Kadr suresinin, Mekke döneminde ve peygamberliğin dördüncü yılında indiği belirtilir. Sure, 5 ayetten oluşur. Peygamber(as)’in ilk vahiy aldığı geceyi tanımladığı ve onun önemini anlattığı için, “Kadr suresi” adını almıştır. İniş sıralamasına göre 25’inci, resmi sıralamada da 97’nci suredir.

Surede, Kuran’ın Kadir gecesinde vahyedilmeye başladığı bildirilir. Bu gecenin önemi ve değeri vurgulanır. Onun, bin aydan hayırlı bir gece olduğu belirtilir. Bu gece meleklerin Allah’ın izniyle ve vahiyle indikleri, bu yüzden onun insanı fiziksel ve ruhsal nitelikli her türlü kötülükten emin kılan bir esenlik gecesi olduğu ifade edilir. İlâhi vahiylerin zirvesi olan Kuran, insana manevi gelişme yolunu açıp onu her türlü karanlıktan ve körlükten kurtardığı için, onun ilk nüzul anı, “değerli gece” ile sembolize edilmiştir. Çünkü Kuran olarak takdir edilen her söz, insanların selameti ve saadeti içindir.

Rahman ve Rahim Allah’ın Adıyla

Biz bu Kuran’ı, değerli bir gecede indirdik.

Değerli gecenin ne olduğunu sen bilir misin?

Değerli gece, bin aydan daha hayırlıdır.

Bu gece, melekler ve ruh, Rabb’lerinin izniyle her türlü iş için iner durur

Tam bir esenliktir bu gece, tâ fecrin doğuşuna kadar.

Kuran’ın İndirildiği Değerli Gece

Kuran, insanlara rehberlik etmesi için Allah katından gönderilmiş eşsiz bir kitaptır. Bu yüzden onun ilk indirilmeye başladığı gece, adeta insanlığın gidişatının ve geleceğinin belirlendiği bir takdir gecesi olmuştur. Çünkü Kuran, vahyedilmeye başladığı ilk andan itibaren insan hayatına müdahele etmiş, bundan sonra da mudahil olmaya devam edecektir.

Surenin 1’inci ayetinde, Kuran’ın değerli bir gecede vahyedilmeye başladığı bildirilir. Bu ayette yer alan ve “onu” anlamına gelen “hu” zamiri ile, Kuran kastedilmiştir. Kuran, sadece “o” işaretiyle hemen anlaşılacak derecede ünlü ve büyük bir kitap olduğundan burada “Kuran” adı zikredilmemiş; “onu indirdik” denilmekle yetinilmiştir.

Kuran’ın değerli bir gecede indirilmesi, “o gece vahyedilmeye başlaması” anlamına gelir. Çünkü Kuran, bir defada değil, yirmi üç yılı aşkın bir süre içersinde zaman zaman indirilmiştir. Ayrıca Peygamber(as)’e gelen vahiylerin oluşturduğu kitaba Kuran dendiği gibi, onun bir ayetine veya bölümüne de Kuran denir. Demek ki Peygamber(as)’e gelen her vahyin adı Kuran’dır. Zaten Kuran sözcüğü, vahyin ilk nazil olduğu dönemlerde Allah tarafından indirilen ayetlerin tamamını değil, vahiy ile nazil olup okunan kısmını ifade ediyordu. Bunun için ayet, Kuran’ın tamamının o gece indirilmiş olduğu anlamına gelmez. Onun önce toplu olarak, yüce gökten veya Levh-i mahfuzdan dünya semasına indirildiğine ilişkin sözler de kesin kanıta dayanmaz ve gerçeği yansıtmaz. Kuran, insanlarla ilgili bütün hikmetli işleri ve hükümleri içerir. İşte bu mübarek gecede, Kuran’ın hükümleri Allah’ın mutlak ilminden, vahiy yoluyla Peygamber(as)’e birbiri ardınca inmeğe başlamıştır.

Ayetin sonunda yer alan ve sureye ad olan “kadr” kelimesi, sözlükte “şan, şeref, mertebe, takdir, değer ve ölçü” gibi anlamlar taşır. “Leyleti’l kadr” terkibi de, “değerli gece” manasına gelir. Hikmetlerle dolu her iş ve oluş bu gecede ayırt edildiği için, Peygamber(as)’in ilk vahiy aldığı gecede, bu şekilde nitelendirilmiştir. Bu terkibin, “Kadir Gecesi” olarak kavramlaşması, daha sonraki dönemlere ait bir gelişme olduğundan, anılan terkibi “Kadir Gecesi” şeklinde tercüme etmek uygun olmaz. Bunun için meâlde bu terkip, “değerli bir gecede” diye tercüme edilmiştir.

