TEREKE'NİN   TAKSÎMİ 2

Mirasta   Meşhur   Olan   Meseleler 3

1. el-Müşerreke Meselesi 3

2. el-Umeriyyeteyn Meselesi 3

4. el-Minberiyye Meselesi 4

5. el-Harka Meselesi 4

6. el-Ekderiyye Meselesi 5

7, el-Yetimetan Meselesi 5

8.  Ümnü'l-Furûh  Meselesi 5

9. Ümmü'l-Eramil Meselesi 6

10. el-Mervaniyye Meselesi 6

11. el-Hamziyye Meselesi 7

12. ed-Dinariyye Meselesi 7

13. el-İmtihan Meselesi 7

Feraiz'in   Çeşitli   Konularında   Tahlil   Edilmiş   Meseleler 8

Feraiz  Meselelerinin  Hallinde  Âlimlerin  Umumiyetle  Takip Ettikleri  Yol 8

Pay  Sahipleri  ile  Asabeler  Hakkındaki  Birtakım  Meseleler 8

Dedenin  Kardeşlerle  Beraber  Olan  Meseleleri 17

TEREKE'NİN   TAKSÎMİ

 

Terekenin mirasçılar arasında taksimi, fera-iz ilminin asü olan tek amacıdır. Daha önce bahsi geçen hususlar ise bunun vasıtalarıdır. Terekenin taksim edilmesinin birkaç yolu vardır. Bu yolların en basiti; te­rekenin meselenin aslı üzerine taksim edilmesi, sonra neticenin her mi­rasçının payı ile çarpılmasıdır.

Bunun misali -Tablo 58'de olduğu gibi- ölen kişinin geride karısının, iki kızının, annesinin ve ana-bababir olan kardeşinin kalmasıdır.

24
3	Zevce	1/8
16	İki kız	2/3
4	Anne	1/6
1	Ana-bababir erkek kardeş	Asa be

(Tablo 58)

Burada meselenin aslının 24 olduğu açıktır. Çünkü meselede 1/8 vardır, onun mahreci sekizdir, 1/6 vardır, onun mahreci de 6'dır. 6 ile 8 arasında da tevafuk vardır. Burada kadına 1/8 verilir, bu 3 paydır. İki kıza malın 2/3'si verilir, bu da 16 paydır (her kıza 8 pay verilir). Anneye 1/6 verilir, bu da 4 paydır. Ana-bababir olan kardeş ise asebe olması nedeniyle geriye kalan bir payı ahr.

Terekenin 4800 lira olduğu farzedilirse, yapılması gereken işlem şu­dur: Tereke, meselenin aslı üzerine taksim edilir, sonra çıkan netice her mirasçının payı ile çarpılır.

Örnek: 4800/24=200 lira, 1 pay 200 liradır. Bu durumda kadına 3x200-600 lira, iki kıza 16x200=32000 lira, anneye '4x200=800 lira, kar­deşe 1x200=200 lira verilir. İşte bu payların toplamı olan 4800 lira tereke­nin kıymetidir.

Başka bir yol da'şudur: Her mirasçının payı terekenin tamamı ile) çarpılır, çıkan sonuç meselenin aslı üzerinden taksim edilir. Bunuri misali de Tablo 59'da olduğu gibidir.

12
4	Anne	1/3
3	Zevce	1/4
5	Amca	Asa be

(Tablo 59)

Burada meselenin aslı 12'dir. Çünkü meselede annenin payı ile zev­cenin payı arasında tebayün vardır. Anne 1/3 alır, bu 4 pay eder. Zevce 1/4 alır, bu da 3. pay eder. Geriye kalan malı da asabe yoluyla amca alır, bu da 5 pay eder.

Terekenin 100 dinar olduğu farzedilirse,             .

Annenin payr= 4x100=1/3-33

12       -Zevce'nin payı= 3/100=25                         . .        

12 Amcanın payi= 5x100=2/3-41

12                                        '                                           

4
1 .	Koca	1/4
1	Ana-bababir kızkardeş	Asabe
2	Oğul'un kızı	1/2

(Tablo 60)

Burada ölenin geride kocası, ana-bababir olan kızkardeşi ve oğlunun kızı kalmıştır. Koca 1/4 alır, bu 1 paydır. Kız malın yarışını alır, bu da 2 paydır. Aha-bababir olan kızkardeş ise asabe yoluyla geriye kalan 1 payı alır. Çünkü o başkasıyla beraber bulunan asabedir. Meselenin aslı 4'tür. Kızın payının mahreci olan 1/2 ile kocanın payının mahreci arasında tedahül vardır. Terekenin 44 lira olduğunu farzedersek kocanın payı 1x44=44/4= 11 lira, kızın payı ise 2x44=88/4=22 lira olur.

 

Mirasta   Meşhur   Olan   Meseleler

 

.Mirasta meşhur olan birtakım meşelere bazı lakablar verilmiştir. O meseleler feraiz âlimleri arasında bu lakablarla bilinmektedir. Bu mese­lelerin bu lakabları almalarının sebebi, ya orada ihtilaf olduğu için, ya sorulduğu âlime nisbet edildiği için, ya da o meselede hüküm veren âlimin lakabı olduğu içindir. Yukarıdaki bahislerde feraiz ilminin kaidelerini açıklarken bu meselelerin bir kısmı zikredilmişti. Burada ise bir başlık altında bu meselelerin en meşhurlarını beyan edeceğiz ki feraiz ilminin kaynak kitaplarını okuma imkânına sahip olmayanlar onları öğrenebilsinler.

 

1. el-Müşerreke Meselesi

 

Bu meseleye aynı zamanda eî-müştereke ve'I-himariyye ismi de veri -lir. Bu mesele, Kardeşler bahsinde geçmişti. Bunun misali Tablo 6l'de ol­duğu gibidir.

(3)                        .

 

 

18	6
9	3	Koca	1/2
3	1	Anne	1/6
4	2 '■■	Anabir  erkek kardeşler	1/3
2		Ana-bababir kızkardeş oğulları

(Tablo 61)

Bilindiği gibi Hz. Ömer bu meselede önce hüküm vermiş: Asabe oldukları için ana-bababir olan kardeşleri iskat etmiş, paylar dağıtıldıktan sonra onlara birşey kalmamıştır. Sonra bu hükmünden vazgeçerek onları sanki hepsi anabir kardeşlermiş gibi kabul ederek anabir kardeşlerle ortak yapmış, babalarını ilga etmiştir.

 

2. el-Umeriyyeteyn Meselesi

 

Hz. Ömer bu iki meselede hüküm vermiş olduğundan bunlara umeriyyeteyn adı verilmiştir. Nitekim bunu daha önce söylemiştik. Burada eşlerin payından sona anneye 1/3 verilmiştir. Bu iki meselenin misalleri Tablo 62 ve 63'dedir.

6
3	Koca	1/2
1	Anne	1/3
2	Baba	Asa be

(Tablo 62)

12
3	Zevce	1/4
3	Anne	1/3
6	Baba	Asabe

(Tablo 63) 3. el-Mübahele Meselesi

Bunun misali Tablo 64'de olduğu gibidir.

(Avl)

8 -      6'
3	Koca	1/2
2	Anne	1/3
3	Anabababir kızkardeş	1/2

(Tablo 64)

Burada malın yarısı kocaya verilir, bu 3 paydır. Malın 1/3'i anneye verilir, bu 2 paydır. Malın yarısı da ana-bababir olan kızkardeşe verilir, bu da 3 paydır. Meselenin aslı 6 olduğundan ve mirasçılara paylaştınla-macağından, mesele 8fe avledilmiştir. Bu, İslâm'da avledilen ilk meseledir. Bunu daha önce söylemiştik. Bu meseleye mübahele isminin verilme­sinin sebebi, Hz. Ömer'in hilafete geçtiği dönemin başında olmasıdır. Bu mesele hususunda Hz. Ömer sahabe ile istişare etmiş, Hz. Abbas da terekeyi paylarının oranı nisbetinde onlara taksim etmesini söylemiş, diğer sahabîler de buna muvafakat etmişlerdir.

Başka bir rivayete göre Hz. Ömer bu mirasçılara 'Ben Allah'ın Kitabı'nda sizin için bir pay göremiyorum. Allah Teâlâ'nın hanginizi tak­dim edip hanginizi tehir ettiğini de bilmiyorum ki ben de ona göre dav­ranayım. Fakat bu konuda bir görüşüm vardır, eğer doğruysa Allah'tan, yanlışsa bendendir. Benim görüşüme göre her payın eksiltilmesi (avledilmesi) gerekir' diyerek paylarda avl yapmış ve terekeyi taksim et­miştir.   Bu  hususta  ashabdan  hiçbiri  ona  muhalefet etmemiştir.  Hz.Osman halife olunca Abdullah b. Abbas bu hususta muhalefet ederek 'Eğer oniar Allah'ın takdim ettiğini takdim, tehir ettiğini de tehir etselerdi, payların avledilmesine gerek kalmazdı' dedi. Bunun üzerine İbn Abbas'a 'Allah kimi takdim, kimi tehir etti?' diye soruldu. İbn Abbas şöyle cevap verdi: 'Koca, zevce, anne ve nine takdim edilir. Oğulun kızları, ana-baba­bir olan ve bababir olan kızkardeşler de tehir edilir. Onlara bazen pay verilir, bazen de asabe olurlar. Avl ise ancak paylardan geriye kalan mal hakkında yapılır'. Bu hususta sahabîler İbn Abbas ile tartıştıklarında1 İbn Abbas 'Kim istiyorsa onunla mübahele edelim. Aliç çölünün kumlarını sayan kişi dahi malda iki yarım pay, bir de 1/3 pay çıkarmaz1 dedi. Bunun üzerine sahabîler 'O halde neden bunu Hz. Ömer zamanında söylemedin?' dediler. İbn Abbas [Hz. Ömer'den korktuğum için söyle­medim' diye cevap verdi

Buradaki Aliç, çok meşhur bir çölün adıdır. İbn Abbas'm 'Kim isti­yorsa onunla mübahele edelim' sözü şu ayete işarettir:

(Ey Muhammedi) Sana gelen ilimden sonra, seninle tartışacak olur­larsa, de ki: 'Gelin çocuklarımızı ve çocuklarınızı, kadınlarımızı ve kadınlarınızı, kendimizi ve kendinizi çağıralım. Sonra da lanetleşelim.  Allah'ın lanetinin yalancıların üzerine olmasını dileyelim'. (Âlu İmran/6l) İşte bundan ötürü buna el-mü'hahele meselesi denilmiştir.

