İnsanın değeri kendisine verilen nimet ve yeteneklerle yakından ilgilidir Düşünme, fikir üretme, bilgi sahibi olma, karar verme ve isteği doğrultusunda amel edebilme yeteneği onu diğer yaratıklardan ayıran başlıca özelliklerdir Yüce Allah insanla birlikte yeryüzü ve çevresinde, canlılara yetebilecek ölçüde rızık ve nimet de yaratmıştır  Öyle ki Kur’an-ı Kerim’de, bu nimetlerin sayısal olarak tespitine bile güç yetirilemeyeceği ifade edilmektedir  Yine kâinattaki her canlının rızkının Yaratan tarafından lutfedildiği belirtilmiştir

                 Dünya ve erişebildiğimiz diğer âlemlerin sayısız nimetler üretmeye elverişli olduğu gerçeği göz önünde bulundurulursa, Allah’ın nimetlerinin ne denli sayısız olduğu ve her canlı için yetecek ölçüde rızık yarattığı anlaşılır  Kendisine bu derece önem verilen insan, başıboş bırakılmamış, yaratılış amacının Allah’a ibadet olduğu ifade edilmiş, bu ibadet yolu da gönderilen peygamberlerle kendisine bildirilmiştir  İnsan, kendisine verilen nimetin değerini bilecek ve şükredecek, niçin yaratıldığınınşuurunda hayatını sürdürmeye çalışacaktır 

Mal ve Servetin Kullanımı

            İhtiyaçlarımızı gidermek için edindiğimiz şeylere genelde “Mal” terimi kullanılır  Sözlükte mal, kişinin malik olduğu eşyanın hepsini ifade eder  Edindiğimiz mallar yığınına da “Servet” adını vermekteyiz  İslâm inancına göre, evrendeki her şey Allah’a aittir  İnsanların elde ettiği mal ve mülkün hepsi O’nundur  Nitekim,

وَتَبَارَكَ الَّذِى لَهُ مُلْكُ السَّمَوَاتِ وَاْلاَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا وَعِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَاِلَيْهِ تُرْجَعُونَ     “Göklerin, yerin ve ikisi arasında bulunan her şeyin mülkü (hükümranlığı) kendisine ait olan Allah ne yücedir!  ” (Zuhruf, 43/85) âyeti bu hususu dile getirmektedir  İnsan âdeta Allah’ın mülkünün emanetçisidir  Bu nedenle o, Allah’ın mülkünde başkalarına zarar vermeden meşrû yollardan kazanacak ve elde ettiği serveti harcarken de topluma zarar vermeyecek şekilde meşrû ölçüler içinde sarf etmeye özen gösterecektir 

           İslâm’da insanlara her ne kadar özel mülkiyet hakkı tanınmış ise de, kişiler mülklerinde veya sahip oldukları değerlerde sınırsız tasarruf hakkına sahip değillerdir  Başka bir ifade ile kişinin, “nasıl olsa mülk bana aittir, sahip olduğum maddî ve manevî değerleri, gerek fert gerekse toplumsal bazda fayda ve zararı gözetmeden kullanma hakkına sahibim ” deme özgürlüğü yoktur  Bu noktada İslâm’ın iktisadî hayata belli ölçüler çerçevesinde müdahale ettiğini görmekteyiz  Şu kadar var ki hemen her toplumda sahip oldukları mal veya servetlerde insanlara getirilen bazı yükümlülükler, hoş karşılanmamış ve itirazlara mahal olmuştur

قَالُوا يَاشُعَيْبُ اَصَلَوتُكَ تَأْمُرُكَ اَنْ نَتْرُكَ مَا يَعْبُدُ اَبَاؤُنَا اَوْ اَنْ نَفْعَلَ فِى اَمْوَالِنَا مَا نَشَاءُ اِنَّكَ لاَنْتَ الْحَلِيمُ الرَّشِيدُ              “Ey Şuayb! Babalarımızın taptıklarını (putları), yahut mallarımız hususunda dilediğimizi yapmayı terk etmemizi sana namazın mı emrediyor?…” (Hûd, 11/87) âyeti özel mülkiyete getirilen bazı kayıtların tarihi kökeni ve insanların malları ile ilgili olarak getirilen yükümlüklerde sergiledikleri tavır konusunda bize bir fikir vermektedir  Aslında gerekli şartları taşıyan bireylere getirilen maddî yükümlülükler, genel kamu yararı için getirilen yükümlülüklerdir  Nitekim İslâm, koyduğu bu tür prensiplerle, fert ile toplumun menfaatlerini bağdaştırmayı hedeflemiştir

