez. Bu durumda ölenin
mirasçı olan bir
dalı ve birden
fazla kardeşi oi-madığmdan anne 1/3 alır ki bu 4 pay eder.
Zevce 1/4 alır, bu da 3 pay eder. Ana-bababir erkek kardeş ise asabe yoluyla
geriye kalan kısmı ahi, bu da 5 pay eder. Başka bir misal olmak
üzere Tablo 94'deki meseleyi ele alalım;
(Tablo 94') Bu meselenin aslı
12'dir. Bu da, 1/4'in mahreci olan 4'ün yarısı olan 2 ile 1/6'in mahreci olan
6(nm çarpılmasıyla (2x6=12) elde edilir. 1/6'in mahreci oian 6 ile 1/4'in
mahreci olan 4 arasında, ikisinin de kesirsiz olarak ikiye bölünebilmesi
itibariyle tevafuk vardır. 1/3'in mahreci olan 3, 1/6'in mahreci olan 6'ya
dahildir, çünkü 6'nın içinde iki tane 3 vardır. Burada anabir olan iki kardeş
ile anabir olan iki kızkardeş terekenin 1/3'ini alırlar ki bu 4 pay eder. Bu 4
pay onlara eşit bir şekilde, yani birer pay verilmek suretiyle paylaştırılır,
çünkü bunlar mirasta eşittirler. Ölenin kızkardeşi olduğundan anne 1/6 alır, bu
da 2 pay eder. Ölenin mirasçı olacak bir dalı (fer'i) bulunmadığından kadın 1/4
alır, bu da 3 pay eder. Bunlardan geriye kalan malı da asabe yoluyla
ana-bababir olan erkek kardeş alır, bu da 3 pay eder. Başka bir misal olarak
Tablo 95'teki meseleyi ele alalım:
(Tablo 95) Bu meselenin aslı
6'dır, çünkü 1/6'in mahreci olan 6 ile 1/2'nin mahreci olan 2 arasında temasül
vardır; iki altıya dahildir, yani 6'nın içinde üç tane 2 vardır. Burada ölenin
mirasçı olan dalı bulunduğundan dede 1/6 alır ki bu 1 paydır. Nine de 1/6 alır,
bu da 1 paydır. Kız terekenin yansını (1/2) alır, bu da 3 paydır. Çünkü kız tek
basınadır ve onu asabe yapacak kimse de yoktur. Ölünün kızıyla beraber olduğu
ve kendisini asebe yapacak kimse de bulunmadığı için oğulun kızı 1/6 alır, bu
da 1 paydır. Başka bir misal olmak
üzere Tablo 96'daki meseleyi ele alalım:
(Tablo 96) Meselenin asiı 6'dır,
çünkü annenin, bababir olan kızkardeşin ve anabir olan kızkardeşin paylarının
mahreci eşittir. Ayrıca 1/2'in mahreci 1/6'in mahrecine dahildir. Bu nedenle
anne 1/6 alır ki 1 pay eder, çünkü ölenin birden fazla kızkardeşi
bulunmaktadır. Tek başına olduğu için ana-bababir olan kızkardeş terekenin
yansını alır, bu da 3 pay eder. Kendisini hacbedecek veya asabe yapacak kimse
olmadığından bababir olan kızkardeş de 1/6 alır, bu da 1 pay eder. Tek başına
olduğu ve kendisini hacbedecek kimse de bulunmadığından anabir olan kızkardeş
1/6 alır. Başka bir misal olarak
Tablo 97'deki meseleyi ele alalım:
(Tablo 97) Meselenin aslı 24'tür,
çünkü 1/6'in mahreci olan 6 ile 1/8'in mahreci olan 8 arasında tevafuk vardır;
her ikisi de kesirsiz olarak ikiye bölünebilir. Bu nedenle de meselenin aslını
tesbit etmek için 1/6'in mahreci 6'nin yarısı olan 3 alınarak, 1/8'in mahreci
olan 8 ile çarpılır (3x8-24), çıkan netice meselenin aslı olur. Burada ölenin
mirasçı olan dalı olduğundan baba 1/6 alır ki bu 4 pay eder. Kadın 1/8 alır, bu
da 3 pay eder. Geriye kalan 17 payı da asabe yoluyla oğul alır. Dede ise, baba
