وَيْلٌ لِكُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ (*) اَلَّذى جَمَعَ مَالًا وَعَدَّدَهُ (*) يَحْسَبُ اَنَّ مَالَهُ اَخْلَدَهُ (*) كَلَّا لَيُنْبَذَنَّ فِى الْحُطَمَةِ (*) وَمَا اَدْريكَ مَاالْحُطَمَةُ (*) نَارُ اللّهِ الْمُوقَدَةُ (*) اَلَّتى تَطَّلِعُ عَلَى الْاَفِْدَةِ (*) اِنَّهَا عَلَيْهِمْ مُؤْصَدَةٌ (*) فى عَمَدٍ مُمَدَّدَةٍ (*)

            "Mal toplayan ve onu durmadan sayan, insanları arkadan çekiştiren, kaş göz işaretiyle alay eden her kişinin vay hâline! O, malının, kendisini ebedileştirdiğini sanır. Hayır! Andolsun ki o, Hutâme'ye atılacaktır. Hutame'nin ne olduğunu sen ne bileceksin? O, Allah'ın, yüreklere işleyen tutuşturulmuş ateşidir. Şüphesiz uzatılmış direkler arasında (bağlı oldukları hâlde) ateş onların üzerine kapatılacaktır." (Hümeze, 104/1-9)

            Alay etme duygusu insanlarda, kendini büyük görmeyle başlar; daha sonra karşısındaki insanı hiçe sayıp, ona tepeden bakmaya kadar gider. Kitabımız Kur’an-ı Kerim de müminlerin kardeş olduğunu beyan ederek bu kardeşliği ihlal edecek her türlü söz ve davranışı yasaklamıştır. Alay eden kimsenin gururlanıp kibirlenmesi yanında, alay etme hareketiyle mümin kardeşini incitmesi ve rahatsız etmesi de söz konusudur. Kibirlenmek haram olduğu gibi mümine eziyet de haramdır. Her iki kötülüğün neticesi olarak İslam toplumunda kardeşlik bağlarının gevşemesi söz konusu olmaktadır. Zira alay ile beraber fertler arasına düşmanlık ve nefret duygusu girmekte, dolayısıyla zararı sadece iki kişiyle kalmayıp toplumsal bağların zayıflamasına da sebep olmaktadır.

            Bu cümleden olmak üzere Hucurât sûresindeki bir ayet durumu gayet güzel bir şekilde izah etmekte ve burada şöyle buyrulmaktadır:

يَآاَيُّهَا الَّذِينَ اَمَنُوا لاَ يَسْخَرْ قَومٌ مِنْ قَوْمٍ عَسَى اَنْ يَكُونُوا خَيْرًا مِنْهُمْ وَلاَ نِسَآءٌ مِنْ نِسَآءٍ عَسَى اَنْ يَكُنَّ خَيْرًا مِنْهُنَّ  وَلاَ تَلْمِزُوآ اَنْفُسَكُمْ وَلاَ تَنَابَزُوا بِاْلاَلْقَابِ بِئْسَ الاِسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ اْلاِيمَانِ وَمَنْ لَمْ يَتُبْ فَاُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ

            “Ey iman edenler! Bir topluluk bir diğerini alaya almasın. Belki onlar kendilerinden daha iyidirler. Kadınlar da diğer kadınları alaya almasın. Belki onlar kendilerinden daha iyidirler. Birbirinizi karalamayın, birbirinizi (kötü) lakaplarla çağırmayın. İmandan sonra  fasıklık ne kötü bir namdır! Kim de tövbe etmezse işte onlar zalimlerin ta kendileridir.” (Hucurât, 49/11)

            Hatta söz ve davranışlarla başkasını incitmeyi sadece Müslüman olanlarla sınırlandırmak da mümkün değildir. Nitekim dinimizde korunması gereken beş temel esas olan din, can, akıl, nesil ve mal herkes için büyük önem arz etmekte ve bunlar dokunulmazlar arasında yer almaktadır. Yani İslam’da her ferdin haysiyet ve şerefinin dokunulmazlığı vardır. Ferdin manevî hayatının temelini oluşturan ırz, şeref, haysiyet, namus duyguları lekelenemez. Bu yüzden olsa gerek kitabımızda diğer dinlerin inanç ve mukaddes değerleriyle de alay edilmesi doğru bulunmamaktadır. Bu durum bir ayette şu şekilde bildirilmektedir:

وَلاَ تَسُبُّوا الَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللهِ فَيَسُبُّوا اللهَ عَدْوًا بِغَيْرِ عِلْمٍ  كَذَلِكَ زَيَّنَّا لِكُلِّ اُمَّةٍ عَمَلَهُمْ ثُمَّ اِلَى رَبِّهِمْ مَرْجِعُهُمْ  فَيُنَبِّئُهُمْ بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ

            “Onların, Allah’ı bırakıp tapındıklarına sövmeyin, sonra onlar da haddi aşarak, bilgisizce Allah’a söverler. Her ümmete yaptıklarını böyle süsledik. Sonra dönüşleri ancak Rablerinedir. O, yapmakta olduklarını kendilerine bildirecektir.” (En’âm, 6/108)

            Bilindiği gibi toplum hayatındaki ilişkiler samimiyet üzerine kurulur. Bu samimiyetin derecesini ölçen alet de kalptir. Hz. Peygamber (s.a.s);

إِنَّ الله لا يَنْظُرُ إِلى أَجْسامِكْم ، وَلا إِلى صُوَرِكُمْ ، وَلَكِنْ يَنْظُرُ إِلَى قُلُوبِكُمْ وَأَعمالِكُمْ

            “Allah sizin şeklinize ve mallarınıza bakmaz. Fakat kalplerinize bakar.” (Müslim, Birr, 32) buyurmuştur. İnsanlar, daima dış görünüşe vakıftırlar, kimsenin iç âlemini bilmek mümkün değildir. Allah katında tartılacak olan dış görünüş değil, kalplerin takvasıdır. Bu sebeple bir kimse önüne geleni horlayamaz, nazargâh-ı ilâhî olan kalbi kıracak şekilde karşısındakini alaya alarak küçük düşüremez.

            Konumuzun başında yer alan surede de dünyada tek yüce değeri maldan ibaret sanıp, malıyla güçlü olduğunu zanneden ve bunun dışındaki değerlerle alay edenleri Kur’an-ı Kerim kınamakta ve şöyle buyurmaktadır:

وَيْلٌ لِكُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ

            “Mal toplayan ve onu durmadan sayan, insanları arkadan çekiştiren, kaş göz işaretiyle alay eden her kişinin vay hâline!” (Hümeze, 104/1)

            Netice olarak alay etmek, kitabımızın muhtelif ayetleriyle yasaklanan davranışlar arasında yer almaktadır. Öyleyse İslam’ın, kardeşlik bağlarını korumak için alay etmeyi kesinlikle yasakladığını bilelim ve ona göre davranalım. Allah’a ve ahiret gününe inanan bir müminin insanları alaya alması, eğlence ve nükte konusu yapması asla caiz değildir. Üstelik Allah katında kimin daha hayırlı olup olmadığını bilen de sadece O’dur.

             Doç. Dr. Ömer YILMAZ