                İslâm, kişiyi servet edinmede nasıl birtakım kurallarla bağlı kılmışsa, elde edilen servetin tüketimi ya da tasarrufunda da meşrû ölçüler doğrultusunda hareket edilmesini öngörmüştür  Nitekim Kur’an-ı Kerim’de,

اَمِنُوا بِاللهِ وَرَسُولِهِ وَاَنْفِقُوا مِمَّا جَعَلَكُمْ مُسْتَخْلَفِينَ فِيهِ فَالَّذِينَ اَمَنُوا مِنْكُمْ وَاَنْفَقُوا لَهُمْ اَجْرٌ كَبِيرٌ           “Allah’a ve Resûlüne iman edin  Sizi, üzerinde tasarrufa yetkili kıldığı şeylerden harcayın  Sizden iman edip de (Allah rızası için) harcayan kimselere büyük mükafaat vardır ” (Hadîd, 57/7)

وَلاَ تُؤْتُوا السُّفَهَآءَ اَمْوَالَكُمُ الَّتِى جَعَلَ اللهُ لَكُمْ قِيَامًا وَارْزُقُوهُمْ فِيهَا وَاكْسُوهُمْ وَقُولُوا لَهُمْ قَوْلاً مَعْرُوفًا          “Allah’ın sizi koruyucu kılmış olduğu mallarınızı aklı ermezlere (beyinsizlere) vermeyin ” (Nisâ, 4/5) âyetleri ile servetin, ölçüsüzce değil meşrû şekilde harcanması, onun değerini bilmeyenlere verilmemesi emredilmektedir  Sahip olunan değerlerin, hiçbir şekilde zayi edilmesi tasvip edilmediği gibi bu tür davranışlar yasaklanmıştır 

              İslâm’da helâlinden kazanmak ve bu kazancı uygun şekilde ve gereği gibi kullanmak temel esas ve hedeftir  Dinimizde, haram kazanç yerildiği gibi, helâl kazancın da gerekli ölçüler çerçevesinde kullanılmaması kınanmış hatta yasaklanmıştır  Kazancın ya da sahip olunan değer ve nimetlerin gereği gibi kullanılmaması, israf kavramı ile ifade edilmektedir ki, İslâm’da, her çeşidiyle israf haram kılınmıştır  Hem elimizdeki üretilmiş malları hem de dünyanın kaynaklarını ölçülü ve dengeli bir biçimde kullanmak ve tüketimi ona göre düzenlemek zorundayız

İsraf; herhangi bir konuda aşırı gitmek, doğru ve gerçek olandan sapma, meşrû sınırların ötesine geçme; imkanları ve sahip olunan değerleri, gerekli görülen yerler dışında veya gereğinden fazla harcama anlamına gelmektedir  Cimrilik ise; imkan olduğu halde gerekli harcamayı yapmamak demektir

            İsraf kelimesi iki âyette, bunun fiil ve isim şeklindeki türevleri ise, 21 âyette geçmektedir  Ayrıca israf anlamına  gelen “tebzîr” ve türevleri de kullanılmaktadır  Bu kelimeler, hadislerde de yer almaktadır  Kur’an-ı Kerim’de “meşrûiyet sınırını aşanlar” için sık sık “müsrif” ve “müsrifîn, müsrifûn” kelimeleri kullanılmaktadır  Ayetlerde israf kavramı, doğru inançtan sapma, tutum ve davranışlarında itidalden sapma, ahlakta meşrûiyetten sapma ve azgınlığa düşme anlamlarında kullanılmıştır 

İsraf ve Cimrilik Yasaklanmıştır

             İslâm’da israf ve cimrilik, âyet ve hadislerle yasaklanmıştır  Nitekim,

وكُلُواْ وَاشْرَبُواْ وَلاَ تُسْرِفُواْ إِنَّهُ لاَ يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ

        “   Yiyiniz, içiniz, fakat israf etmeyiniz; çünkü Allah israf edenleri sevmez ” (A’râf, 7/31) âyeti israfın haram olduğunu açıkça dile getirmektedir  Hz  Peygamber (s a s ) de

كُلُوا وَاشْرَبُواْ وَتَصَدَّقُوا وَالْبَسُوا في غَيْرِ إسْرَافٍ وََ مَخِيلَةٍٍ

          “Kibirsiz ve israf etmeden yiyiniz, içiniz, giyiniz ve sadaka veriniz ” sözü ile israfın yasaklığını ifade buyurmuştur  Dikkat çekici bulduğumuz şu olay İslâm’ın israf konusunda ne denli titiz olduğu hususunda bize yeterli fikir vermektedir:

أنَّ رَسُولَ اللّهِ صلى الله عليه وسلم مَرَّ بِسَعْدٍ، وَهُوَ يَتَوضَّأ Bir defasında Hz  Peygamber (s a s ) Sa’d’e uğradı  Sa’d bu esnada abdest alıyordu  Resûlullah (a s ), (onun suyu aşırı kullandığını görünce);

فقَالَ مَا هذَا السَّرَفُ "Bu israf nedir"? diye sordu  Sa’d de,

فقَالَ أفِي الْوُضُوءِ إسْرَافٌ؟

       "Abdestte de israf olur mu?" dediğinde Hz  Peygamber (s a s) de

,قَالَ نَعَمْ وَإنْ كُنْتَ عَلى نَهَرٍ جَارٍ “Evet, hatta akmakta olan bir nehirde abdest alsan bile” şeklinde cevap verdi

             Kur’an-ı Kerim’de, insanın cimrilik duygusundan kurtulması ve bunun yerine cömertlik duygusunu geliştirmesi her vesile ile öğütlenmekte, Allah’ın cimrilik edenleri ve başkalarına da cimriliği tavsiye edenleri sevmediği belirtilmektedir (Nisa, 4/37)  Başka bir ayette cimriliğin insanın kendi yararına bir davranış olmayıp aksine tam aleyhine bir sonuç doğuracağı ifade buyurulmuştur  Hz  Peygamber de cimriliğin yasak ve dinde hoş karşılanmayan bir haslet olduğunu,

خَصْلَتَانِ َﻻ تَجْتَمِعاَنِ في مُؤْمِنٍ: الْبُخْلُ، وَسُوءُ الخُلْقِ

           "İki haslet vardır ki bir mü'minde asla beraber bulunmazlar: Cimrilik ve kötü ahlâk " hadisiyle ifade etmiştir  Ayrıca Resûlullah (s a s) genel olarak insanlar hakkında düşünülebilen en kötü ve alçaltıcı iki huyun cimrilik ve korkaklık olduğunu, cimrilik duygusuyla imanın bir arada bulunmayacağına vurgu yapmıştır 

            İslâm ahlakçıları cimriliği ahlakî ve psikolojik bir hastalık kabul ederek diğer reziletler gibi bunun da ilim ve amel yoluyla tedavi edilebileceğini ifade etmişlerdir  İlim yolu cimriliğin ahlakî, dinî ve içtimaî bakımdan zararlarını ve bundan kurtulmanın yollarını araştırıp öğrenmek, amel yolu ise insanların dertleriyle ilgilenmek, nefse güç gelse de insanlara yardım etmeye kendini zorlamak şeklinde özetlenebilir 

İsraf Alanları

             Toplumumuzda israf hemen her türüyle yer almaktadır  Ancak biz en çok karşılaştığımız israf alanlarına kısaca işaret ederek bazı değerlendirmelerde bulunacağız 

Yeme-içmede israf

           Varlığımız ve iş yapma gücümüzün devamı için gerekli gıdaları almak insanî olduğu kadar dinî bir görevdir  İnsan bu görevi yerine getirirken yeteri kadar gıdayı almak mecburiyetindedir  Yüce Dinimiz, ihtiyacımız olan gıdayı azaltıp iş gücümüzü kaybetmeyi tasvip etmediği gibi, gereğinden fazla yiyip içmeyi de yasaklamıştır (A’râf, 7/31) 