 

4. el-Minberiyye Meselesi

 

Bu mesele Tablo 65'de olduğu gibidir.

(Avl)

27 24
3     .	Zevce	1/8
4	Baba	1/6
4	Anne	1/6
16	iki kız	2/3

(Tablo 65)

Burada meselenin aslı 24'tür. Çünkü bu meselede' bulunan paylardan 1/8 ile 1/6'in mahreçleri arasında tevafuk vardır. Bu durumda mesele 27'ye avledilir. Zevce 1/8 ahr, bu 3 paydır. Anne 1/6 alır, bu da 4

paydır. Baba 1/6 alır, bu da 4 paydır. İki kız ise malın 2/3 alır, bu da 16 paydır.   Bu  meseleye  el-minberiyye denmesinin sebebi,  Hz. Ali'nin minberde hutbe irad ederken bu mesele hakkında hüküm vermesidir. Hz. Ali sözünü 'Hamd o Allah'a mahsustur ki her nefsi işledikleriyle cezalandırır' diye sürdürdü.  Bu mesele kendisine sorulduğunda çok çabuk bir şekilde 'Zevcenin 1/8 olan hissesi burada 1/9 olmuştur. Bu nedenle mesele avledilir' dedikten sonra hutbesine devam etmiştir. Bu, Hz. Ali'nin ne kadar zeki ve bilgili olduğunu göstermektedir.

 

5. el-Harka Meselesi

 

Bu mesele Tablo 66rda olduğu gibidir.

(3)

 

 

9	3
3	1	Anne	1/3
4	2	Dede	Asabe
2		Anabababir kizkardeş

(Tablo 66)

Burada anneye 1/3 verilir, geriye kalan mal ise dede ile kizkarde-şindir; dedeye 2, kızkardeşe 1 pay verilmek suretiyle paylaştırılır. Meselenin aslı 3 olduğundan tashih edilerek 9'a çıkarılması gerekir. Böylece anneye 3 pay, dedeye 4 pay, kızkardeşe de 2 pay düşer. Bu me­seleye el-Harka adı verilmesinin sebebi, ashabın bu meseleyi yırt­mış/parçalamış olduğunun düşünülmesi veya bu meselenin ashabın itti­faklarını parçalamasıdır. Çünkü ashab bu meselede yedi görüşe ayrılmış­tır. Bizim zikrettiğimiz şekil ise Şafii mezhebinin kabul ettiği görüştür.

 

6. el-Ekderiyye Meselesi

 

el-Ekderiyye'nin mânâsını daha önce beyan etmiştik. Bu mesele Tablo 67'de olduğu gibidir.

 

 

			CAvl)			(3)
27			9 6
9			3			Koca		1/2
6			2			Anne		1/3
					Tereke'nin Taksimi						77
	8				1		Dede		1/6
	4				3		Anabababir (veya ba-babir) kizkardeş		1/2

(Tablo 67)      .

Burada avl yapılarak kocaya malın yarısı, anneye 1/3'i, dedeye 1/6'i, kızkardeşe malın yarısı verilir. Bu durumda meselenin aslı olan 6, avledi-lerek 9'a çıkarılmıştır. Avl yapıldıktan sonra dede ile kızkardeşin payları birleştirilerek erkeğe 2,' kadına 1 olmak üzere aralarında taksim edilir. Çünkü birinin payı olan 1/9 ile diğerinin payı olan 3/9, onlara -erkeğe 2, kadına 1 pay yerilmek suretiyle- taksim edilemezdi. Bu nedenle onların sayısı alınarak -çünkü paylan arasında mübayenet vardır- meselenin aslı ile çarpılmış ve mesele 27 ile tashih edilmiştir. Bu durumda kocaya 9 pay, anneye 6 pay, dedeye 8 pay, kızkardeşe de 4 pay verilir. Bu meseleye el-Ekderiyye denmesinin sebebi, bu meselenin Zeyd b. Sabit'in görüşünü üç yönden bulandırmış olmasıdır. Zira İbn Mes'ud, dededen ötürü avl yaparak kızkardeşe pay ayırmış, payların tamamını cemedip asabelere taksim etmiştir. Kızkardeşi pay sahiplerinden kabul ederek onu asabe'den saymamış, zira ona birşey kalmamıştır. Terekenin taksim edilmesine de imkân yoktur, çünkü o dedenin payı olan 1/6'de azaltma yoluna gidiyordu.

 

7, el-Yetimetan Meselesi

 

Bu meseleler Tablo 68 ve 69'da olduğu gibidir.

2
1	Koca	1/2
.   1	Ana-bababir kızkardeş	1/2

(Tablo 68)

2
1	Koca	1/2
1	Bababir kızkardeş	1/2

(Tablo 69)

Bu iki meselede koca malın yarısını alır, geri kalan yarıyı da kızkar-deşler alır. Feraiz ilminde bu iki mesele dışında hiçbir meselede tereke iki eşit paya ayrılmaz.

 

8.  Ümnü'l-Furûh  Meselesi

 

Bu mesele Tablo 70'de olduğu gibidir.

(Avl)

10 6
3	Koca	1/2
1	Anne	1/6
2	Annebir iki kızkardeş	1/3
4	Ana-bababir iki kızkardeş	2/3

(Tablo 70)

Burada koca malın yansını, anne 1/6'ini, anabir olan iki kızkardeş malın 1/3'ini, ana-bababir olan iki kızkardeş de 2/3'sini alır. Meselenin aslı olan 6, avl yapılarak 10'a çıkarılmıştır. Bu meseleye ümm'ül-furûh adı verilmesinin sebebi, bu meselede, avl yapılmış diğer meselelerden daha fazla alınmasıdır ve bu dört fazlalığın yavrulara benzet ilmesidir. (Çünkü furûh, ferh'in cem'idir, ferh ise yavru mânâsına gelir). Aynı zamanda bu meseleye eş-Şureyhiyye adı da verilir. Çünkü bu mesele hakkında ilk hüküm veren kişi Kadı Şureyh'Lir.

 

9. Ümmü'l-Eramil Meselesi

 

Bu mesele Tablo 71'de olduğu gibidir.            

(Avl)

17 22
3	Üç Zevce	1/4
2	İki Nine	1/6
4	Anabir dört kızkardeş	1/3
8	Ana-bababir sekiz kızkardeş	2/3

(Tablo 71)

Burada hanımların herbirine birer pay olmak üzere 1/4 verilir-ki bu 3 paydır. İki nineye birer pay olmak üzere 1/6 verilir, bu da 2 paydır. Anabir olan kızkardeşlere birer pay olmak üzere 1/4 verilir. Ana-bababir olan kızkardeşlere de 2/3 verilir ki bu da 8 paydır. Meselenin aslı 12'den 17'ye avledilmiştir. Bu meseleye ümm'ül-eramil adı verilmesinin sebebi, mirasçıların tamamının kadın olmasıdır ve bu mesele şu şekildeki bir problemle ifade edilir: bir adam ölür ve geriye 17 dinar ve 17 zevce bıra­kırsa, her zevceye 1 dinar düşer.

 

10. el-Mervaniyye Meselesi

 

Bu mesele Tablo 72'de olduğu gibidir.                  ,           .   :   . .

(Avl)

9 6
3	Koca	1/2
4	Ana-bababir iki kızkardeş	2/3
	Bababir iki kızkardeş	M
2	Anabir iki kızkardeş	1/3

(Tablo 72)

Burada avl yapılarak malın yansı kocaya verilir ki bu 3 paydır. Ana-bababir olan iki kızkardeşe 2/3'si verilir, bu da 4 paydır. Bababir olan iki kızkardeş ise ana-bababir olan iki kızkardeşle hacbedilir, çünkü malın 2/3'sinden sonra geriye birşey kalmamaktadır. Anabir olan iki kızkardeşe 1/34 verilir, bu da 2 paydır. Meselenin aslı olan 6 avledilerek 9'a çıkarılır. Bu meseleye Mervanİye denilmesinin sebebi, Mervan b. Hakem zama­nında vukûbulmasıdır. Bu meseleye el-Ğarra adı da verilir. Çünkü âlimler arasında meşhur olmuş bir meseledir.

 

11. el-Hamziyye Meselesi

 

Bu mesele Tablo 73'de olduğu gibidir.

(12)

 

 

72	6
12	1	Uç Nine	1/6
30		Dede	Asa be
30	5	Ana-bababir kızkardeş
0		Bababir kızkardeş
0		Anabir kızkardeş	M

(Tablo 73)

Bu mesele Şafii mezhebi üzerine avdet edilen meselelerdendir. Çünkü ana-bababir olan kızkardeş, bababir olan kızkardeşi dede üzerine sayarak dedeyi işin içinden çıkardıktan sonra, bababir kızkardeşin payını da alır. Bu meselenin aslı 6'dır. Nineler 1/6 alır ki bu 1 paydır. Dede ve iki kızkardeş ise geriye kalan 5 payı alır. Anabir olan kızkardeş dede ile hacbedilir (mirastan mahrum edilir). Ninelerin sayısı ile payları arasında mübayenet olduğu için onların payları aralarında kesirsiz olarak taksim edilemez. Bu durumda ninelerin sayısı alınır, dede ve iki kızkardeşin payları 5, sayılan ise 4'tür, çünkü dede iki kızkardeş gibi sayılır. Burada da payların sayısı ile fertlerin sayısı arasında tebayün vardır. Fertlerin sayısı hacbedilip ninelerin sayısı ile dede ve kızkardeşlerin sayısına -bu sayı 4'tür- bakıldığında onların mütebayin oldukları görülür. Bu durumda bir grubun sayısı Üe diğer grubun sayısı çarpılır (4x3=12) ve çıkan sonuç da meselenin aslı ile çarpılır (12x6=72). Ninelere 12x1=12 düşer, her nineye 4 pay verilir. Dede ve kızkardeşlere 12x5=60 düşerse, yarısını dede alır ki bu 30 paydır. Geriye kalan 30 pay da ana-bababir olan kızkardeşlere verilir. Bu meseleye el-Hamzİyye adı verilmesinin sebebi, bu meselenin Hamzatu'z-Zeyyad isimli bir kişiye sorulması ve onun da bu cevabı vermesidir.

