HAYIZ (AYBAŞI HÂLÎ ÂDET GÖRME)

Bir kadının cinsel olgunluk devresinde (ki buna erginlik çağı da denir) her ay dölyolundan belirli süre kan gelmesine âdet gör­me denir. [1]

I — Adet Yokluğu :

Âdet görmemek. Bu durum buluğ yaşından önce ve yaş dönümü devresinden sonra normaldir. Âdetin ilk görüldüğü yaş kişiye göre değişir; genellikle 8-16 yaşları arasında gerçekleşir (ki iklimin ve ^beslenmenin de bunda te'siri görülebilir). 16 yaşında olduğu halde âdet görmemiş bir kızda birincil âdet yokluğu durumundan söz edi lir. Eğer âdet, başladıktan sonra herhangi bir nedenle kesilmişse bu duruma ikincil âdet yokluğu denir, İkincil âdet yokluğunun en sık görülen nedenleri arasında gebelik yer alır; gebelik gerçekleşince ke­silen âdet, doğumdan sonra yeniden- başlar. Bebeğin emzirilmesi de, doğumdan sonraki devrede âdetin yeniden başlayacağı zaman ge­ciktirir.

Adet yokluğunun kadına bir zararı yoktur. Sadece döllenebüme şansının azalmış olduğunu gösterir; bu durum bir hastalığın sonu­cu ise bu hastalığın tedavisi gerekebilir. Birincil âdet yokluğu, bu­luğ gecikmesi, hipofiz ya da yumurtalığın gereğince' çalışmaması ya da üretim sisteminde bir gelişim bozukluğunun bulunmasına bağlı olabilir. Yumurtalıklar, dölyatağı ya da dölyolu gereğince gelişme­miş olabilirler. Bazen, yeterince gelişmemiş üreme organlarına   sanip olan bîr erkek çocuğu, yanlışlıkla bir kız olarak büyütülmüş ola­bilir. Dölyolu eğer bir zarla tamamen kapanmışsa, bu duruma delin-memiş kızlık zarı adı verilir. Gerçekte âdet görülmekte, ancak bu zarın varlığı akan kanın dışarı ulaşmasını engellemektedir. Kan bu zarın gerisinde birikir, zamanla kanın sıvı bölümü, dölyolu duva­rından emilir, geri kalan kısmı geride toplanır. Bu birikme sonucu dölyolu büyüyüp genişliyebilir, öyle ki karın duvarının büyüdüğü görülebilir. Bu duruma gizli âdet görme de denir. Tedavisi (basit bir cerrahî müdahaleyle) zarın yarılmasından ibarettir.[2]

Konuyu kısmen olsun tıbbî yönüyle açıkladıktan sonra fıkhi yö­nünü açıklamaya geçiyoruz :

Hayız (Âdet görme) kelime olarak «akıntı» anlamına gelir. Fık­hi terim olarak, bir kadının cinsel olgunluk devresinde (buluğa ça­ğında) her ay dölyolundan belirli süre gelen kandır. Doğum, hasta­lık, damar çatlaması ve benzeri nedenlerden dolayı akan kan bu ta­rifin dışında kalır.

Âdet görme asıl sebebine dayanarak belli süre aktıktan sonra kesilince kadının yıkanması vâcib olur. Tabii kadından gelen kanın hayız (Âdet görme) kanı olabilmesi için şu hususların gerçekleşme­si gerekir. [3]

2 — Belli Bir Yaşa Gelmiş Olması :

Hanefî imamları bunu dokuz ilâ âdetten kesilme yaşı arasında­ki devre ile sınırlamışlardır. Adetten kesilmenin tavanını da 55 yaş olarak kabul etmişlerdir. Bu mezhebe göre muhtar olan da belirti­len görüş ve ictihaddır. Şafii imamlarına göre de âdet görmenin nor­mal olarak başlangıcı dokuz yaştır. Tıbbî tesbitlere göre ise bu 8 - 16 yaşlan arasında gerçekleşir.