              İnsan karnını tıka basa, ölçüsüzce doldurmayacak, ama güç ve takatten düşecek derecede de aç durmayacaktır  Hz  Peygamber (s a s ),

مَا ﻣﻸ آدَمِىُّ وِعَاءً شَرّاً منْ بَطْنٍ، بِحَسَبِ ابنِ آدَمَ لُقَيْمَاتٌ يُقْمِنَ صَلْبَهُ، فَإنْ كَانَ َﻻ مَحَالَةَ فَاﻋﻼ، فَثُلُثٌ لِطََعَامِهِ، وَثُلُثٌ لِشَرابِهِ، وَثُلُثٌ لِنَفَسِهِ

           “ Ademoğlu, karnından daha şerli bir kap doldurmamıştır  İnsana belini doğrultacak birkaç lokma yeter  Yemek yediği zaman, midesinin üçte birini yemeğe, üçte birini içmeğe, üçte birini de nefes almaya ayırsın ” sözüyle haddinden fazla yemenin insanı sürükleyeceği zarara dikkat çekmektedir

             Günümüz toplumlarına şöyle bir göz attığımızda, yapılan yiyecek ve içecek israflarının haddi hesabının olmadığını görmek hiç de zor olmasa gerektir  Çöplere atılan ekmeklerin, dökülen yemeklerin, boşa akan suların, milyonları bulan şehirlere yetecek miktara ulaştığından bahsedilmektedir  Oysa gerek ülkemizde gerekse dünyada, hoyratça atılan bir parça ekmeğe, dökülen bir tabak çorbaya hatta umursamadığımız miktarda musluklardan sızan bir damla suya muhtaç ne kadar da insan vardır  İşte bütün bunları, ruh terbiyesinden, maneviyattan dahası Allah’a gerçek manada kul olmaktan uzak olmanın sonucu olduğunu görmekteyiz  Halbuki, müminin, yemek yerken sofrasına düşen kırıntıları bile toplayarak yemesi onun terbiyesinin sadece bir parçasıdır  Ona, sevdiği Peygamber’i, akan bir nehirde ibadet niyetiyle abdest alırken bile suyu israf etmemesini öğütlüyor  Bu hayata ve nimetlere bakışa getirilen bir disiplindir, eğitimdir, değer vermedir 

            Giyim-Kuşamda İsraf İnsan, soğuk-sıcaktan korunmak bir tarafa belli yerlerini örtmek zorundadır  Bu zorunluluğun temeli, bazen dine bazen de örf ve kültüre dayanmakta ve bu değerlere göre değişkenlik arz etmektedir  Ama insanlık âlemine şöyle bir göz atıldığında kaynağı her ne olursa olsun bütün toplumlarda giyinmenin bir zorunluluk olduğu görülür  Öyle ki, giyim-kuşamın tarihsel kökeni, ilk insana kadar dayanmaktadır  Hz  Adem ve eşinin cennetten yeryüzüne çıplak olarak indirildiği ve Allah’ın onların mahrem yerlerini örtebilecekleri giyecekleri yarattığı belirtilmektedir 

Kişilerin giyim-kuşamları malî imkanlarıyla da ilintilidir  Hz  Peygamber varlıklı kimsenin, gurur ve gösterişten uzak kalmak koşuluyla kendisine verilen nimetlerin belirtisini üzerinde hissettirmesinin Allah’ın hoşuna gideceğine işaret etmiştir  Ayrıca huzuruna pejmürde kıyafetle gelen varlıklı birini,

إِنَّ اللَّهَ يُحِبَّ أَن يُرَى أَثَرُ نِعْمَتِهِ عَلَى عَبْدِهِ

         “Allah, kulunun üzerinde nimetin görülmesinden hoşnutluk duyar ” buyurmak suretiyle uyarmıştır 

             Varlığı yerinde olan kişinin temiz ve güzel giyinmesi, sahip olduğu nimetin kadrini yerine getirmesidir  Fakat güzel giyineceğim derken lüks ve gösteriş yönünden israfa kaçmamalı, henüz giyilebilecek elbiseleri, modası geçti düşüncesiyle zayi etmemelidir  Üzülerek ifade edelim ki, suni bir olgu olan moda anlayışı, günümüzde insanların israfa yönelmesinde baş etkenlerden birisini teşkil etmektedir  Henüz rengi dahi solmamış, bir iki defa giyilen elbiselerin düşüncesizce zayi edilmesi, israf dışında hangi kavram ile açıklanabilir? Bu tür davranışların İslâm’da bir vebali olduğunu belirtmemizde fayda vardır  İslâm’a göre, insan kendisine verilen her türlü nimetten sorguya çekilecektir