 

12. ed-Dinariyye Meselesi

 

Bu mesele Tablo 74'de olduğu gibidir.

(25)

 

 

600	24
75	3	Zevce	1/8
100	4	Nine	1/6
400	16	iki kız	.2/3
24	1	Bababir oniki erkek kardeş *	Asabe
1		Bababir kızkardeş

(Tablo 74)

Bu meselede tereke 600 dinar, meselenin aslı ise 24'ür. Bu meselede, erkek kardeşlerle kızkardeşin payları ile sayıları arasında tebayün oldu­ğundan tashih yapılması gerekir. Bu durumda meselenin aslı ile fertlerin sayısı çarpılır (24x25=600), çıkan sonuç meselenin tashihidir. Böylece ka­dın 1/8 alır ki bu 75 dinardır, nine 1/6 alır, bu da 100 dinardır. İki kız malın 2/3'sini alırlar, bu da 400 dinardır. Bababir olan erkek kardeşlerle bababir olan kızkardeşler de geriye kalan 25 dinarı; erkeğe 2, kıza 1 dinar olmak üzere paylaşırlar. Bu yüzden meseleye ed-Dinariyye meselesi denilmiştir. Bu mesele şu şekildeki bir problemle ifade edilmiştir; bir adam 600 dinar bırakır ve 17 tane erkek ve kadın mirasçısı olursa, herbiri 1 dinar alır.

 

13. el-İmtihan Meselesi

 

Bu mesele Tablo 75'de olduğu gibidir.

 

	(1260)
Tashih 30.240	Asi 24
3780	3	Dört Zevce	1/8
5040	4	Beş Nine	1/6
20.160	16	Yedi Kız	2/3
1260	1	Bababir Dokuz Kızkardeş	Asabe

(Tablo 75)

Bu mesele 24 ile tashih edilir. Zevcelere 1/8 verilir, bu 3 paydır. Ninelere 1/6 verilir, bu da 4 paydır. Kızlara 2/3 verilir, bu da 16 paydır. Geriye kalan da asabe yoluyla kızkardeşlere verilir, bu da 1 paydır. Çün­kü kızkardeşler başkasıyla beraber bulunduklarında -ki burada ölenin kızı ile beraberdirler- asabe olurlar. Grupların sayıları ile payları arasında tebayün olduğundan payları kesirsiz olarak taksim edilemez. Bu nedenle bir grubun fert sayısıyla diğer grubun fert sayısı çarpılır, çıkan sonuç -ki 1260'dır- ile de meselenin aslı olan 24 çarpılır (1260x24=30.240), çıkan sonuç meselenin tashihidir. Sonra her mirasçının payı, payın parçasıyla çarpılır:

Zevceler: 3x1260=3780 Nineler: 4x1260=5040 Kızlar: 16x1260=20160 Kızkardeşler:  1x1260=1260 Toplam: 30.240

 

Feraiz'in   Çeşitli   Konularında   Tahlil   Edilmiş   Meseleler

 

Feraiz ilminin -hesap bahsine girmeden önce- hükümlerinin çoğunu serdetmiştik. Ancak bu hükümleri, feraiz âlimlerinin her konuda yaptık­ları hesap şekilleriyle birlikte zikretmem iş tik. Miras meseleleriyle ilgili bu tablolar, hükümlerin daha iyi anlaşılıp terekenin mirasçılara nasıl dağıtıl­ması gerektiğini göstermek için yapılmıştır. Bu meseleleri geciktirmemizin sebebi, hesap ilminin kaide ve kurallarını beyan etmeden önce çalışma­mızı feraiz ilminde meçhul bulunan elliden fazla mesele üzerine bina etmekten korkmamızdı. Nitekim önce hesap meselelerini beyan etmekle makul bir yol tuttuğumuz anlaşılmıştır. Hatta bu yolun takip edilmesi zaruri idi. Şimdi daha önce beyan edilip halledilmiş meselelerden birta­kım numuneler alacağız ki bu ümin kaide ve kuralları, öğrenmek isteyenlerin zihinlerinde iyice yerleşsin. Allah Teâlâ'dan dileğimiz bu mese­leleri hepimiz için yararlı kılması ve bizi doğru yola iletmesidir. O bizim tek dayanağımızdır ve O ne güzel vekildir.

 

Feraiz  Meselelerinin  Hallinde  Âlimlerin  Umumiyetle  Takip Ettikleri  Yol

 

Meselelerin halledilmesinde bilinmesi gereken birtakım usûller bu­lunmaktadır. Bunları şöyle sıralayabiliriz:

1.  Mirasçıları, doğru bir çizgi çizerek yazmak.

2.  Her varisin farz veya asabe veya hacb yoluyia müstehak olduğu konumu verese'nin sağ yanına onlara mahsus bir çizgiyle belirtmek.

3- Meselenin aslını, çizginin üstüne ve sol tarafına yazmak.

Blinu daha önce meşelerin aslının istihracı konusunda görmüştük.

4.  Mesele avledilmişse, onu aslın üstüne koymak.

5.  Meselenin tashihini, meselenin asıl çizgisinin üst sol tarafına yaz­mak.

Meselelerin nasıl tashih edildiğini daha önce belirtmiştik.

6.  Her mirasçının payı onun tam hizasına meselenin altına yazılmalı, ayrıca meselenin tashihinin de altına yazılmalıdır.

7.  Sehmin parçası, meselenin aslının sağ üst tarafına konulmalıdır.

8.  Feraiz âlimleri genellikle asabclere ayn  harfiyle, hacbedilen kişiye de mira ( f ) harfiyle işaret etmişlerdir.

 

Pay  Sahipleri  ile  Asabeler  Hakkındaki  Birtakım  Meseleler

 

6
3	Koca	1/2
2	Anne	1/3
1	Anabababir erkek kardeş	Asabe

(Tablo 76)

Bu meselede koca tereke'nin yarısını (1/2) alır; zira karısının, miraç -sısı olacak bir çocuğu yoktur. Anne terekenin 1/3'ni alır. Çünkü mirasçı olacak bir evladı olmadığı gibi, ayrıca birkaç kardeş de bulunma­maktadır. Anabababir erkek kardeşe gelince, o terekenin geri kalanını asabe yoluyla alır. Çünkü o bu meselede zikredilen erkekler içerisinde onların en çok hak sahibi olanıdır, üstelik kendisini hacbedecek kimse de yoktur.

Bu meselenin aslı 6'dır. 1/2'in mahreci olan 2, 1/3'in mahreci olan 3 ile çarpılmıştır (2x3=6). Netice itibariyle terekenin bütün paylan 6'dır ve mesele yukarıda izah edildiği şekilde tevzi edilir.

23
12	Kız	1/2
4	Anne	1/6
3	Zevce	1/8
5	Anabababir erkek kardeş	Asabe

(Tablo 77)

Bu meselede kızın payı 1/2, yani terekenin yarısıdır. Çünkü kız bu­rada tek basmadır ve onu asabe yapacak kimse yoktur. Annenin payı 1/3'dir. Çünkü ölenin mirasçı olan bir kızı bulunmaktadır. Hanımın payı 1/8'dir, zira mirasçı olan çocuğu vardır. Geriye kalan mal ise asabe yo­luyla ana-bababir olan kardeşindir. Bu meselenin aslı 24'tür. Çünkü 1/8 ile 1/6'mn mahreçleri mütevafıktır, yani hem sekiz, hem de altı kesirsiz olarak ikiye bölünebilir. Birinin yarısı ile diğeri çarpıldığında, çıkan sonuç meselenin aslı olur. Yarının mahreci ise hem 1/8'in, hem de 1/6'in mahrecine dahildir; yani 6'da üç tane 2, 8'de ise dört tane 2 vardır. Bu bakımdan yarının mahreci bırakılır. Bu durumda terekenin paylarının toplamının 24 olduğu açıktır. Bunun nasıl taksim edileceği yukarıdaki meselede izah edilmişti.

Başka bir misal olarak da Tablo 78'deki meseleyi ele alalım:

12
6	Oğul'un Kızı	1/2
3-	Koca	1/4
2	Anne	1/6
1	Bababir erkek kardeş	Asabe

(Tablo 78)

Burada oğuiun kızma terekenin yansı, yani 1/2 verilir. Çünkü ölen kişinin çocuğu bulunmamaktadır. Ayrıca oğuiun kızı tek başına bulun­maktadır, onu asabe yapacak kimse yoktur. Kocaya malın 1/4'i verilir,, çünkü mirasçı olan bir dal (fer) vardır. Anneye 1/6 verilir, çünkü mirasçı olan varis vardır. Geriye kalan mal ise bababir olan erkek kardeşe asabe yoluyla verilir. Meselenin aslı 12'dir. Çünkü 1/4 ile 1/6'in mahreçleri ara­sında tevafuk vardır. 1/4'in mahreci 4, 1/6'in mahreci ise 6'dir. Her ikisi de kesirsiz olarak ikiye bölünebilir. Bunlardan birinin yarısı diğeriyle çarpıldığında (4x3=12), çıkan sonuç meselenin aslı olur.