Mezhebimize göre, 55 yaşından sonra görülen kan, âdet görme kam değildir. Mezhebin zahirine göre böyle kabul edilmişse de muh­tar olan kavle göre, bu yaştan sonra görülen kan belli renk ve ölçü­de geliyorsa, âdet görme kanıdır.[4]

3 — Kanın Dölyatağının Dışına Çıkması :

Dölyatağına konulan pamuk ve benzeri şey üzerinde, çıkarıldığında kan izi bulunursa, âdet görmenin başladığına hükmedilir. Âde­tin başlaması ise, pamuğun konulduğu yerden kaldırılması ânından itibarendir. Pamuğu koyduktan sonra kaldırıldığında kan izine ras-lanmıyorsa, o takdirde âdet halini görmekte olan kadının âdet süre­si bitmiş sayılır.[5]

Gelen kanın akıntı halinde bulunması şart değildir.[6]

4 — Belirtilen Yaş Süresinde Gelen Kanın Şu Altı Renkten Birin­de Olması :

Siyaha yakın kırmızı, kırmızı, koyu, sarı, sarı kırmızı ve siyah karşımı bulanık, yeşili andırır ve buna yakın bir karışım. [7]Pamuk kaldırıldığında beyaza yakın bir ıslaklık görülür ve az sonra kuruyunca sarıya dönüşürse, bu durumda da ayhali kesilmiş sayılır. [8]

5 — Adet Görmenin En Az Ve En Çok Süresinin Dikkate Alınması :

Hanefi imamlarına göre, bunun en az süresi

üç gün üç gecedir. En çok süresi on gün on gecedir. Mezhebin zahir rivayetinden çıka­rılan sonuç budur.

Şafii imamlarına göre, en az müddeti bir gün bir gecedir, en çok müddet onbeş gün onbeş gecedir. İki âdet görme arasının en az sü­resi ise on beş gündür. Maliki imamlarına göre, ne azının, ne de ço­ğunun bir sınırı vardır.[9]

a) Adet halinden temizlenme süresinin dolmuş olması,   ayrıca gebelik durumunun bulunmaması,

Adet görme süresi içinde bir kesinti olursa bu da âdet görme sü­resine dahildir, ondan sayılır. Ama gelen ve arasında bir duraklama gösteren iki kandan biri âdet hali başlarken bir gün gelir, dokuz gün bir kesintiden sonra tekrar bir gün gelecek olursa, son bir gün gelen kan süresinin bitiminden sonra geldiğinden âdet kanı sayılmaz.

Ebû Yusuf un İmam Ebû Hanîfe'den yapmış olduğu rivayette deniliyor ki : «îki kan görme arasında meydana gelen kesinti (temiz­lenme) on beş günden az ise âdet görme hali devam ediyor, kesilmeniş kabul edilir. Müteahhirinden birçok fakihler bu rivayetle fetva germişlerdir. Çünkü bunda hem fetva isteyen ,hem fetva veren için kolaylık vardır.[10]

Değerli fakih Sadrüşşehîd de bu rivayeti esas kabul edip fetva vermiştir.[11]

Ama görülen iki kan ve arasındaki duraklama ya da temizlen-me süresi on günü geçmezse, süresinin hepsi âdet görme hali olarak kabul edilir. Kadın bu durumda ister yeni ayhali olsun, ister öteden beri ayhali olup kendine göre belli âdeti bulunsun, farketmez. Belir­tilen husus on günü aşarsa, âdet hali yeni başlayan kadın hakkında on gün âdet görme süresi olarak kabul edilir. Yeni başlayan değil­se, onun bilinen âdetine bakılır : Âdet görme süresine tekabül edeni âdet görme hali, onun dışında kalan kısmı temizlik hali kabul edi­lir.[12]

b) Kan kesildikten sonra temizlenme süresi onbeş gün ya da fazla devam ederse, bu süre temizlenme süresi olarak kabul edilir. Bu süreden önce ve sonra gelen kan, âdet görme sayılır. Çünkü iki âdet görme arasındaki temizlenmenin en az süresi onbeş gün, en ço­ğuna ise bir sınır yoktur. [13]Kendisinden devamlı surette kan ge­len kadının bu kanından her ay on günü âdet görme hali sayılır; ge­risi temizlenme süresi olarak kabul edilir.[14]