Zamanın israfı

              İnsan için en değerli mefhumlardan birisi de zamandır  Çünkü her şey zaman içinde varolmakta, gelişmekte ve yine zaman içinde yok olmaktadır  İnsan hayatında önemli bir yere sahip olan ilim, servet ve diğer bir çok değer, zaman içinde elde edilebilmektedir  Zamanı, gerektiği şekilde değerlendirebilenler hem dünyada hem de âhirette huzuru yakalayacaklardır

Kur’an-ı Kerim’de اِنَّ اْلاِنْسَانَ لَفِى خُسْرٍ  “ Asra yemin ederim ki insan ziyan içindedir   ” (Asr, 103/1-2)buyurularak zamanın öneminin bir sûre ile vurgulanması gerçekten anlamlıdır  Bu âyet, zamanın önemine işaret etmektedir  Sevgili Peygamberimiz de;

نِعْمَتَانِ مَغْبُونٌ فِيهِمَا كَثِيرٌ مِنَ النَّاسِ: الصِّحَةُ وَالْفَرَاغُ

            “İki nimet vardır ki insanların çoğu bunların değerinden habersizdirler  Bunlar sağlık ve boş zamandır” buyurmak suretiyle zamanın ve sağlığın önemine dikkat çekmiştir

Hangi akıl sahibi bunların değerli olmadığını iddia edebilir? Hayatımız, saniyelere, dakikalara bağlı değil midir? Bütün servetler feda edilse, Rabbimizin takdir ettiği ömrümüz bittiğinde bir saniyemizi        geri getirme gücümüz ve imkanımızın olmadığı düşünülürse, zamanın bizler için ne derece önemli olduğu daha iyi anlaşılır

               İbadetlerimiz zamana bağlı, uykumuz, dahası insan olarak her şeyimiz zaman mefhumu içinde dönüp dolaşmaktadır  Üzülerek belirtelim ki, israf ettiğimiz değerlerin başında zaman israfı gelmektedir  Hiçbir gayeye, amaca matuf olmayan ömür ve ideal sahipleri, zaman bittiğinde hüsranın en büyüğünü yaşayacaklardır  Bir insanın Allah’ın verdiği ömür nimetini pervasız ve sorumsuzca tüketmesinden daha üzücü ne olabilir?

Hz  Peygamber (s a s);لاَ تَزُولُ قَدَمَا ابْنِ آدَمَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مِنْ عِنْدِ رَبِّهِ حَتَّى يُسْأَلَ عَنْ خَمْسٍ عَنْ عُمْرِهِ فِيمَا أَفْنَاهُ وَعَنْ شَبَابِهِ فِيمَا أَبْلاَهُ وَمَالِهِ مِنْ أَيْنَ اكْتَسَبَهُ وَفِيمَ أَنْفَقَهُ وَمَاذَا عَمِلَ فِيمَا عَلِمَ

                “Hiçbir kul, kıyamet gününde, ömrünü nerede tükettiğinden, ilmiyle ne gibi işler yaptığından, malını nereden kazanıp nerede harcadığından, vücudunu nerede yıprattığından ve bildiklerini yaşayıp yaşamadığından sorguya çekilmedikçe bulunduğu yerden kıpırdayamaz  ” sözüyle insanın sorguya çekileceği değerlerin başlıcalarına işaret etmiştir 

İnsanın kendisine biçilen ömrü, en güzel şekilde değerlendirmesi, yaşadığı zamanı iyi değerlendirilmesi ile mümkündür  Zamanını iyi değerlendirmeyen kimsenin ömrünü iyi değerlendirdiği iddia edilemez  İşlerini, güçlerini bir tarafa bırakıp, lüzumsuz mekanlarda hoyratça zaman harcayan insanların, ömürlerini iyi değerlendirdikleri söylenebilir mi?

