Fayda Veriyorsa, Öğüt Ver

فَذَكِّرْ اِنْ نَفَعَتِ الذِّكْرَى

"O hâlde, eğer öğüt fayda verirse, öğüt ver." (A'lâ, 87/9)

Peygamberlerin biz insanlara gönderilmelerindeki gaye, yüce Allah’ın mesajını iletmek insanlara öğüt ve nasihat vermektir. Güzelliklerin yaygınlaştırmasındaki en etkin yollardan biri öğüt vermektir. Öğüt vermekten maksat, insanlara faydalı olmak ise nasihat güzel bir üslup ile olmalıdır. Aksi takdirde insanlara faydalı olalım derken gönül kırgınlığına sebebiyet verebiliriz.

Zikrettiğimiz âyet-i kerimede yüce Allah’ın öncelikle Peygamberimiz (s.a.s)’e hitabını şöyle açıklayabiliriz:

Ey Peygamberim! Allah’ın ilahî vahiy yoluyla sana bildirdiği emir ve yasakları insanlara bildirerek hatırlat, Kur’an’ın içerdiği hükümleri ve bilgileri insanlara ulaştırıp öğreterek vaaz ve nasihat et, Kur’an ile öğüt ver ve onları hayır yoluna ilet, dinin hükümlerini göster. Bunu yaparken insanların içinde bulunduğu durum ve hâlleri de gözet ki maksat hâsıl olsun, öğüt ve nasihatin fayda versin. Bununla birlikte yapılacak hatırlatma, verilecek öğüt sadece fayda görecekleri değil, Peygamberimizin aslî görevi gereği herkese yöneliktir. Zira öğüt ve nasihatte her halükarda, herkese olmasa bile, mutlaka fayda vardır. Tabii ki, herkesten bu öğüt ve hatırlatmanın gereğini yerine getirmesi beklenemez. Zira Allah’ın insana bahşettiği özgür iradeye göre, herkes kendi tercihini kendisi yapacaktır. Öğütten faydalanmak isteyen yararlanacaktır. Peygamberimizin gönderilen mesajı zorla benimsetme gibi bir sorumluluğu yoktur. Nitekim

وَلَوْ شَاءَ رَبُّكَ لاَمَنَ مَنْ فِى اْلاَرْضِ كُلُّهُمْ جَمِيعًا اَفَاَنْتَ تُكْرِهُ النَّاسَ حَتَّى يَكُونُوا مُؤْمِنِينَ

“Eğer Rabbin dileseydi, yeryüzünde bulunanların hepsi elbette iman ederlerdi. Böyle iken sen mi mümin olsun diye, insanları zorlayacaksın?” (Yunus, 10/99) ayetinde belirtildiği gibi Peygamberimizin görevi insanları zorla ikna etmek değil, sadece en güzel şekilde tebliğ etmektir. Nitekim

وَمَا عَلَى الرَّسُولِ اِلاَّ الْبَلاَغُ الْمُبِينُ

“Peygambere düşen apaçık tebliğden başka bir şey değildir” (Ankebût, 29/18) âyeti de bu hususu açıklamaktadır.

Hz. Peygamber tebliğ görevini ve yükümlülüğünü yerine getirerek vazifesini hakkıyla yapmıştır. Ondan sonra insanlar kendi hâlleri ile baş başadır. Bu konudaki tutumları ve akıbetleri farklı olabilir. Yüce Allah, insanların bu öğüde karşı tutumlarım göz önünde bulundurarak dilediği şekilde onları cezalandırır veya ödüllendirir. Hz. Peygamber’in tebliğine kulak verip bu öğütten nasiplenen ve öğüdün kendilerine fayda verdiği insanlar olduğu gibi bu öğüde kulak tıkayıp bundan nasiplenemeyen insanlar da vardır. Hz. Peygamberin tebliğinden faydalanıp öğüt alabilenler, kalbinde Allah korkusu olup ona varacağını bilenlerdir. Bu konuda şüphe içinde olanlar da öğütten nasiplenebilirler. Ancak küfür ve inadında ısrarcı olup, inkârda ve nankörlükte direnenler öğütten nasiplenemezler, öğüdün onlara faydası olmaz. Demek ki insanın öğütten faydalanabilmesi için iman ederek kalbini ve zihnini ilahî mesajın muradını anlamaya ve uygulamaya açık ve hazır hâle getirmesi gerekir. Aksi takdirde Allah ve resûlünün mesajının onlara bir faydası olmaz.

Nitekim söz konusu âyeti, âyetin öncesinde ve sonrasında zikredilen âyetlerle birlikte düşünecek olursak, yüce Allah’ın Peygamberimize emri ve tavsiyesi şu anlama gelmektedir:

 Peygamberim! Sen tebliğ et, ama dinimi insanlara duyurma konusunda sakın kendi kendine zorluk çıkarma. Sorumlu olmadığın şeylerle kendini sorumlu tutarak zora sokma. Sen ölüleri diriltecek değilsin. Senin sağırlara duyurma, körlere gösterme gibi bir sorumluluğun da yoktur. Biz senin işini kolaylaştırdık. Sen, sana kulak verip dinleyenlere anlatmaya devam et. Kalbinde Allah korkusu olanlar mutlaka öğütten faydalanır. Ama uyarı karşısında duyarsız kalan kötü kimseler konusunda kendine bir sorumluluk çıkararak kendini üzme, işini ağırlaştırma. Sen ne kadar çaba sarf etsen de o gibi kimseler öğütten kaçınırlar. Sergiledikleri tavır sebebiyle nasiplenemezler.

Sonuç olarak diyebiliriz ki insan yapısı itibarıyla hangi durumda olursa olsun öğüt ve nasihate muhtaçtır. Bu itibarla peygamberlerin getirdiği mesaja kulak vermeyen, inkâr eden çoğu insanın, inkârlarının dillerinden ibaret olduğunu düşündüğümüzde insanların ekseriyetinin nasihatten etkilendikleri sonucuna varabiliriz. Bu da nasihatin kaçınılmaz olduğu gerçeğini ortaya koymaktadır. O hâlde nasihatte devamlılık ilkesi esas olmakla birlikte, bu nasihat güzel bir üslupla, bireyi bıktırmadan, rencide etmeden olmalıdır. Nasihatten önce bireyin maddi ve manevi ihtiyaçlarını ve içinde bulunduğu durumu da göz önüne alarak kendimizi onun yerine koymak suretiyle kendi davranışlarımızı da sorgulamalıyız. Söylediğimiz şeylerin ve tavsiyelerimizin kendi benliğimizde karşılığının olup olmadığını düşünmemiz gerekir. Bazen bir sözden çok güzel bir davranış öğüt olarak daha etkin bir tesir bırakabilir. Unutmamak gerekir ki insanlar ne kadar bozulursa bozulsun kalpler ne kadar katılaşırsa katılaşsın, engeller ne kadar artarsa artsın, hiçbir nesil öğütten faydalanma ve yararlanma yeteneğini tamamen yitirmez.

Dr. Sabri TÜRKMEN