Yüce Allah, Kuran’ın Ramazan ayında, çok değerli ve mübarek bir gecede indirildiğini bildirir. Bu ayetlere ve konuyla ilgili pek çok hadise dayanarak bu gecenin, 610 yılı Ramazan ayının son on günü içindeki gecelerden biri, - muhtemelen de yirmi yedinci gecesi – olduğu söylenebilir. Zaten İslamın ilk çağlarından beri, Ramazan ayının yirmi yedinci gecesi, Müslümanlar tarafından “Kadir Gecesi” olarak kutlanmaktadır. Fakat bu gecenin, Ramazan ayının hangi gecesi olduğu, kesin belli değildir. Ama onun değeri ve önemi, büyük ve açıktır. Çünkü 2-3’üncü ayetlerde, bu gecenin değeri dile getirilir ve onun “bir aydan daha hayırlı” olduğu belirtilir. Demek ki o gecenin değeri, insanlığı cehalet karanlıklarından kurtarıp aydınlatan ve dünyanın en büyük inkılabını gerçekleştiren Kuran’ın, o gece inmeğe başlamasından gelmektedir. Zira, Kuran insanlığa rehberlik etmesi, o gece başlamıştır.

Kadir gecesinin, “bin aydan hayırlı” olduğunu belirten ibare, onun çok değerli olduğunu dile getiren mecâzi bir ifadedir. Yani burada bin sayısı, belli bir adet belirtmek için değil, çokluk (mübalağı) için kullanılmıştır. Çünkü bin ay, yaklaşık olarak seksen dört yıl yaşayan bir insanın ömrüne tekabül eder. Demek ki bu gecenin değerini kavrayıp gereğini yapmak, bir ömür boyu ibadet etmek kadar sevaptır. Bunun için Peygamber(as), “inanarak ve sevabını Allah’tan umarak (bu) değerli geceyi ikame edenin; onun kutsallığını kavrayıp gereğimi yerine getirenin, kimsenin, geçmiş günahlarının bağışlanacağı” müjdesini vermiştir.

4’üncü ayette, o değerli gecede, meleklerin ve ruhun her işi yürütme izni ile ve yapmak üzere indikleri haber verilir. Burada “fihâ” daki zamir, “geceye” de “melâikeye” de işaret edebilir. Eğer anılan zamirin geceye işaret ettiği kabul edilirse ayet, “melekler ve ruh o gecede inerler.”; meleklere gittiği takdir edildiğinde de, “Melekler, ruhda içlerinde olduğu halde inerler.” manasına gelir. Yine “min külli emr” ibaresindeki “min” harficeri, önce geçen “tenezzelü” fiiline taalluk edebileceği gibi “bi izni” ye de taalluk edebilir. Birinci takdire göre ayet, “melekler ve ruh, o gece her işi yapmak üzere inerler.”; ikinci takdirde ise, “melekler ve ruh, o gece her emri yürütme izniyle inerler.” şeklinde tercüme edilebilir. Bunun için mealde, her iki ihtimalde belirtilmeye çalışılmıştır.

“Ruh” kelimesi, “can denilen hayat soluğu, ilham ve vahy” gibi anlamlara gelir. Ancak bu ayette meleklerden ayrı olarak zikredilen ruhun, özel bir varlık olduğu anlaşılıyor. Nitekim bu ayetteki “ruh” un, “Kuran, rahmet ve Cebrâil” olabileceği söylenmiştir. Fakat çoğunluğun kanısına göre buradaki “ruh” dan maksat, “Cebrâil” dir. Meleklerin içine dahil olduğu halde ayrıca zikredilmesi, onun şanının yüceliğini belirtmek içindir. Çünkü Yüce Allah onu “Ruhu’l emin” olarak nitelendirmiştir. Şu halde buradaki ruh kelimesi, hem Kuran vahyi, hem de onu Peygamber(as)e ulaştıran melek yani “Cebrâil” anlamına gelmektedir.

5’inci ayette, o gecenin, mümini bütün kötülüklerden emin kılan bir güvenlik ve esenlik gecesi olduğu bildirilir. Aslında emir, hayra da şerre de ilişkin olabilir. Ama bu ayette, o gece sadece hayır işlerin olacağı, meleklerin bir kötülük ve azap indirmeyecekleri, bunun tâ şafak vaktine kadar süreceği belirtilerek insanlara tam bir güven duygusu aşılanır. Böylece, Kuran olarak takdir edilen her sözün, aslında insanların selamet ve saadetini hedeflediği mesajı verilir. Demek ki, kadir gecesini önemli kılan, o gecede indirilen Kuran’dır. Çünkü insanlığın hayrı için takdir edilenler onda mevcuttur. Öyleyse insana düşen en önemli görev, onu ilim ve amelle birlikte öğrenip Kuran merkezli bir hayatın izleyicisi olmaktır.