tarafından hacbedilir, çünkü baba ölen kişiye dededen daha yakındır. Ayrıca
dede, ölen kişiye baba vasıtasıyla bağlanır; ölene bir kişi vasıtasıyla
bağlanan şahıs, o vasıta hayatta bulundukça o vasıta ile hacbedilir. Oğulun
oğlu ise oğul ile hacbedilmiştir, çünkü oğul ölene daha yakındır. Baba tarafından
olan nine de baba vasıtasıyla hacbedilmiştir, çünkü o da baba vasıtasıyla ölene
bağlanmaktır. Başka bir misal olmak
üzere Tablo 98'deki meseleyi ele alalım:
(Tablo 98) Burada meselenin aslı
6'dır, çünkü baba ile annenin paylarının mahreci mütemasüdir, yani her ikisi
de 1/6 alır. İki kızın payının mahreci ise bunlara dahildir, zira kızın payı
2/3'dir. Baba 1/6 alır, bu 1 paydır. Anne de 1/6 alır, bu da 1 pay eder. İki
kız 2/3 alırlar, bu da 4 pay eder; her ki.-' za 2 pay düşer. Çünkü onları
asabe. yapacak kimse bulunmamaktadır. Oğulun iki kızı ise hacbolmuştur, zira
iki kızın aldığı 2/3'den sonra geriye birşey kalmamıştır, Eğer terekeden geriye
birşey kalsaydı, oğulun çocukları alırdı. Başka bir misal olarak
Tablo 99'daki meseleyi ele alalım:
(Tablo 99) Burada meselenin aslı
2'dir. Bu da kızın payının mahrecidir, çünkü o terekenin yarısını (1/2) alıyor.
Burada kız 1/2 alır, çünkü onu asabe yapacak kimse yoktur. Terekenin diğer
yarısını da asabe yoluyla ana-bababir olan kardeş alır. Bababir olan kardeş ise
ana-bababir olan kardeş ile hacbedüir, çünkü ana-bababir olan kardeş ölene daha
yakındır. Anabir olan kardeş ise, kız ile hacbedilir. Başka bir misal olmak
üzere Tablo 100'deki meseleyi ele alalım:
(Tablo 100) Burada meselenin aslı
2'dîr. Bu da kızın payının mahrecidir. Kız terekenin yarısını (1/2) alır ki bu 1
paydır, çünkü kızı asabe yapacak kimse yoktur. Ana-bababir olan kızkardeş
başkasıyla asabe olduğundan terekenin geri kalan yarısını alır, bu da 1 paydır.
Bu da 'Kızkardeşin kızlarla beraber olması halinde asabe olur' kaidesine göre
bu şekilde taksim edilir. Bababir olan kardeş ise, ana-bababir. olan
kızkardeşle hacbedilir, çünkü ana-bababir olan kızkardeş, başkasıyla beraber
olup da asabe olunca ana-bababir olan erkek kardeş hükmünde olur ve bababir
olan erkek kardeşi hacbeder. . Başka bir misal olarak Tablo 101'deki
meseleyi ele alalım:
(Tablo 101) Burada meselenin aslı
6'dır, çünkü terekenin yarısının (1/2) mahreci, 1/6'in mahrecine mütedahildir,
yani 6'nın içinde üç tane 2 vardır. Anabir olan kardeş 1/6 alır ki bu 1 pay
eder.,Ana-bababir olan kızkardeş terekenin yarısını (1/2) alır, bu da 3 pay
eder. Geriye kalan ise ana-bababir olan kardeşin oğluna verilir, çünkü ölen
kişiye en yakın erkek odur. Amca ise, ana-bababir olan kardeşin oğlu tarafından
hacbedilir, çünkü -daha önce de belirtliğimiz gibi- miras meselesinde kardeşlik
ciheti, dayılık cihetine takdim edilir. Başka bir misal olmak
üzere Tablo 102'deki meseleyi ele alalım:
(Tablo 102) Burada meselenin aslı,
1/6'in mahreci olan 6'dır. Bu meselede nine 1/6 alır ki bu 1 paydır.