Başka bir misal olarak da Tablo 79'daki meseleyi ele alalım:

12
6	Ana-bababir kızkardeş	1/2
3	Zevce	1/4
2	Anabir erkek kardeş	1/6
1	Ana-bababir erkek kardeşin oğlu	Asabe

(Tablo 79)

Burada ana-bababir olan kızkardeş terekenin yansını (1/2) alır. Çünkü tek basınadır, onu hacbeden ve asabe yapan kimse de yoktur. Zevce 1/4'ini alır, çünkü ölen kişinin oğlu yoktur. Anabir erkek kardeş 1/6'ini alır, çünkü' ölen kişinin kardeşi bulunmamaktadır. Geriye kalan malı ise ana-bababir olan kardeşin oğlu asabe yoluyla ahr. 1/4 iie 1/6'in mahreçleri arasında tevafuk olduğundan meselenin aslı 12'dir. Bu bakımdan 4 veya 6'mn yansı ile diğeri çarpılır, elde edilen sonuç meselenin aslı olur. Açıkça görüldüğü gibi burada terekenin paylarının toplamı 12'dir ve meselede açıklandığı gibi taksim edilir.

Başka bir misal olarak da Tablo 80'deki meseleyi ele alalım:

6
3	Bababir kızkardeş	1/2
1	Anne	1/6
1	Anabir kızkardeş	1/6
1	Anabababir Amca	Asabe

(Tablo 80)                          .    .

Burada bababir olan kızkardeşe terekenin yansı (1/2) verilir, çünkü tek başına bulunmaktadır. Ayrıca onu hacbedecek ve asabe yapacak kimse de yoktur. Anneye 1/6 verilir, çünkü ölen kişinin erkek kardeşi yoktur. Anabir olan kızkardeşe de 1/6 verilir, çünkü o da tek basmadır ve onu hacbedecek kimse yoktur. Ana-bababir olan amcaya ise asabe yoluyla geriye kalan malın tamamı verilir. Meseleninn aslı 6'dır. Çünkü meseleçle iki tane 1/6 pay bulunmakta ve bunların mahreci mütemasildir, yarımın (1/2) mahreci olan 2, 6'ya dahildir ki bu kızkardeşin payıdır. Bu bakımdan bu meselede terekenin paylarının toplamı 6'dır ve bu paylar meselede belirtildiği gibi taksim edilir.

Başka bir misal olarak da Tablo 81'deki meseleyi ele alalım:

12
3	Koca	1/4
7	Oğul	Asabe
■   2	Baba	1/6

(Tablo 81)

Bu meselede koca terekenin 1/4'ini, baba ise 1/6'ini alır; zira onlarla beraber ölenin fer'i bulunmaktadır. Geriye kalan mal ise asabe yoluyla oğula verilir. Bu meselenin aslı 12'dir, çünkü meselede bulunan 1/4 pay ile 1/6 payın mahreçleri birbirine muvafıktır; ikisi de kesirsiz olarak ikiye bölünebilir. Zira 4'ün yarısı 2, 6'nın yarısı ise 3'tür. Bu durumda birinin yarısı diğeriyle çarpıldığında meselenin aslı 12 olarak ortaya çıkarılır. Bu payların misasçilara nasıl paylaştırılacağı ise Tablo 81'de açıklanmıştır.

Başka bir misal olarak da Tablo 82'deki meseleyi ele alalım:

12
3	Zevce	1/4      ■
2	Anne	1/6
2	Anabir kızkardeş	1/6
5	Ana-bababir erkek kardeş	As a be

(Tablo 82)

Bu  meselede  kadın terekenin  1/4'ini  alır,  çünkü  ölenin mirasçı olacak çocuğu  yoktur.  Anne  1/6 alır, çünkü  onunla  beraber ölenin kardeşleri  bulunmaktadır.  Anabir  kızkardeş  de   1/6  alır,   zira  o  tek basınadır ve onu hacbedecek kimse yoktur. Ana-bababir olan kardeş-ise geriye kalan  malı  asabe  yoluyla  alır.   Meselede   1/6  ve   1/4   pay bulunduğundan,  bunların   da   mahreçleri   mütevakıf   olduklarından meselenin aslı 12'dir. Bu payların mirasçılara taksim edilmesi de yukarıda zikrettiğimiz gibidir.

Başka bir misal olmak üzere Tablo 83'deki meseleyi ele alalım:

12
3	Koca	1/4
6	Kız	1/2
2	Anne	1/6
1	Bababir erkek kardeş	Asabe

. (Tablo 83)

Bu meselede koca 1/4 alır, çünkü ölenin mirasçı olan kızı bulunmaktadır. Kız malın yarısını (1/2) alır, zira tek basınadır ve onu asabe yapacak kimse de yoktur. Anne 1/6 alır, çünkü ölenin mirasçı olan çocuğu vardır. Terekeden geriye kalanı ise asabe yoluyla bababir olan kardeş alır. ıMeselenin aslı 12'dir, çünkü 1/4 ile 1/6'in mahreçleri mütevakıftır. Banlardan birinin yarısı diğeri ile çarpıldığında, çıkan sonuç -ki bu 12'dir- meselenin aslı olur. Bu payların mirasçılara nasıl paylaşLırılacağı da açıklandığından başka bir izaha gerek yoktur.

Başka bir misal olmak üzere Tablo 84'deki meseleyi ele alalım:

4
1	Koca			1/4
2	Oğul'un	kızı		1/2
1	Ana-bababir erkek	kardeşin	oğlu	Asabe

(Tablo 84)

Bu meselede koca 1/4 alır, çünkü ölenin mirasçısı (oğlunun kızı) vardır' Oğulun kızı terekenin yarısını (1/2) alır, zira onu asabe yapacak veya hacbedecek kimse yoktur. Ana-bababir olan kardeşin oğlu ise asabe yoluyla terekeden geriye kalanı alır. Meselenin aslı 4'ür, çünkü 1/4 ile yarımın (1/2) mahreçleri mütedahildir. Bu durumda büyük olan mah­reç yani 4 esas kabul edilerek küçük olan mahreç dikkate alınmaz. Bu bakımdan meselenin payları 4'tür ve bunların taksimi de yukarıdaki gibi­dir.

Başka bir misal olarak Tablo 85'deki meseleyi ele alalım:

12
3	Koca	1/4
5	Oğul'un oğulu	Asabe
2	Anne	1/6
2	Baba	1/6

(Tablo 85)

Bu  meselede  koca   1/4  alır,  çünkü  ölenin  mirasçısı  olan  dalı (oğlunun oğlu) vardır. Anne 1/6 alır. Baba da 1/6 alır. Geriye kalan malı ise asabe yoluyla oğulun oğlu alır. Meselenin aslı 12'dir, çünkü 1/6 ile 1/4'in mahreçleri mütevakıftır. Bu nedenle de birinin yarısı diğeri ile çarpılır, çıkan netice meselenin aslı olur.

Başka bir misal olmak üzere Tablo 86'daki meseleyi ele alalım:

3	Zevce	1/8
13	Oğul	Asabe
4	Baba	1/6
4	Anne	1/6

(Tablo 86)

Bu meselede zevce 1/8 alır, çünkü ölenin mirasçı olan dalı vardır. Baba 1/6 alır. Anne de 1/6 alır. Geriye kalan malı ise asabe yoluyla oğlu alır. Burada meselenin aslı 24'ür, çünkü 1/8 ile 1/6'in mahreçleri arasında

Büyük Şafii Fıkhı

tevafuk vardır. Birinin yansı ile diğeri çarpılır (6x4=24), çıkan sonuç meselenin aslı olur.

Başka bir misal olarak Tablo 87'deki meseleyi ele alalım:

24
3	Zevce	1/8
12	Kız	1/2
4	Anne	1/6
5=1+4	Baba	Asabe+1/6

(Tablo 87)

Bu meselede zevce 1/8 alır, çünkü ölenin mirasçı olan dalı vardır. Kız terekenin yarısını (1/2) alır, bu da 12 paydır, çünkü o tek başına bulunmaktadır ve onu asabe yapacak kimse yoktur. Anne 1/6 alır, bu da 4 paydır. Baba ise pay olarak 1/6 aldıktan sonra, terekeden 'geriye kalanı da asabe yoluyla alır, çünkü öicnin kızıyla beraberdir. Onun payı l+4=5'tir. Meselenin aslı 24'ür, çünkü 1/8 ile 1/6'in mahreçleri arasında tevafuk vardır.

Başka bir misal olmak üzere Tablo 88'deki meseleyi ele alalım:

24
3	Üç Zevce	1/8
3	Oğul'un oğulu	Asabe
4	Baba	1/6
4	Anne	1/6

(Tablo 88)

Bu meselede üç hanıma 1/8 verilir, çünkü ölen kişinin mirasçı olan dah (oğulun oğlu) vardır. Babaya 1/6 verilir. Bunlardan geriye kalanı ise asâbe yoluyla oğulun oğlu alır. Burada meselenin aslı 24'ür. Meselenin aslının Lesbit edilmesi için 1/8'in mahreci olan 8 ile 1/6'in mahreci olan 6 çarpılır (8x6=24), böylece meselenin paylarının 24 olduğu anlaşılır. Bu payların nasıl taksim edileceği de şekilde açıkça görülmektedir.

Başka bir misal olarak Tablo 89'daki meseleyi ele alalım:

6
4	İki kız	2/3
1	Baba	1/6
1	Anne	1/6

(Tablo 89)

Bu meselede iki kız malın 2/3'sini alırlar, çünkü l'den fazladırlar.. Ayrıca onları asabe yapacak kimse de yoktur. Ölenin mirasçı olacak bir dalı olmadığı için anne ve babanın herbiri 1/6 alır. Burada meselenin paylan 6'dır, çünkü 2/3'nin mahreci olan 3 ile l/6fİn mahreci olan 6 mü-tedahildir, yani altının içinde iki tane 3 vardır. Bu durumda büyük olan rakam esas alınarak meselenin aslı yapılır. Payların mirasçılara nasıl pay­laştırılacağı da yukarıdaki tabloda görü İm ektedir.

