ـ1ـ عن عائشة رَضِىَ
اللّهُ عنها قالت: قالَ رَسُولُ اللّهِ #: ]مَنْ عَمرَ أرضاً ليْسَتْ ‘حدٍ
فَهُوَ أحَقُّ بِهَا[ قال: عروة بن الزبير: قضى بِهِ عمرُ في خفتهِ رَضى اللّهُ
عنهُ. أخرجه البخارى .
1. (105)-
Hz. Aişe (radıyallahu anhâ) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
buyurdular ki:
"Sahibi olmayan bir araziyi kim ihya ederse,
bu araziyi herkesten ziyade o hak kazanır."
Urvetu'bnu Zübeyr "Hz. Ömer (radıyallahu anh)
halife iken bu hadisin hükmünü tatbik etti" dedi.
AÇIKLAMA:
Mevat arazi kimsenin mülkü olmayan, meskun
bölgenin (belde) bitişiğinde bulunmayan dışta kalan arazidir. Meskun bölgeye
yakın veya uzak olmuş farketmez. Ebû Yusuf, bu araziyi şöyle tarif etmiştir:
"Mevat öyle bir parçadır ki, bunun mamur araziye en yakın noktasına duran
birisi, bütün gücüyle bağırdığı zaman mamur bölgenin ona en yakın yerinden
sesi işitilmez."
Bir yerin ihyası: Oranın sulanması, ekilmesi,
ağaç dikilmesi veya bina yapılmasıyla gerçekleşir. İhya etmek, lügat olarak
hayatlandırmak, canlandırmak demektir. Cumhûr'a göre, bir kimse, yukarıdaki
evsafta bir mevâtı, ihyâ edecek olsa, ona sâhib olur, bu arazi, ümrana yakın
olmuş, uzak olmuş devlet reisi izin vermiş vermemiş fark etmez. İmâm-ı Âzam
(rahimehullah)'a göre, devletin mutlaka izni gerekir. Ancak, Ebu Yusuf ve
İmam Muhammed de diğer ulemaya uyarak bu meselede Ebu Hanife'ye muhalefet
ederler.
ـ2ـ وعن عروة بنَ الزبير
قال: قال رسُولُ اللّهِ # ]مَنْ أحيا أرضاً ميتةً فهى له، وليس لِعرْقِ ظَالمٍ
حقٌ[. أخرجه ا‘ربعة إّ النسائى.وزاد أبو داود: قال عروة: أشهد أنّ رَسُولَ
اللّهِ # قضَى أنّ ا‘رضَ أرضُ اللّهِ تعالى، والعِبَادَ عباد اللّهِ تعالى،
فَمنْ أحيَا مواتاً فَهُوَ أحقُّ بِهِ جَاءَنَا بهذا عن النبىّ # الَّذى جَاءنا
بالصلواتِ عنهُ .
2. (106)-
Urvetu'bnu Zübeyr (radıyallahu anh) anlatıyor: Hz. Peygamber (aleyhissalâtu
vesselâm) buyurdular ki:
"Kim ölü bir arâziyi ihya ederse, burası onun
olur. Başkasının arazisine izinsiz ağaç dikene hiçbir hak tanınmaz."
Ebu Dâvud'da şu ziyade var: Urve (radıyallahu
anh) dedi ki: "Şehâdet ederim ki, Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)
şuna hükmetti: "Arz, Allah'ın arzıdır, insanlar da Allah'ın kullarıdır.
Kim bir ölü araziyi (mevat) ihya ederse, bu yere, o, herkesten ziyade hak
sâhibi olur." Bu hükmü Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'dan bize,
ondan namazı getirenler getirdi."
ـ3ـ قال عروةُ: ولقد
حدَّثنى الَّذِي حدّثنى بهذا الحديث ]أنّ رَجُلَيْنِ اختَصَما إلى رَسُولِ
اللّهِ #: غرسَ أحدُهُمَا نخً في أرضِ اŒخَرِ فقَضَى لصاحبِ ا‘رضِ بأرضِهِ
وأمرَ صاحبَ النخلِ أن يُخْرِجَ نخلَهُ منها فلقدْ رأيتُهَا، وإنّهَا لتُضرَبُ
أُصُولُهَا بالفؤوسِ، وإنّهَا لنخلٌ عُمٌّ حتّى أُخرِجَتْ منها[.قال مالك رحمه
اللّه: »وَالْعِرْقُ الظالمُ« كلُّ ما أُخِذَ واحتُفرَ وغُرِسَ بغير حق
»الفؤوسُ« جمع فأسٍ، وهى اŒلة المعروفةُ من الحديدِ »والعُمُّ« جمع عَمِّية،
وهى التامة في الطول والتفاف .
3. (107)-
Urve (radıyallahu anh) dedi ki: "Bana bu hadisi rivayet eden kimse şunu da
anlattı: İki kişi Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e müracaat ederek
aralarındaki ihtilâfı arzettiler: Bunlardan biri, diğerinin arazisine hurma
ağacı dikmişti. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm): "Tarla, eski
sâhibine aittir, ağaç diken de diktiklerini tarlada söksün" diye
hükmetti. Ben ağaçların köklerine baltalarla vurulduğunu gördüm. Ağaçlar
boylu boslu tam haldeydiler, hepsi de tarladan söküldüler."
ـ4ـ وعن سمُرةَ بن جندب
قال: قال رَسُولُ اللّهِ #: ]مَنْ أحاطَ حَائطاً فِي مَوَاتٍ فَهُوَ لَهُ[.
أخرجه أبو داود.وزاد رزين رحمه اللّه عن سعيد بن زيد رَضِىَ اللّهُ عنهُ قال:
قالَ رَسُولُ اللّهِ #: ]مَنْ عَمَرَ أرضاً قَدْ عجزَ صاحبُها عنهَا وتركها
مَهْلَكَةً فهى له[ .
4. (108)-
Semuratu'bnu Cündüb (radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm) dedi ki:
"Mevât (ölü) bir araziyi kim bir duvarla
çevrelerse, burası onun olur."
Rezîn, Saîd İbnu Zeyd (radıyallahu anh)'den şu
ziyadeyi kaydetti: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) dedi ki: "Sahibi
bir arazinin bakımından âciz kalarak helâk olmaya terkedince biri gelip bu
araziyi ihya ederse, arazi kendinin olur."
AÇIKLAMA:
Duvar çekme ile temellük hasıl olup olmayacağı
münâkaşa edilmiştir. Taş dikmek, duvar çekmekle temliki câiz görenler
yukarıdaki hadisle istidlâl etmişlerdir. Bazı âlimler ise taş dikme (tahcir)
ve duvar çekmenin ihya sayılmayacağını söylemiştir. Bu görüşte olan Türbüştî
"arazi" tabirinin de açıklamaya muhtaç olduğunu, zira her araziye duvar
çekmekle temellük edilemiyeceğini" söyler. Tîbî ise, "duvar çekme" tabirin
yeterli açıklık getirdiğini, çünkü bu ifadenin tarlayı çevreleyici iç
kısmındaki eşyayı koruyucu bir duvar inşa edildiğine delalet ettiğini,
Sözgelimi duvarların korunması için eğrik, sığırların korunması için ağıl
yapmak maksadıyla bu duvarların çekildiğine delalet eder" der. Nevevî hayvan
için ağıl yapmak veya içerisinde sebze meyve kurutmaya, odun, saman
depolamaya mahsus kuytu yer elde etmek istenirse, bunun temlik sayılması
için duvar çekilmiş olması şarttır, ağaç dalı veya taş dikilmesi yeterli
değildir" der.