Ana-bababir olan iki kızkardeş 2/3 alır, bu da 4 paydır. Anabir olan kızkardeş
de 1/6 alır, bu da 1 paydır. Bababir olan kızkardeş ise. ana-bababir olan iki
kızkardeş tarafından hacbedilir. Başka bir misal olarak
Tablo 103'deki meseleyi ele alalım:
(Tabio 103) Burada meselenin aslı
6'dır, çünkü kız ile oğulun kızının paylarının mahreçleri birbirine
mütedahildir; zira kız terekenin yarısını (1/2) alır ki bu 3 pay eder. Oğulun
kızı terekenin 1/6'ini alır, bu da 1 pay eder. Bunların ikisi böylece
terekenin 2/3'sini alırlar. Geri kalan malı da anabababir olan kızkardeş alır,
çünkü o şu meşhur kaideye göre asabe olmuştur: 'Kız.kardeşier, kızlarla
beraber olduklarında asabe olurlar'. Bababir olan kardeş ile amca ise ana-bababir
olan kızkardeş tarafından hacbedilirler, çünkü ana-bababir olan kızkardeş
başkasıyla beraber olup asabe olduğunda ana-bababir oîan erkek kardeş hükmünde
olur. Başka bir misal olmak
üzere Tablo 104'deki meseleyi ele alalım:
(Tablo 104) Burada meselenin aslı
6'dır, çünkü baba ile annenin paylarının mahreçleri rnütemasildir; ikisi de
1/6 alır. Ayrıca meselede bulunan 2/3 payın mahreci olan 3 de 6'ya dahildir,
6'da iki tane 3 vardır. Bu durumda ölenin mirasçı oian dalı bulunduğundan baba
1/6 alır ki bu 1 paydır. Anne de 1/6 alır, bu da 1 paydır. Ana-bababir olan
kardeş ve oğulun oğlu baba tarafından hacbedilir. İki kız malın 2/3'sini alır, bu
da 4 pay eder, çünkü kızlar birden fazladır ve onları asabe yapacak kimse de
yoktur. Oğulun oğlu ve kızı ise asabedir, ancak pay sahipleri paylarını
aldıktan sonra terekeden geriye birşey kalmadığı için bunlar mirastan istifade
edemezler. İşte bu, asabenin hükmüdür. Başka bir misal olarak
Tablo 105'deki meseleyi ele alalım:
(Tablo 105) Burada meselenin aslı
24'tür. Meselenin aslının tesbit edilmesi için paylardan 1/3'in mahreci olan 3
ile 1/8'in mahreci olan 8 çarpılmış (3x8=24) ve meselenin aslı meydana
çıkmıştır, çünkü payların mahreçleri arasında mübayenet vardır. Bu durumda iki
kız 2/3 alır ki bu 16 pay eder, çünkü kızlar birden fazladır ve onları asabe
yapacak kimse de yoktur. Ölenin mirasçı olan çocuğu olduğu için zevce 1/8 alır,
bu da 3 pay eder. Oğulun kızları, oğulun oğlunun oğlu ile beraber olduklarından
asabe olmuşlardır, her ne kadar oğulun oğlunun oğlu (torunu) derece bakımından
kızlardan daha düşük olsa da onları asabe yapar. Eğer onları asabe yapmasaydı,
onlar mirastan istifade edemezlerdi, çünkü iki kız malın 2/3'sini alınca geriye
birşey kalmaz. Oğulun oğlunun oğlu (torunu) bulunduğundan ana-bababir olan
kardeş hacbedilmiştir, çünkü miras meselesinde oğulluk ciheti, kardeşlik
cihetinden daha önce gelir. Başka bir misal üzere
Tablo 106'daki meseleyi ele alalım:
* (Tablo
106) : Bu mesele Umeriyyeteyn
adı verilen meselelerden biridir. Bu meselenin aslı 6'dır. Bu paylar şu
şekilde dağıtılır: Terekenin yarısını koca alır ki bu 3 pay eder. Geri kalanın