Başka bir m'isal olarak Tablo 90'daki meseleyi ele alalım:

24
16	Oğul'un iki kızı	2/3
4	Anne	1/6
3	Zevce	1/8
1	Bababir erkek kardeş	Asabe

(Tablo 90)     •

Bu  meselede oğulun  iki  kızı malın  2/3'sini   alır,   çünkü  birden fazladırlar. Ayrıca onları asabe yapacak veya   hacbedecek kimse de bulunmamaktadır. Ölenin mirasçı olan dalı olduğu için anne 1/6, zevce ise 1/8 alır. Tereke'den geriye kalan malı ise asabe yoluyla bababir olan kardeş alır, zira onu hacbedecek (mirastan mahrum bırakacak) kimse yoktur. Burada meselenin aslı 24'tür, çünkü 6 ile 8 arasında her ikisinin de kesirsiz olarak ikiye bölünmesi sebebiyle tevafuk vardır. Bu nedenle birinin yansı diğeri ile çarpılır (3x8=24) veya (6x4=24), çıkan netice meselenin aslı olur. Bu da terekenin paylarının toplamıdır. Bu payların mirasçılara nasıl dağıtılacağı da yukarıdaki tabloda görülmektedir.

Başka bir misal olarak Tablo 91 'deki meseleyi ele alalım:

6
4	Ana-bababir iki kızkardeş	2/3
1	■   Anne	1/6
1	Anabir kızkardeş	1/6

(Tablo 91)

Bu meselede ana-bababir olan iki kizkardeş terekenin 2/3'sini alırlar, çünkü birden fazladırlar. Aynca onları hacbedecek veya asabe yapacak kimse de yoktur. Birkaç kardeş olduğundan anne 1/6 alır. Anabir kızkar-deş  de  1/6 aiır,  çünkü  kendisine  benzer  birisi  olmadığı  gibi  onu hacbedecek kimse de bulunmamaktadır.  Meselenin aslı. 6'dır,  çünkü 2/3'nin mahreci olan 3, 1/6'in mahreci olan 6'ya dahildir. Anabir olan kızkardeşin  payının mahreci 6 olduğu  için o,  meselenin  paylarının toplamını  teşkil  eder.  Böylece ana-bababir olan kızkardeşlere malın 2/3'si, anabir olan kızkardeşe de 1/6'i verilir.

Başka bir misal olmak üzere Tablo 92'deki meseleyi ele alalım:

6
4	Bababir ikikızkardeş	2/3
1    .	Nine	1     T7S~~
1	Anabir erkök kardeş	1/6

(Tablo .92)

Bu meselenin aslı 6'dır, çünkü nine ile anabir olan kardeşin payları­nın mahreci mütemasildir. Burada bababir olan iki kızkardeş 2/3 alır ki bu 4 pay eder. Nine 1/6 ahr, bu da 1 pay eder. Anabir olan kardeş de 1/6 alır, bu da 1 pay eder; bu payların toplamı 6 olur.

Başka bir misal olarak Tablo 93'deki meseleyi ele alalım:

12
4	Anne	1/3
3	Zevce	1/4
5	Ana-bababir erkek kardeş	Asabe

(Tablo 93)

Bu meselenin aslı 12'dir. Bu, 1/3'in mahreci olan 3 ve 1/4'in mahreci olan 4 çarpılarak (3x4=12) elde edilir, çünkü bunların arasında mübaye-net vardır; yani 4 kesirsiz olarak ikiye bölünebilirken, 3 bölünemez.  Bu durumda   ölenin   mirasçı   olan   bir  dalı   ve  birden  fazla   kardeşi   oi-madığmdan anne 1/3 alır ki bu 4 pay eder. Zevce 1/4 alır, bu da 3 pay eder. Ana-bababir erkek kardeş ise asabe yoluyla geriye kalan kısmı ahi, bu da 5 pay eder.

Başka bir misal olmak üzere Tablo 94'deki meseleyi ele alalım;

 

12
2	Anabir iki kızkardeş	1/3
2	Anabir iki erkek kardeş
2	Anne	1/6
3	Zevce	1/4
3	Ana-bababir erkek kardeş	Asabe

(Tablo 94')

Bu meselenin aslı 12'dir. Bu da, 1/4'in mahreci olan 4'ün yarısı olan 2 ile 1/6'in mahreci olan 6(nm çarpılmasıyla (2x6=12) elde edilir. 1/6'in mahreci oian 6 ile 1/4'in mahreci olan 4 arasında, ikisinin de kesirsiz ola­rak ikiye bölünebilmesi itibariyle tevafuk vardır. 1/3'in mahreci olan 3, 1/6'in mahreci olan 6'ya dahildir, çünkü 6'nın içinde iki tane 3 vardır. Burada anabir olan iki kardeş ile anabir olan iki kızkardeş terekenin 1/3'ini alırlar ki bu 4 pay eder. Bu 4 pay onlara eşit bir şekilde, yani birer pay verilmek suretiyle paylaştırılır, çünkü bunlar mirasta eşittirler. Ölenin kızkardeşi olduğundan anne 1/6 alır, bu da 2 pay eder. Ölenin mirasçı olacak bir dalı (fer'i) bulunmadığından kadın 1/4 alır, bu da 3 pay eder. Bunlardan geriye kalan malı da asabe yoluyla ana-bababir olan erkek kardeş alır, bu da 3 pay eder.

Başka bir misal olarak Tablo 95'teki meseleyi ele alalım:

6
1	Dede	1/6
1	Nine	1/6
3	Kız	1/2
1	Oğul'un kızı	1/6.

(Tablo 95)

Bu meselenin aslı 6'dır, çünkü 1/6'in mahreci olan 6 ile 1/2'nin mah­reci olan 2 arasında temasül vardır; iki altıya dahildir, yani 6'nın içinde üç tane 2 vardır. Burada ölenin mirasçı olan dalı bulunduğundan dede 1/6 alır ki bu 1 paydır. Nine de 1/6 alır, bu da 1 paydır. Kız terekenin yansını (1/2) alır, bu da 3 paydır. Çünkü kız tek basınadır ve onu asabe yapacak kimse de yoktur. Ölünün kızıyla beraber olduğu ve kendisini asebe yapacak kimse de bulunmadığı için oğulun kızı 1/6 alır, bu da 1 paydır.

Başka bir misal olmak üzere Tablo 96'daki meseleyi ele alalım:

6-
1	.Anne	1/6
3	A-na-bababir kızkardeş	1/2
1	Bababir kızkardeş	1/6
1	Anabir kızkardeş	1/6

(Tablo 96)

Meselenin asiı 6'dır, çünkü annenin, bababir olan kızkardeşin ve anabir olan kızkardeşin paylarının mahreci eşittir. Ayrıca 1/2'in mahreci 1/6'in mahrecine dahildir. Bu nedenle anne 1/6 alır ki 1 pay eder, çünkü ölenin birden fazla kızkardeşi bulunmaktadır. Tek başına olduğu için ana-bababir olan kızkardeş terekenin yansını alır, bu da 3 pay eder. Kendisini hacbedecek veya asabe yapacak kimse olmadığından bababir olan kızkardeş de 1/6 alır, bu da 1 pay eder. Tek başına olduğu ve kendisini hacbedecek kimse de bulunmadığından anabir olan kızkardeş 1/6 alır.

Başka bir misal olarak Tablo 97'deki meseleyi ele alalım:

24
4 .	Baba	1/6
0	Dede	•M
17	Oğul	Asabe
0	Oğui'un oğulu	M
0	Nine (Babaanne)	M
3	Zevce	l/S

(Tablo 97)

Meselenin aslı 24'tür, çünkü 1/6'in mahreci olan 6 ile 1/8'in mahreci olan 8 arasında tevafuk vardır; her ikisi de kesirsiz olarak ikiye bölünebi­lir. Bu nedenle de meselenin aslını tesbit etmek için 1/6'in mahreci 6'nin yarısı olan 3 alınarak, 1/8'in mahreci olan 8 ile çarpılır (3x8-24), çıkan netice meselenin aslı olur. Burada ölenin mirasçı olan dalı olduğundan baba 1/6 alır ki bu 4 pay eder. Kadın 1/8 alır, bu da 3 pay eder. Geriye kalan 17 payı da asabe yoluyla oğul alır. Dede ise, baba tarafından hacbedilir, çünkü baba ölen kişiye dededen daha yakındır. Ayrıca dede, ölen kişiye baba vasıtasıyla bağlanır; ölene bir kişi vasıtasıyla bağlanan şahıs, o vasıta hayatta bulundukça o vasıta ile hacbedilir. Oğulun oğlu ise oğul ile hacbedilmiştir, çünkü oğul ölene daha yakındır. Baba ta­rafından olan nine de baba vasıtasıyla hacbedilmiştir, çünkü o da baba vasıtasıyla ölene bağlanmaktır.

Başka bir misal olmak üzere Tablo 98'deki meseleyi ele alalım:

6
1	Baba	1/6
1	Anne	1/6
4	iki kız	2/3
0	Oğul'un iki kızı	M

(Tablo 98)

Burada meselenin aslı 6'dır, çünkü baba ile annenin paylarının mah­reci mütemasüdir, yani her ikisi de 1/6 alır. İki kızın payının mahreci ise bunlara dahildir, zira kızın payı 2/3'dir. Baba 1/6 alır, bu 1 paydır. Anne de 1/6 alır, bu da 1 pay eder. İki kız 2/3 alırlar, bu da 4 pay eder; her ki.-' za 2 pay düşer. Çünkü onları asabe. yapacak kimse bulunmamaktadır. Oğulun iki kızı ise hacbolmuştur, zira iki kızın aldığı 2/3'den sonra geriye birşey kalmamıştır, Eğer terekeden geriye birşey kalsaydı, oğulun çocukları alırdı.

Başka bir misal olarak Tablo 99'daki meseleyi ele alalım:

2
1	Ana-bababir erkek kardeş	Asabe
0	Bababir erkek kardeş	M
0	Anabir erkek kardeş	M
1	Kız	1/2

(Tablo 99)

Burada meselenin aslı 2'dir. Bu da kızın payının mahrecidir, çünkü o terekenin yarısını (1/2) alıyor. Burada kız 1/2 alır, çünkü onu asabe yapacak kimse yoktur. Terekenin diğer yarısını da asabe yoluyla ana-bababir olan kardeş alır. Bababir olan kardeş ise ana-bababir olan kardeş ile hacbedüir, çünkü ana-bababir olan kardeş ölene daha yakındır. Anabir olan kardeş ise, kız ile hacbedilir.