                   Yüce Allah huzuru yakalayan müminlerin özelliklerinden bahsederken, وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ “Onlar ki, boş ve yararsız şeylerden yüz çevirirler” (Mü’minûn, 23/3) ifadesini kullanmaktadır  Buna göre müminin huzuru yakalayabilmesi için, dünya ve âhiretine, kendisi ve topluma faydası olmayacak her şeyden uzak durması gerekli temel şarttır  Aksi takdirde zamanını ve bir daha sahip olamayacağı ömür servetini israf etmiş olacaktır

Kaynakların israfı

              Kaynaklar denildiğinde genel anlamıyla bir ülkenin sahip olduğu yeraltı ve yerüstü zenginlikleri akla gelmektedir  Denizler, akarsular, ormanlar, tarıma elverişli araziler, kara ve deniz hayvanları, madenler bu bağlamda bir ülkenin başlıca kaynaklarını teşkil etmektedirler  Çağımızda gerek dünya gerekse ülkeler bazında kaynak israfının göz ardı edilemeyecek boyuta ulaştığı bir gerçektir 

               Yüce Allah, kainattaki her şeyi insanın hizmetine sunmuştur  O, evrendeki hiçbir şeyi boşa yaratmamıştır  Yaratılan her şey, denge temeline oturtulmuştur  وَالسَّمَاء رَفَعَهَا وَوَضَعَ الْمِيزَان أَلاًّ تَطْغَوْا فِي الْمِيزَانِ َ“Göğü Allah yükseltti ve mîzanı (dengeyi) O koydu  Sakın dengeyi bozmayın” (Rahmân, 55/7-8) anlamındaki âyet, bu gerçeği dile getirmektedir  Bu dengenin bozulması, insanlık âlemi için zor günlerin başlangıcının habercisidir 

Denizlerin, akarsuların, hatta okyanusların, ormanların, geniş anlamıyla çevrenin tahribinde insanlık âlemi için fayda olduğu iddia edilebilir mi? Gerçek şu ki, genel anlamıyla kainatta özel anlamıyla çevrede tahrip edilen her değer, aslında insanlığın hayatından, geleceğinden kaybettiği bir değerdir  Öyle ki, ekolojik dengenin altüst edilmesi sadece bitkiler ve hayvanlar âlemi için değil, insanlık için de büyük tehlikeler arz etmektedir

Bozulan denge sonucunda da insanlık alemi, başta sağlık olmak üzere çeşitli problemlere muhatap olmaktadır  Kâinattaki dengenin bozulmasında insanların eylemleri önemli yer tutmaktadır  Zira Kur’an-ı Kerim’de ظَهَرَ الْفَسَادُ فِى الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ اَيْدِى النَّاسِ لِيُذِيقَهُمْ بَعْضَ الَّذِى عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ

            “İnsanların bizzat kendi işledikleri yüzünden karada ve denizde düzen bozuldu, ki Allah yaptıklarının bir kısmını onlara tattırsın;belki de, (tuttukları kötü yoldan) dönerler ” (Rûm, 30/41) buyurulmaktadır  Bu âyet, insanların, yerüstü ve yeraltı kaynaklarını, denizleri, ormanları, madenleri ölçüsüzce ve bilinçsizce kullanmaları sonucunda kainatta dengenin bozulacağına işaret etmektedir  Bozulan denge sonucunda hayatın ne derece problemlere gebe kaldığını çağımızda çok daha iyi gözlemleme imkanına sahibiz 

                        Allah’ın insanlar için verdiği nimetlerin, olumsuz kullanımı, israftır  Yapılan her israf da, ister fert ister toplumsal bazda olsun, o nimetin elden çıkmasına neden olacaktır 

Dünyada kaynakların kullanımı noktasında yapılan israfa ülkemizde de her çeşidiyle rastlamak mümkündür  Oksijen kaynağımız olan ormanlarımız yakılmakta veya kesilmekte, tarıma elverişli arazilere fabrika ve yerleşim merkezleri yapılmakta, denizlerimiz, akarsularımız kirletilmektedir  Sonra kirlenen denizlerimizin ya da akarsularımızın temizlenmesi, yanan ormanların yerine ağaç dikilmesi için yüklü paralar harcanmaktadır  Bütün bunlar israfın bir başka boyutunu teşkil etmektedir 