1/3'ini anne alır, bu da 1 pay eder. Geriye kalan 2 payı da asabe yoluyla baba
alır. Başka bir misal olarak
Tablo 107'deki meseleyi ele alalım:
(Tablo 107) Burada meselenin aslı
12'dir. Meselenin aslının tesbit edilmesi için zevcenin payı olan 1/4'in
mahreci olan 4, annenin payı olan 1/3'in mahreci olan 3 ile çarpılır (4x3=12),
çünkü iki payın mahreçleri arasında tebayün vardır. Bu meselede zevce 1/4 alır
ki bu 3 pay eder. Geri kalanın 1/3'ini anne alır, bu da 3 pay eder. Geriye
kalan 6 payı da asabe yoluyla baba alır. İşte bu da Umeriyyctcyn meselelerinin
ikincisidir. Başka bir misal olmak
üzere Tablo 108'deki meseieyi ele alalım: (3)
(Tablo 108) Bu mesele,
el-Müşerreke diye isimlendirilen meseledir. Burada meselenin aslı 6'dır, çünkü
annenin payı 1/6'İn mahreci ile kocanın payı olan yarının (İ/2) mahreci
arasında tedahül vardır, yani 6'nın içinde iki tane 3 vardır. Bu durumda anne
1/6 alır ki bu 1 paydır. Asabelik kaidelerinin gereğine göre anabir iki erkek
kardeşe 1/3 ve yine aynı kaidelerin gereği olarak ana-bababir olan erkek
kardeşe de 1/3 düşmesi gerekir. Fakat Hz. Ömer, bu meselede ana-bababir olan
kardeşi bababir olan kardeşlere ortak yaparak malın 1/3'ini aralarında eşit
şekilde paylaştırmıştır. Burada terekenin 1/3'i iki paya eşit olduğundan, pay
sahiplerinin sayısı da 3 olduğundan meselenin tashih edilmesi gerekir.
Meselenin tashih edilmesi için fertlerin sayısı payların sayısı ile çarpılır (3x6=18), çıkan sonuç meselenin
tashihi olur. Sonra payın parçası olarak isimlendirdiğimiz 3, her mirasçının
payı ile çarpılır. Böylece koca 9, anne 3, anabir olan kardeşler 4, ana-bababir
olan kardeş de 2 pay alır.' Dedenin Kardeşlerle Beraber
Olan Meseleleri
Burada kardeşlerden
maksat, ana-bababir olan veya bababir olan erkek ve kızkardeşlerdir. Onlar
dede ile beraber bulundukları zaman mirasçı olamazlar, çünkü dede onları
hacbeder (mirastan mahrum eder). Dedenin kardeşlerle beraber bulunması halinde
miras durumunu daha önce izah etmiş, birtakım misaller de vermiştik. Fakat
bunlar ayrıntılı olarak açıklanmıştı. Şimdi onları ikinci kez ayrıntılı olarak
tahlil edeceğiz. Bu meselelerin daha iyi anlaşılmasını sağlamak için daha fazla
bilgi vereceğiz. Önce dede ve
kardeşlerle beraber pay sahibi birinin bulunmadığı 109, 110, 111, 112 ve 113
no'lu tablolardaki meseleleri ele alalım:
(Tablo 109)
(Tablo 110)
(Tablo 111)
(Tablo 112)
(Tablo 113) Bu beş meselede dede,
kız ve erkek kardeşlerle terekeyi paylaşır. Çünkü burada terekeyi paylaşmak
dede için daha kârlıdır. Dede, erkek kardeş gibi miras* alır, yani iki
kızkardeşin payı kadar alır. Bu meselelerin tümünde meselenin aslı, fertlerin
sayısı kadardır; her erkek de iki kız gibi sayılır. Başka bir misal olarak
da Tablo 114, 115 ve llö'daki meseleleri ele alalım: (3)
(Tablo 114) (5)
(Tablo 115) (5)
(Tablo 116) Bu üç meselede de dede
terekenin 1/3'ini alır, çünkü bu, onun için paylaşmaktan daha kârlıdır.