Başka bir misal olmak üzere Tablo 100'deki meseleyi ele alalım:

2
1	Kız	1/2
1	Ana-bababir kızkardeş	Asabe
0	Bababir erkek kardeş	M

(Tablo 100)

Burada meselenin aslı 2'dîr. Bu da kızın payının mahrecidir. Kız terekenin yarısını (1/2) alır ki bu 1 paydır, çünkü kızı asabe yapacak kimse yoktur. Ana-bababir olan kızkardeş başkasıyla asabe olduğundan terekenin geri kalan yarısını alır, bu da 1 paydır. Bu da 'Kızkardeşin kızlarla beraber olması halinde asabe olur' kaidesine göre bu şekilde taksim edilir. Bababir olan kardeş ise, ana-bababir. olan kızkardeşle hacbedilir, çünkü ana-bababir olan kızkardeş, başkasıyla beraber olup da asabe olunca ana-bababir olan erkek kardeş hükmünde olur ve bababir olan erkek kardeşi hacbeder.

.   Başka bir misal olarak Tablo 101'deki meseleyi ele alalım:

6
2	Anabababir erkek kardeşin oğlu	Asabe
1	Anabir erkek kardeş	1/6,
0	Amca	M
3	Anabababir kızkardeş	.1/2

(Tablo 101)

Burada meselenin aslı 6'dır, çünkü terekenin yarısının (1/2) mahreci, 1/6'in mahrecine mütedahildir, yani 6'nın içinde üç tane 2 vardır. Anabir olan kardeş 1/6 alır ki bu 1 pay eder.,Ana-bababir olan kızkardeş terekenin yarısını (1/2) alır, bu da 3 pay eder. Geriye kalan ise ana-bababir olan kardeşin oğluna verilir, çünkü ölen kişiye en yakın erkek odur. Amca ise, ana-bababir olan kardeşin oğlu tarafından hacbedilir, çünkü -daha önce de belirtliğimiz gibi- miras meselesinde kardeşlik ciheti, dayılık cihetine takdim edilir.

Başka bir misal olmak üzere Tablo 102'deki meseleyi ele alalım:

6
1	Nine	■1/6
4	Ana-bababir iki kızkardeş	2/3
0	Bababir kızkardeş	M
1	Anabir kızkardeş	1/6

(Tablo 102)

Burada meselenin aslı, 1/6'in mahreci olan 6'dır. Bu meselede nine 1/6 alır ki bu 1 paydır. Ana-bababir olan iki kızkardeş 2/3 alır, bu da 4 paydır. Anabir olan kızkardeş de 1/6 alır, bu da 1 paydır. Bababir olan kızkardeş ise. ana-bababir olan iki kızkardeş tarafından hacbedilir.

Başka bir misal olarak Tablo 103'deki meseleyi ele alalım:

6
3   .	Kız	1/2
/     1	Oğul'un kızı	1/6
2	Ana-bababir kızkardeş	Asabe
0	Bababir erkek kardeş	M
0	Amca	M

(Tabio 103)

Burada meselenin aslı 6'dır, çünkü kız ile oğulun kızının paylarının mahreçleri birbirine mütedahildir; zira kız terekenin yarısını (1/2) alır ki bu 3 pay eder. Oğulun kızı terekenin 1/6'ini alır, bu da 1 pay eder. Bun­ların ikisi böylece terekenin 2/3'sini alırlar. Geri kalan malı da ana­bababir olan kızkardeş alır, çünkü o şu meşhur kaideye göre asabe ol­muştur: 'Kız.kardeşier, kızlarla beraber olduklarında asabe olurlar'. Bababir olan kardeş ile amca ise ana-bababir olan kızkardeş tarafından hacbedilirler, çünkü ana-bababir olan kızkardeş başkasıyla beraber olup asabe olduğunda ana-bababir oîan erkek kardeş hükmünde olur.

Başka bir misal olmak üzere Tablo 104'deki meseleyi ele alalım:

 

6
1	Anne	1/6
1	Baba	1/6
0	Ana-bababir erkek kardeş	M
4	iki kız	2/3
0	Oğul'un kızı	Asa be
0	Oğul'un oğulu

(Tablo 104)

Burada meselenin aslı 6'dır, çünkü baba ile annenin paylarının mah­reçleri rnütemasildir; ikisi de 1/6 alır. Ayrıca meselede bulunan 2/3 payın mahreci olan 3 de 6'ya dahildir, 6'da iki tane 3 vardır. Bu durumda ölenin mirasçı oian dalı bulunduğundan baba 1/6 alır ki bu 1 paydır. Anne de 1/6 alır, bu da 1 paydır. Ana-bababir olan kardeş ve oğulun oğlu baba tarafından hacbedilir. İki kız malın 2/3'sini alır, bu da 4 pay eder, çünkü kızlar birden fazladır ve onları asabe yapacak kimse de yoktur. Oğulun oğlu ve kızı ise asabedir, ancak pay sahipleri paylarını aldıktan sonra terekeden geriye birşey kalmadığı için bunlar mirastan istifade edemezler. İşte bu, asabenin hükmüdür.

Başka bir misal olarak Tablo 105'deki meseleyi ele alalım:

 

24	,
16	iki kız	2/3
3	Oğul'un üç kızı	Asabe
2	Oğul'un oğulunun oğulu
3	Zevce	1/8
0	Ana-bababir erkek kardeş	M

(Tablo 105)

Burada meselenin aslı 24'tür. Meselenin aslının tesbit edilmesi için paylardan 1/3'in mahreci olan 3 ile 1/8'in mahreci olan 8 çarpılmış (3x8=24) ve meselenin aslı meydana çıkmıştır, çünkü payların mahreçleri arasında mübayenet vardır. Bu durumda iki kız 2/3 alır ki bu 16 pay eder, çünkü kızlar birden fazladır ve onları asabe yapacak kimse de yoktur. Ölenin mirasçı olan çocuğu olduğu için zevce 1/8 alır, bu da 3 pay eder. Oğulun kızları, oğulun oğlunun oğlu ile beraber olduklarından asabe olmuşlardır, her ne kadar oğulun oğlunun oğlu (torunu) derece bakımından kızlardan daha düşük olsa da onları asabe yapar. Eğer onları asabe yapmasaydı, onlar mirastan istifade edemezlerdi, çünkü iki kız malın 2/3'sini alınca geriye birşey kalmaz. Oğulun oğlunun oğlu (torunu) bulunduğundan ana-bababir olan kardeş hacbedilmiştir, çünkü miras meselesinde oğulluk ciheti, kardeşlik cihetinden daha önce gelir.

Başka bir misal üzere Tablo 106'daki meseleyi ele alalım:

7
3	Koca	1/2
1	Anne	1/3
2	Baba	Asabe

*                                    (Tablo 106)                    :

Bu mesele Umeriyyeteyn adı verilen meselelerden biridir. Bu mese­lenin aslı 6'dır. Bu paylar şu şekilde dağıtılır: Terekenin yarısını koca alır ki bu 3 pay eder. Geri kalanın 1/3'ini anne alır, bu da 1 pay eder. Geriye kalan 2 payı da asabe yoluyla baba alır.

Başka bir misal olarak Tablo 107'deki meseleyi ele alalım:

12
3	Zevce	1/3
3	Anne	1/3
9	Baba	Asabe

(Tablo 107)

Burada meselenin aslı 12'dir. Meselenin aslının tesbit edilmesi için zevcenin payı olan 1/4'in mahreci olan 4, annenin payı olan 1/3'in mah­reci olan 3 ile çarpılır (4x3=12), çünkü iki payın mahreçleri arasında tebayün vardır. Bu meselede zevce 1/4 alır ki bu 3 pay eder. Geri kalanın 1/3'ini anne alır, bu da 3 pay eder. Geriye kalan 6 payı da asabe yoluyla baba alır. İşte bu da Umeriyyctcyn meselelerinin ikincisidir.

Başka bir misal olmak üzere Tablo 108'deki meseieyi ele alalım: (3)

18	6
9	3   •	Koca	1/2
3	1	Anne	1/6
4		Anabir İki erkek kardeş	1/3
2		Ana-bababir erkek kardeş

(Tablo 108)

Bu mesele, el-Müşerreke diye isimlendirilen meseledir. Burada mese­lenin aslı 6'dır, çünkü annenin payı 1/6'İn mahreci ile kocanın payı olan yarının (İ/2) mahreci arasında tedahül vardır, yani 6'nın içinde iki tane 3 vardır. Bu durumda anne 1/6 alır ki bu 1 paydır. Asabelik kaidelerinin gereğine göre anabir iki erkek kardeşe 1/3 ve yine aynı kaidelerin gereği olarak ana-bababir olan erkek kardeşe de 1/3 düşmesi gerekir. Fakat Hz. Ömer, bu meselede ana-bababir olan kardeşi bababir olan kardeşlere ortak yaparak malın 1/3'ini aralarında eşit şekilde paylaştırmıştır. Burada terekenin 1/3'i iki paya eşit olduğundan, pay sahiplerinin sayısı da 3 olduğundan meselenin tashih edilmesi gerekir. Meselenin tashih edilmesi için fertlerin sayısı payların sayısı  ile çarpılır (3x6=18), çıkan sonuç meselenin tashihi olur. Sonra payın parçası olarak isimlendirdiğimiz 3, her mirasçının payı ile çarpılır. Böylece koca 9, anne 3, anabir olan kardeşler 4, ana-bababir olan kardeş de 2 pay alır.'

 

Dedenin  Kardeşlerle  Beraber  Olan  Meseleleri

 

Burada kardeşlerden maksat, ana-bababir olan veya bababir olan er­kek ve kızkardeşlerdir. Onlar dede ile beraber bulundukları zaman mi­rasçı olamazlar, çünkü dede onları hacbeder (mirastan mahrum eder). Dedenin kardeşlerle beraber bulunması halinde miras durumunu daha önce izah etmiş, birtakım misaller de vermiştik. Fakat bunlar ayrıntılı ola­rak açıklanmıştı. Şimdi onları ikinci kez ayrıntılı olarak tahlil edeceğiz. Bu meselelerin daha iyi anlaşılmasını sağlamak için daha fazla bilgi  vere­ceğiz.