Burada bir geceye değinmek gerekir. Peygamber(as)in vefatından sonra her geçen gün, din biraz daha gelenekleştirilmiş; ibâdetler de âdet haline getirilmiştir. Bu duruma, her Ramazan ayında Kadir gecesini kutlamak üzere halk arasında yapılan bazı uygulamalar örnek olarak gösterilebilir. Çünkü pek çok insan, o gece söylenecek birkaç kelam ile veya sabaha kadar “Kadir beklemek” le görevini tamamen yapmış ve bütün günahlardan kurtulmuş olacağını sanmaktır. Tabii ki bu yanlış anlayış diğer zamanlarda dine gereken değeri vermeyen çok sayıda insanın fırsatçı olmasına ve kısa yoldan cennetten bir köşk kapma peşinde koşmasına sebep olmaktadır. Oysa abartılı bir irsâliyât zihniyetinin ürünü olan bu tür uygulamalar, Kuran’ın talepleri arasında yer almadığı gibi, Peygamber(as)’in sünnetine de tam olarak uymamaktadır. Bunun için, iyi niyetten kaynaklanmış olsalar bile, Kuran’ın temel talepleri arasında yer almayan ve sahih sünnetle bağdaşmayan bu tür yanlış anlayışlardan bir an önce kurtulmak gerekmektedir.

AYETLERLE İLGİLİ GENEL TESPİTLER

Kuran, Allah katında mübarek bir gecede insanlara hidayet rehberi olarak indirilmiştir. O, bir beyan mucizesidir. Kuran’ın ilk muallimi Allah, muhatabı ise akıl ve irade sahibi olan insandır. İnsan için en önemli bir görev Kuran’a uymak, en onurlu vazife de ona hizmet etmektir.

Kuran’ı anlayarak okuyan ve inanarak uygulayan kişi, Allah’ın rızasını kazanır. Öyleyse dünya ve ahiret saadetini elde etmek isteyen her insanın, gücü nisbetinde Kur’an’a sarılması, onun doğruluk ve değer ölçülerine uyması gerekir.

İnsanın esas gayesi, mümin olarak hayatta kalmak ve müslüman olarak can vermek olmalıdır. Çünkü onun gelecek hayatının güzelliği, dünyada göstereceği gayrete ve ödeyeceği bedele bağlıdır. İnsan kendini ne kadar içten Allah’a teslim ederse o kadar huzurlu ve güvenli olur.

İnsanın en büyük yanılgısı, “Allah’ın çok bağışlayıcı” olduğunu söyleyip günahta ısrarcı olması, tevbeyi ertelemesi ve kendini kandırmasıdır. Oysa insan, her an ölümün eşiğinde olduğunu unutmadan bir an önce tevbe edip günahlarından arınmalıdır.

İnsan, Kuran’la canlı bir bağlantı kurmalı, onu anlayarak okumalı ve inanarak uygulamalıdır. Kuran’ın, yaşanan bir realite olarak insan hayatına girmesi, buna bağlıdır. Zaten “değerli gece” ifadesi, Kuran’ın bütün dinamizmiyle insan hayatına yansıtılması gerektiği mesajını verir.

Kuran,on dört asır önce böylesine değerli bir gecede insanlık hayatına indi. Ancak günümüz insanı onu istenilen manada hâlâ hayatına geçiremedi. Çünkü Kuran, çok sayıda insanın hayatında duvarlarda asılı bırakılan, sadece cenaze törenlerinde açılan, Ramazandan Ramazana ele alınıp anlaşılmadan okunan, sonra da tekrar yüksekçe bir yere bırakılıp terkedilen bir kitap muamelesi görüyor.

Bu sözler, birilerini kötüleme ve karamsarlık tablosu çizme amacı taşımıyor. Tam aksine acıda olsa bir gerçeği tespit edip yanlış ve kusurlardan bir an önce kurtulmayı amaçlıyor. Çünkü, Kuran’ın hak ettiği yeri ve değeri alamadığı toplumlarda kutlanan geceler, “Kadir gecesi” nden çok “Kayıp gecesi” oluyor. Oysa Kuran’ı anlayarak okuyan ve inanarak uygulayan insanın her gecesi, değerli bir gece olur.

Dileyelim insanlık, kayıp gecelerini telâfi edebilme niyet ve gayretiyle yeniden Kuran’a dönsün ve “Allah’ım, sen çok affedicisin, affı seversin beni (bizi) bağışla.” diyerek Rabbine yalvarabilsin!