Kardeşler ise geriye kalanı alırlar. Dedenin payının mahreci üç olduğu için bu
meselelerin aslı da 3'tür. Ancak kardeşlerin paylarının kardeşlere kesirsiz
olarak paylaştırılması mümkün olmadığından kardeşlerin sayısı meselenin
aslıyla çarpılır, çıkan sonuç meselenin tashihi olur. Sonra sehm'in cüzü her
varisin payıyla çarpılır ve netice mirasçılar ürerine taksim edilir. Başka bir misal olarak
Tablo 117, 118, ye 119'daki meseleleri ele alalım:
(Tablo 117) (2)
(Tablo 118) (2)
(Tablo 119) Bu üç meselede,
dedenin 1/3 almasıyla paylaşması eşittir. Bu durumda dede 1/3 alır, geriye
kalan malı ise erkek ve kizkardeşler erkeğe 2, kıza 1 pay olmak üzere
paylaşırlar. Dedenin payının mahreci 3 olduğundan meselenin aslı da 3'tür.
Dede 1/3 alır, geriye kalan mal ise kardeşler arasında taksim edilir. Ancak
ikinci ve üçüncü meselede kardeşlerin paylarının onlar arasında
paylaştırılamayacağı açık olduğundan meselenin tashih edilmesi gerekir. Ayrıca
fertlerin sayısıyla paylar arasında tevâfuk vardır. Bu nedenle meselenin aslı
fertlerin sayısının yarısıyla çarpılır, sonra her varisin payı payın parçasıyla
(2) çarpılır, çıkan sonuca göre taksimat yapılır. Nitekim bu husus meselelerde
açıkça görülmektedir. İkinci olarak dede ve
kardeşlerle beraber pay sahibi birinin bulunduğu 120 ve 121 no'lu tablolardaki
meseleleri ele alalım: (2)
(Tablo 120)
sim . (Tablo 121) Bu iki meselede dede,
payını taksim suretiyle alır, çünkü burada tak-_im, dede için daha kârlıdır.
Birinci meselenin aslı 2'dir, çünkü orada pay sahibi olan koca vardır ve malın
yarısını (1/2) alır ki bu 1 paydır. Geriye kalan 1 pay ise dede ve kardeşlere
taksim edilemeyeceğinden meselenin tashih edilmesi gerekir. Meselenin tashih
edilmesi için meselenin aslı ile fertlerin sayısı çarpılır (2x2=4), çıkan sonuç
meselenin tashihi olur. Sonra her varisin payı, pay miktarıyla çarpılır ve
çıkan netice mirasçılara taksim edilir. İkinci meselenin aslı
ise 4'tür. Burada zevcenin payının mahreci alınmıştır, çünkü zevce 1/4 alır,
bu bir paydır. Geri kalan 3 pay ise dede ve kardeşler arasında taksim
edilmeyeceğinden mesele 16 ile tashih edilir^ Bu da meselenin aslı fertlerin
sayısıyla çarpılarak elde edilir. Dede ile ıkı kardeşin paylan 6 olmuştur.