                            Bunların yanı sıra bu başlık altında ele alabileceğimiz bir israf çeşidi de enerji israfıdır  Ülkemizde enerji israfı göz ardı edilemeyecek bir derecededir  Kamu kurum ve kuruluşlarımız da dahil olmak üzere evlerimizde, iş yerlerimizde, sokaklarımızda hatta ibadethanelerimizde dahi enerji israfı konusunda gerekli titizlik gösterilmemektedir  Nasıl olsa faturası bana ait değil mantığıyla hareket eden insanımız, ne için yandığı bilinmeyen lambaları, söndürme bilincine sahip değildir  Halbuki israf edilen enerji, ülkenin kaynağının israfıdır  İsraf edilen her kaynağın faturası da doğrudan ya da dolaylı olarak topluma çıkmaktadır

Gerçek şu ki, gerek ferdî gerekse toplumsal hayatımızda israfın cereyan ettiği alanlar sadece bunlardan ibaret değildir  Bunların yanında başta da ifade ettiğimiz gibi insan israfı, bilgi israfı, maddi ve manevî değerlerin israfı önemli yer tutmaktadır  Belki bütün bu israfların temelinde, iyi eğitilmemiş, ahlaki değerlerden habersiz, gayesiz insanlar yatmaktadır  Ama buna alet olan insanlar, bir şekilde birilerinin sorumluluğunu yerine getirmemelerinin sonucu topluma mal olmuş kimselerdir  Yani bu insan gereği gibi eğitilse, milli ve manevî değerler kendisine yeterli derecede aşılansaydı, bu konuma düşmeyebilirdi 

                               Mümin de bu dünyadaki her eyleminden sorgulanacağı düşüncesiyle yaşar  Bu nedenle de Allah’ın yasakladığı her şeyden uzak durmaya özen gösterir  Sonuç olarak belirtelim ki, İslâm, israfın her çeşidine karşıdır  Bu israfın kişisel boyutta olması ile kitlesel boyutta olması arasında fark yoktur  Her şeyde itidali (dengeli ve ölçülü olmayı) öneren dinimiz İslâm, yemede, içmede, giyimde kuşamda, ibadette dengeli ve ölçülü davranmamızı emretmiştir  O, dayanağı her ne olursa olsun ifrat ve tefritin karşısındadır

                     İslâm’a göre, evrendeki her şey Allah’a aittir  İnsanların elde ettiği mal ve mülkün hepsi O’nundur  Yüce Allah insanla birlikte yeryüzü ve çevresinde, bütün canlılara yetebilecek ölçüde rızık ve nimet de yaratmıştır  Kâinattaki her canlının rızkı, Yaratan tarafından lutfedilmiştir  Ayrıca yeryüzü ve çevresi yaratılanların geçimini temin etmeye elverişli bir biçimde yaratılmıştır 

İnsanlar, Allah’ın kendileri için yarattığı rızık ve nimetleri, meşrû yollarla elde etmek suretiyle yararlanabilirler ve onları mülk edinebilirler  Her ne kadar özel mülkiyet hakkı tanınmışsa da kişiler, mal varlıklarında mutlak mülkiyet hakkına sahip değillerdir  Meşrû yollarla elde edilen mal ve servetin harcanması veya tüketiminde de meşrû ölçüler çerçevesinde hareket etme zorunluluğu vardır  İslâm’da, harcama ve tüketim, israf değil iktisat diğer bir ifadeyle verim ekonomisi temeline oturtulmuştur 

                   İsraf, sadece fertlerin değil toplumların çöküşünde de en önde gelen etkenlerden birisidir  Bu bağlamda İslâm, mensuplarını kendilerine gerek fert gerekse toplumsal bazda verilen değerlerin israf edilmemesi konusunda uyarmıştır  İslâm’da mal yığmayı düşünen ve servetlerini tembelce ellerinde tutanlar da tasvip edilmemişlerdir  Zira böyle bir tutum, malların âtıl durumda kalmasına ve dolayısıyla da kaynak israfına sebep teşkil etmektedir  İslâm, israfın önlenmesi için kişileri manevî yönden de motive etmiştir  Verilen her nimetten sorguya çekilme yaptırımı, israfın önlenmesinde önemli bir etkendir