Önce dede ve kardeşlerle beraber pay sahibi birinin bulunmadığı 109, 110, 111, 112 ve 113 no'lu tablolardaki meseleleri ele alalım:

 

2
1	Dede	Asa be
1	Ana-bababir erkek kardeş

(Tablo 109)

 

3
2	Dede	■ Asabe
1	Ana-bababir kizkardeş

(Tablo 110)

 

4
2	Dede	Asabe
2	Ana-bababir iki kızkardeş

(Tablo 111)

 

 

 

		Tereke'nin Taksimi		99
	5
	2	Dede	Asabe
	3	Uç kızkardeş

(Tablo 112)

 

 

5
2	Dede	Asabe
2	Ana-bababir erkek kardeş
1	Ana-bababir kıskardeş

(Tablo 113)

Bu beş meselede dede, kız ve erkek kardeşlerle terekeyi paylaşır. Çünkü burada terekeyi paylaşmak dede için daha kârlıdır. Dede, erkek kardeş gibi miras* alır, yani iki kızkardeşin payı kadar alır. Bu meselelerin tümünde meselenin aslı, fertlerin sayısı kadardır; her erkek de iki kız gibi sayılır.

Başka bir misal olarak da Tablo 114, 115 ve llö'daki meseleleri ele alalım:

(3)

9	3
3	1	Dede	1/3
6	2.	Uç kızkardeş	Asabe

(Tablo 114) (5)

 

 

15	3
5	1	Dede	1/3
4	2	Kardeş	Asabe
6		Uç kızkardeş

(Tablo 115) (5)

15	3
5	1	Dede	1/3
10	2	Beş kızkardeş	2/3

(Tablo 116)

Bu üç meselede de dede terekenin 1/3'ini alır, çünkü bu, onun için paylaşmaktan daha kârlıdır. Kardeşler ise geriye kalanı alırlar. Dedenin payının mahreci üç olduğu için bu meselelerin aslı da 3'tür. Ancak kar­deşlerin paylarının kardeşlere kesirsiz olarak paylaştırılması mümkün ol­madığından kardeşlerin sayısı meselenin aslıyla çarpılır, çıkan sonuç meselenin tashihi olur. Sonra sehm'in cüzü her varisin payıyla çarpılır ve netice mirasçılar ürerine taksim edilir.

Başka bir misal olarak Tablo 117, 118, ye 119'daki meseleleri ele ala­lım:

3
1	Dede	1/3
2	iki erkek kardeş	Asabe

(Tablo 117) (2)

6	3
2	1	Dede	■ 1/3
4	2	Dört kızkardeş	2/3

(Tablo 118) (2)

 

 

6	3
2	1	Dede	1/3
2	2	Kardeş	Asabe
2		İki kızkardeş

(Tablo 119)

Bu üç meselede, dedenin 1/3 almasıyla paylaşması eşittir. Bu du­rumda dede 1/3 alır, geriye kalan malı ise erkek ve kizkardeşler erkeğe 2, kıza 1 pay olmak üzere paylaşırlar. Dedenin payının mahreci 3 olduğun­dan meselenin aslı da 3'tür. Dede 1/3 alır, geriye kalan mal ise kardeşler arasında taksim edilir. Ancak ikinci ve üçüncü meselede kardeşlerin pay­larının onlar arasında paylaştırılamayacağı açık olduğundan meselenin tashih edilmesi gerekir. Ayrıca fertlerin sayısıyla paylar arasında tevâfuk vardır. Bu nedenle meselenin aslı fertlerin sayısının yarısıyla çarpılır, sonra her varisin payı payın parçasıyla (2) çarpılır, çıkan sonuca göre taksimat yapılır. Nitekim bu husus meselelerde açıkça görülmektedir.

İkinci olarak dede ve kardeşlerle beraber pay sahibi birinin bulun­duğu 120 ve 121 no'lu tablolardaki meseleleri ele alalım:

(2)

 

 

4	2
2	1	Koca	1/2
1	1	Dede	Asabe
1		Kardeş

(Tablo 120)

 

 

		(4)
16	4
4	1	Zevce	1/2
6	3	Dede	Asabe
6		İki kızkardeş

sim

.   (Tablo 121)

Bu iki meselede dede, payını taksim suretiyle alır, çünkü burada tak-_im, dede için daha kârlıdır. Birinci meselenin aslı 2'dir, çünkü orada pay sahibi olan koca vardır ve malın yarısını (1/2) alır ki bu 1 paydır. Geriye kalan 1 pay ise dede ve kardeşlere taksim edilemeyeceğinden meselenin tashih edilmesi gerekir. Meselenin tashih edilmesi için meselenin aslı ile fertlerin sayısı çarpılır (2x2=4), çıkan sonuç meselenin tashihi olur. Sonra her varisin payı, pay miktarıyla çarpılır ve çıkan netice mirasçılara taksim edilir.

İkinci meselenin aslı ise 4'tür. Burada zevcenin payının mahreci alın­mıştır, çünkü zevce 1/4 alır, bu bir paydır. Geri kalan 3 pay ise dede ve kardeşler arasında taksim edilmeyeceğinden mesele 16 ile tashih edilir^ Bu da meselenin aslı fertlerin sayısıyla çarpılarak elde edilir. Dede ile ıkı kardeşin paylan 6 olmuştur. Çünkü fertlerin sayısıyla paylar arasında mu-bayenet vardır. Sonra her mirasçının payı sehm'in cüzüyle çarpılır, çıkan sonuç -iki misalde de görüldüğü gibi- mirasçılara taksim edilir.

Başka bir misal olmak üzere Tablo 122'deki meseleyi ele alalım:

18
3	Anne	1/6
5	Dede	1/3
10	Beş kardeş	Asabe

(Tablo 122)

Burada meselenin aslı 18fdir. Bu, 1/6'in mahreci olan 6 ile 1/3'in mahreci olan 3 çarpılarak (6x3=18) elde edilmiştir. Bu durumda anne 1/6 alır ki bu 3 pay eder. Dede geri kalanın 1/3'ini alır, bu da 5 pay eder. Çünkü bu, dede için taksim ederek almaktan daha kârlıdır. Geri kalan mal ise asabe yoluyla her kardeşe iki pay olmak üzere paylaştırılır, bu da toplam 10 pay eder.

Başka bir misal olarak Tablo 123'deki meseleyi ele alalım:

18
3	Anne	1/6
5	Dede	1/3
10	iki kardeş	Asabe

(Tablo 123)

Bu meselede de dedenin, kalanın 1/3'ini almasıyla, taksim şeklinde alması eşittir. Bu durumda dede kalanın 1/3'ini alır. Meselenin aslı 18'dir. Bu da 1/6'in mahreci olan 6 ile 1/3'in mahreci olan 3'ün çarpılmasıyla (6x3=18) elde edilmiştir. Burada anne 1/6 alır ki bu 3 pay eder. Dede geri kalanın 1/3'ini alır, bu da 5 pay eder. Geri kalan malı da iki kardeş alır.

Başka bir misal olmak üzere Tablo 124'deki meseleyi ele alalım:

6
3	Koca	1/2
1	Nine	1/6
1	Dede	1/6
1	Kardeş	Asabe

(Tablo 124)

Bu meselede de dedenin 1/6 almasıyla, taksim şeklinde alması eşittir. Bu durumda dede 1/6 alır. 1/6'in mahreci 6 olduğundan mesele­nin aslı 6'dır. Burada terekenin yansını (1/2) koca alır. Nine 1/6 alır, bu 1 paydır. Dede de 1/6 alır, bu da 1 paydır. Geriye kalan 1 payı da asabe yoluyla kardeş alır.                                                                    4          

Başka bir misal olarak Tablo 125'deki meseleyi ele alalım:

(3)

18	6
9	3	Koca	1/2
3	1	Dede	1/6
6	2	Üç kızkardeş	Asabe

(Tablo 125)

Bu meselede de dedenin, geri kalanın 1/3'ini almasıyla, taksim yo­luyla alması eşittir. Bu durumda dede 1/6 alır. Dedenin payının mahreci 6 olduğundan meselenin aslı 6'dır ve 18 ile tashih edilir. Meselenin 18 ile tashih edilmesi şu şekilde olur: Meselenin aslı olan 6 ile fertlerin sayısı arasında tebayün olduğundan meselenin aslı ile fertlerin sayısı çarpılır (6x3=18), çıkan sonuç meselenin tashihi olur. Sonra tereke -misalde gö­rüldüğü gibi- taksim edilir.

Başka bir misal olmak üzere Tablo 126'daki meseleyi ele alalım:

6
3	Koca	1/2
1	Dede	1/6
2	İki kardeş	Asabe

(Tablo 126)

Bu meselede de dedenin geri kalanın -koca 1/6 olan payını aldıktan sonra- 1/3'ini almasıyla taksim yoluyla alması eşittir. Bu durumda dede geri kalanın 1/3'ini alır. Meselenin aslı, dedenin payı olan 1/6'in mahreci olan 6'dır. Ayrıca kocanın payının mahreci olan 2 de 6'ya dahildir. Bu durumda koca terekenin yarısını alır ki bu 3 pay eder. Dede 1/6 alır, bu da 1 paydır. Geriye kalan 2 payı ise asabe yoluyla iki kardeş alır.

Başka bir misal olarak Tablo 127'deki meseleyi ele alalım:

6
4	iki kız	2/3
1	Anne	1/6
1	Dede	1/6
0	Kardeş	Asabe

(Tablo 127)

Annenin veya dedenin payının mahreci 6 olduğu için bu meselenin aslı 6'dır, çünkü bu paylar arasında temasül vardır ve iki kızın payının mahreci de onlara dahildir. Burada kızlara 2/3 verilir ki bu 4 pay. eder. Anneye 1/6 verilir, bu da 1 paydır. Dedeye de 1/6 verilir, bu da 1 paydır.

Kardeşe ise birşey kalmaz, çünkü dede, kardeşle beraber bulunduğunda -ismen de olsa- 1/6 alır.