Çünkü fertlerin sayısıyla paylar arasında mu-bayenet vardır. Sonra her
mirasçının payı sehm'in cüzüyle çarpılır, çıkan sonuç -iki misalde de görüldüğü
gibi- mirasçılara taksim edilir. Başka bir misal olmak
üzere Tablo 122'deki meseleyi ele alalım:
(Tablo 122) Burada meselenin aslı
18fdir. Bu, 1/6'in mahreci olan 6 ile 1/3'in mahreci olan 3 çarpılarak (6x3=18)
elde edilmiştir. Bu durumda anne 1/6 alır ki bu 3 pay eder. Dede geri kalanın
1/3'ini alır, bu da 5 pay eder. Çünkü bu, dede için taksim ederek almaktan daha
kârlıdır. Geri kalan mal ise asabe yoluyla her kardeşe iki pay olmak üzere
paylaştırılır, bu da toplam 10 pay eder. Başka bir misal olarak
Tablo 123'deki meseleyi ele alalım:
(Tablo 123) Bu meselede de
dedenin, kalanın 1/3'ini almasıyla, taksim şeklinde alması eşittir. Bu durumda
dede kalanın 1/3'ini alır. Meselenin aslı 18'dir. Bu da 1/6'in mahreci olan 6
ile 1/3'in mahreci olan 3'ün çarpılmasıyla (6x3=18) elde edilmiştir. Burada
anne 1/6 alır ki bu 3 pay eder. Dede geri kalanın 1/3'ini alır, bu da 5 pay
eder. Geri kalan malı da iki kardeş alır. Başka bir misal olmak
üzere Tablo 124'deki meseleyi ele alalım:
(Tablo 124) Bu meselede de dedenin
1/6 almasıyla, taksim şeklinde alması eşittir. Bu durumda dede 1/6 alır. 1/6'in
mahreci 6 olduğundan meselenin aslı 6'dır. Burada terekenin yansını (1/2) koca
alır. Nine 1/6 alır, bu 1 paydır. Dede de 1/6 alır, bu da 1 paydır. Geriye
kalan 1 payı da asabe yoluyla kardeş alır.
4 Başka bir misal olarak
Tablo 125'deki meseleyi ele alalım: (3)
(Tablo 125) Bu meselede de
dedenin, geri kalanın 1/3'ini almasıyla, taksim yoluyla alması eşittir. Bu
durumda dede 1/6 alır. Dedenin payının mahreci 6 olduğundan meselenin aslı
6'dır ve 18 ile tashih edilir. Meselenin 18 ile tashih edilmesi şu şekilde
olur: Meselenin aslı olan 6 ile fertlerin sayısı arasında tebayün olduğundan
meselenin aslı ile fertlerin sayısı çarpılır (6x3=18), çıkan sonuç meselenin
tashihi olur. Sonra tereke -misalde görüldüğü gibi- taksim edilir. Başka bir misal olmak
üzere Tablo 126'daki meseleyi ele alalım:
(Tablo 126) Bu meselede de dedenin
geri kalanın -koca 1/6 olan payını aldıktan sonra- 1/3'ini almasıyla taksim
yoluyla alması eşittir. Bu durumda dede geri kalanın 1/3'ini alır. Meselenin
aslı, dedenin payı olan 1/6'in mahreci olan 6'dır. Ayrıca kocanın payının
mahreci olan 2 de 6'ya dahildir. Bu durumda koca terekenin yarısını alır ki bu
3 pay eder. Dede 1/6 alır, bu da 1 paydır. Geriye kalan 2 payı ise asabe
yoluyla iki kardeş alır. Başka bir misal olarak
Tablo 127'deki meseleyi ele alalım:
(Tablo 127) Annenin veya dedenin
payının mahreci 6 olduğu için bu meselenin aslı 6'dır, çünkü bu paylar arasında
temasül vardır ve iki kızın payının mahreci de onlara dahildir. Burada kızlara
2/3 verilir ki bu 4 pay. eder. Anneye 1/6 verilir, bu da 1 paydır. Dedeye de
1/6 verilir, bu da 1 paydır. Kardeşe ise birşey
kalmaz, çünkü dede, kardeşle beraber bulunduğunda -ismen de olsa- 1/6 alır. Başka bir misal olmak
üzere Tablo 128'deki meseleyi ele alalım: CAvl)
(Tablo 128) Bu meselenin aslı olan
12, avledilerek 13'e çıkarılmıştır. Burada pay sahiplerinden ve dedenin
avledilmiş olarak 1/6 almasından sonra geriye birşey kalmadığından kardeş
mirastan istifade edemez. Başka bir misal olarak
Tablo 129ıdaki meseleyi ele alalım: (Avl)
(Tablo 129) Bu meselenin aslı da
-önceki meseledeki gibi- 12'dir ve paylarıyla 15'e avledilmiştir. Burada da pay
sahipleri paylarını aldıktan ve dede de avledilmiş olarak 1/6 aldıktan sonra
kardeşe birşey kalmamıştır. Başka bir misal olmak
üzere Tablo 130'daki meseleyi ele alalım:
(Tablo 130) Bu meselede de kardeş
mirastan istifade edemeyerek sakıt olmuştur, çünkü pay sahipleri paylarını
aldıktan sonra ona birşey kalmamıştır. Bu mesele, önceki meseleden şu noktada
ayrılır: Dede burada da kardeşle beraberdir. Anneyi terekenin 1/3'inden 1/6'ine
hacbetmemiş, aksine anne onlarla beraber tam olarak 1/3 almıştır. Başka bir misal olarak
Tablo 131'deki meseleyi ele alalım:
(Tablo 130 Bu meselede
ana-bababir olan kardeş, bababir olan kardeşle beraberdir. Bunlar birlikte
dedeyi hacbederek onun payını alırlar. Bundan ötürü dedenin payı terekenin
yarısından 1/3'e iner. Meselenin aslı, dedenin payının mahreci olan 3'tür. Bu
durumda dede 1 pay, ana-bababir olan kardeş 2 pay alır. Bababir olan kardeş ise
hacbediidiğinden birşey alamaz. Başka bir misal olmak
üzere Tablo 132'deki meseleyi ele alalım:
(Tablo 132) Bu meselenin aslı olan
12, dedenin payı olan 1/3'in mahreci olan 3 ile kadının payı olan 1/4'in
mahreci olan 4 çarpılarak (3x4=12) elde edilmiştir. Zevce payını aldıktan sonra
dede terekenin l/3rini alır ki bu 3 pay eder. Taksim yoluyla alsaydı, yine 3
pay alırdı. Zevce 1/4 alır, bu da 3 pay eder. Geriye kalan malı ise ana-bababir
olan kardeş alır; ana-baba-bir olan kardeş, bababir olan kardeşi dedeye karşı
kullanır, sonra onu hacbeder (mirastan mahrum bırakır), çünkü ana-bababir olan
kardeş ölen kişiye daha yakındır.
. Başka bir misal olarak
Tablo 133'deki meseleyi ele alalım:
Oablo 133) Bu meselenin aslı,
dedenin payının mahreci olan 3'tür. Dede 1/3 alır" ki bu 1 paydır; bu,
ana-bababir olan kızkardeşlere verilen geri kalan mala eşittir, ana-bababir
olan kızkardeşler 2/3 alırlar, geriye birşey kalmadığı için bababir olan kardeş
mirastan istifade edemez. Ana-bababir olan iki kızkardeş, bababir olan kardeşi
dedeye karşı saymış, dedenin payınr yandan 1/3'e düşürmüşlerdir. Başka bir misal olmak
üzere Tablo 134'deki meseleyi ele alalım:
(Tablo 134) Bu meselenin aslı,
dedenin payının mahreci olan 6'dır. Çünkü dede 1/6 alır, 1/6'in mahreci ise
6'dır. Ayrıca yarının (1/2) mahreci de 6'ya dahildir. Burada koca terekenin
yarısını (1/2) alır ki bu 3 pay eder. Ana-bababir olan kızkardeş bababir olan
iki kardeşi dedeye karşı sayacağından dede
için en kârlı yol terekenin
1/6'ini almasıdır. Bu, koca payını aldıktan sonra geriye kalanın
1/3'ine eşittir. Terekenin yarısı ve 1/3'i çıktıktan sonra geriye 3 pay kalır.
Onu da ana-bababir olan kızkardeş ' alır. Bu, terekenin yarısından biraz daha
azdır. Bababir olan iki kardeş ise, terekeden geriye birşey kalmadığından
mirastan istifade edemezler. Başka bir misal olarak
Tablo 135'deki meseleyi ele alalım: (5)
(Tablo 135) Bu meseleye
Aşeriyyetu'z-Zeyd adı verilmiştir, çünkü bu mesele on ile tashih edilir. Burada
dede için en kârlı olanı, kardeşlerle beraber taksim yoluyla almasıdır.