Başka bir misal olmak üzere Tablo 128'deki meseleyi ele alalım:

CAvl)

13 12
3	Koca	1/4
8	iki kız	2/3
2	Dede	1/6
0	Kardeş	Asabe

(Tablo 128)

Bu meselenin aslı olan 12, avledilerek 13'e çıkarılmıştır. Burada pay sahiplerinden ve dedenin avledilmiş olarak 1/6 almasından sonra geriye birşey kalmadığından kardeş mirastan istifade edemez.

Başka bir misal olarak Tablo 129ıdaki meseleyi ele alalım: (Avl)

15 12
8	iki kız	2/3
3	Koca	1/4
2	Anne	1/6
2	Dede	1/6
0	Kardeş	Asabe

(Tablo 129)

Bu meselenin aslı da -önceki meseledeki gibi- 12'dir ve paylarıyla 15'e avledilmiştir. Burada da pay sahipleri paylarını aldıktan ve dede de avledilmiş olarak 1/6 aldıktan sonra kardeşe birşey kalmamıştır.

Başka bir misal olmak üzere Tablo 130'daki meseleyi ele alalım:

6
3	Koca	1/2
2	Anne	1/3
1	Dede	1/6
0	Kardeş	Asabe

(Tablo 130)

Bu meselede de kardeş mirastan istifade edemeyerek sakıt olmuştur, çünkü pay sahipleri paylarını aldıktan sonra ona birşey kalmamıştır. Bu mesele, önceki meseleden şu noktada ayrılır: Dede burada da kardeşle beraberdir. Anneyi terekenin 1/3'inden 1/6'ine hacbetmemiş, aksine anne onlarla beraber tam olarak 1/3 almıştır.

Başka bir misal olarak Tablo 131'deki meseleyi ele alalım:

3
1	Dede	1/3
2	Ana-bababir erkek kardeş	Asabe
0	Bababir erkek kardeş	M

(Tablo 130

Bu meselede ana-bababir olan kardeş, bababir olan kardeşle bera­berdir. Bunlar birlikte dedeyi hacbederek onun payını alırlar. Bundan ötürü dedenin payı terekenin yarısından 1/3'e iner. Meselenin aslı, dede­nin payının mahreci olan 3'tür. Bu durumda dede 1 pay, ana-bababir olan kardeş 2 pay alır. Bababir olan kardeş ise hacbediidiğinden birşey alamaz.

Başka bir misal olmak üzere Tablo 132'deki meseleyi ele alalım:

12
3	Dede	1/3
3	Zevce	1/4
6	Ana-bababir erkek kardeş	Asabe
0	Bababir erkek kardeş	M

(Tablo 132)

Bu meselenin aslı olan 12, dedenin payı olan 1/3'in mahreci olan 3 ile kadının payı olan 1/4'in mahreci olan 4 çarpılarak (3x4=12) elde edilmiştir. Zevce payını aldıktan sonra dede terekenin l/3rini alır ki bu 3 pay eder. Taksim yoluyla alsaydı, yine 3 pay alırdı. Zevce 1/4 alır, bu da 3 pay eder. Geriye kalan malı ise ana-bababir olan kardeş alır; ana-baba-bir olan kardeş, bababir olan kardeşi dedeye karşı kullanır, sonra onu hacbeder (mirastan mahrum bırakır), çünkü ana-bababir olan kardeş ölen kişiye daha yakındır.             .

Başka bir misal olarak Tablo 133'deki meseleyi ele alalım:

3
1	Dede	1/3
2	Ana-bababir iki kızkardeş	2/3
0	Bababir erkek kardeş	M

Oablo 133)

Bu meselenin aslı, dedenin payının mahreci olan 3'tür. Dede 1/3 alır" ki bu 1 paydır; bu, ana-bababir olan kızkardeşlere verilen geri kalan mala eşittir, ana-bababir olan kızkardeşler 2/3 alırlar, geriye birşey kalmadığı için bababir olan kardeş mirastan istifade edemez. Ana-bababir olan iki kızkardeş, bababir olan kardeşi dedeye karşı saymış, dedenin payınr yandan 1/3'e düşürmüşlerdir.

Başka bir misal olmak üzere Tablo 134'deki meseleyi ele alalım:

6
3	Koca	1/2
1	Dede	1/6
2	Ana-bababir kızkardeş	1/2
0	Bababir iki kardeş	Asabe

(Tablo 134)

Bu meselenin aslı, dedenin payının mahreci olan 6'dır. Çünkü dede 1/6 alır, 1/6'in mahreci ise 6'dır. Ayrıca yarının (1/2) mahreci de 6'ya da­hildir. Burada koca terekenin yarısını (1/2) alır ki bu 3 pay eder. Ana-ba­babir olan kızkardeş bababir olan iki kardeşi dedeye karşı sayacağından dede  için en  kârlı yol  terekenin  1/6'ini almasıdır.   Bu,  koca payını aldıktan sonra geriye kalanın 1/3'ine eşittir. Terekenin yarısı ve 1/3'i çıktıktan sonra geriye 3 pay kalır. Onu da ana-bababir olan kızkardeş ' alır. Bu, terekenin yarısından biraz daha azdır. Bababir olan iki kardeş ise, terekeden geriye birşey kalmadığından mirastan istifade edemezler.

Başka bir misal olarak Tablo 135'deki meseleyi ele alalım: (5)

 

 

 

 

10	2
4	2	Dede	Asabe
5		Ana-bababir kızkardeş
1		Bababir erkek kardeş

(Tablo 135)

Bu meseleye Aşeriyyetu'z-Zeyd adı verilmiştir, çünkü bu mesele on ile tashih edilir. Burada dede için en kârlı olanı, kardeşlerle beraber tak­sim yoluyla almasıdır. Ana-bababir olan kızkardeş bababir olan kardeşi dedeye karşı pay sahihi olarak sayar, dedenin payından sonra bababir olan kardeşin payını alır, geriye kalan da kardeşindir. Bu meselenin aslı, ana-bababir olan kızkardeşin payının mahreci ile ona takdir edilen payın mahreci olan ikidir. Bu payların mirasçılara taksim edilmesi mümkün ol­madığından meselenin tashih edilmesi gerekir, ki bu da şöyle olur:

(2)

 

 

20	10
8     .	4	Dede	Asabe
10	5	Ana-bababir kızkardeş
2	1	Bababir iki kızkardeş

(Tablo 136)

Her erkek iki kadın gibi sayılarak fertlerin sayısı, meselenin aslı olan 2 ile çarpılır (5x2=10), çıkan sonuç meselenin aslı olur. Böylece dede 4 pay, ana-bababir olan kızkardeş 5 pay, bababir olan kardeş de 1 pay alır.

Başka bir misal olmak üzere Tablo 137'deki meseleyi ele alalım: (3)

 

54	18
9	3	Anne	1/6
15	5	Dede	1/3
27	9	Ana-bababir kızkardeş	1/2
2	1	Bababir erkek kardeş	Geriye kalan
1		Bababir kızkardeş

(Tablo 137)

Bu meseleye Muhtasaru'z-Zeyd adı verilir. Bu meselenin aslı 18rdir. Bu da 1/6'in mahreci olan 6 ile geriye kalan 1/3'in mahreci olan 3 çarpılarak (6x3=18) elde edilmiştir. Burada kardeşler bulunduğundan anne 1/6 alır ki bu 3 pay eder. Dede geri kalanın 1/3'ini alır, bu da 5 pay eder ki bu, taksim yoluyla alacağına eşittir. Ana-bababir olan kızkardeş, bababir olan erkek ve kızkardeşini dedeye karşı sayarak terekenin yarısını (1/2) alır, bu da 9 pay eder. Geriye kalan 1 pay, bababir olan er­kek ve kizkardeşe paylaştırılamayacağı için -çünkü fertler ile pay arasında tebayün vardır- mesele tashih edilir: Fertlerin sayısı ile mesele­nin aslı çarpılır (3x6=18), çıkan sonuç meselenin tashihi olur. Sonra sehmin parçası (3), her mirasçının payı ile çarpılır ve meselede gö­rüldüğü gibi paylar ortaya çıkmış olur.

Başka bir misal olarak Tablo 138'deki meseleyi ele alalım: (5)

90.	18
15	6	Anne	1/6
25	5	Dede	.1/3 ■
4}	y	Ana-bababir kızkardeş	1/2
4	1	Bababir iki kardeş	Geriye kalan
1		Bababir kızkardeş

(tablo 138)

Bu meselenin aslı 18'dir ve 90 ile tashih edilir ve bu, meselenin çö­züm şeklinden de açıkça anlaşılmaktadır. Tevfik Allah'tandır.

Başka bir misal olmak üzere Tablo 139'daki meseleyi ele alalım:

(Avl)

 

27	9 6
9	3.	Koca	1/2
6	2	Anne	1/3
8	4	Dede	1/6
4		Kızkardeş	1/2

(Tablo 139)

Bu meseleye d-Ekderiyye adı verilmiştir. Nitekim bu, dede ve kar­deşler bahsinde geçmişti. Meselenin aslı paylarda 1/6'in mahreci olan o dır, diğer payların mahreçleri de 6'ya dahildir. Paylar avledilerek 9'a çıkarılır. Ölen kişinin mirasçı olan bir dalı olmadığından anne 2/3 alır, bu da 2 pay eder. Dede 1/6 alır, bu da 1 paydır. Kızkardeşe ise malın yarısı takdir edilir, bu da 3 pay eder. Fakat âlimler dedenin kızkardeşe dönerek kendi payı ile onun payını karıştıracağını ve erkeğe 2, kadına 1 pay ka­idesine göre taksim edileceğini söylemişlerdir. Dedenin payı ile kızkarde-şin payı 4 olduğundan onlara taksim edilmesi mümkün değildir, çünkü dede iki kız sayılır..Bu durumda fertlerin sayısı olan 3 alınır -çünkü pay­ların sayısı olan 4 ile payların sayısı olan 3 mütebayindir- ve meselenin aslı olan 6 ile çarpılır, çıkan sonuç meselenin tashihi olur. Sonra payın parçası olan 3, her mirasçının payı ile çarpılır, ortaya çıkan rakam fertlere göre taksim edilir. Nitekim bu, yukarıdaki tabloda açıkça görülmektedir.