Ana-bababir olan kızkardeş bababir olan kardeşi dedeye karşı pay sahihi olarak
sayar, dedenin payından sonra bababir olan kardeşin payını alır, geriye kalan
da kardeşindir. Bu meselenin aslı, ana-bababir olan kızkardeşin payının mahreci
ile ona takdir edilen payın mahreci olan ikidir. Bu payların mirasçılara taksim
edilmesi mümkün olmadığından meselenin tashih edilmesi gerekir, ki bu da şöyle
olur: (2)
(Tablo 136) Her erkek iki kadın
gibi sayılarak fertlerin sayısı, meselenin aslı olan 2 ile çarpılır (5x2=10),
çıkan sonuç meselenin aslı olur. Böylece dede 4 pay, ana-bababir olan kızkardeş
5 pay, bababir olan kardeş de 1 pay alır. Başka bir misal olmak
üzere Tablo 137'deki meseleyi ele alalım: (3)
(Tablo 137) Bu meseleye
Muhtasaru'z-Zeyd adı verilir. Bu meselenin aslı 18rdir. Bu da 1/6'in mahreci
olan 6 ile geriye kalan 1/3'in mahreci olan 3 çarpılarak (6x3=18) elde
edilmiştir. Burada kardeşler bulunduğundan anne 1/6 alır ki bu 3 pay eder. Dede
geri kalanın 1/3'ini alır, bu da 5 pay eder ki bu, taksim yoluyla alacağına
eşittir. Ana-bababir olan kızkardeş, bababir olan erkek ve kızkardeşini dedeye
karşı sayarak terekenin yarısını (1/2) alır, bu da 9 pay eder. Geriye kalan 1
pay, bababir olan erkek ve kizkardeşe paylaştırılamayacağı için -çünkü fertler
ile pay arasında tebayün vardır- mesele tashih edilir: Fertlerin sayısı ile
meselenin aslı çarpılır (3x6=18), çıkan sonuç meselenin tashihi olur. Sonra
sehmin parçası (3), her mirasçının payı ile çarpılır ve meselede görüldüğü
gibi paylar ortaya çıkmış olur. Başka bir misal olarak
Tablo 138'deki meseleyi ele alalım: (5)
(tablo 138) Bu meselenin aslı
18'dir ve 90 ile tashih edilir ve bu, meselenin çözüm şeklinden de açıkça
anlaşılmaktadır. Tevfik Allah'tandır. Başka bir misal olmak
üzere Tablo 139'daki meseleyi ele alalım: (Avl)
(Tablo 139) Bu meseleye
d-Ekderiyye adı verilmiştir. Nitekim bu, dede ve kardeşler bahsinde geçmişti.
Meselenin aslı paylarda 1/6'in mahreci olan o dır, diğer payların mahreçleri de
6'ya dahildir. Paylar avledilerek 9'a çıkarılır. Ölen kişinin mirasçı olan bir
dalı olmadığından anne 2/3 alır, bu da 2 pay eder. Dede 1/6 alır, bu da 1
paydır. Kızkardeşe ise malın yarısı takdir edilir, bu da 3 pay eder. Fakat
âlimler dedenin kızkardeşe dönerek kendi payı ile onun payını karıştıracağını
ve erkeğe 2, kadına 1 pay kaidesine göre taksim edileceğini söylemişlerdir.
Dedenin payı ile kızkarde-şin payı 4 olduğundan onlara taksim edilmesi mümkün
değildir, çünkü dede iki kız sayılır..Bu durumda fertlerin sayısı olan 3 alınır
-çünkü payların sayısı olan 4 ile payların sayısı olan 3 mütebayindir- ve
meselenin aslı olan 6 ile çarpılır, çıkan sonuç meselenin tashihi olur. Sonra payın
parçası olan 3, her mirasçının payı ile çarpılır, ortaya çıkan rakam fertlere
göre taksim edilir. Nitekim bu, yukarıdaki tabloda açıkça görülmektedir. |